1, 2. (1) ?From wanem ol man oli stap seseraot moa? (2) ?Bambae yumi tokbaot wanem long stadi ya?

WAN SISTA long Yurop i tokbaot laef blong hem bifo se: “Stat taem mi mi smol, mi luk se plante man oli safa from we ol narafala oli mekem i no stret long olgeta. Taswe mi mi agensem ol politik pati long kantri blong mi, mo mi sapotem tingting blong ol man we oli agensem gavman. Blong plante yia, mi frenem wan boe we i teroris.” Wan brata long Afrika i tokbaot from wanem hem i joen long ol faet, i se: “Mi mi ting se laen blong mi i moa gud i bitim ol narafala, mo mi joenem wan politik pati. Oli tijim mifala blong yusum spia blong kilim i ded ol man blong narafala pati, nating se oli laen blong mifala nomo.” Wan narafala sista we i stap long Yurop i talem se: “Mi mi no laekem nating olgeta we oli kam long narafala kantri o oli blong narafala skul.”

² Tede, fulap man oli gat tingting olsem trifala ya. Plante politik pati oli stap faet blong kasem independen, mo plante man oli faet from politik. Long sam kantri, plante moa man oli mekem i nogud long ol man blong narafala kantri. Olsem Baebol i talem, long ol las dei ol man  bambae “oli no wantem lesin long narafala.” (2 Timoti 3:1, 3) Taem ol man blong wol ya oli stap seseraot moa, ?olsem wanem ol Kristin oli save gohed blong joen gud? Eksampol blong Jisas i save tijim yumi. Long taem blong Jisas tu, ol man oli seseraot from ol defdefren tingting long politik. Long stadi ya, bambae yumi tokbaot trifala kwestin ya: ?From wanem Jisas i no joen long wan pati blong politik? ?Jisas i soemaot olsem wanem se ol man blong God oli no mas tekem saed long politik? ?Olsem wanem Jisas i tijim yumi se yumi no mas joen long faet?

3, 4. (1) Long taem blong Jisas, ?plante man Jiu oli wantem wanem? (2) ?Olsem wanem tingting blong ol man Jiu i gat paoa long ol disaepol blong Jisas?

³ Plante man Jiu we Jisas i prij long olgeta oli wantem kamfri long rul blong gavman blong Rom. Wan pati blong ol man Jiu, hemia ol Selot, olgeta tu oli leftemap tingting ya. Long taem blong Jisas, plante Selot oli folem wan man Galili we nem blong hem Judas. Hem i wan giaman mesaea we i lidim plante man oli go krangke. Folem tok we man Jiu ya Josephus i raetem daon, Judas i pulum ol man Jiu blong faet agensem ol man Rom, mo i talem se ol man we oli pem takis i go long Rom oli “man blong fraet.” Samtaem afta, ol man Rom oli kilim Judas i ded. (Ol Wok 5:37) Sam Selot oli mekem faet blong traem kasem samting we oli wantem.

⁴ Bighaf blong ol man Jiu oli stap wet blong Mesaea i kam. Oli ting se Mesaea bambae i mekem olgeta oli fri long rul blong Rom, nao Isrel bambae i kam wan strong neson bakegen. (Luk 2:38; 3:15) Plante man oli ting se Mesaea bambae i stanemap kingdom blong hem long Isrel, mo ol man Jiu long ol defdefren ples long wol bambae oli kambak long Isrel. Jon Baptaes tu i askem long Jisas se: “?Yu nao Man ya we mifala i stap wet long hem, no mifala i mas wet long wan narafala man bakegen?” (Matiu 11:2, 3) Maet Jon i ting se wan narafala man bambae i kam blong mekem ol man Jiu oli fri. Afta we Jisas i laef bakegen, tu disaepol oli luk hem long rod we i go long Emeas. Tufala i talem se tingting blong tufala i stap strong se Jisas nao bambae i mekem ol man Isrel oli fri. (Ridim Luk 24:21.) Smoltaem biaen, ol aposol oli askem long Jisas se: “?Masta, i stret taem nao blong yu stanemap kingdom blong Isrel bakegen?”—Ol Wok 1:6.

5. (1) ?From wanem ol man Galili oli wantem se Jisas i kam king? (2) ?Olsem wanem Jisas i stretem tingting blong olgeta?

