1, 2. (1) ?Wanem trabol we ol olfala oli stap fesem, mo wanem kwestin we plante famle oli stap askem? (2) ?Olsem wanem ol papa mo mama mo ol pikinini, oli save rere from ol trabol we bambae oli kamaot?

BIFO, papa mo mama blong yu, tufala i strong mo tufala i naf blong lukaot long tufala. Be naoia yu luk se tufala i no moa naf blong mekem olsem, ating yu yu harem nogud tumas. Maet yu harem se papa no mama blong yu i foldaon nao i brekem leg blong hem. No maet hem i stat blong fogetem samting, mo i wokbaot olbaot no maet hem i kasem wan nogud sik. Be i no ol pikinini nomo we oli harem olsem, tufala olfala tu maet tufala i harem nogud from ol jenis we oli kamaot long laef blong tufala mo long helt blong tufala. Antap moa, taem tufala i no moa naf blong mekem samting we tufala i wantem. (Job 14:1) ?Yu save mekem wanem blong givhan long tufala? ?Yu save lukaot long tufala olsem wanem?

² Wan buk we i givim advaes blong lukaot long ol olfala, i talem se, i had blong tokbaot ol trabol blong ol olfala. Nating se i olsem, ol famle we oli plan gud fastaem, bambae oli save jusum rod we i beswan blong lukaot long olgeta. Yumi mas save se, yumi no save blokem olgeta trabol blong ol olfala. Taswe, i impoten we famle i rere gud. ?Olsem wanem ol famle we oli lavlavem olgeta, oli save wok wanples blong mekem ol had desisen?

3. ?Ol famle oli save mekem wanem, taem ol olfala papa mo mama blong olgeta i nidim help? (Yu luk pija long stat blong stadi ya.)

³ I gat taem i stap kam we, ol olfala oli no moa naf blong lukaot long olgeta nomo, mo oli nidim yumi blong givhan long olgeta. (Ridim Prija 12:1-7.) Taem samting olsem i hapen, ol olfala papa mo mama mo ol pikinini, oli mas storian wanples blong luk se wanem samting oli naf blong mekem mo wanem rod we i beswan blong folem. I moa gud oli mekem wan miting blong tokbaot help we tufala olfala i nidim, mo olsem wanem blong mekem samting ya, mo olsem wanem ful famle bambae i joen blong mekem. Olgeta evriwan oli mas tok tru mo oli no mas fraet blong talemaot tingting blong olgeta. ?Olsem wanem? ?Papa mo Mama, tufala i save gohed blong laef tufala nomo? * I gud blong tokbaot samting we evri pikinini oli save mekem blong givim samting we tufala i nidim. (Prov. 24:6) Maet samfala oli save lukaot long olfala papa mo mama evri dei, mo maet sam narafala oli save pem ol meresin we tufala i nidim. I gud we evriwan long famle oli save wok we oli mas mekem. Be taem ol yia oli pas, ol wok oli jenis mo oli mas jenisim plan we oli stap folem blong lukaot long tufala.

4. ?Taem ol samting long laef blong wan famle i jenis, oli save askem long hu blong i givhan long olgeta?

⁴ Taem yu stat blong lukaot long papa no mama blong yu, i gud yu traem save gud long sik blong hem. Sipos hem i kasem wan sik we sloslo i stap kam mowas, i gud blong yu save nekis jenis we i save kamaot. (Prov. 1:5) I gud yu ring long ol ofis blong gavman we oli stap givhan long ol olfala. Yu traem faenemaot ol program we oli mekem, mo we oli save givhan gud long papa no mama blong yu. Taem yu stap tingbaot ol jenis we bambae oli kamaot, maet yu harem nogud, yu sek, no tingting blong yu i fasfas. Samtaem i gud yu talemaot tingting blong yu long wan fren. Samting we i moa impoten, hemia blong prea long Jehova wetem fulhat blong yu. Hem i save givim pis long tingting blong yu, nao yu yu naf blong fesem eni samting we i kamaot.—Sam 55:22; Prov. 24:10; Fil. 4:6,7.

5. ?From wanem i gud blong save fastaem ol rod we yumi save folem blong lukaot long ol olfala?

