1-2. De emwi ne Jesu ghaa mwẹ vbe ekhọe vbe ọ ta ẹmwẹ nọ rre ebe Jọn 4:35, 36?

VBE asẹ ọkpa, vbe Jesu rrie Galili, ọ na la ugbo ọkpa gberra. (Jọn 4:3-6) Te emwiokọ na kọ ye ugbo na da wa suẹn gha họọn, ọ gha ye sẹ odẹ uki enẹ, ọ ke sẹ na rhọọ. Ọrheyerriọ, Jesu keghi kha wẹẹ: “Wa ya ghee ugbo, emwi orhọ wo nẹ, ọ vbe sẹ nẹ na rhọọ.” (Tie Jọn 4:35, 36.) Ẹi mwẹ ẹmwẹ ne Jesu tae na, ma kpa emwa odin. Sokpan vbọ ya ẹmwẹ na kha?

² Ọ dewarorua wẹẹ, emwa nagbọn ẹre Jesu ghaa guan kaẹn, ẹi re emwiokọ kẹkan. Gia ziro yan emwi nọ sunu, a te miẹn wẹẹ Jesu ta ẹmwẹ na. Te Jesu da wa kporhu ma okhuo ọkpa ne Ovbi e Sameria, agharhemiẹn wẹẹ, Ivbi e Ju kevbe Ivbi e Sameria ma gha lẹruegbe; nene okhuo wa vbe rhie ehọ ne Jesu ta yi, ọ na vbe ya tama ivbi ẹvbo ẹre vbekpae Jesu. Iran ghi họn, iran tobọ iran na vbe gha hoo ne iran ya miẹn Jesu, ne iran vbe ruẹ emwi vbe obọ re. Uhiẹn, vbe ẹghẹ ne Jesu na gha guan kaẹn emwiokọ ni sẹ na rhọọ, Ivbi e Sameria nibun rre odẹ nẹ, iran bu e Jesu dee. (Jọn 4:9, 39-42) Ebe ọkpa ghi rhan otọ ako evbagbẹn nọhuanrẹn na, ọ keghi kha wẹẹ: “Ne iran na wa rhulẹ bu e Jesu gha dee . . . rhiema wẹẹ, te iran yevbe emwiokọ ni sẹ nẹ na rhọọ.”

3. U ghaa ghee emwa zẹvbe emwiokọ ni sẹ nẹ na rhọọ, de emwi nọ gha gua ruẹ kpa ya ru?

³ De aro ne uwẹ ya ghee emwa ne u kporhu ma? Uwẹ ghee iran zẹvbe emwiokọ ni sẹ nẹ na rhọọ ra? Adeghẹ u na gha ya aro vberriọ ghee iran, ọ gha gua ruẹ kpa ya ru emwi eha. Nokaro, u ghi do gha ghee iwinna ikporhu zẹvbe iwinna ẹgiẹgiẹ. Ẹghẹ na ya rhọọ emwiokọ i mobọ kpẹẹ gbe vbe otọ, erriọ iwinna ikporhu iyẹn nọ maan vbe ye, ovbi ẹghẹ kherhe ẹre ọ khian ghi ya vbe otọ, rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima yae rhẹghẹrẹ. Nogieva, u ghi do gha ghọghọ vbe emwa ghaa rhie ehọ nuẹn ta yi. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, te “emwa ghọghọ  vbe iran a gha rhọọ emwiorhọ.” (Aiz 9:3) Nogieha, u ghi gha ghee dọmwadẹ emwa ne u kporhu ma zẹvbe emwa ni gha sẹtin do ga e Jehova vbe ẹdẹ ọkpa. Ẹghẹ nii, u ghi gha loo obẹlẹ ne u rẹnrẹn wẹẹ ọ gha mu ekhọe ọghe emwa ne u kporhu ma.