⁵ Ol man Jiu oli ting se Mesaea bambae i stretem trabol blong olgeta. Ating from samting ya nao, ol man Galili oli wantem se Jisas i kam king. Maet oli ting se i no gat wan narafala man we i save lidim olgeta olsem hem. Hem i save toktok gud, hilim ol sikman, mo givim kakae long ol man we oli hanggri. Taem Jisas i givim kakae long 5,000 man, evriwan oli sapraes tumas. Be Jisas i save samting we oli wantem mekem. Baebol i talem se: “Jisas i save we olgeta oli wantem fosem hem mo mekem hem i kam king, nao hem i aot long olgeta, i go hem wan antap long bigfala hil.” (Jon 6:10-15) Long nekis dei, tingting blong ol man i kam kwaet bakegen. Nao Jisas i eksplenem  se, hem i no kam blong givim kakae long olgeta, be blong tijim olgeta long Kingdom blong God, i se: “Yufala i mas wok, be i no from kakae we i blong smoltaem nomo. Yufala i mas wok from kakae we i blong stap longtaem, we i save givim laef we i no save finis.”—Jon 6:25-27.

6. ?Olsem wanem Jisas i soemaot klia se hem i no joen nating long politik? (Yu luk fas pija long stat blong stadi.)

⁶ Smoltaem bifo we Jisas i ded, hem i luksave se sam disaepol oli ting se bambae hem i rul olsem king long Jerusalem. Blong soemaot se bambae i no hapen olsem, Jisas i talem parabol blong silva mane. Parabol ya i tokbaot “wan haeman,” hemia Jisas, we i mas gowe blong longtaem. (Luk 19:11-13, 15) Mo tu, taem Jisas i stanap long fored blong lida blong Rom, Ponjes Paelat, hem i talemaot klia se hem i no joen long politik. Be Paelat i askem se: “?Yu yu King blong ol man Jiu?” (Jon 18:33) Maet Paelat i fraet se Jisas bambae i pulum ol man blong oli girap agensem gavman blong Rom. Be Jisas i ansa se: “Kingdom blong mi i no blong wol ya.” (Jon 18:36) Jisas i no joen nating long politik, from we Kingdom blong hem bambae i stap long heven. Hem i talem se wok blong hem long wol ya i blong “talemaot trutok.”—Ridim Jon 18:37.

7. ?Wanem i save mekem i had blong no sapotem wan pati, nating se long tingting blong yumi nomo?

⁷ Jisas i save wanem wok we hem i mas mekem. Sipos yumi kasem save gud wanem wok we yumi mas mekem, yumi no save sapotem wan pati, nating se yumi mekem nomo long tingting blong yumi. Be samtaem i no isi. Wan eria elda i talem se, long ples we hem i wok long hem, politik i strong. Ol man oli flas from kantri blong olgeta, mo oli ting se laef blong olgeta bambae i gud moa sipos ol man ples nomo oli rul. Hem i gohed se: “I gud tumas we ol brata oli putum tingting  blong olgeta i stap strong long wok ya blong talemaot gud nius blong Kingdom. Hemia i mekem se oli holemtaet Kristin fasin ya blong joen gud. Oli wet long God nomo blong stretem ol fasin we oli no stret, mo ol narafala trabol we oli fesem.”

8. Long taem blong Jisas, ?wanem fasin we ol man Jiu oli luk se i no stret?

⁸ Taem ol fasin we oli no stret oli kam antap tumas, plante man oli joen moa long politik. Long taem blong Jisas, plante man oli joen long politik from we ol takis oli hae tumas. Man Galili ya Judas i girap agensem gavman blong Rom, from we gavman ya i mekem ol man oli rejista blong meksua se oli pem takis. I gat plante defren takis we oli mas pem, olsem takis long olting blong olgeta, graon, mo haos. Mo tu, ol man blong tekem mane blong takis oli gat kruked fasin, hemia i mekem trabol ya i kam bigwan moa. Sam man oli pem ol man blong gavman blong kasem wan hae posisen, nao oli yusum paoa blong olgeta blong winim bigfala mane. Sakias, we i bos blong ol man blong tekem takis long Jeriko, i kam rij from we hem i stap askem tumas takis long ol man.—Luk 19:2, 8.

