1-2. ?Ol man Jiu we oli stap long Babilon oli mas mekem wanem impoten desisen? (Esra 1:2-4)

 !KING i talemaot wan mesej! Hemia se ol man Jiu we oli stap kalabus long Babilon blong 70 yia, naoia oli fri blong gobak long ples blong olgeta long Isrel. (Ridim Esra 1:2-4.) Jehova nomo i save mekem samting ya i hapen. ?From wanem yumi talem olsem? From we Babilon i neva letem ol man we hem i winim long faet, oli go fri. (Aes. 14:4, 17) Be Babilon i lus long faet mo niufala king we i rul, i talem se ol man Jiu oli save gobak long kantri blong olgeta. From samting ya, evri man Jiu speseli ol hed blong famle, oli mas mekem wan impoten desisen, hemia se bambae oli aot long Babilon o oli stap. Maet hemia i no wan isi desisen blong mekem. ?From wanem?

² Plante long olgeta oli olfala mo oli no save mekem longfala trip ya. Mo from we bighaf blong ol man Jiu oli bon long Babilon, oli neva bin go laef long wan narafala ples. Long lukluk blong olgeta, Isrel i wan ples blong ol olfala blong olgeta bifo. Sam long ol man Jiu ya oli rij, taswe maet oli faenem i had blong lego gudfala haos mo bisnes blong olgeta, mo go laef long wan ples we oli no save.

3. ?Olsem wanem Jehova bambae i blesem ol man Jiu we oli gobak long Isrel?

³ Ol man Jiu we oli holemstrong long Jehova, oli kasemsave se ol blesing we bambae oli kasem taem oli gobak long Isrel, oli bigwan moa i bitim ol sakrefaes we oli mekem. Blesing we i bigwan moa, hemia blong wosipim Jehova bakegen. Nating se long Babilon i gat bitim 50 tempol blong ol giaman god, be i no gat wan tempol blong Jehova long taon ya. I no gat wan olta nating we ol man Isrel oli save mekem sakrefaes long hem  folem loa blong Moses, mo tu i no gat ol pris we oli save mekem ol sakrefaes ya. Antap long hemia, namba blong olgeta we oli wosipim ol giaman god, i bigwan moa i bitim olgeta we oli respektem Jehova o ol rul blong hem. Taswe plante man Jiu we oli lavem Jehova, oli rere blong gobak long ples blong olgeta blong oli save stanemap tru wosip bakegen.

4. ?Olsem wanem Jehova i promes blong halpem ol man Jiu we oli gobak long Isrel?

⁴ I tekem klosap fo manis blong ol man Jiu oli wokbaot stat long Babilon go kasem Isrel, be Jehova i promes se bambae hem i kliarem rod blong olgeta, blong i no gat wan samting i blokem olgeta taem oli stap gobak. Aesea i raetem se: “!Yufala i kliarem rod blong Jehova! Yufala i mekem wan stret rod blong God blong yumi long draeples. . . . Ples we oli rafraf, yufala i mas levelem gud, mo ples we i no smut, yufala i mekem i kam olsem wan levelples.” (Aes. 40:3, 4) Traem pijarem samting ya: Wan bigrod we i pas tru long draeples, mo wan levelples we i stap long medel blong ol hil. !Ol man we oli travel bambae oli glad blong wokbaot long wan rod olsem! Ating bambae i isi long ol man Isrel blong oli travel long bigrod we i stret, i bitim we oli go antap mo godaon, o goraon long ol bigfala hil mo ol smol hil. Mo tu bambae i kwik moa.

5. ?Aesea i singaot bigrod we i stat long Babilon go kasem Isrel long wanem nem?

⁵ Tede, long plante ples oli putum wan nem o wan namba long bigrod blong olgeta. Long sem fasin, bigwan rod we Aesea i tokbaot, hem tu i gat wan nem. Mo hem i se: “Bambae i gat wan bigrod long ples ya, yes, wan rod we oli singaot se Rod Blong Tabu Fasin. Man we i no klin bambae i no wokbaot long hem.” (Aes. 35:8) ?Promes ya i minim wanem long ol man Isrel long taem ya? ?Mo i minim wanem long yumi tede?

6. ?From wanem oli singaot rod ya se i tabu?

⁶ “Rod blong Tabu Fasin,” !hem i wan gudfala nem blong putum long wan bigrod! ?From wanem oli singaot rod ya se tabu? Hemia from we “man we i no klin” bambae i no save stap long medel blong ol man Isrel we oli gobak blong stanemap tru wosip. Mo hemia i save eni man Jiu we i stap mekem ol rabis fasin, i wosipim ol aedol, mo i mekem ol bigfala sin. Taswe, ol man Jiu we oli gobak long Isrel, oli mas kam “ol tabu man” blong God. (Dut. 7:6) Be hemia i no min se ol man Jiu we oli lego Babilon, oli no nid blong mekem eni jenis blong Jehova i glad long olgeta.

7. ?Wanem ol Jenis we ol man Jiu oli mas mekem? Talem wan eksampol.

