“Yu mas mekem se ol narafala oli akseptem yu, sipos no bae yu no gat fren, yu no gat laef, mo yu no gat fiuja. Bambae i no gat man i tingbaot yu mo bae yu yu stap yu wan nomo.”—Carl.

 ?Yu harem se tok ya i bitim mak? Maet i olsem. Be yet, sam man bambae oli mekem eni samting blong oli no stap long situesen we Carl i tokbaot. ?Hemia i sem mak long yu? Atikol ya bambae i halpem yu blong yu faenem wan rod we i gud moa, blong yu save fren wetem ol narafala.

•  ?From wanem ol man oli traem blong mekem ol narafala oli akseptem olgeta?

•  Samting we yu mas save

•  Sam yangfala oli talem wanem

•   From we oli wantem tumas blong stap long sem grup wetem olgeta. “Wan grup i bin goaot mo mekem sam samting, mo biaen mi luk sam foto blong olgeta long sosol media, be mi mi no bin stap wetem olgeta. Hemia i mekem mi kwestinim mi wan se wanem i rong wetem mi, mo wan tingting nomo i stap goraon long hed blong mi se oli no laekem mi.”—Natalie.

   TRAEM TINGBAOT: ?I hapen finis we yu filim se wan grup i no wantem se yu joen wetem olgeta? ?Wanem sam samting we yu mekem finis, blong yu save joen wetem grup ya?

•   From we oli no wantem stap defren. “Perens blong mi i no letem blong mi gat wan mobaelfon. Taem ol narafala yangfala oli askem namba blong mi mo mi talem long olgeta se mi no gat wan fon, oli se: ‘?Wanem? ?Yu gat hamas yia?’ Taem mi talem se mi gat 13 yia, oli lukluk mi olsem se oli sore long mi.”—Mary.

   TRAEM TINGBAOT: ?Wanem samting we perens blong yu i blokem yu long hem, nao yu filim se yu yu defren long ol narafala? ?Yu yu dil olsem wanem wetem samting ya?

•   From we oli no wantem se ol narafala oli jikim mo spolem olgeta. “Ol pikinini long skul oli no laekem olgeta we toktok blong olgeta i defren, oli mekem samting we i defren, mo we wosip blong olgeta tu i defren. Sipos yu no stap long grup blong olgeta, oli makem yu finis.”—Olivia.

   TRAEM TINGBAOT: ?Ol narafala oli bin jikim mo spolem yu finis from we oli no akseptem yu? ?Yu yu bin mekem wanem blong dil wetem situesen ya?

•   From we oli no wantem lusum ol fren blong olgeta. “Eni grup we mi joen wetem, mi traem blong kam sem mak wetem ol man long grup ya. Mi toktok long sem fasin olsem we olgeta oli toktok. Mi laf taem samting we i hapen i no fani nating. Mi joen tu wetem ol pikinini taem oli jikim wan narafala, nating we mi save se hemia i mekem hem i harem nogud.”—Rachel.

   TRAEM TINGBAOT: ?I impoten tumas long yu we ol fren blong yu oli laekem yu? ?I hapen finis we yu mas jenisim fasin blong yu blong olgeta oli save akseptem yu?

•   Yu no save win sipos yu stap kopi ol narafala. ?From wanem? From we plante taem ol man oli luksave taem wan man i stap priten nomo. Brian we i gat 20 yia, i talem se: “Mi mi luk se i had moa blong ol klasmet blong mi oli akseptem mi taem mi stap kopi fasin blong olgeta. Mi lanem se i moa gud blong mi soemaot ol prapa fasin blong mi taem mi stap wetem olgeta, from we ol man oli naf blong luksave taem yu stap priten nomo.”

   GUDFALA SAMTING BLONG MEKEM: Tingbaot wanem i moa impoten long yu. Baebol i talem se: “Yufala i save faenemaot ol samting we oli moa impoten.” (Filipae 1:10) So i gud yu askem yu wan se: ‘?Wanem samting i moa impoten? ?Mi wantem se ol man we fasin mo tingting blong olgeta i no sem mak long hemia blong mi, oli akseptem mi? ?O mi wantem moa blong mi soemaot ol prapa fasin blong mi?’