9, 10. (1) ?Olsem wanem ol enemi blong Jisas oli traem pulum hem blong i joen long politik? (2) ?Yumi lanem wanem long ansa blong Jisas? (Yu luk seken pija long stat blong stadi.)

⁹ Ol enemi blong Jisas oli traem pulum hem blong i joen long trabol ya. Oli askem kwestin long saed blong “takis” blong wan denarias we olgeta man Jiu oli mas pem. (Ridim Matiu 22:16-18.) Ol man Jiu oli no laekem nating takis ya, from we i mekem oli tingbaot gavman blong Rom we i rulum olgeta. “Ol sapota blong King Herod” oli wantem we Jisas i talem se oli no nid blong pem takis, nao oli save agensem hem se hem i enemi blong Rom. Be sipos Jisas i talem se oli mas pem takis, maet ol man oli no moa folem hem. Ale, ?Jisas i mekem wanem?

¹⁰ Jisas i lukaot gud blong no tekem saed long bisnes ya, i se: “Ol samting we oli blong Sisa, yufala i givimbak long Sisa, mo ol samting we oli blong God, yufala i givimbak long God.” (Matiu 22:21) Jisas i save se plante man blong tekem takis oli no wok stret, be hem i no wantem tokbaot samting ya. Tingting blong hem i stap nomo long Kingdom blong God we bambae i stretem trabol blong ol man. Jisas i soemaot eksampol long yumi. Yumi no mas tekem saed long ol raorao blong politik, nating we i luk olsem se wan pati i stret mo narawan i rong. Ol Kristin oli putum tingting blong olgeta long Kingdom blong God mo long ol stret fasin blong Hem. Taswe, oli no gat tingting se samting we gavman i mekem i stret o i no stret, mo oli no tokbaot samting ya.—Matiu 6:33.

11. ?Wanem rod we i beswan blong faet agensem ol fasin we oli no stret?

¹¹ Plante Witnes blong Jehova oli sakemaot ol strong tingting we oli gat fastaem long saed blong politik. Bifo we wan sista long Inglan i kam long trutok, hem i mekem wan kos long yunivesiti long saed blong laef blong ol man, nao hem i gat strong tingting blong stretem ol trabol. Hem i se: “Mi wantem se ol man oli save ol raet blong blakman, from  we oli mekem i no stret long mifala. Nating se mi winim ol rao long saed ya, be mi harem nogud yet. Mi no kasem save se man we i agensem narafala from kala blong hem, i mas rutumaot ol nogud filing long hat blong hem. Taem mi stadi Baebol, mi luksave se mi tu mi mas rutumaot ol nogud filing long hat blong mi.” Wan waet sista nao i givhan long hem blong i jenisim filing we i stap long hat blong hem. Hem i gohed se: “Naoia mi mekem wok blong fultaem paenia long wan kongregesen we oli toktok saen lanwis, mo mi stap traehad blong givhan long ol defdefren kaen man.”

12. ?Wanem “is” ya we Jisas i givim woning from?

¹² Plante lida blong skul long taem blong Jisas oli joen long politik. Wan buk (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) i talem se ol man Jiu oli seseraot long ol defren skul we oli sem mak long ol pati blong politik. Taswe Jisas i givim woning long ol disaepol se: “Yufala i mas openem ae blong yufala mo yufala i mas lukaot long is blong ol Farisi mo is blong Herod.” (Mak 8:15) Taem Jisas i tokbaot Herod, maet hem i stap tokbaot ol sapota blong Herod. Narafala grup ya, ol Farisi, oli wantem se ol man Jiu oli kamfri long rul blong Rom. Gospel blong Matiu i talem se Jisas i givim woning long ol disaepol from ol Sadusi tu. Oli wantem se Rom i gohed blong rul, from we hem i stap givim haenem mo paoa long olgeta. Be Jisas i talem long ol disaepol se oli mas lukaot long “is” blong trifala grup ya, hemia ol tijing blong olgeta. (Matiu 16:6, 12) Yumi makem tu se Jisas i givim woning ya smoltaem afta we ol man oli wantem putumap hem i kam king.

13, 14. (1) ?Taem skul i joen long politik, wanem i save kamaot? (2) ?From wanem yumi no mas faet, taem narafala i mekem i no stret long yumi? (Yu luk namba tri pija long stat blong stadi.)

