Go long ol haf insaed long hem

Go long lis blong ol haf

Ol Fren Blong God Long Ol “Aelan Blong Tonga”

Ol Fren Blong God Long Ol “Aelan Blong Tonga”

Ol Fren Blong God Long Ol “Aelan Blong Tonga”

Long 1932, wan seling bot i karem sam sid we i sas we i sas i kam long Tonga. Man we i lukaot long bot ya i givim buklet ya “Where Are the Dead?” long Charles Vete. Charles i luksave se hem i faenem trutok. Sam taem i pas, nao hedkwota blong ol Witnes blong Jeova i agri blong letem Charles i tanem buklet ya i go long prapa lanwis blong hem. Afta we hem i tanem buklet ya finis, hem i sanem i go blong oli prentem. Oli prentem 1,000 kopi blong buklet ya long lanwis Tonga, mo Charles i stat seremaot buklet ya long ol man. Hemia nao olsem wanem sid blong trutok blong Kingdom blong Jeova i stat goaot long ol man long kingdom ya blong Tonga.

LONG map blong Saot Pasifik, yu save luk Tonga i stap long wes saed blong mak ya we i seraotem wol long tu defren dei, mo klosap long wanem we ol man oli kolem Tropic of Capricorn. Aelan ya Tongatapu i bigwan moa long ol narafala aelan blong Tonga. Hem i stap samwe 2,000 kilometa long not-is blong Niusilan. Tonga i gat 171 smosmol aelan, mo 45 long ol aelan ya i gat ol man oli laef long hem. James Cook we i wan man Inglan we i wokbaot blong faenem ol niufala ples, i singaot ol aelan ya se ‘Friendly Islands,’ from we ol man long ples ya oli welkamem gud hem.

I gat 106,000 man oli laef long ol aelan blong Tonga, mo oli seraotem ol aelan ya long 3 grup, hemia Tongatapu, Ha’apai, mo Vava’u. I gat faef kongregesen blong ol Witnes blong Jeova long Tonga, tri long olgeta ya i stap long ol aelan blong Tongatapu we i gat plante moa man i stap long hem, mo namba fo kongregesen i stap long Ha’apai, mo narawan i stap long aelan blong Vava’u. Blong givhan long ol man blong kam fren blong God, ol Witnes blong Jeova oli gat wan misinari hom, mo wan ofis blong translesen we i stap klosap long Nuku’alofa, kapital blong Tonga.​—Aesea 41:8.

Stat long 1930, ol man oli save Charles Vete finis olsem wan Witnes blong Jeova, nating se hem i baptaes long 1964 nomo. Sam narafala man oli joen blong mekem wok ya wetem hem, mo long 1966 oli wokem wan niufala Haos Kingdom we i naf blong 30 man. Long 1970 i gat 20 pablisa long kongregesen blong Nuku’alofa.

Stat long taem ya, profet tok blong Aesea i kamtru long ol aelan blong Tonga: “Letem olgeta oli givim ona long Jeova, mo letem olgeta oli presem hem long ol aelan.” (Aesea 42:12, NW ) Wok blong Kingdom i gohed blong gru, mo i givhan long plante man blong fren wetem Jeova. Long 2003, i gat 407 man oli kam long distrik asembli long Nuku’alofa, mo 5 man oli tekem baptaes. Long 2004 i gat 621 man oli kam long Memoriol blong tingbaot ded blong Jisas, samting ya i soem se wok i stap gru.

Wan Laef We i No Fasfas

Longwe moa long kapital i nidim moa man long talemaot Kingdom. Wan eksampol, ol 8,500 man we oli laef long narafala 16 aelan blong Ha’apai, oli nidim blong harem trutok blong Baebol. Ol aelan blong Ha’apai oli flat nomo mo oli gat plante pamtri, mo ol waet sanbij. Solwota i klia we i klia, sam samtaem yu save lukluk i godaon kasem 30 meta. I naes we i naes blong swim medel long ol rif mo plante fis we oli gat plante defdefren kala. Ol vilej oli smol nomo. Ol haos oli no flas tumas, be oli wokem ol haos ya blong oli stanap strong long taem blong hariken.

Oli planem plante bredfrut tri mo manggo tri blong kakae, mo olsem ples blong sed. Ol man Tonga oli yusum bighaf blong taem blong olgeta blong karem kakae long garen mo blong rerem ol kakae ya. Ol man long aelan ya oli kakae pig, be tu, oli glad long plante naesfala kakae long solwota. Ol famle oli gat ol garen we i gat plante kakae mo ligim long hem. Ol frut oli gru olbaot nomo long bus, mo i gat fulap kokonas mo banana. Ol manples oli savegud long ol meresin we ol bubu blong olgeta i pasem i kam long olgeta, olsem ol lif, ol skin blong wud, mo ol rus blong tri.

