1. ?From wanem plante man tede oli no trastem Baebol?

 PLANTE man tede oli no save se bambae oli trastem hu. Oli no sua se ol man we oli respektem olgeta olsem ol man blong politik, ol saentis mo ol bisnes man bambae oli givhan oltaem long olgeta. Antap long hemia, oli no respektem ol lida blong jos we oli talem se oli Kristin. Taswe yumi no sapraes se oli no trastem Baebol, buk ya we ol lida blong skul oli talem se oli stap folem.

2. Folem Ol Sam 119:160, ?yumi sua long wanem samting?

² Yumi ol man blong Jehova, yumi trastem se hem i “God blong trutok” mo se oltaem hem i mekem samting blong givhan long yumi. (Sam 31:5; Aes. 48:17) Yumi save se yumi save trastem ol samting we yumi ridim long Baebol. Yumi bilif se “stamba blong tok blong [God], hem i trutok.” (Ridim Ol Sam 119:160.) Yumi agri wetem tok blong wan Baebol skola we i talem se: “I no gat wan samting we God i talem we i no tru o we bambae i no kamtru. Ol man blong God oli trastem samting we hem i talem from we oli trastem God we i talem samting ya.”

3. ?Bambae yumi tokbaot wanem long stadi ya?

³ ?Olsem wanem yumi save halpem ol narafala blong oli trastem Tok blong God olsem yumi? Bambae yumi tokbaot tri risen from wanem yumi save trastem Baebol. Bambae yumi tokbaot olsem wanem ol Tok blong Baebol oli no jenis, olsem wanem ol profet tok blong hem oli kamtru, mo olsem wanem hem i gat paoa blong jenisim laef blong man.

4. ?From wanem sam man oli ting se Baebol i jenis?

⁴ Jehova God i yusum samwe 40 gudfala man blong hem blong raetem ol buk blong Baebol. Be i no gat wan original kopi blong hem we i stap kasem tede. Yumi gat ol kopi nomo blong ol kopi blong Baebol. Hemia i mekem se sam man oli no sua sipos samting we yumi ridim long Baebol tede i sem mak long ol tok we i stap long orijinol wan. ?Be wanem i mekem yumi save sua se ol tok ya oli no jenis?

5. ?Olsem wanem oli mekem kopi blong Hibru haf blong Baebol? (Yu luk pija long fran pej.)

⁵ Blong protektem Baebol, Jehova i talem long ol man blong hem blong oli mekem ol kopi blong hem. Hem i talem long ol King blong Isrel blong oli mekem prapa kopi blong loa blong olgeta, mo hem i putumap ol Livaet blong oli tijim Loa long ol man. (Dut. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Afta we ol man Jiu oli go long Babilon, wan grup blong ol man we oli gat gudhan blong mekem ol kopi blong ol buk, oli stat blong mekem plante kopi blong Hibru haf blong Baebol. (Esra 7:6, fut.) Ol man ya oli lukaot gud taem oli mekem wok ya. Samtaem biaen, ol man blong raetemdaon kopi blong ol buk, oli stat blong kaontem ol wod, be i no hemia nomo oli kaontem tu evri leta blong meksua se oli no mestem wan samting taem oli stap mekem kopi ya. From we ol man ya oli no stret gud olgeta, oli save mekem sam smosmol mastik. Be from we oli mekem plante kopi blong ol buk ya, hemia i mekem se oli save faenemaot sam mastik biaen. ?Olsem wanem oli faenemaot?

6. ?Olsem wanem ol skola oli naf blong faenemaot ol mastik long kopi blong Baebol?

⁶ Ol skola tede oli folem wan gudfala rod blong faenemaot ol mastik we ol man blong mekem kopi blong Baebol oli mekem. Eksampol: Traem tingbaot se oli askem 100 man blong oli mekem kopi blong ol tok we i stap long wan pej blong wan buk. Ale, wan long ol man ya i mekem wan smol mastik taem hem i stap mekem kopi blong hem. Wan rod blong faenemaot mastik ya, hemia blong komperem kopi blong hem wetem blong ol narafala. Long sem fasin, taem ol skola oli komperem plante kopi blong Baebol, oli naf blong faenemaot ol mastik o ol tok we oli tekemaot taem oli stap mekem kopi blong Baebol.