4. De emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Pọl?

⁴ Ọ gha kẹ, erhuanegbe Jesu eso te gha roro ẹre wẹẹ, ai khian miẹn Ovbi e Sameria nọ gha do khian ọrhuanegbe Jesu, sokpan Jesu ma ghee iran vberriọ. Ọ vbe khẹke ne ima gha ghee emwa ne ima kporhu ma zẹvbe emwa ni gha sẹtin khian ọrhuanegbe Jesu vbe odaro. Ukọ e Pọl wa rhie igiemwi esi yotọ ne ima. De emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Pọl? Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan (1) vbene ukọ e Pọl ya gha muẹn roro, emwi ne emwa ne irẹn kporhu ma yayi, (2) vbene ọ ya ya ekhọe zomwa rẹn, emwi nọ gha mu iran ekhọe, kevbe (3) vbene ọ ya gha ghee iran zẹvbe emwa ni gha sẹtin khian erhuanegbe Jesu vbe ẹdẹ ọkpa.

5. Vbọzẹe ne ikporhu ma na gha lọghọ e Pọl na kpe vbuwe sinagọg?

⁵ Uwu e sinagọg ọghe Ivbi e Ju ẹre ukọ e Pọl na mobọ gha kporhu. Vbe igiemwi, “ẹdẹ ikẹtin eha” ẹre ukọ e Pọl ya gu Ivbi e Ju ziro yan Evbagbẹn Nọhuanrẹn vbe sinagọg nọ rre Tẹsalonaika. (Iwinna 17:1, 2) Zẹvbe Ovbi e Ju, te Pọl wa gha kpẹkpẹ vbuwe sinagọg, rhunmwuda ọni, ikporhu na kpe vba, ma zẹdẹ gha lọghọ ọre. (Iwinna 26:4, 5) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ Ovbi e Ju ẹre Pọl ghaa khin, te ọ wa gha si agbada vbe unu guan, vbe ọ kporhu ma Ivbi e Ju ne ihua re.—Fil 3:4, 5.

6. De vbene emwa ne Pọl kporhu ma vbe adesẹ ẹki ya lughaẹn ne emwa nọ kporhu ma vbuwe sinagọg vbe ẹghẹ nọ na gha rre Atẹns?

⁶ Vbe emwa ghi zẹ kpokpo ukọ e Pọl vbe Tẹsalonaika, ọ na gha rrie Bẹrea, sokpan iran ma vbe gi egbe rọkhọ ọre vba, rhunmwuda ọni, ọ na lẹẹ gha rrie Atẹns. Vbe ọ ghi sẹ evba, ọ na suẹn gha “gu avbe Ju kevbe emwa nẹi re Ju ni vbe ga Osanobua” ziro vbuwe sinagọg. (Iwinna 17:17) Sokpan vbe ọ ghi kporhu vbe adesẹ ẹki, emwa ni rri egie ebe kevbe emwa ni ma rẹn Osanobua ẹre Pọl ghi dekun. Iran kegha ghee ikporhu ọghe Pọl zẹvbe “iruẹmwi ọgbọn.” Iran keghi tama e Pọl wẹẹ: “Eso vbuwe ẹmwẹ ne u ta, ẹmwẹ ọgbọn wa nọ vbe ehọ [ima].”—Iwinna 17:18-20.