⁵ I moa gud we ol olfala mo ol pikinini blong olgeta, oli save fastaem ol rod we oli save jusum. Maet oli traem luk sipos i moa gud we olfala papa no mama i go stap wetem boe no gel blong hem. Maet hem i save stap long hospital blong ol olfala, no maet i gat wan defren rod we oli save folem. Sipos famle i mekem ol samting ya, oli save rere gud fastaem from ol “trabol” we ol olfala oli kasem we i mekem olgeta oli “harem nogud.” (Sam 90:10) Ol famle we oli no rere gud fastaem, taem i gat wan problem i kamaot, bambae oli hareap blong mekem desisen. Wan man we i gat save, i talem se: “Hemia wan taem we i nogud olgeta blong mekem wan desisen.” Sipos famle i mas mekem desisen kwiktaem, tingting blong olgeta i save fasfas mo maet oli no agri long ol samting we oli mas mekem. Mo sipos oli mekem plan fastaem, bambae oli rere gud from trabol we i save kamaot.—Prov. 20:18.

6. ?From wanem i gud ol olfala mo ol pikinini oli tokbaot fastaem rod blong lukaot long tufala?

⁶ Maet yu harem se i had blong talem long papa mo mama blong yu, se tufala i mas mekem sam smosmol jenis long haos blong tufala, no talem long tufala se wan dei bambae tufala i mas aot long haos blong tufala. Nating se i olsem, plante oli talem se ol storian olsem oli givhan long olgeta biaen. ?From wanem? From bifo we trabol i kamaot, oli naf blong tokbaot ol samting we i had, oli lesin gud wetem respek, mo oli save mekem wan gudfala plan. Taem ol famle oli joen wanples blong storian gud, bambae olgeta wanwan oli  talemaot rod we oli ting se i moa gud, oli fren gud moa mo oli harem se oli lavlavem olgeta moa. Maet olfala i wantem gohed blong stap hem wan fastaem. Taem hem i talemaot fastaem long ol pikinini blong hem samting we hem i wantem, hemia i givhan bigwan taem oli mekem desisen.

7, 8. ?Ol famle oli mas tokbaot wanem, mo from wanem?

⁷ Papa mo Mama, taem yutufala i storian wetem ol pikinini blong yutufala, i gud yutufala i talemaot samting we yutufala i wantem, mo samting we yutufala i naf blong pem, mo ol rod we yutufala i laekem moa. Nao wan dei, sipos yutufala i no naf blong mekem prapa desisen blong yutufala, bambae olgeta oli save mekem desisen folem samting we yutufala i wantem. Bambae ol pikinini oli respektem samting we yutufala i wantem, mo bambae oli mekem evri samting we oli naf blong mekem, blong yutufala i save stap gogo kasem taem we yutufala i no moa naf. (Efes. 6:2-4) ?Yu yu ting se pikinini blong yu bambae i askem long yu blong yu go stap wetem hem? ?No yu ting se bambae hem i talem wan narafala samting? Yu no mas stronghed, yu mas kasem save se maet ol narafala memba blong famle oli gat defren tingting long yu. Mo maet i tekem taem blong yufala evriwan i jenisim tingting blong yufala.

⁸ Sipos yumi plan gud mo storian gud, yumi save blokem plante trabol. (Prov. 15:22) Yu mas talemaot klia long famle blong yu wanem ol tritmen we yu wantem. Evri man oli gat raet blong save ol tritmen we hem i save kasem, mo hem i gat raet blong talem se hem i wantem kasem tritmen ya no nogat. Long kad ya, Advance Medical Directive i talem samting we man i wantem. Hem i save jusum wan man we hem i trastem, blong mekem ol desisen blong hem, sipos i nidim. Sam olfala oli putum gud ol impoten pepa blong olgeta wanples wetem pepa blong insurens, pepa blong bang, pepa we oli fulumap long ofis blong gavman.

9, 10. ?Wetaem ol olfala oli nidim moa we pikinini blong olgeta i givhan long olgeta?

⁹ Plante taem, ol famle oli wantem se ol olfala blong olgeta oli stap olgeta nomo fastaem. Ol pikinini oli no nid blong bos long evri haf blong laef blong olgeta, sipos oli naf yet blong kuk, klinim haos, dring meresin blong olgeta mo oli naf blong toktok gud. Be taem ol yia oli pas, sipos Papa mo Mama tufala i no moa save wokbaot, mo go pem olting long stoa, mo tufala i lusum tingting, long taem olsem pikinini i save mekem sam jenis.