7. ?Wanem i pruvum se ol man blong mekem kopi blong Baebol oli lukaot gud?

⁷ Olgeta we oli mekem ol kopi blong Baebol oli lukaot gud blong oli no mekem wan mastik. Traem luk wan eksampol we i pruvum samting ya. Kopi blong Hibru haf blong Baebol we i olfala moa oli finisim long yia 1008 o 1009 K.T. we oli singaotem se Leningrad Kodeks. Be long ol yia we i pas, oli faenemaot plante olfala hanraet blong Baebol mo sam pis blong hem nomo se oli olfala samwe 1,000 yia moa i bitim Leningrad Kodeks. Maet wan man i save gat tingting ya se afta we oli mekem kopi blong ol olfala hanraet ya, mo oli mekem kopi bakegen long ol hanraet ya long wan period blong 1,000 yia, ol toktok we i stap long Leningrad Kodeks bambae i defren long wanem we i stap long ol olfala hanraet. Be hemia i no tru. Ol skola we oli komperem ol niufala kopi blong Baebol wetem ol olfala wan, oli faenemaot se nating se sam wod oli defren smol, be mesej we i stap insaed long Baebol i no jenis.

8. ?Olsem wanem ol kopi blong Kristin Grik haf blong Baebol i defren long kopi blong ol narafala olfala buk?

⁸ Ol fas Kristin tu oli mekem ol kopi blong Baebol. Oli lukaot gud taem oli mekem kopi blong ol 27 buk blong Grik haf blong Baebol we oli yusum long ol miting blong olgeta mo taem oli prij. Wan skola we i stap komperem ol olfala hanraet blong Grik haf blong  Baebol wetem ol narafala buk we oli raetem long semtaem ya, i tokbaot Baebol se: “Blong talem stret, plante olfala hanraet blong Grik haf blong Baebol oli stap yet tede i bitim ol narafala buk mo oli fulwan.” Buk ya Anatomy of the New Testament i talem se: “Yumi save trastem se samting we yumi ridim long wan gudfala translesen blong Grik haf blong Baebol tede, i givim sem mesej we i bin stap long ol olfala hanraet we oli bin raetem bifo.”

9. Folem Aesea 40:8, ?wanem i soemaot se mesej blong Baebol i tru?

⁹ Blong plante handred yia plante man blong mekem kopi blong ol buk, oli wok had blong mekem gud ol kopi blong Baebol. Hemia nao from wanem yumi gat wan Baebol we i klia gud blong ridim mo blong stadi long hem tede. b Yumi save se Jehova nao i meksua se Tok blong hem i stap kasem yumi tede, mo se i stret gud yet tede. (Ridim Aesea 40:8.) I tru, nating se mesej blong Baebol i stap sem mak, be maet sam man oli no trastem yet se Baebol i Tok blong God. Taswe naoia i gud yumi luk sam pruf we i soemaot se Baebol i kamaot long God.

10. Tokbaot wan eksampol blong wan profet tok we i bin kamtru, we i pruvum se ol tok blong 2 Pita 1:21 i tru. (Yu luk pija.)

¹⁰ Long Baebol i gat plante profet tok we oli bin kamtru, mo sam long ol profet tok ya oli bin raetem samwe wan handred yia bifo we oli kamtru. Histri i soemaot klia se ol profet tok ya oli bin kamtru. Yumi no sapraes long samting ya from we olgeta profet tok ya oli kamaot long Jehova. (Ridim 2 Pita 1:21.) Traem tingbaot profet tok we i tokbaot olsem wanem olfala taon blong Babilon bambae i lus. Samwe long ol yia bitwin 778 mo 732 B.K.T., profet Aesea i bin talemaot se bambae oli winim bigfala taon ya Babilon. Mo tu, hem i talemaot se man ya Saeras bambae i winim taon ya, mo i eksplenem olsem bambae hem i mekem olsem. (Aes. 44:27–45:2) Mo tu, Aesea i talemaot se bambae oli distroem gud Babilon mo bambae i stap emti nomo. (Aes. 13: 19, 20) Mo hemia nao stret samting we i hapen. Ol ami blong Media mo Pesia oli winim Babilon long 539 B.K.T., mo ples we bigfala taon ya i stap long hem bifo, naoia i emti nomo. Yu luk video ya, Baebol i Talemaot se Babilon Bambae i Foldaon we i stap long elektronik kopi blong buk ya !Enjoem Laef Olwe! Long lesen 3 poen 5.

