?Olsem Wanem Tingting Long Saed Blong Sin i Jenis?

“OL MAN tede oli no laekem tingting ya se oli no stret gud from wan sin we faswan papa mama blong yumi tufala i mekem bifo. Mo oli no laekem tingting ya se olgeta tu oli save mekem sin. . . . Maet ol man olsem Adolf Hitler mo Josef Stalin, oli bin mekem sin, be yumi ya, oltaem yumi gat eskius from rong we yumi mekem, maet from oli no tijim gud yumi, no from samting we i hapen we i pulum yumi blong mekem rong.”—The Wall Street Journal.

Ol tok antap oli soemaot se tede, ol man oli no moa tingting long saed blong sin. ?From wanem? ?Olsem wanem tingting long saed blong sin i jenis? ?Wanem samting ya, sin, we ol man tede oli no glad long hem?

I gat tu mining blong tok ya sin. I gat sin we yumi bon wetem, mo sin we yumi nomo yumi mekem. Faswan ya i stap wetem yumi oltaem nomo, nating se yumi no wantem. Be namba tu ya, i wan samting we yumi minim nomo blong mekem. I gud we yumi tokbaot wanwan long tufala mining ya blong sin.

?Yumi Bon Wetem Sin Blong Faswan Papa Mama Blong Yumi?

Baebol i talem se faswan papa mama blong yumi tufala i mekem wan bigfala rong, hemia faswan sin, nao tufala i pasem sin long olgeta man. Taswe, yumi evriwan yumi no stret gud olgeta taem yumi bon. Baebol i talem se: “Olgeta fasin we i no stret, oli sin.”—1 Jon 5:17.

Be plante man we oli stap go long jos, oli no kasem save mo oli no agri long wan tijing blong jos. Hemia se, taem ol man oli bon, oli no stret gud olgeta from wan rong we i bin hapen plante plante yia bifo, mo we oli no bin joen long hem nating. Wan man we i stap tijim bilif blong ol jos, Edward Oakes, i tokbaot se sipos jos i askem tingting blong ol man long saed blong sin, “plante bambae oli sek mo oli sem, sipos no, oli talem stret se oli no bilif long sin. No maet oli talem nomo se yes oli bilif, be oli no save nating se sin i joen olsem wanem long laef blong olgeta.”

Tijing blong jos long saed blong sin we yumi bon wetem, i mekem i had blong ol man oli agri se oli gat sin. Tingbaot tijing ya se ol bebi we oli jes bon, oli mas baptaes blong God i tekemaot sin blong olgeta. Long Kaonsel blong Trent (1545-1563), jos i jajem strong ol man we oli no wantem agri long tijing ya. Ol man we oli stadi long ol tijing blong jos, oli talem se sipos wan bebi i ded be i no baptaes, ol sin blong hem oli stap yet. Ol sin ya bambae oli blokem hem olwe, blong i no go stap wetem God long heven. Man ya Calvin, i go moa i se, taem wan bebi ‘i kamaot long bel blong mama blong hem, prapa panis blong hem i stap finis.’ Calvin i talem se ol sin ya blong ol bebi oli bigwan tumas, taswe ‘God i no laekem olgeta nating, hem i luk se oli nogud we oli nogud.’

Bighaf blong ol man oli ting se ol bebi we oli jes bon oli no gat fol, taswe i no stret nating blong talem se bambae oli kasem panis from sin we oli bon wetem. Yumi luksave from wanem ol tijing blong jos olsem oli mekem se ol man oli no moa wantem save long tijing ya se yumi bon wetem sin. Sam lida blong jos tu, oli harem se oli no save jajem wan bebi we i no  baptaes se bambae i go long helfaea. Oli talem nomo se oli stap traem yet blong faenemaot wanem bambae i hapen long ol bebi taem oli ded. Plante handred yia finis Katolik skul i stap talem se spirit blong ol bebi we oli no gat rong mo we oli no baptaes i no stap long heven mo i no stap long helfaea, be i stap long wan narafala ples we oli kolem Limbo. * Be jos i neva talemaot se hemia i wan tijing blong Katolik.