¹⁰ Maet tingting blong ol olfala i fasfas, no i foldaon. Maet sloslo sora blong olgeta i fas, oli no moa save lukluk gud, oli lusum tingting, no maet i hadwok blong oli go long toelet. Sipos ol samting olsem oli hapen, i gud tufala i go luk dokta kwiktaem bifo we problem ya i kam bigwan. Ol pikinini oli save tekem tufala i go luk dokta, mo mekem ol narafala samting blong tufala. Sipos ol pikinini oli wantem we papa mo mama blong olgeta i kasem gudfala tritmen, oli mas toktok long saed blong tufala, mo oli mas givhan blong  mekem ol pepa blong olgeta, mo oli karem olgeta i go long dokta, mo mekem ol narafala samting olsem.—Prov. 3:27.

11. ?Wanem i save givhan long ol olfala blong oli lan long ol jenis ya?

¹¹ Sipos papa mo mama blong yu i kasem wan sik we i had blong winim, maet yu mas jenisim sam fasin blong lukaot long tufala, no mekem sam jenis long haos blong tufala. I gud yu mekem ol smosmol jenis nomo, olsem nao bambae i isi blong tufala i lan long ol jenis ya. Sipos yu stap longwe long papa mo mama blong yu, maet wan brata no sista no wan man we i laef klosap long tufala i save go luk tufala oltaem. Biaen, hem i talemaot long yu sipos tufala i oraet no nogat. ?Olsem wanem? ?Tufala i nidim wan blong givhan long tufala, blong kuk mo klinim haos? ?I nidim sam smosmol jenis long haos, blong mekem i isi moa long tufala blong wokbaot insaed long haos mo swim mo mekem ol narafala samting? Maet tufala i nidim nomo wan haos gel blong i givhan long tufala. Be sipos i no moa sef blong tufala i stap tufala nomo, ating i mas gat wan man blong i stap wetem tufala oltaem. Nating se i olsem, i gud yu faenemaot sam help we tufala i save kasem long ples blong tufala. *—Ridim Ol Proveb 21:5.

12, 13. ?Sam pikinini oli stap longwe long ol papa mo mama blong olgeta, oli mekem wanem blong ona mo tingbaot olgeta?

¹² Yumi lavem papa mo mama blong yumi taswe yumi wantem se tufala i sef mo tufala i harem gud, nao yumi gat pis long tingting blong yumi. Be sam pikinini we oli bigman finis, oli no laef klosap long papa mo mama blong olgeta. Sam long olgeta, taem oli spel, oli go visitim papa mo mama blong olgeta, mo oli mekem ol wok we tufala i no moa naf blong mekem. Ol pikinini ya oli soemaot we oli lavem papa mo mama blong olgeta, taem oli ring long tufala oltaem, oli raetem leta long tufala, no oli sanem imel long tufala.—Prov. 23:24, 25.

¹³ Nating sipos yu stap longwe long papa mo mama blong yu, yu mas mekem wan desisen yet blong lukaot long tufala evri dei. Sipos tufala i Witnes mo yu no stap klosap long tufala, yu save toktok wetem ol elda long kongregesen blong tufala, mo yu askem advaes long olgeta. Mo tu, yu mas prea long Jehova from papa mo mama blong yu. (Ridim Ol Proveb 11:14.) Nating se papa mo mama blong yu tufala i no Witnes, be yu ‘mas ona long tufala yet.’ (Eks. 20:12; Prov. 23:22) I tru ol defdefren famle oli no save mekem ol desisen we i sem mak. Samfala oli jusum se papa mo mama i kam stap wetem olgeta, sipos no oli muv i go stap klosap long tufala. Be samtaem, maet i no gat rod blong mekem olsem. Sam olfala oli no wantem stap wetem pikinini blong olgeta. Maet oli wantem stap olgeta nomo, from oli no wantem mekem hadwok long pikinini blong olgeta. Samfala oli naf blong pem wan haos gel blong i lukaot long olgeta mo maet hemia nao samting we oli wantem.—Pri. 7:12.

14. ?Wanem trabol i save kamaot sipos wan pikinini nomo i lukaot moa long olfala blong olgeta?

