OL MAN Hibru we oli laef long Promes Lan, oli save se yia i stat taem oli stap plao mo saksakem ol sid long garen, we tede hem i manis Septemba o Oktoba.

Ol man oli makem longfala blong wan manis, folem saekol blong mun we hemia i samwe 29 o 30 dei. Mo oli folem san blong makem longfala blong wan yia. Be taem oli makem longfala blong yia folem ol saekol blong mun, oli faenemaot se i sot moa i bitim we oli makem folem san. From samting ya, oli wantem faenem wan rod blong meksua se tufala rod ya we oli folem blong makem ol taem ya, i mas stret. Oli mekem olsem taem oli ademap sam ekstra dei o manis, maet bifo long stat blong nekis yia. Olsem nao, kalenda blong olgeta bambae i laenap gud wetem taem blong planem mo havestem ol kakae.

Be long taem blong Moses, God i talem long ol man blong Hem se yia blong wosip, bambae i stat long manis Abib, o Nisan, we tede hemia samwe Maj o Eprel. (Eks. 12:2; 13:4) Wan lafet we oli mekem long manis ya, i joen wetem taem blong havestem bale.—Eks. 23:15, 16.

Skola ya Emil Schürer, i raetem long buk blong hem The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135) se: “I isi nomo blong save wetaem oli mas ademap wan ekstra manis long kalenda.” Mo hem i talem tu se: “Lafet Blong Pasova we oli mas selebretem long taem we i gat fulmun long manis Nisan (14 Nisan), oltaem hemia i hapen afta we ol tri oli stat blong gru, long taem ya we dei mo naet i longfala sem mak . . . Taswe sipos klosap long en blong yia, oli makem se Pasova bambae i foldaon bifo long taem ya we ol tri oli stat blong gru, ol man Jiu oli ademap wan manis bifo long manis Nisan.”

Ol Witnes blong Jehova oli folem sem rod ya blong faenemaot stret dei we bambae oli mekem Kakae Blong Masta, mo i mas foldaon stret folem kalenda blong ol man Hibru we hemia Nisan 14, taem we ol tri oli stat blong gru. Ol kongregesen raon long wol oli talemaot dei ya plante manis bifo. *

?Be olsem wanem ol man Hibru oli save wetaem stret wan manis i finis, mo wan niufala manis i stat? Tede i isi nomo blong yu lukluk long kalenda we oli printim o long fon blong yu. Be long taem we oli raetem Baebol, i no isi.

Long taem blong Bigfala Wota, ol manis oli longfala olsem 30 dei. (Jen. 7:11, 24; 8:3, 4) Sam taem biaen, long kalenda blong ol man Hibru, ol manis oli no finis stret long 30 dei. Long olgeta, wan niufala manis i stat, stret long taem we oli luk niu mun. Hemia 29 o 30 dei afta we las manis i stat.

I gat wan taem we Deved mo Jonatan tufala i tokbaot wan niufala manis, tufala i se: “Tumoro bambae i niu mun.” (1 Saml. 20:5, 18) Taswe i luk olsem se long taem blong tufala, oli wokemaot ol manis, sam manis bifo. ?Olsem wanem bighaf blong ol man Isrel oli save talem stret wetaem wan niufala manis i stat? Mishnah, wan buk blong ol loa mo kastom ol man Jiu, i givim moa infomesen long saed ya. Hem i soemaot se afta we ol man Jiu oli kam fri long Babilon, Sanhedrin (hae kot blong ol man Jiu) i joen blong wokemaot ol manis. Long namba seven manis, taem ol lafet oli stap gohed, kot i mit wanples long namba 30 dei blong manis ya, blong faenemaot wetaem nekis manis bambae i stat. ?Olsem wanem bambae oli faenemaot?

Ol man we oli stap antap long ol hil raon long Jerusalem, oli lukluk skae long naet mo long faswan naet we oli luk niu mun i kamaot, bambae oli talemaot kwiktaem long Sanhedrin. Taem ol man long kot ya oli harem se oli gat naf pruf se niu mun i kamaot, oli talemaot stat blong wan niufala manis. ?Be olsem wanem sipos i gat klaod o skae i no klia, we i mekem se ol man ya oli no save luk niu mun? Long taem olsem, bambae oli talemaot  se manis ya bambae i finis nomo long namba 30 dei, mo niufala manis i save stat.

Buk ya Mishnah i eksplenem se, blong talemaot desisen blong Sanhedrin se wan niufala manis i stat, oli laetem wan faea long top blong Hil Blong Ol Oliftri, klosap long Jerusalem. Oli laetem faea tu long ol narafala hae ples long Isrel blong talemaot nius ya. Sam taem biaen, ol mesenja bambae go talemaot nius ya. Olsem nao, olgeta man Jiu long Jerusalem mo long ol narafala ples, oli save se wan niufala manis i stat. Long rod ya, olgeta evriwan oli save mekem ol lafet long sem taem nomo.

Maet bambae yu luk se bokis ya i halpem yu blong kasemsave gud olsem wanem ol man Isrel oli wokemaot ol manis, taem blong ol lafet, mo ol defren taem.