1-3. (1) ?Olsem wanem ol tingting mo lanwis blong God oli hae moa long hemia blong ol man? (2) ?Bambae yumi tokbaot wanem long stadi ya?

JEHOVA i wantem mekem ol narafala laef samting blong olgeta tu oli save hapi, taswe hem i wokem ol enjel mo ol man. (Ol Sam 36:9; 1 Timoti 1:11) Fastaem, Jehova i mekem wan enjel we aposol Jon i singaot hem se “Waes Tok.” (Jon 1:1, Nyutesteman Wetem Ol Sam Long Bislama; Revelesen 3:14) Jehova i toktok wetem “Waes Tok” ya we biaen i kam Jisas, blong talemaot ol tingting mo filing blong hem. (Jon 1:14, 17; Kolosi 1:15) Aposol Pol i talem se ol enjel tu oli stap toktok, mo oli gat wan lanwis we i defren long lanwis blong man.—1 Korin 13:1.

² Jehova i save gud evri samting long saed blong ol milian enjel mo ol man we hem i wokem. Hem i save lesin long ol milian prea blong ol man long semtaem nomo, mo hem i kasem save ol prea ya nomata se oli toktok long ol defdefren lanwis blong olgeta. Long semtaem we Jehova i lesin long olgeta, hem i toktok wetem ol enjel mo i givim wok long olgeta. Hemia i soemaot se ol tingting mo lanwis blong Jehova oli hae moa long ol tingting mo lanwis blong man. (Ridim Aesea 55:8, 9.) Taswe taem Jehova i toktok  wetem ol man, hem i mekem toktok blong hem i isi blong ol man oli kasem save.

³ Long stadi ya, bambae yumi tokbaot ol rod we Jehova i yusum blong toktok klia long ol man. Mo bambae yumi luk olsem wanem hem i jenisim rod blong hem blong toktok long ol man folem samting we oli nidim.

4. (1) ?Wanem lanwis we Jehova i yusum blong toktok long Moses, Samuel, mo Deved? (2) ?Baebol i tokbaot wanem?

⁴ Taem Jehova i toktok long Adam long garen blong Iden, maet hem i yusum lanwis Hibru blong bifo. Afta, hem i toktok long Moses, Samuel, mo Deved. Oli raetem daon ol tingting blong God nomo, nating se oli yusum prapa toktok blong olgeta long lanwis Hibru. Samtaem oli raetem ol toktok blong Jehova stret, mo samtaem oli raetem stori blong ol samting we Jehova i mekem long ol man blong hem bifo. Baebol i tokbaot ol samting we ol man blong God oli mekem blong soemaot se oli bilif long God mo oli lavem hem. Mo tu, i tokbaot ol mastik blong olgeta mo samting we oli mekem taem oli no obei. Oli raetem ol stori ya blong givhan long yumi tede.—Rom 15:4.

5. ?God i yusum lanwis Hibru nomo blong toktok long ol man? Plis eksplenem.

⁵ Be i no oltaem we Jehova i toktok long ol man long Hibru lanwis. Taem ol man Isrel oli kamfri long Babilon, sam long olgeta oli toktok lanwis Arameik. Maet hemia nao from wanem Daniel, Jeremaea, mo Esra, oli raetem sam haf blong Baebol long lanwis Arameik. *

6. ?From wanem oli transletem Hibru haf blong Baebol i go long Grik lanwis?

⁶ Afta long samting ya, Bigfala Aleksanda i winim plante ples long wol, nao Grik (Koine) i kam stamba lanwis blong plante kantri. Plante man Jiu oli stat blong toktok Grik, mo biaen oli transletem Hibru haf blong Baebol i go long Grik. Oli singaot Baebol ya se Septuagint. Hemia fas Baebol we oli tanem i go long narafala lanwis, mo i wan Baebol we i impoten tumas. Ol man blong hae save oli talem se 72 man oli joen blong transletem Septuagint Baebol. * Long sam haf, oli transletem evri toktok we i stap, be long sam narafala haf oli no mekem olsem. Nating se i olsem, ol man Jiu mo ol Kristin we oli toktok lanwis Grik, oli bilif se Septuagint i Tok blong God.

7. ?Jisas i yusum wanem lanwis blong tijim ol disaepol blong hem?

 ⁷ Taem Jisas i stap long wol, ating hem i toktok lanwis Hibru. (Jon 19:20; 20:16; Ol Wok 26:14) Maet hem i yusum sam toktok long lanwis Arameik, we ol man long taem ya oli stap yusum. Be hem i save olfala lanwis Hibru tu, we Moses mo ol profet oli bin toktok long hem. Oli ridim ol hanraet blong Moses long haos prea blong ol man Jiu evri wik. (Luk 4:17-19; 24:44, 45; Ol Wok 15:21) Mo tu, long taem blong Jisas ol man oli toktok lanwis Grik mo Latin, be Baebol i no talem stret se Jisas i toktok long ol lanwis ya.