11. Tokbaot olsem wanem ol tok long Daniel 2:41-43 i stap kamtru tede.

¹¹ Ol profet tok blong Baebol oli no kamtru nomo long taem bifo, yumi stap luk ol profet tok oli kamtru tu tede. Wan eksampol, traem tingbaot olsem wanem profet tok we Daniel i talem long saed blong wol paoa ya Inglan mo Amerika i stap kamtru. (Ridim Daniel 2:41-43.) Profet tok ya i talemaot se haf blong wol paoa ya Inglan mo Amerika bambae i “strong” olsem aean mo “haf i no strong” olsem klei. Mo yumi luk se hemia i tru. Briten mo Amerika tufala i bin strong olsem aean, tufala i bin winim Wol Wo Wan mo Wol Wo Tu, mo oltaem tufala i gat plante ami we oli strong. Nating se i olsem, paoa blong tufala i no strong tu from we plante taem ol sitisen blong tufala oli stap protes agensem ol bisnes mo ol gavman. Wan man we i save gud ol samting long saed blong politik i talem se: “I no gat wan demokratik kantri long wol we i seraot moa long saed blong politik i bitim Yunaeted Stet tede.” Mo Briten we i haf blong wol paoa ya, i seraot long ol yia we i pas from we ol man oli no save agri long ol samting we oli mas mekem blong fren gud wetem ol kantri we oli joen wetem Yuropian Yunion. So from we oli seraot olsem, hemia i mekem se i had blong wol paoa ya Inglan mo Amerika i mekem ol desisen.

12. ?Ol profet tok long Baebol oli mekem yumi sua long wanem?

¹² Plante profet tok blong Baebol we oli bin kamtru finis, oli mekem yumi sua se ol promes blong God long saed blong fiuja bambae oli mas kamtru. Yumi gat sem tingting olsem man blong raetem sam we i prea long Jehova se: “Mi mi wantem tumas se yu sevem mi, from we tok blong yu hem i hop blong mi.” (Sam 119:81) Long Baebol, Jehova i givim “wan fiuja mo wan hop” long yumi. (Jer. 29:11) Hop ya i no dipen long traehad we ol man oli mekem, be i dipen long ol promes blong Jehova. I gud yumi stadi gud long ol profet tok blong Baebol, blong yumi save trastem moa Tok blong God.

13. Folem Ol Sam 119:66, 138, ?wanem i pruvum se yumi save trastem Baebol?

¹³ Wan narafala risen from wanem yumi save trastem Baebol, hemia from we hem i halpem plante man we oli folem ol advaes blong hem. (Ridim Ol Sam 119:66, 138.) Eksampol, ol kapol we oli rere blong divos, naoia oli glad from we oli bin folem ol advaes blong Baebol. Ol pikinini blong olgeta oli harem gud blong gruap insaed long wan Kristin famle we perens i kea olgeta mo i lavem olgeta.—Efes. 5:22-29.

14. Tokbaot wan eksampol we i soemaot se taem man i folem ol advaes blong Baebol, hemia i mekem laef blong hem i kam gud moa.