7. Zẹvbe nọ rre ebe Iwinna 17:22, 23, de vbene Pọl ya fi obẹlẹ nọ ya kporhu werriẹ hẹ?

⁷ Tie Iwinna 17:22, 23. Vbe Pọl rre Atẹns, ẹi re obẹlẹ nọ ya kporhu ma Ivbi e Ju nọ miẹn vbe sinagọg, ẹre ọ ya kporhu ma emwa ni ma rẹn Osanobua. Ọ gha kẹ, e Pọl nọ egbe ẹre wẹẹ, ‘De emwi ne emwa ni rre Atẹns yayi?’ Ọ keghi gbarokotọ ghee emwi ughughan ni rre ẹvbo nii, nọ mieke na rẹn emwi ne iran yayi. Vbe iyeke ọni, e Pọl keghi gualọ ẹmwẹ nọ khian ya mu ẹmwẹ so nẹi khian si imuanẹmwẹ. Vbe okpia ọkpa nọ rri egie ebe ghi guan kaẹn obẹlẹ ne Pọl ya kporhu, ọ keghi kha  wẹẹ, “Zẹvbe Ovbi e Ju kevbe Ovbiotu e Kristi, e Pọl rẹnrẹn wẹẹ, ẹi re Osa ọghe ẹmwata ẹre Ivbi e Grik ghaa ga, ọrheyerriọ, ọ na ye kha wẹẹ, Ivbi Atẹns rẹn vbekpa Osa ne irẹn guan kaẹn.” Te Pọl fi obẹlẹ nọ ya gha kporhu werriẹ nọ mieke na sẹtin sẹ ekhọe ọghe Ivbi Atẹns. E Pọl keghi tama iran wẹẹ, ikporhu ne irẹn kpe, obọ “Osanobua Na Ma Rẹn,” ne iran hoo ne iran ga, ẹre ọ ke rre. Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ni ma rẹn Osanobua ni ghaa rre Atẹns ma rẹn emwi rhọkpa vbekpa Evbagbẹn Nọhuanrẹn, e Pọl ma rhunmwuda ọni kha wẹẹ, iran i khian ghi sẹtin fiwerriẹ ẹdẹ. Nọghayayerriọ, e Pọl kegha ghee iran zẹvbe emwiokọ ni sẹ nẹ na rhọọ, rhunmwuda ọni, ọ keghi fi obẹlẹ nọ ya gha kporhu werriẹ, nọ mieke na sẹtin sẹ iran ekhọe.

8. (a) De emwi nọ gha ru iyobọ nuẹn ya rẹn emwi ne emwa ni rre ẹdogbo ne u na kporhu yayi? (b) De emwi ne u gha ta, deghẹ ọmwa na tama ruẹ wẹẹ, irẹn mwẹ ugamwẹ ne irẹn ye?

⁸ Gi aro ruẹ gha sotọ, vbene Pọl vbe gha ye. Gha gbarokotọ ghee emwi ni rre ẹdogbo ne u na kporhu, ne u mieke na rẹn emwi ne emwa ni rre ẹdogbo nii yayi. Vbe igiemwi, emwi ne ọ yan owa sikan ginna imọto ọghẹe ra egbe ekẹn, eni ọghe ọ yan owa, odẹ nọ ya muegbe kevbe vbene ọ ya guan sẹtin ya ruẹ rẹn aro ugamwẹ nọ ye. Ọ gha kẹ, ọ yan owa sẹtin vbe tama ruẹ wẹẹ, irẹn mwẹ ugamwẹ ne irẹn ye. Ọna ọre emwi nọ sunu daa ọtẹn ima nokhuo ọkpa na tiẹre Flutura nọ re arọndẹ ne kpataki. Vbe ọ yan owa ghi tama rẹn wẹẹ irẹn mwẹ ugamwẹ ne irẹn ye, ọtẹn nokhuo na keghi tama rẹn wẹẹ, “I ma rre do gbagba emwi ne I yayi yọ ruẹ egbe, sokpan te I rre ne ima gba ziro . . . ”

9. U gha dekun ọmwa nọ ya Osa yi, de emwi eso ne u gha sẹtin loo ya mu ẹmwẹ so nẹi khian si imuanẹmwẹ?

⁹ Adeghẹ u na dekun ọmwa nọ kha wẹẹ irẹn ya Osa yi, de vbene u khian ya kporhu ma rẹn hẹ? Loo ẹmwẹ nẹi khian si imuanẹmwẹ ya mu ẹmwẹ so. A sẹtin miẹn wẹẹ, ọmwa na yayi wẹẹ Osanobua ọkpa ẹre ọ rrọọ, ọ sẹtin vbe yayi wẹẹ, Jesu ẹre ọ do miẹn emwa nagbọn fan, ra ẹghẹ okiekie ẹdẹ ẹre ima ye na. Ọ ghaa yerriọ, u ghi loo emwi ne u rẹnrẹn wẹẹ ọ yayi, ne uwẹ tobọ ruẹ vbe yayi, ya kporhu ma rẹn vbe odẹ nọ gha mu ẹre ekhọe.