⁷ Bighaf blong ol man Jiu oli bon long Babilon, mo i luk olsem se plante long olgeta oli gat sem tingting mo fasin olsem ol man Babilon. Sikisti naen yia afta we fas grup blong ol man Jiu oli gobak long Isrel, Esra i faenemaot se sam long olgeta oli maredem ol woman we oli wosipim ol giaman god. (Eks. 34:15, 16; Esra 9:1, 2) Samtaem biaen, Hed Gavman ya Nehemaea i sek taem i faenemaot se plante long ol pikinini we oli bon long Isrel oli no save lanwis blong ol man Jiu. (Dut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) ?Olsem wanem ol pikinini ya oli save lanem blong lavem mo wosipim Jehova, sipos oli no kasemsave long lanwis Hibru, hemia men lanwis we oli raetem tok blong God long hem? (Esra 10:3, 44) So ol man Jiu ya oli mas mekem plante bigfala jenis. Be bambae i moa isi long olgeta blong mekem ol jenis ya sipos oli stap long Isrel, hemia ples we sloslo oli stanemap bakegen tru wosip.—Neh. 8:8, 9.

8. ?From wanem yumi intres long ol samting we oli hapen bifo finis? (Yu luk pija long fran pej.)

⁸ Sam man oli save gat tingting ya se ‘hemia i nambawan tumas, ?be samting we i hapen  long ol man Jiu bifo i save gat paoa long yumi tede?’ Yes, from samting we yumi stap mekem tede, i sem mak olsem we yumi stap wokbaot long “Rod Blong Tabu Fasin.” Nating se bambae yumi go long heven o yumi ol “narafala sipsip,” yumi evriwan i mas gohed blong wokbaot long “Rod Blong Tabu Fasin.” From hemia bambae i halpem yumi blong gohed blong wosipim Jehova naoia, mo long fiuja, taem Kingdom blong God i karem ol nambawan blesing i kam long wol ya. b (Jon 10:16) Stat long 1919 K.T., plante man, woman, mo pikinini oli lego bigfala Babilon, hemia olgeta giaman skul long wol mo oli stat blong wokbaot long rod ya blong tabu fasin. Ating yu tu yu stap long medel blong ol man ya. Nating se rod ya i open samwe handred yia i pas, be i gat sam narafala man we oli stat blong rerem rod ya plante yia bifo.

9. Folem Aesea 57:14, ?olsem wanem oli mekem rerem “Rod Blong Tabu Fasin”?

⁹ Taem ol man Jiu oli aot long Babilon, Jehova i meksua se i tekemaot eni samting we i save blokem rod blong olgeta. (Ridim Aesea 57:14.) ?Be olsem wanem long “Rod Blong Tabu Fasin” tede? Plante handred yia bifo long 1919, Jehova i yusum ol man we oli gat bigfala respek long hem, blong oli halpem ol man blong oli kamaot long Bigfala Babilon. (Skelem wetem Aesea 40:3.) Ol man ya oli mekem bes blong olgeta blong rerem rod long saed blong spirit, blong mekem se olgeta we hat blong i stret oli save lego Bigfala Babilon mo kam joenem olgeta blong wosipim Jehova. ?Oli mekem wanem blong “rerem rod” ya? I gud yumi luk sam wok we oli mekem blong rerem rod ya.

10-11. ?Olsem wanem wok blong printing mo transletem Baebol, i givhan blong spredem save blong Baebol? (Yu luk pija tu.)

¹⁰ Wok blong Printing. Stat bifo kam kasem yia 1450, ol man oli yusum han blong olgeta nomo blong mekem ol kopi blong Baebol. I tekem longtaem blong mekem wok ya, mo i no gat tumas kopi blong Baebol mo oli sas. Be taem oli yusum wan masin blong printim ol kopi blong Baebol, hemia i mekem i isi blong oli wokem plante Baebol mo givimaot long ol man.

¹¹ Wok blong Translesen. Blong plante yia, Baebol i stap nomo long lanwis Latin, hemia i mekem se olgeta nomo we oli skul gud oli naf blong kasemsave long hem. Taem wok blong printing i kam antap, ol man we oli gat bigfala respek long God oli traehad blong transletem Baebol i go long plante lanwis we ol man oli toktok long hem. Naoia olgeta we oli ridim Baebol oli save komperem samting we ol lida blong skul oli stap talem long olgeta, wetem samting we Baebol i rili tijim.

12-13. Tokbaot wan eksampol we i soemaot olsem wanem sam man we oli stadi long Baebol oli talemaot klia ol giaman tijing blong ol jos.

¹² Ol buk we i givhan blong stadi Baebol. Ol man we oli stadi gud long Baebol oli lanem plante samting taem oli stap ridim tok blong God. Be ol lida blong skul oli kam kros taem ol man we oli stadi long Baebol, oli talemaot long ol narafala samting we oli lanem. Eksampol, long ol yia eitin handred wan smol grup blong ol man we hat blong olgeta i stret, oli stat blong mekem ol traket we i talemaot klia ol giaman tijing blong ol jos.

