MI MI bon long Maj 1930, long vilej blong Namkumba, long Malawi. Mi gruap long wan famle we oli stap mekem wok blong God. Long 1942, mi givim laef blong mi long Jehova mo mi baptaes long wan naesfala reva. Long ol 70 yia we oli pas, mi traehad blong folem advaes we aposol Pol i talem long Timoti. Hem i talem se: ‘Yu yu mas talemaot tok blong God. Nating we ol man oli wantem harem tok ya no oli no wantem harem, be oltaem yu yu mas strong blong talemaot.’—2 Timoti 4:2.

Long 1948, brata Nathan H. Knorr mo brata Milton G. Henschel tufala i visitim kongregesen blong mifala long Malawi. Visit we tufala i mekem i leftemap tingting blong mi blong wantem mekem wok blong Jehova fultaem. Biaen, mi mitim Lidasi, wan naesfala sista we hem tu i wantem mekem wok blong Jehova fultaem. Long 1950 mitufala i mared, mo long 1953 mitufala i gat tu pikinini. Nating se mitufala i gat bigfala wok blong lukaot long famle, be mitufala i agri se bambae mi stat blong mekem wok blong fultaem paenia. Tu yia biaen, oli askem mi blong mekem wok blong spesel paenia.

Smoltaem biaen, mi kasem blesing ya blong mekem wok blong eria elda. Lidasi i givhan gud long mi, mo hem i mekem se mi naf blong lukaotgud long famle blong mi, mo gohed blong mekem wok blong God fultaem. * Nating se i olsem, mitufala tugeta i wantem mekem wok blong God fultaem. Ale mifala i mekem wan gudfala plan, mo ol pikinini blong mitufala oli agri long plan ya, mo long 1960, Lidasi i stat blong mekem wok blong fultaem paenia.

Long 1962, mifala i glad tumas long Distrik Asembli blong mifala we stamba tok blong hem i se “Courageous Ministers.” Wan yia biaen, Brata Henschel i kam visitim mifala long Malawi, blong wan spesel asembli we i stap klosap long taon ya Blantyre. Long taem ya, i gat bitim 10,000 man we oli kam long asembli ya. Taem mi tingbaot spesel program blong asembli ya, mi luksave se hem i mekem mifala i rere mo i givim paoa long mifala blong stanap strong from ol bigfala trabol we bambae oli kamaot i no longtaem.

Long 1964, ol man oli mekem i nogud long ol  Witnes from we oli no wantem joen long politik. Oli spolem bitim 100 Haos Kingdom, mo bitim 1,000 haos blong ol brata mo sista. Mi mo waef blong mi Lidasi, mitufala i gohed blong mekem wok blong eria elda, kasem taem we gavman blong Malawi i putum tabu long wok blong ol Witnes, hemia long 1967. Gavman i bos long ol samting blong branj ofis, mo oli fosem ol misinari blong oli aot long kantri. Oli putum mi mo Lidasi, wetem plante brata mo sista long kalabus. Taem oli letem mifala i go fri long kalabus, mitufala i gohed blong mekem wok blong eria elda.

Wan dei long Oktoba 1972, ol memba blong wan politik grup long Malawi we oli singaot olgeta se, Malawi Youth League, oli kam long haos blong mifala. Be i gat wan long olgeta, i resis i kam fastaem, mo i talem long mi blong mi haed, from we olgeta oli plan blong kilim mi. Ale, mi talem long woman blong mi mo ol pikinini blong mi blong oli go haed klosap long sam tri blong banana. Biaen mi klaem wan bigfala tri blong manggo. Taem mi stap antap, mi luk we ol man ya oli spolem haos mo evri samting blong mifala.

Taem trabol we i kasem ol Witnes i stap kam bigwan moa, plante brata mo sista oli aot long Malawi. Mifala i stap long wan kamp blong refuji long Moziambique, go kasem 1974. Long taem ya, oli askem mi mo Lidasi blong mitufala i mekem wok blong spesel paenia long Domue, hemia long Moziambique. Mitufala i mekem wok ya kasem 1975, taem oli fosem mifala blong gobak long Malawi. Long ples ya, ol man oli gohed yet blong mekem i nogud long ol Witnes blong Jehova.

Taem mifala i gobak, mi mekem wok ya blong visitim ol kongregesen long Lilongwe we i bigfala taon blong Malawi. Nating se ol man oli mekem i nogud long mifala, mo mifala i kasem trabol, be namba blong ol kongregesen i stap kam antap long ol ples we mifala i wok long hem.