10. De emwi nọ khẹke ne ima gha ru? Vbọzẹe?

¹⁰ Gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, ẹi re emwi hia na maa emwa re vbe ugamwẹ ọghe iran, ẹre iran yayi. Nọnaghiyerriọ, gberra na wa rẹn ugamwẹ ọghe emwa ne ima kporhu ma, ọ vbe khẹke na rẹn emwi ne iran tobọ iran yayi. Arọndẹ ne kpataki ọkpa na tiẹre David nọ ga vbe Australia keghi kha wẹẹ, “Te emwa nibun ghi wa ya imamwaemwi ọghe avbe umẹwaẹn gua imamwaemwi ọghe ugamwẹ ne iran ye.” Ọtẹn nokhuo ọkpa nọ rre Albania na tiẹre Donalta keghi kha wẹẹ, “Emwa eso ne ima dekun vbe ikporhu keghi kha wẹẹ, iran mwẹ ugamwẹ ne iran ye, sokpan, vbe okiekie iran ghi vbe kha wẹẹ, iran ma wa yayi wẹẹ Osanobua rrọọ.” Ọtẹn nokpia ọkpa nọ ga vbe Argentina zẹvbe arọndẹ na gie yo isi keghi kha wẹẹ, emwa eso yayi wẹẹ Osa Ne Agbeha ẹre ọ rrọọ, sokpan, egbọre iran ma gele yayi wẹẹ ọkpa ẹre Osanobua, Jesu kevbe orhiọn nọhuanrẹn khin. Ọtẹn ima na, na vbe kha wẹẹ, “I ghaa yerre  wẹẹ, ẹi re emwi hia na maa emwa re vbe ugamwẹ ọghe iran ẹre iran yayi, ọ keghi ru iyobọ mẹ ya rẹn vbene I khian ya kporhu ma iran hẹ, vbe odẹ nẹi khian si imuanẹmwẹ.” Nọnaghiyerriọ, gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne u rẹn emwi ne emwa ne u kporhu ma yayi. Ẹghẹ nii, u ghi sẹtin “ye egbe khian emwi hia ne emwa hia,” zẹvbe ne Pọl ru ẹre.—1 Kọr 9:19-23.

11. Zẹvbe nọ rre ebe Iwinna 14:14-17, de vbene Pọl ya sẹtin sẹ ekhọe ọghe emwa ni rre Listra hẹ?

¹¹ Tie Iwinna 14:14-17. Te Pọl ka gha ya ekhọe zomwa rẹn, emwi nọ gha mu ekhọe ọghe emwa ne irẹn kporhu ma, nọ mieke na rẹn obẹlẹ nọ khian ya gu iran guan. Vbe igiemwi, emwa ne ukọ e Pọl kporhu ma vbe Listra i mobọ mwẹ irẹnmwi ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Rhunmwuda ọni, e Pọl keghi fẹko gu iran ziro vbe odẹ nọ gha sẹ iran ekhọe. Emwiokọ na rhọọ kevbe emwi na ya yin agbọn ẹre ọ ya gu iran ziro. Ẹmwẹ ne khuẹrhẹ kevbe avbe igiemwi nẹi lọghọ na rẹn otọre, ẹre Pọl loo ro vbe ọ kporhu ma iran.

12. De emwi nọ khian ru iyobọ nuẹn ya sẹtin ya ekhọe zomwa rẹn, emwi nọ gha mu ọ yan owa ekhọe, ne u mieke na sẹtin rẹn obẹlẹ ne u khian ya kporhu ma rẹn?