I tru, wan sas samting we i mekem se Ha’apai i wan ples we i naes tumas, hemia from fasin blong ol manples we oli kaengud. Laef blong olgeta i no fasfas tumas wetem fulap samting. Plante woman oli joen tugeta blong wokem ol samting wetem han​—olsem blong wivim basket, masi, mo ol mat. Ol woman Tonga oli sidaon aninit long ol bigfala tri mo oli storian, oli singsing, oli laf mo plante taem i gat ol pikinini mo bebi oli stap plei no slip klosap long olgeta. Fulap taem ol woman oli go lukaot ol sel mo sam narafala samting long solwota blong kakae, olsem ol nalumlum blong solwota.

Plante man oli spenem taem blong olgeta long garen, oli go huk, wokem ol kenu, wokem pija long wud, mo fiksimap ol net blong hukum fis. Blong go long ol narafala smolsmol aelan blong luk sam narafala famle, no blong luk dokta mo blong salem samting mo pem samting, ol man, ol woman mo ol pikinini oli stap yusum ol fising bot we oli gat smol ruf long hem.

Gud Nius i Kasem Ol Ples Farawe

Long Memoriol blong yia 2002, tu misinari mo tu paenia brata oli kam long ol naesfala aelan ya. Samfala long ples ya oli bin storian finis wetem ol Witnes blong Jeova, mo oli karem sam buk blong olgeta, mo tu i gat sam we oli bin stadi Baebol wetem ol Witnes.

Fofala ya we oli stap tijim Baebol, oli gat tri mak blong kasem. Givimaot ol buk blong Baebol, statem ol Baebol stadi, mo askem ol man we oli intres blong kam long Memoriol. Oli kasem trifala mak ya. Naenti-seven man oli glad blong kam long Memoriol blong tingbaot ded blong Jisas. Sam long olgeta oli kam long ol spid bot, nating we i ren mo win i strong. From we weta i nogud, plante oli slip long ples blong Memoriol. Mo long nekis dei oli gobak long ples blong olgeta.

Wok blong brata we i givim tok long Memoriol i no isi, brata i talem se: “Blong givim tu tok blong Memoriol long wan narafala lanwis long sem sapa, hemia i wan traem. Mi mi seksek. !Prea nao i rili givhan long mi! Mi tingbaot ol wod mo ol toktok we mi neva save se mi bin lanem bifo.”

From wok blong prij we oli mekem long ol aelan ya blong Ha’apai, gudfala frut i kamaot se, tu man mo woman blong tufala oli tekem baptaes long ples ya. Wan long tufala man ya i intres long buk blong ol Witnes, taem hem i stap trening blong kam wan minista blong jos.

Nating we hem mo woman blong hem, tufala i no gat plante mane, be tufala i stap givim big mane i go long jos evri yia taem oli mekem fanresing. Wan Witnes brata we i bin storian wetem man ya i askem hem blong i ridim 1 Timoti 5:8. Aposol Pol i talem se: “Man we i no wantem lukaot long olgeta famle blong hem, mo antap long hem, hem i no save lukaot long olgeta we oli stap long haos blong hem, hem i soemaot we hem i no moa holem fasin blong bilif. Hem i stap longwe moa long God, i winim man we i no bilif nating.” Rul ya blong Baebol i tajem hat blong man ya. Hem i luksave se taem hem i stap givim mane we jos i askem, hem i no stap lukaot nid blong famle blong hem. Taswe long nekis fanresing blong jos hem i no moa givim mane, nating we hem i gat mane long poket blong hem, from we hem i no save fogetem tok ya long 1 Timoti 5:8. Taem oli singaot nem blong hem blong givim mane, hem i no fraet blong talem long pris se, i moa impoten blong givhan long famle blong hem. From samting ya, ol bigman long jos oli tok daonem mo tok strong long tufala.

Afta we tufala i stadi Baebol wetem ol Witnes blong Jeova, tufala tugeta i kam ol man blong talemaot gud nius. Hasban i talem se: “Trutok we i stap long Baebol i jenisim mi. Mi no moa raf mo kros long famle blong mi. Mi no moa dring bitim mak. Ol man long vilej blong mi oli save luk paoa we trutok i gat long laef blong mi. Mi hop se olgeta tu bambae oli laekem trutok olsem mi.”

Oli Yusum Bot Ya Quest Blong Faenem Ol Man

Sam manis afta long Memoriol blong 2002, wan narafala seling bot i karem sam kago we i sas tumas, i kam long Ha’apai. Bot ya Quest, we longfala blong hem i 18 meta, i kam long Niusilan blong go long ol aelan blong Tonga. Insaed long bot ya i gat Gary mo Hetty, wetem gel blong tufala Katie. I gat naen brata mo sista blong Tonga mo tu misinari oli go wetem olgeta. Oli plan blong mekem trip olsemia long tu defren taem. Ol Witnes we oli blong Tonga oli givhan long famle ya blong stiarem bot, long ol ples we oli no save se i gat rif long hem. Oli no kam blong mekem turis. Olgeta we oli stap long bot ya, oli kam blong tijim trutok blong Baebol. Oli prij long fotin aelan we i stap long bigfala solwota. Sam long ol aelan ya oli neva bin harem gud nius blong Kingdom.