   “I blong nating nomo sipos yu traem blong kopi ol narafala. Hemia i no save mekem ol man oli laekem yu moa, mo i no save mekem fasin blong yu i kam gud moa.”—James.

•   Sipos yu traem blong mekem ol narafala oli akseptem yu, bambae yu no save soemaot prapa fasin blong yu. Bambae yu kam wan man we i traem oltaem blong mekem ol narafala oli glad, mo i mekem fasin we ol narafala oli wantem se hem i mekem. Wan yangfala man we nem blong hem Jeremy, i talem se: “Bifo, mi wantem tumas blong joen long wan grup, ale blong oli save akseptem mi, mi mekem eni samting we mi mas mekem, nating se samting ya i spolem gudnem blong mi. Hemia i olsem se mi letem ol narafala oli kontrolem mi. Mi letem oli kontrolem samting we mi talem mo mekem.”

   GUDFALA SAMTING BLONG MEKEM: Yu mas save ol samting we yu tinghae long olgeta, mo yu mas mekem laef blong yu i laenap wetem ol samting ya. Hemia i gud moa i bitim we yu kam olsem wan nawita we i stap jenisim kala blong hem folem ples we hem i stap long hem. Taswe, i stret nomo we Baebol i talem se: “Yu no mas mekem samting jes from we ol narawan oli mekem.”—Eksodas 23:2, Holy Bible—Easy-to-Read Version.

   “Mi traem blong laekem evri samting we olgeta oli laekem, olsem miusik, ol gem, klos, ol muvi, sam kaen mekap . . . Yes, mi traem blong kam olsem olgeta. Be mi ting se oli luksave we mi stap priten nomo. Mi ting se olgeta evriwan oli save, mo mi tu. Long en blong hem, mi harem nogud mo mi stap mi wan nomo, mo mi no moa save se mi mi hu. Mi no moa save se wanem prapa fasin blong mi. Mi lanem se i no evriwan we yu mitim we bae i akseptem yu, o i laekem yu. Be hemia i no min se yu mas givap nao yu no moa traem blong faenem sam fren. I gud yu gat longfala tingting mo yu tingbaot se i nidim taem blong yu save kam fren wetem narafala mo blong kam bigman long tingting.”—Melinda.

•   Sipos yu traem blong mekem ol narafala oli akseptem yu, hemia i save spolem tingting blong yu. Wan yang man we nem blong hem Chris, i faenemaot se hemia i hapen long kasen brata blong hem. Chris i talem se: “Hem i stat blong mekem ol samting we hem i no stap mekem bifo, olsem i stap tekem ol drag, jes blong ol narafala oli akseptem hem. Ale hem i kam slef blong drag, mo klosap nomo i spolem laef blong hem.”

   GUDFALA SAMTING BLONG MEKEM: Stap longwe long ol man we toktok mo aksen blong olgeta i soemaot se oli no stap folem ol gudfala fasin. Baebol i talem se: “Sipos man i go joen long ol waes man, bambae hem i save kam waes, be sipos hem i go mekem fren wetem ol man we oli no gat hed, bambae hem i spolem hem nomo.”—Ol Proveb 13:20.

   “Samtaem i gud blong go toktok wetem ol narafala mo traehad blong mekem se oli akseptem yu. Be yu neva mas mekem olsem sipos hemia i pulum yu blong yu mekem ol samting we yu save se i no stret. Ol stret man we bae oli kam fren blong yu, bae oli akseptem yu wetem ol fasin blong yu.”—Melanie.

   Advaes: Taem yu stap traem blong mitim sam niufala man mo traem kam fren blong olgeta, yu no jusum olgeta ya nomo we oli intres long ol sem samting olsem yu. Yu lukaot ol man we fasin, wosip, mo bilif blong olgeta long samting we i gud mo i nogud, i sem mak long hemia blong yu.