¹² Ya ekhọe zomwa rẹn, emwi nọ gha mu ekhọe ọghe emwa ni rre ẹdogbo ne u na kporhu, ne u mieke na sẹtin rẹn obẹlẹ ne u khian ya kporhu ma iran. Vbene u te sẹ owa ọ yan owa, de vbene u khian ya rẹn emwi nọ gha mu ẹre ekhọe ra emwi nọ yẹẹ ọre? Zẹvbe na ka tae ban, ọ khẹke ne u gi aro ruẹ gha sotọ. A sẹtin miẹn wẹẹ, ọ yan owa gbẹn irunmwu lẹga owa, ra ọ tie ebe, ra ọ dọlọ imọto yi, ra ọ mwẹ emwi ọvbehe nọ ru vbe obọ. Ọ ghaa yerriọ, u sẹtin loo emwi nọ ru vbe obọ, ya suẹn gha gu ẹre guan. (Jọn 4:7) Uhiẹn, odẹ ne ọ yan owa ya muegbe sẹtin ya ruẹ rẹn ẹvbo nọ ke rre, iwinna nọ winna kevbe iku isasegbe nọ yẹẹ ọre. Ọtẹn nokpia ọkpa na tiẹre Gustavo keghi kha wẹẹ, “Vbe ẹdẹ ọkpa, I keghi miẹn ọvbokhan okpia ọkpa nọ rre ukpo 19. Ukpọn nọ yọ keghi mwẹ efoto ọghe ọsihuan ọkpa na wa họn usi ẹre rre. I ghi nọ rẹn evbọzẹe ne ẹmwẹ ọsihuan nii na yẹẹ ọre, ọ na tama mwẹ. Erriọ ẹre ima ghi ya suẹn gha ziro. Ọ keghi kue yọ na do gha gu irẹn ruẹ e Baibol. Vbe na guan na, Osẹe Jehova ghi nọ.”

13. De vbene u gha ya sẹtin tama ọ yan owa vbekpae Baibol ne ima gu emwa ruẹ vbe odẹ nọ gha mu ẹre ekhọe?

¹³ Vbe u ghaa tama emwa vbekpae vbene ima ya gu emwa ruẹ e Baibol hẹ, u ghi tae vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe, u ghi vbe gi iran rẹn wẹẹ, iran gha  wa miẹn ere vbọ. (Jọn 4:13-15) Vbe igiemwi, ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa nọ ya kporhu ma okhuo ọkpa, nene okhuo na wẹẹ nọ la uwu owa. Ọtẹn ima nokhuo na ghi la uwu owa, ọ keghi bẹghe ebe asẹ ne okhuo na ya yo owebe ladian vbe egbe ekẹn. Ọ na ghi la evba rẹn wẹẹ, ọmamwaemwi nọ rri egie ebe ẹre nọ. Ẹre ọtẹn ima na ghi tama okhuo nii wẹẹ, ma vbe ya e Baibol maa emwa emwi vbe owa kevbe iko. Nene okhuo na wa kue na do gha gu irẹn ruẹ e Baibol vbe owa. Ẹdẹ ghi gbe, ọ na gha die iko. Ọ na vbe lele ọtẹn ima yo asikoko ọghe otako. Vbe ọ ghi rre ukpo ọkpa, ọ na dinmwiamẹ. Nọ egbuẹ wẹẹ: ‘De emwi nọ yẹẹ emwa ne I kporhu ma, ni wẹẹ ne I werriegbe mu otuẹ gha dee? Vbia khian ya sẹtin tama iran vbekpae Baibol ne ima gu emwa ruẹ, vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe?’