8, 9. ?From wanem plante Kristin oli toktok lanwis Grik, mo yumi lanem wanem long saed blong Jehova?

⁸ Ol fas man blong Jisas oli toktok lanwis Hibru. Be afta we Jisas i ded, ol disaepol oli toktok long ol narafala lanwis. (Ridim Ol Wok 6:1.) Taem gud nius i stap goaot moa, plante Kristin oli toktok long lanwis Grik i bitim Hibru. From we Grik i kam lanwis we plante man oli toktok long hem, oli raetem buk blong Matiu, Mak, Luk, mo Jon, long lanwis Grik blong givimaot long ol man. * Mo tu, aposol Pol i raetem ol leta blong hem long Grik, mo oli raetem sam narafala buk blong Baebol tu long lanwis ya.

⁹ Samtaem ol man we oli raetem Grik haf blong Baebol oli talem bakegen sam tok blong Hibru haf. Plante taem ol man ya oli yusum ol tok blong Septuagint. Samtaem, oli no talem stret olsem we Hibru lanwis i talem. Nating se i olsem, ol tok ya i stap yet long Baebol tede. ?Yumi lanem wanem? Jehova i no ting se wan lanwis no kalja i gud moa i bitim narawan.—Ridim Ol Wok 10:34.

10. ?Yumi lanem wanem long saed blong rod we Jehova i yusum blong toktok long ol man?

¹⁰ Yumi lanem se Jehova i toktok long ol man long rod we i stret long olgeta. Hem i no talem se yumi mas toktok long wan spesel lanwis, blong yumi kasem save long hem mo stamba tingting blong hem. (Ridim Sekaraea 8:23; Revelesen 7:9, 10.) Yumi lanem tu se Jehova i givim tingting blong hem long ol man we oli raetem Baebol, be hem i letem olgeta oli yusum prapa toktok blong olgeta.

11. ?Wanem i soemaot se i no wan problem long Jehova, taem ol man oli toktok plante defren lanwis?

¹¹ Ol man oli toktok plante defren lanwis, be hemia i no wan problem long Jehova. Yu traem tingbaot: Long Baebol, i gat sam toktok nomo we Jisas i talem long olfala lanwis we hem i yusum (Matiu 27:46; Mak 5:41; 7:34; 14:36) Be Jehova i meksua se ol man oli raetem daon mo transletem ol tingting we Jisas  i talem i go long Grik, mo sloslo oli transletem i go long ol narafala lanwis. Mo tu, ol man Jiu mo ol Kristin oli mekem plante kopi blong Baebol, taswe Tok blong God i no lus. Afta, oli transletem ol kopi ya oli go long plante moa lanwis. Samwe long 400 yia afta Kraes, Jon Krisostom i talem se ol man oli transletem finis ol tijing blong Jisas i go long lanwis blong Siria, Ijip, India, Pesia, Itiopia, mo plante narafala ples.

12. ?Ol man oli mekem wanem blong agensem Baebol?

¹² Long ol yia we oli pas finis, plante man oli agensem Baebol mo oli agensem olgeta we oli transletem mo givimaot. Samwe long 300 yia afta we Jisas i bon, hed gavman blong Rom we nem blong hem Daeklisen, i givim oda blong spolem olgeta Baebol. Samwe long 1,200 yia biaen, William Tindel i stat blong transletem Baebol i go long Inglis. Hem i talem se sipos God i letem hem i laef longtaem, bambae hem i meksua se ol boe blong wok long plantesen bambae oli save Baebol moa i bitim ol pris. From we ol man oli agensem Tindel tumas, hem i aot long Inglan i ronwe i go long narafala kantri blong transletem mo printim Baebol. Plante man oli kasem Baebol blong Tindel, nating se ol lida blong jos oli traem blong bonem olgeta Baebol. Biaen, oli jokem nek blong Tindel, oli fasem hem long pos mo oli bonem hem long faea. Be Baebol blong hem i no lus, mo oli yusum Baebol ya blong mekem wan niufala Baebol, we nem blong hem King James Version.—Ridim 2 Timoti 2:9.

13. ?Ol man we oli stadi long ol olfala hanraet blong Baebol, oli faenemaot wanem?

¹³ I tru, long ol olfala kopi blong Baebol, i gat sam smol mastik mo sam samting we i defren. Be ol man we oli save gud Baebol oli stadi long plante taosen olfala hanraet, mo sam haf blong ol hanraet, mo sam olfala Baebol. Taem oli skelem olgeta, oli faenem sam vas nomo we oli defdefren, mo i gat smol mastik nomo long olgeta. Be bigfala tingting blong Baebol i no jenis. Stadi we oli mekem i soemaot long ol man we oli wantem tumas blong save Tok blong God, se Baebol i kamaot long Jehova.—Aesea 40:8. *

14. ?I isi blong ol man oli kasem Baebol tede? Plis eksplenem.