¹⁴ Long plante famle, boe no gel we i stap klosap long tufala olfala, hem nao i mekem moa wok blong lukaot long tufala. Olgeta we oli lukaot long olfala papa mo mama, oli mas skelem gud wok we oli mekem blong lukaot gud long prapa famle blong olgeta tu. Wan man i no gat taem mo paoa blong mekem evri samting. Taswe sipos pikinini we i lukaot long olfala blong hem, laef blong hem i jenis, famle i mas storian bakegen. ?Olsem wanem? ?Wan memba blong famle nomo i mekem ol wok ya? ?Ol narafala pikinini oli save mekem moa? Maet oli save mekem wan program blong lukaot long tufala olfala.

15. ?Sipos wok blong lukaot long olfala i hevi tumas, pikinini i save mekem wanem?

¹⁵ Wok blong lukaot long ol olfala i save  kam hevi tumas, sipos ol olfala ya oli nidim oltaem we man i givhan long olgeta. (Pri. 4:6) Ol pikinini we oli lavem papa mo mama blong olgeta, oli wantem mekem evri samting we oli naf blong mekem, blong lukaot gud long tufala. Be samtaem wok ya i bigwan tumas. Long taem olsem oli save askem long narafala blong i givhan long olgeta. Sipos wanwan taem, ol famle mo fren oli glad blong givhan blong lukaot long tufala olfala, maet bambae oli no nid blong putum tufala long hospital blong ol olfala.

16, 17. Taem ol pikinini oli stap lukaot long ol olfala blong olgeta, ?oli save gat wanem tingting? ?Wanem i save givhan long ol pikinini blong oli kasem save long tingting blong tufala olfala, mo oli gat gudfala tingting? (Yu luk bokis ya “Glad Blong Lukaot Long Ol Olfala.”)

¹⁶ Yumi harem nogud tumas, taem yumi luk papa mo mama blong yumi we yumi lavem olgeta oli kam olfala. Plante long olgeta we oli lukaot long ol olfala, oli harem nogud, oli wari, tingting blong olgeta i fasfas, oli kros, oli harem se oli no mekem gud wok blong olgeta. Maet, olfala i talem sam samting we i no kaen, no maet i no talem tangkiu. Sipos samting olsem i hapen long yu, yu no mas harem nogud. Wan man we i stadi long tingting blong man, i talem se taem yu harem nogud, yu no mas giaman long yu wan, mo yu no mas ting se i rong blong harem nogud. I gud yu storian wetem man no woman blong yu, wan narafala long famle, no wan fren. Ol storian olsem oli save givhan long yu blong yu kasem save from wanem yu harem nogud, mo oli givhan long yu blong yu gat stret tingting.

¹⁷ Maet wan dei bambae yumi no moa naf blong lukaot gud long ol olfala we yumi lavem olgeta. Long taem olsem, maet famle i mekem desisen se olfala papa mo mama blong olgeta i mas go stap long haos blong ol olfala. Yu traem tingbaot wan sista. Klosap evri dei hem i stap go long hospital blong ol olfala, blong luk mama blong hem. Hem i talem se: “Mifala i no moa save lukaot long mama blong mifala long dei mo long naet. Be mifala i harem nogud tu, blong putum hem long hospital blong ol olfala. Nating se i olsem, mifala i luk se hemia nao bes samting blong mekem long ol manis bifo we hem i ded. Mo hem i glad nomo.”

18. ?Olgeta we oli stap lukaot long ol olfala, oli save sua long wanem samting?

¹⁸ Samtaem wok blong lukaot long ol papa mo mama i had, mo i save mekem yumi harem nogud tu. I no gat wan rod nomo blong mekem wok ya. Be sipos yu mekem wan gudfala plan, yu wok gud wanples wetem famle blong yu, yufala i storian gud, mo antap moa sipos yu prea long Jehova, yu save mekem gud wok ya blong lukaot gud long papa mo mama blong yu. Taem yu mekem olsem, bambae yu glad from we yu lukaot long tufala mo yu givim samting we tufala i nidim. (Ridim 1 Korin 13:4-8.) Samting we i impoten moa, se bambae yu gat pis long tingting mo Jehova bambae i blesem yu.—Fil. 4:7.