?Ol man oli mekem wanem? Plante taem, ol manples oli glad blong welkamem olgeta ya we oli kam blong prij. Taem ol manples oli save from wanem oli kam, oli soemaot fasin tangkiu blong olgeta. Samting ya i soemaot long ol Witnes se, ol manples oli respektem Tok blong God mo oli nidim samting long saed blong spirit.​—Matiu 5:3.

Plante taem, ol Witnes ya oli sidaon aninit long ol tri wetem ol man we oli gat fulap kwestin long saed blong Baebol. Taem tudak i kam, oli go insaed long ol haos blong tokbaot Baebol. Ol man long wan long ol aelan ya oli singaot long ol Witnes mo oli talem se: “!Yufala i no go! ?Hu bambae i givim ansa long ol kwestin blong mifala?” Wan sista i talem se: “I had blong lego plante man we oli olsem sipsip mo we oli hanggri blong kasem trutok. Plante sid blong trutok i stap gru.” Taem Quest i kasem wan long ol aelan ya, ol Witnes oli luk we ol manples oli putum ol klos blong ded. Waef blong ofisa long taon ya i jes ded. Ofisa ya hem wan i talem tangkiu long ol brata blong karem mesej blong Baebol we i leftemap tingting blong olgeta.

I hadwok smol blong kasem sam long ol aelan ya. Hetty i talem se: “Wan long ol aelan ya i no gat ples blong goso long hem, from we ol ples raon long aelan ya hem i klif nomo we i hae olsem wan meta. Blong go long aelan ya mifala i mas yusum wan smol dinggi. Fastaem mifala i mas sakem ol basket i go long ol man we oli stap long so. Afta taem ol wef blong solwota oli leftemap dinggi i kam antap we i stret wetem saed blong klif, mifala i mas jamaot bifo we dinggi i godaon bakegen.”

I no evriwan long bot we oli man blong solwota. Taswe afta tu wik long solwota, kapten i raetem tok ya taem oli stap gobak long bigfala aelan blong Tongatapu: “Mifala i gat 18 aoa yet blong go. Be mifala i no save gohed nomo, mifala i mas stop wanwan taem, from we i gat sam oli sik long solwota. Mifala i glad blong gobak hom, be mifala i harem nogud tu blong lego plante man we oli lesin long mesej blong Kingdom. Mifala i lego olgeta long han blong Jeova wetem tabu spirit mo ol enjel blong hem blong givhan long olgeta blong gru long saed blong spirit.”

I Gat Plante Frut Yet We Bambae Oli Kamaot Long Aelan Ya

Klosap sikis manis afta we Quest i lego ol aelan ya blong Tonga, tufala spesel paenia ya Stephen mo Malaki oli go blong prij long ol aelan ya Ha’apai. Tufala brata ya oli joen wetem tufala man mo waef blong tufala we oli jes tekem baptaes, blong tijim Baebol long ol man. Oli storian long saed blong ol tijing blong Baebol, mo ol pablisa oli yusum Baebol plante.

Long Disemba 1, 2003, i gat wan kongregesen i stat long Ha’apai, hemia namba faef kongregesen long Tonga. Plante we oli kam long ol miting hemia ol pikinini. Oli lan blong lesingud. Oli sidaon kwaet mo oli wantem tumas blong givim ol ansa. Seket elda i talem se, “oli savegud long ol stori long buk ya My Book of Bible Stories, samting ya i soemaot se ol papa mama oli mekem wok blong olgeta blong putum trutok long tingting blong ol pikinini blong olgeta.” I klia se long ol aelan ya i gat plante man yet we bambae oli save kam fren blong God.

Bitim 70 yia i pas finis stat long taem we Charles Vete i tanem buklet ya Where are the dead? i kam long lanwis blong Tonga. Hem i no luksave olsem wanem sid ya blong Kingdom bambae i kasem tingting blong ol man ples. Stat long taem ya, Jeova i gohed blong blesem wok blong talemaot gud nius blong mekem se hem i gru long ol ples ya long wol we oli stap farawe. Tede, Tonga i wan long ol aelan ya farawe long solwota, we i stat kam long Jeova. (Ol Sam 97:1; Aesea 51:5) Naoia long “Friendly Islands” i gat plante man we oli ol fren blong Jeova.

[Tok blong pija long pej 8]

Charles Vete, long 1983

[Tok blong pija long pej 9]

Fasin blong wokem masi

[Tok blong pija long pej 10]

Oli yusum bot ya “Quest” blong talemaot gud nius long Tonga

[Tok blong pija long pej 11]

Translesen tim blong Nuku’alofa

[Credit Lines blong pija long pej 9]

Making tapa cloth: © Jack Fields/CORBIS; background of pages 8 and 9, and fishing: © Fred J. Eckert