Wan narafala samting i mekem se ol man oli no moa bilif se yumi bon wetem sin. Long ol yia 18 handred, ol waes man blong wol, ol saentis, mo ol man we oli stadi long ol tijing blong ol jos, oli stat blong gat tu tingting long ol stori blong Baebol, se oli tru no nogat. Tijing ya we Darwin i stanemap se ol man oli kamaot long mangke no narafala samting bakegen, i mekem we plante man oli talem se stori blong Adam mo Iv i wan kastom stori nomo. Samting ya i mekem se plante man tede oli lukluk Baebol olsem wan buk we i tokbaot ol tingting mo kastom blong ol man we oli raetem buk ya nomo, be i no karem ol tok we oli kamaot long God.

?Ale, olsem wanem long tijing ya se taem yumi bon be yumi gat sin finis? Sipos ol man blong jos oli tekem tingting blong ol man we oli no bilivim stori blong Adam mo Iv, i klia se oli no bilif tu se tufala i pasem sin i kam long yumi. Sam man oli luksave se wan samting i rong long saed blong ol man, be oli talem se tijing ya se faswan papa mama blong yumi tufala i pasem sin i kam long yumi, i wan narafala rod nomo blong talem se ol man oli no stret.

Hemia nao bilif blong ol man we oli no agri se yumi bon wetem sin. ?Be olsem wanem long ol sin ya we yumi wanwan i mekem? ?Olsem wanem long tingting ya se God i no glad taem yumi mekem wan sin?

?I Tru Se Hemia i Wan Sin?

Taem sam man oli askem tingting blong ol narafala se wanem nao samting we man i mekem we i wan sin, plante oli tingbaot ol Ten Komanmen. Ol Ten Komanmen i putum tabu blong man i kilim man i ded, i slip wetem woman blong narafala, i wantem tumas ol rabis mo doti fasin, boe mo gel i slip tugeta bifo mared, stil, mo i blokem sam narafala fasin bakegen. Blong plante yia finis, jos i tijim ol man se sipos wan man i ded be i no tanem tingting blong hem from ol sin ya we ol Ten Komanmen oli tokbaot, man ya bambae i harem nogud blong olwe long helfaea. *

Katolik Jos i talem se sipos wan man i no wantem kasem panis ya, hem i mas talemaot ol sin blong hem long wan pris, from we pris nomo i gat paoa blong tekemaot ol sin. Be bighaf blong ol Katolik oli ting se plante long ol fasin ya blong jos, oli ol samting blong bifo. Ol fasin olsem, man i talemaot sin blong hem long pris, nao pris i tekemaot sin ya, mo man ya i mas mekem sam samting blong soemaot se hem i tanem tingting blong hem from sin ya. Tingbaot wan stadi we ol man oli mekem i no longtaem. Stadi ya i soemaot se bitim 60 pesen blong ol Katolik blong Itali oli no moa go luk wan pris blong talemaot sin blong olgeta.

I klia se tijing blong jos long saed blong sin we man i mekem mo panis we bambae hem i kasem, i no givhan long ol man blong oli no moa mekem sin. Plante man blong jos oli no moa bilif se ol nogud fasin ya oli rong. Tingbaot, samfala oli talem se sipos wan man mo wan woman tufala i slip wanples, mo fasin ya blong tufala i no mekem wan narafala i harem nogud, be hemia i oraet nomo.

 Maet tingting ya i kamaot from we ol man we oli mekem sin, oli no bilivim tijing we oli kasem long saed blong sin. Plante man oli harem se i had blong bilif long wan God we i lavem man, be long semtaem, hem i stap panisim ol sinman blong olwe long helfaea. Maet tingting ya nao i mekem se oli no moa tinghevi long “sin.” Be i no hemia nomo. I gat sam narafala samting tu we oli mekem se ol man oli no moa harem se oli stap mekem sin.

Oli Sakemaot Ol Fasin We Longtaem Finis Oli Tinghae Long Olgeta

Ol samting we oli hapen long ol laswan handred yia, oli mekem laef blong ol man i jenis bigwan, mo tingting blong olgeta tu i jenis. Taem ol man oli luk tufala bigfala faet blong wol, ol smosmol faet we oli stap gohed long plante kantri, mo ol faet we ol man oli mekem blong finisim wan laen blong man, oli gat tu tingting long saed blong ol fasin we oli tinghae long olgeta longtaem finis i kam. Oli talem se: ‘Tede yumi laef long wan taem we ol niufala save oli kam antap bigwan. Taswe, ?i stret we yumi folem yet ol fasin we ol olfala blong bifo oli strong blong folem, be oli no moa stret long taem blong yumi?’ Plante man we oli stadi long ol aksen mo fasin blong ol man, oli talem se nogat. Oli ting se ol man oli mas sakemaot sam olfala fasin we oli stap folem mo ol bilif we i mekem oli fraet. Oli ting se ol man oli mas lanem ol niufala samting gogo oli kasem fulmak blong olgeta.