¹⁴ Ol rabis kriminol tu oli save jenisim fasin blong olgeta i kam gud moa taem oli folem ol waes advaes blong Baebol. Traem luk olsem wanem ol advaes blong Baebol oli halpem wan prisena we nem blong hem Jack. c Long olgeta prisena we oli kasem panis ya blong ded, hem nao i wan kriminol we i raf we i raf. Be wan dei Jack i joen long wan Baebol stadi. Jack i sapraes tumas long kaen fasin blong ol brata we oli lidim stadi mo hem tu i wantem  stadi. Taem hem i folem ol trutok blong Baebol long laef blong hem, hem i stat blong jenisim ol fasin mo tingting blong hem. Sam taem i pas, Jack i kasem mak ya blong kam wan pablisa mo biaen hem i baptaes. Hem i gat strong tingting blong tokbaot Kingdom blong God long ol narafala prisena, mo hem i givhan long samwe long fo man blong oli stadi Baebol. Jack i bin mekem bigfala jenis long laef blong hem, taswe long dei we oli sud kilim hem i ded, wan long ol loea blong hem i talem se: “Jack i no semfala man ya we mi bin save long ol 20 yia we i pas.” Nating se oli kilim Jack i ded, be eksampol blong hem i soemaot se yumi save trastem Tok blong God, mo se hem i save jenisim laef blong wan man i kam gud moa.—Aes. 11:6-9.

15. ?Olsem wanem trutok blong Baebol i mekem se ol Witnes blong Jehova oli defren long ol narafala man? (Yu luk pija.)

¹⁵ From we ol man blong Jehova oli folem ol trutok blong Baebol, hemia i mekem oli joen gud. (Jon 13:35; 1 Kor. 1:10) Ol man oli luksave se yumi joen gud mo yumi gat pis from we tede plante man oli stap seraot from ol defren tingting blong politik, kala blong skin, o se man i rij o i pua. Wan yangfala man we nem blong hem Jean i luk se ol Witnes blong Jehova oli joen gud, mo hemia i mekem hem i sapraes tumas. Hem i gruap long wan kantri blong Afrika. Taem wo i brokaot, hem i joen long ami be biaen hem i ronwe i go long wan narafala kantri klosap. Long ples ya hem i mitim ol Witnes blong Jehova. Jean i talem se: “Mi lanem se ol man we oli folem trufala relijen, oli no joen long politik mo oli no seraot. Be oli lavlavem olgeta.” Hem i gohed se: “Mi yusum laef blong mi blong faet from wan kantri. Be taem mi lanem ol trutok blong Baebol, mi disaed blong yusum laef blong mi long wok blong Jehova.” Jean i jenis fulwan. Naoia hem i no moa faet agensem ol man we oli gat defren bakgraon long hem, be hem i stap talemaot gud nius blong pis long evri man we hem i mitim olgeta. Ol advaes blong Baebol oli halpem plante man we oli gat defren bakgraon,  mo hemia i pruvum se yumi save trastem Tok blong God.

16. ?From wanem i impoten we yumi trastem moa Tok blong God?

¹⁶ Ol samting long wol ya oli stap kam mowas mo bambae i had moa blong trastem Tok blong God. Maet plante man bambae oli traem blong mekem yumi no sua se Baebol hem i tru, o se Jehova nao i putumap gudfala slef we i waes blong lidim ol man blong hem tede. Be sipos yumi trastem se Tok blong Jehova i tru oltaem, bambae yumi naf blong blokem ol giaman tingting we ol man oli talem blong traem spolem bilif blong yumi. Bambae yumi ‘mekem tingting blong yumi strong blong yumi obei long ol rul blong [Jehova] oltaem nomo, gogo kasem we yumi ded.’ (Sam 119:112) Bambae yumi “no sem” blong talemaot trutok long ol narafala mo enkarejem olgeta blong oli folem trutok ya long laef blong olgeta. (Sam 119:46) Mo bambae yumi naf blong stanap strong long plante had situesen, inkludum fasin agens, we ‘yumi gat longfala tingting mo yumi glad.’—Kol. 1:11; Sam 119:143, 157.

17. ?Stamba vas blong yia ya, bambae i rimaenem yumi long wanem?

¹⁷ !Yumi wantem talem bigfala tangkiu long Jehova from we hem i letem yumi blong save trutok! Trutok ya i halpem yumi blong gat pis mo strong tingting, mo i tijim yumi olsem wanem blong laef long wan wol we i olbaot mo ol man oli konfius. Mo tu, trutok ya i mekem se yumi gat wan gudfala hop long fiuja aninit long rul blong Kingdom blong God. !Stamba vas blong yia 2023, bambae i halpem yumi blong trastem se olgeta tok we i stap long Baebol hem i trutok!—Sam 119:160.