Wan dei mifala i stap prij mo mifala i kam long wan vilej, we ol man blong politik oli stap mekem wan miting long hem. Samfala long ol man ya oli faenemaot se mifala ol Witnes, ale oli putum mifala i sidaon wetem grup blong politik ya we oli singaot se, Malawi Young Pioneers. Mifala i askem strong long Jehova blong i givhan long mifala. Taem miting ya i finis, ol man ya oli stat blong kilim mifala. Wantaem nomo, wan olfala woman i resis i kam mo i stap singaot bigwan se: “!Plis, yufala i lego olgeta! Man ya hem i boe blong brata blong mi ya. !Yufala i letem hem i go long ples we hem i wantem go long hem!” Man we i jeaman blong miting ya, i talem se: “!Yufala i letem olgeta oli go!” Mifala i no save from wanem woman ya i talem ol tok ya, from we hem i no wan famle blong mifala. Be mifala i bilif se Jehova i mas ansa long prea blong mifala.

 Long 1981 grup ya blong Malawi Young Pioneers oli faenem mifala bakegen. Naoia oli tekemaot olting blong mifala, ol baskel, ol buk, mo ol impoten pepa blong ol brata long Malawi. Mifala i ronwe i go long haos blong wan elda. Be mifala i wari from ol pepa we ol man ya oli karem. Taem ol man ya oli lukluk long ol pepa ya, oli faenem ol leta we ol brata long ol defdefren ples long Malawi oli sanem i kam long mi. Hemia i mekem olgeta oli fraet tumas, from we oli ting se mi mi wan impoten man blong gavman. Taswe, kwiktaem nomo oli givimbak olgeta pepa ya, long ol elda we oli stap long ples ya.

Wan narafala taem bakegen, mifala i go long wan bot blong krosem wan reva. Man we i bos long bot ya, hem i wan lida blong politik, mo hem i wantem luk kad blong politik, blong evriwan we oli stap long bot. Taem hem i kam klosap long mifala, hem i luksave wan stil man. Man ya ol polis oli stap lukaotem hem, blong putum hem long kalabus. Samting ya i pulum tingting blong evriwan, mo bos blong bot ya i no moa jekem mifala. Bakegen mifala i luksave we Jehova i givhan long mifala.

Long Februari 1984, mi go long Lilongwe blong givim sam ripot long branj ofis blong Zambia. Wan polis man i stopem mi mo i jekem basket blong mi. Hem i faenem ol buk mo magasin, ale hem i tekem mi i go long polis stesen, mo i kilim mi. Biaen hem i fasem mi mo i putum mi long wan rum wetem ol man blong stil we oli stap long kalabus ya.

Long nekis dei, bos blong ol polis i tekem mi i go long wan rum, mo i wantem se mi saen long wan pepa we i talem se: “Mi, Trophim R. Nsomba, mi no moa stap olsem wan Witnes blong Jehova, olsem nao mi save go fri long kalabus.” Be mi no wantem saenem pepa ya, mo mi talem long hem se: “Mi mi rere blong yufala i fasem mi, mo mi rere tu blong yufala i kilim mi mi ded. Bambae mi stap yet olsem wan Witnes blong Jehova.” Tok ya i mekem bos blong ol polis i kros tumas, nao hem i bangem tebol blong hem strong, we wan narafala polis long narafala rum, i harem nao i resis i kam blong luk se wanem i hapen. Bos blong ol polis ya i talem long hem se: “Man ya i no wantem saenem pepa ya, blong talem se hem i no moa wan Witnes. Ale i gud hem i saen long narafala pepa we i talem se hem i wan Witnes, olsem nao yumi save sanem hem i go long Lilongwe.” Long taem ya, woman blong mi i no save weples mi stap long hem. Fo dei biaen, sam brata oli jes talemaot long hem, wanem we i hapen.

Ol polis we oli stap long polis stesen blong Lilongwe, oli mekem i gud long mi. Bos blong ol polis i talem se: “Hemia wan plet raes blong yu, from we yu obei long Tok blong God. Ol narafala man we oli stap ya, oli ol man blong stil.” Biaen oli sanem mi i go long wan narafala kalabus long Kachere, mo mi stap long kalabus ya blong faef manis.

 Man we i lukaot long kalabus ya i glad from we hem i wantaem se bambae mi kam “pasta” blong kalabus ya. Hem i no moa letem man we i pasta blong kalabus ya fastaem, blong tijim ol man. Hem i talem long man ya se: “!Mi no wantem luk we yu stap tijim ol man long Baebol bakegen, from we yu stil nao oli putum yu long kalabus!” Ale evri wik, mi nao mi stap mekem miting wetem ol man we oli stap long kalabus.