Ol tingting ya i mekem se ol man oli go longwe moa long God. Long plante kantri blong Yurop, smol man nomo oli stap go long jos. Bighaf blong ol man oli no moa bilif long wan samting. Plante oli talemaot long klia ples se oli agensem bilif blong ol jos, oli ting se ol bilif ya oli krangke. Oli stap talem se sipos i no gat God, mo ol man oli kamaot long mangke nomo, ale i no nid blong tokbaot se i wan sin taem man i mekem fasin we i no stret.

Long ol yia 19 handred, ol man Amerika mo Yurop oli no moa folem ol fasin we oli stap folem bifo, ale plante samting i jenis, olsem fasin blong slip olbaot i kam antap bitim mak. Sam samting we oli pulum ol man blong oli no moa folem ol fasin we oli bin folem bifo, hemia: Ol studen oli mekem ol defren kaen maj blong talemaot tingting blong olgeta, ol defren kaen grup oli stanap blong agensem ol tingting mo fasin we ol man oli folem longtaem finis i kam, mo i gat ol meresin we ol dokta oli givimaot blong blokem pikinini. I no longtaem afta we ol jenis ya oli kamaot, ol man oli sakemaot ol loa blong Baebol. Ol pikinini we oli bon i kam, oli folem ol niufala fasin we olgeta nomo oli stanemap, mo oli gat niufala tingting long saed blong sin. Wan man blong raetem buk i talem se stat long taem ya, “loa ya nomo we ol man oli folem, hemia loa blong man i lavem woman.” Tingting ya i kamaot klia taem plante moa man long fulwol oli agri se enikaen fasin blong slip olbaot i gud nomo.

 Fasin Blong Wosip We i Mekem Man i Harem Gud

Wan magasin (Newsweek), i tokbaot klia samting we i hapen long Yunaeted Stet, i se: “Plante lida blong jos oli harem se oli mas prijimaot ol samting ya nomo we ol man oli glad blong harem, sipos no, ol man ya bambae oli go long defren jos.” Ol lida ya oli fraet se sipos oli toktok tumas long saed blong ol fasin we ol man blong olgeta oli mas mekem, bambae ol man ya oli lego jos. Ol man oli no wantem harem se oli mas gat tingting daon, oli mas bos long olgeta wan, mo oli mas gat ol gudfala fasin. Oli no wantem harem se oli mas lesin long tingting blong olgeta taem i stikim olgeta, mo se oli mas tanem tingting blong olgeta from ol sin blong olgeta. Wan niuspepa (Chicago Sun-Times), i talem se plante jos oli “no moa prijimaot gud nius blong Baebol. Oli talemaot ol tok we i mekem ol man oli harem gud, i no stikim olgeta, mo i pulum olgeta blong tingbaot olgeta nomo. Mo oli talem se hemia ol tok blong Kraes we oli stap talemaot.”

Ol defren tingting ya oli mekem se wan niufala fasin blong wosip i stanap, mo wosip ya i gat prapa god blong hem. Ol jos we oli folem niufala fasin blong wosip ya, oli no pulum tingting blong ol man i go long tru God mo long samting we hem i wantem olgeta blong mekem. Be oli pulum ol man blong tingbaot olgeta wan mo wanem we oli mas mekem blong leftemap olgeta. Ol jos ya oli gat wan mak nomo, hemia blong talem wanem we ol man blong olgeta oli wantem harem. Frut we i kamaot se ol man oli gat wan jos, be i no gat wan stret tijing we oli save bilif long hem. Wan niuspepa (The Wall Street Journal), i askem kwestin ya se: “?Long niufala fasin blong wosip ya, wanem i tekem ples blong ol gudfala Kristin fasin? Ol man we oli folem wosip ya oli mas tinghae long wan rul nomo, hemia se oli mas sore long ol narafala mo agri long enikaen samting we oli mekem. Sipos oli ‘gudfala man’ olsem, bambae fasin ya i kanselem enikaen rong we oli mekem.”