 ¹⁴ Nating se plante man bifo oli agensem Baebol, be Baebol i stap long bitim 2,800 lanwis tede. Hemia i bitim ol narafala buk. Nating se plante man oli no bilif long God, be Baebol i stap yet olsem buk we ol man oli givimaot moa i bitim ol narafala buk. Maet sam Baebol oli no isi blong ridim mo maet i gat sam mastik long olgeta. Nating se i olsem, klosap olgeta evriwan oli tokbaot laef we i no save finis, we i givim hop long ol man.

15. (1) ?Afta 1919, ol buk blong yumi oli jenis olsem wanem? (2) ?From wanem oli raetem ol buk blong yumi fastaem long Inglis?

¹⁵ Long yia 1919, Jisas i putumap wan smol grup blong Baebol studen oli kam “slef ya we i stret mo waes.” Fastaem, slef ya i yusum Inglis lanwis blong toktok wetem ol man blong God. (Matiu 24:45, NW) Be tede ol buk blong yumi oli stap long bitim 700 lanwis. Sem mak nomo long lanwis Grik bifo, tede Inglis i kam olsem lanwis we ol man oli yusum long bisnes mo long skul, mo plante man oli toktok Inglis. Taswe oli raetem ol buk blong yumi fastaem long Inglis, mo afta, oli transletem olgeta i go long plante narafala lanwis.

16, 17. (1) ?Ol man blong God bifo oli nidim wanem? (2) ?Oli kasem samting ya we oli nidim? (3) ?Brata Nor i wantem wanem?

¹⁶ Olgeta buk blong yumi oli stanap long Baebol nomo. Fastaem ol man blong God oli yusum King James Version Baebol, we oli finisim long yia 1611. Be Baebol ya oli raetem long Inglis blong bifo, mo i had blong kasem save long hem. Nating se nem blong God i stap plante taosen taem long ol olfala hanraet, be oli putum long sam ples nomo long King James Version. Mo tu, long Baebol ya i gat sam mastik, mo sam vas we oli no kamaot long ol olfala hanraet. Sem problem i stap long sam narafala Baebol long Inglis.

¹⁷ I klia se ol man blong God oli nidim wan Baebol we i isi blong kasem save, mo ol tok blong hem oli laenap wetem ol olfala hanraet. Taswe wan komiti i stanap blong transletem Baebol ya New World Translation. Long ol yia 1950 kasem 1960 oli wokem ol defdefren haf blong Baebol ya, we oli kamaot long 6 buk. Long wan asembli long namba  2 Ogis 1950, oli givimaot fashaf blong hem. Long asembli ya, Brata Nor i talem se ol man blong God oli nidim wan niufala Baebol we ol tok blong hem i stret mo i isi blong kasem save. Mo Baebol ya bambae i givhan long olgeta blong oli kasem trutok long fasin we i klia moa. Oli nidim wan Baebol we i isi blong ridim mo kasem save, olsem ol stori we ol disaepol blong Kraes oli raetem. Brata Nor i wantem se New World Translation bambae i givhan long plante milian man blong oli save Jehova.

18. ?Wanem i mekem se oli transletem plante moa Baebol?

¹⁸ Long yia 1963, samting we Brata Nor i wantem i kamtru. Baebol ya New World Translation of the Christian Greek Scriptures i kamaot long lanwis blong Netalan, Franis, Jemani, Itali, Potugal, mo Spen. Long yia 1989, Hed Kampani blong ol Witnes blong Jehova i stanemap wan niufala ofis long hedkwota long Amerika, blong givhan long olgeta we oli transletem Baebol i go long ol defdefren lanwis. Long 2005, oli stat blong transletem Baebol i go long ol lanwis we Wajtaoa i stap long hem finis. From samting ya, New World Translation, fulwan no haf blong hem, i stap naoia long bitim 130 lanwis.

19. ?Wanem impoten samting i kamaot long yia 2013? ?Bambae yumi tokbaot wanem long nekis stadi?

¹⁹ Stat long taem ya we New World Translation i kamaot, Inglis lanwis i stap jenis. Taswe, i nidim blong jenisim sam toktok blong mekem i stret long yumi tede. Long 5 mo 6 Oktoba 2013, i gat namba 129 miting blong Wajtaoa Sosaeti, hemia bigfala miting we oli mekem evri yia. Long taem ya, 1,413,676 man long 31 kantri oli joen long miting ya no oli wajem long Intenet. Wan brata blong Hed Kampani i talemaot niufala Baebol long Inglis, hemia New World Translation we oli wokem bakegen. Ol man oli glad tumas, mo plante oli krae taem oli kasem wan kopi blong niufala Baebol ya. Taem ol brata we oli givim tok oli ridim sam vas, evriwan oli luksave se Baebol ya i isi blong ridim mo blong kasem save. Long nekis stadi, bambae yumi tokbaot niufala Baebol ya, mo wok we i stap gohed blong transletem i go long plante narafala lanwis.