Biaen, laef blong mi i kam had moa. Ol polis oli askem kwestin long mi from we oli wantem save se i gat hamas Witnes long Malawi. Be mi no givim wan ansa we i mekem olgeta oli no glad, ale oli kilim mi gogo, mi hafded. Wan narafala taem bakegen, oli wantem save se hedkwota blong yumi i stap wea. Mi talem long olgeta se, “Yufala i askem wan kwestin we i isi nomo blong mi talem ansa blong hem.” Mi talem long olgeta se, Baebol nao i tokbaot hedkwota blong mifala. Olgeta oli sapraes tumas, nao oli askem se, “?Weples long Baebol we i tokbaot samting ya?”

Mi talem se: “I stap long Aesea 43:12.” Oli ridim vas ya, we i se: “‘Yufala i witnes blong mi, mo mi mi God.’ Hemia nao tok blong Jehova.” (NW) Oli ridim vas ya tri taem. Nao oli askem se: “?From wanem hedkwota blong ol Witnes blong Jehova i stap long Baebol, be i no long Amerika?” Mi talem long olgeta se: “Ol Witnes blong Jehova long Amerika tu oli ridim vas ya blong tokbaot hedkwota blong olgeta.” From we mi no ansa long kwestin we oli askem long mi, oli sanem mi i go long wan narafala kalabus we i stap long not blong Lilongwe. Nem blong kalabus ya, Dzaleka.

Taem mi kasem kalabus blong Dzaleka long 1984, i gat 81 Witnes finis we oli stap long kalabus ya. Kalabus ya i fulap gud, 300 presina oli mas slip long floa, we solda blong wan i fas long solda blong narawan. Biaen, ol Witnes oli stat blong joen long ol smosmol grup blong tokbaot wan vas blong Baebol evri dei. Mo hemia i leftemap tingting blong mifala bigwan.

Long Oktoba 1984, mifala evriwan i pas long kot mo oli talemaot se bambae mifala i stap tu yia long kalabus. Oli mekem sem mak olsem fastaem, oli putum mifala wetem ol man we oli no Witnes. Be bos blong kalabus i talem long olgeta we oli lukaot long kalabus se: “Ol Witnes blong Jehova oli no smok. Taswe ol polis yufala i no mas askem sigaret long olgeta, mo yufala i no mas sanem olgeta blong go karem wan jakol blong laetem sigaret blong yufala. !Olgeta oli man blong God! Yufala i mas givim kakae long olgeta, tu taem long wan dei. Olgeta oli kam long kalabus, from bilif blong olgeta, be oli no kam from wan nogud samting we oli mekem.”

Mifala i kasem sam moa blesing from we mifala i soemaot ol gudfala fasin. Long naet, no sipos i gat ren, ol polis oli no save letem ol presina oli go afsaed.  Be oli letem we mifala i save go afsaed, from we oli trastem mifala se bambae mifala i no ronwe. Eksampol, wan taem mifala i stap wok afsaed long wan fil, mo wan polis we i lukaot long mifala i sik, ale mifala nao i karem hem i gobak long kalabus. Ol gudfala fasin blong mifala oli mekem se ol polis ya, oli talem ol tok we i leftemap nem blong Jehova.—1 Pita 2:12. *

!Long 11 Mei 1985, mi mi kamaot long kalabus blong Dzaleka mo mi glad blong joen wetem famle blong mi bakegen! Mifala i talem tangkiu long Jehova from we hem i givhan long mifala blong mifala i holemstrong long hem, long ol hadtaem ya. Mifala i harem olsem Pol, we i talem se: “Ol brata mo sista. Mifala i wantem blong yufala i savegud we bifo, mifala i kasem plante trabol . . . Mifala i no moa tingbaot se bambae mifala i laef. Mifala i harem olsem we oli jajem mifala finis, se bambae mifala i mas ded. Be ol samting ya oli kamtru long mifala blong mekem mifala i no moa stap strong long paoa blong mifala. Oli kam blong mekem mifala i stap strong long paoa blong God nomo, we hem i save mekem ol dedman oli laef bakegen. Klosap nomo we mifala i ded, be God i sevem mifala.”—2 Korin 1:8-10.

Samtaem i luk olsem se bambae mifala i ded. Be oltaem mifala i askem Jehova blong i mekem mifala i gat strong tingting, i givim waes long mifala, mo i mekem mifala i gat tingting daon. Olsem nao mifala i save gohed blong leftemap tabu nem blong hem.

Jehova i blesem wok we mifala i mekem, “Nating we ol man oli wantem harem tok ya no oli no wantem harem.” !Tede, mifala i glad bigwan blong luk wan niufala branj ofis long Lilongwe we i naes tumas! !Mo i gat bitim 1,000 niufala Haos Kingdom long Malawi! Ol blesing ya oli mekem mi mo Lidasi, mitufala i glad tumas, oli olsem wan drim nomo. *