Taswe, samting ya i mekem ol man oli tingting se sipos wan jos i mekem man i harem gud, hemia i wan gudfala jos. Wan niuspepa (The Wall Street Journal), i talem se man we i gat tingting olsem, “hem i save folem enikaen jos, sipos jos ya i no putum plante rul long hem. Jos ya i mas mekem hem i harem gud long tingting blong hem, be i no jajem hem.” Mo ol jos tu oli mas rere blong agri long ol man “we oli kam wetem prapa fasin blong olgeta,” oli no mas talem long olgeta wanem fasin we oli mas gat.

Maet ol samting ya we yumi tokbaot antap, oli mekem ol man we oli ridim Baebol oli tingbaot wan profet tok blong aposol Pol. Hem i raetem profet tok ya long faswan handred yia K.T., * i se: “I gat taem i stap kam, we ol man bambae oli no moa wantem harem ol trutok. Bambae oli save mekemhed, blong go lukaot plante narafala tija olbaot, we oli save talem wanem tok we olgeta oli wantem harem. Bambae oli no save lesin long ol trutok, be bambae oli gowe long hem blong go lesin long ol kastom stori ya we oli no tru.”—2 Timoti 4:3, 4.

Ol lida blong jos oli no talemaot tok blong Baebol, be oli mekem ol eskius long saed blong sin. Oli talem se i no gat sin, mo oli talem ol samting ya nomo we ol man blong olgeta “oli wantem harem.” Taem oli mekem olsem, oli no stap givhan nating long ol man. Tok blong olgeta i no tru mo i save mekem se man i kasem bigfala trabol. Oli stap twistim wan long ol stamba tijing blong Kristin skul. Sin mo fasin blong fogivim sin i wan impoten haf blong gud nius ya we Jisas mo ol aposol blong hem oli tijim. Blong kasem save long samting ya, i gud yu ridim haf we i kam biaen.

[Ol futnot]

[Bokis blong pija long pej 6]

?Sin? “Yumi No Moa Wari Long Samting Ya”

▪ “Hemia wan long ol bigfala samting we jos i mas winim tede. Yumi no moa ting se yumi ‘sinman’ mo se yumi nidim God blong i fogivim yumi. Maet bifo ol man oli ting se sin i wan bigfala trabol, be tede yumi no moa wari. Jos i tijim wan rod blong stretem sin, be long tingting blong bighaf blong ol man Amerika, sin i no wan trabol nating, no maet i wan smol trabol nomo.”—John A. Studebaker, (nambatu), wan man blong raetem buk long saed blong ol jos.

▪ “Ol man oli stap talem se: ‘Mi mi wantem se mi folem ol gudfala fasin long laef blong mi, mo mi wantem se ol narafala tu oli mekem sem mak. Be mi save se yumi evriwan yumi man nomo, taswe mi traem nomo blong mekem bes blong mi.’ Yumi folem ol fasin ya nomo we yumi harem gud blong folem. I olsem se yumi traem stap long wan level we i no hae tumas mo i no daon tumas, yumi mekem i gud nomo long ol man raonabaot long yumi. . . . Be yumi sakemaot poen ya we i impoten moa, hemia long saed blong sin.”—Albert Mohler, presiden blong Trening Skul blong Baptis Jos blong Saot.

▪ “Ol man tede oli stap flas blong folem ol fasin ya we bifo i tabu blong man i mekem [olsem ol bigfala sin we oli talem se man i save ded from]: Ol papa mama oli tijim pikinini se hem i mas praod, olsem nao, hem i save tinghae long hem wan. Wan grup blong Franis man we oli stap kuk long ol restoron, oli raetem wan leta i go long Vatikan blong talem se taem man i kakae bitim mak, hemia i no wan sin. Jalus i pulum ol man blong wantem save wanem samting ol man blong plei long sinema mo spot oli gat, blong olgeta tu oli save gat ol sem samting ya. Fasin ya we man i wantem woman tumas i stamba blong plante pablisiti blong pulum ol man blong pem samting. Mo ol man oli stap talem se sipos wan man i mekem yu yu harem nogud, i stret we yu yu kros long hem. Ol samting ya oli mekem se samtaem mi jes les nomo.”—Nancy Gibbs, long magasin ya Time.

[Tok blong pija long pej 7]

Wan fasin blong wosip we i blong mekem ol man wanwan oli harem gud nomo, i karem ol rabis frut