¹³ Taem ol skul oli tekem saed long politik, plante taem faet i kamaot. Jisas i tijim ol disaepol se oli no mas joen nating long politik. Hemia nao from wanem ol jif pris mo ol Farisi oli wantem kilim hem i ded. Oli fraet se ol man bambae oli no moa folem olgeta, be bambae oli folem Jisas. Sipos samting ya i hapen, bambae oli lusum haenem we oli gat long skul mo politik. Oli talem se: “Sipos yumi letem hem i gohed olsem, bambae olgeta evriwan oli bilif long hem. Nao ol man Rom bambae oli kam tekemaot ples blong yumi mo neson blong yumi.” (Jon 11:48) Taswe Hae Pris Kaeafas i mekem plan blong kilim Jisas i ded.—Jon 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kaeafas i wet kasem we i tudak nao i sanem ol soldia blong oli holem Jisas. Be Jisas i save finis plan blong olgeta. Taswe long las kakae blong hem wetem ol aposol, hem i talem long olgeta blong oli karem sam naef blong faet. Hem i wantem tijim olgeta long wan impoten samting. Tu naef blong faet nomo i naf blong  tijim olgeta. (Luk 22:36-38) Taem ol soldia oli kam blong holem Jisas, Pita i kros from we samting we oli mekem i no stret nating. Ale hem i pulumaot naef blong faet mo i katem wan soldia. (Jon 18:10) Be Jisas i talem se: “Yu putumbak naef blong faet blong yu long ples blong hem. Man we i yusum naef blong faet, hem bambae i ded long naef blong faet.” (Matiu 26:52, 53) ?Ol disaepol oli lanem wanem? Oli lanem samting we Jisas i talem finis long prea blong hem, se oli no mas folem fasin blong wol. (Ridim Jon 17:16.) God nomo i gat raet blong faet blong stretem ol nogud fasin.

15, 16. (1) ?Olsem wanem Baebol i givhan long ol Kristin blong oli no faet? (2) ?Wanem tufala fasin long wol ya we Jehova i luk se oli defdefren?

¹⁵ Sista blong Yurop we yumi tokbaot finis, hem tu i lanem lesen ya. Hem i talem se: “Mi luksave se faet i no save mekem stret fasin i stanap. Mi luk se plante man oli ded taem oli faet, mo plante narafala oli stap kros oltaem. Mi glad tumas blong lanem samting we Baebol i talem, se God nomo i save mekem stret fasin i stanap long wol. Long 25 yia we i pas, hemia nao samting we mi mi stap talem long ol man long wok blong prij.” Brata ya blong Afrika i jenisim spia blong hem wetem “naef blong faet we tabu spirit i givim,” hemia Baebol. (Efesas 6:17) Naoia hem i talemaot ol tok blong pis long olkaen man, nomata se oli kamaot long wanem laen. Mo nara sista blong Yurop we i no laekem ol narafala laen, i kam wan Witnes blong Jehova, nao hem i maredem wan brata we i kamaot long wan long ol laen ya. Trifala ya i mekem ol jenis ya from we oli wantem folem fasin blong Kraes.

¹⁶ !I impoten tumas blong mekem ol jenis ya! Baebol i talem se ol man oli olsem solwota we i raf. (Aesea 17:12; 57:20, 21; Revelesen 13:1) Politik i mekem rao mo faet i kamaot, mo i seraotem ol man. Be ol man blong Jehova oli gat pis mo oli joen gud. Taem Jehova i skelem olgeta wetem ol man blong wol we oli seseraot, hem i mas glad tumas.—Ridim Sefanaea 3:17.

17. (1) ?Wanem trifala samting we i mekem yumi joen gud? (2) ?Bambae yumi tokbaot wanem long nekis stadi?

¹⁷ Long stadi ya, yumi tokbaot tri samting we i mekem yumi joen gud: (1) Yumi trastem Kingdom blong God se hem nomo bambae i stretem ol fasin we oli no stret, (2) yumi no joen long politik, mo (3) yumi no faet. Be i gat wan narafala samting we i save spolem fasin joen gud, hemia ol nogud tingting agensem narafala laen o kala blong skin. Long nekis stadi, bambae yumi tokbaot olsem wanem blong winim ol nogud tingting ya, olsem ol fas Kristin.