¹³ Samwe long 1835, wan man we i fraet long God we nem blong hem Henry Grew, i wokem wan traket we i tokbaot samting we i hapen long man taem hem i ded. Insaed long traket ya, hem i pruvum wetem ol vas blong Baebol  se bodi we i no save ded samtaem, hemia wan presen we i kam long God, be i no wan samting we yumi bon wetem olsem we plante jos oli stap tijim. Long 1837, wan minista we nem blong hem Georg Storrs i faenem wan kopi blong traket ya taem hem i stap ron long tren. Hem i ridim mo i sua fulwan se hem i faenem wan impoten trutok. Mo hem i disaed blong serem samting we hem i lanem. Long 1842, hem i givim ol tok we stamba tok blong olgeta se “Wan Kwestin—?Ol Rabis Man Oli Gat Wan Sol We i No Save Ded?” Ol samting we George Storrs i raetem oli gat paoa long wan yangfala man we nem blong hem Charles Taze Russell.

14. ?Olsem wanem brata Russell mo ol fren blong hem oli kasem gudfala samting, from wok we ol man ya bifo oli mekem blong rerem rod long saed blong spirit? (Yu luk pija tu.)

¹⁴ ?Olsem wanem Brata Russell mo ol fren blong hem oli kasem gudfala samting, from wok we ol man ya bifo oli mekem blong rerem rod long saed blong spirit? Taem oli stadi, oli yusum ol diksonari, ol konkodens, mo ol defdefren translesen blong Baebol, hemia ol samting we ol narafala oli rerem finis i stap. Mo tu, ol Baebol risej we Henry Grew, George Storrs, mo ol narafala oli mekem oli givhan long olgeta. Brata Russell mo ol fren blong hem oli givhan tu blong rerem rod ya long saed blong spirit, taem oli wokem plante buk mo ol traket blong tokbaot samting we Baebol i talem.

15. ?Wanem impoten samting i hapen long 1919?

¹⁵ Long 1919, Bigfala Babilon i no moa gat paoa long ol man blong God. Long yia ya, “gudfala slef we i waes” i stat blong wok blong mekem se ol man we hat blong olgeta i stret oli save wokbaot long “Rod Blong Tabu Fasin.” (Mat. 24:45-47) Rod ya long saed blong spirit i halpem ol man we oli stat blong wokbaot long rod ya, blong oli kasemsave moa long Jehova mo ol plan blong hem. (Prov. 4:18) Mo tu, i givhan long olgeta blong mekem laef blong olgeta i laenap wetem tingting blong Jehova. Jehova i no ekspektem ol man  blong hem blong oli kwik blong mekem ol bigfala jenis long laef blong olgeta. Defren olgeta, hem i mekem oli kam klin sloslo. (Yu luk bokis ya “ Jehova i Mekem Ol Man Blong Hem Oli Kam Klin Sloslo.”) !Yumi evri wan i glad taem yumi mekem olgeta samting olsem we God i wantem!—Kol. 1:10.

16. Stat long 1919, ?oli mekem wanem blong mentenem “Rod Blong Tabu Fasin”? (Aesea 48:17; 60:17)

¹⁶ Blong wan rod i stap gud i nidim we oli mentenem oltaem. Stat long yia 1919, oli gohed blong wok long “Rod Blong Tabu Fasin,” mo plante man oli kamaot long Bigfala Babilon. Niufala slef ya we i waes we God i putumap, i stat blong wok. Mo long 1921, oli wokem wan buk blong stadi blong givhan long ol man we oli wantem lanem trutok blong Baebol. Oli givimaot klosap sikis milian kopi blong buk ya The Harp of God, long 22 lanwis, mo plante oli lanem trutok long hem. Mo i no longtaem i pas, yumi gat wan niufala buk blong mekem ol Baebol stadi, hemia !Enjoem Laef Olwe! Long ol las dei ya, Jehova i yusum oganaesesen blong hem blong gohed blong givim ol kakae long saed blong spirit, we oli halpem yumi blong gohed blong wokbaot long “Rod Blong Tabu Fasin.”—Ridim Aesea 48:17; 60:17.

17-18. ?”Rod Blong Tabu Fasin” i lidim yumi i go wea?

¹⁷ Maet yumi save talem se taem wan man i akseptem blong stadi Baebol, hem i gat janis ya blong wokbaot long “Rod Blong Tabu Fasin.” Samfala oli wokbaot long bigrod ya blong smoltaem nomo, biaen oli lego. Mo sam narafala oli gat strong tingting blong gohed blong wokbaot long rod ya gogo oli kasem ples we oli mas kasem. ?Wanem nao ples we oli mas kasem?

¹⁸ Olgeta we oli gat hop blong laef long heven, “Rod Blong Tabu Fasin” i lidim olgeta i go long “paradaes blong God” long heven. (Rev. 2:7) Mo olgeta we oli gat hop ya blong laef long wol, bigrod ya i lidim olgeta i go long en blong 1,000 yia rul blong Kraes, taem evri wan bambae oli kam stretgud olgeta. Sipos yu stap wokbaot long bigrod ya, yu no mas luk bak. !Mo yu no mas lego rod ya gogo yu finisim wokbaot blong yu we i go kasem niufala wol! Mifala i hop se yu gat wan “gudfala trip.”