14. De vbene u gha ya sẹtin gu ọmwa ruẹ e Baibol vbe odẹ nọ gha mu ẹre ekhọe?

¹⁴ Ẹghẹ ke ẹghẹ ne u khian ya gu ọmwa ruẹ e Baibol, ọ khẹke ne u ka muegbe yotọ. Zẹvbe ne u ya muegbe khẹ dọmwadẹ iruẹmwi, u ghi gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe, emwi ne ọmwa ne u khian ya gu ruẹ e Baibol la gberra, aro ẹgbẹe nọ ke rre, vbene ọ mwẹ irẹnmwi sẹ hẹ kevbe emwi ni yẹẹ ọre. U ghi vbe hannọ ako evbagbẹn nọhuanrẹn ne u khian tie, e vidio ne u khian kpee ma rẹn kevbe igiemwi ne u khian loo vbe u gha sẹ evba. Nọ egbuẹ wẹẹ, ‘De emwi nọ gha mu ẹre ekhọe?’ (Itan 16:23) Vbe igiemwi, ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tiẹre Flora nọ winna iwinna arọndẹ vbe Albania. Vbe ọ ghi gu okhuo ọkpa ruẹ e Baibol, okhuo nii keghi tama rẹn wẹẹ, “I ma yayi wẹẹ emwa ni wulo nẹ gha sẹtin rhiọ kpaegbe.” E Flora ma hia nọ fi iziro ọghe okhuo nii werriẹ vbobọvbobọ. E Flora keghi kha wẹẹ, “Ọ khẹke ne I ka gi ẹre rẹn aro ọmwa ne Osanobua khin. Ẹghẹ nii, ẹre ọ khian na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Osanobua gha sẹtin huẹn emwa ni wulo nẹ kpaegbe.” Ke ẹghẹ nii kpa, e Flora ghaa gu okhuo nii ruẹ e Baibol, ọ ghi gha nianian vbene Jehova mwẹ ahoẹmwọmwa hẹ, vbene ọ mwẹ ẹwaẹn hẹ kevbe vbene ọ mwẹ ẹtin hẹ. Vbene ẹghẹ ya khian, nene okhuo na do yayi wẹẹ, emwa ni wulo nẹ gha gele rhiọ kpaegbe. Nia, Osẹe Jehova ẹre okhuo na ghi khin.

15. Zẹvbe nọ rre ebe Iwinna 17:16-18, de uyinmwẹ ni gu Ivbi Atẹns obọ ro? Vbọzẹe ne Pọl ma na gi egbe iran wọọ irẹn?

¹⁵ Tie Iwinna 17:16-18. Uwu igẹbọ kevbe alamoghẹ ẹre Ivbi Atẹns na gha fuẹn, ọrheyerriọ, e Pọl na ye gha kporhu ma iran, agharhemiẹn wẹẹ, iran ghaa rhovbiẹ ọre. Vbene Pọl te khian Ovbiotu e Kristi, te irẹn ghaa zẹ Ivbiotu e Kristi kpokpo, erriọ ẹre ọ vbe ya “gha filo unu” gie Osanobua. Ọrheyerriọ, e Pọl keghi fiwerriẹ. (1 Tim 1:13) Zẹvbe ne Jesu ya gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Pọl gha fiwerriẹ vbe ẹdẹ ọkpa, erriọ e Pọl ya gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Ivbi Atẹns gha sẹtin fiwerriẹ. Vbene ẹmwata, Ivbi Atẹns eso gele do khian Ivbiotu e Kristi vbe okiekie.—Iwinna 9:13-15; 17:34.

16-17. De emwi nọ ya ima rẹn wẹẹ, ai miẹn ọmwa nẹi khian sẹtin fiwerriẹ khian ọrhuanegbe Kristi? Ru igiemwi yọ.

¹⁶ Vbe orre nokaro, emwa ughughan ni te ka gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ dan, ẹre ọ fiwerriẹ do khian erhuanegbe Jesu. Vbe ẹghẹ ne Pọl ya gbẹn ebe gie etẹn ni ghaa rre Kọrinti, ọ keghi kha wẹẹ, izigan ẹre eso vbuwe iran te gha khin, eso vbe gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ esakan. Ọ na vbe kha wẹẹ: “Erriọ eso vbuwe uwa te ye, sokpan, a khuẹ uwa hin orukhọ rre nẹ.” (1 Kọr 6:9-11) U kpa gha rrọọ vbe ẹghẹ nii, u gha te kha wẹẹ, emwa vbenian gha sẹtin fiwerriẹ do khian erhuanegbe Kristi ra?

¹⁷ Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa nibun muegbe ne iran ya ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe arrọọ ọghe iran, ne iran mieke na khian erhuanegbe Jesu. Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo ọkpa na tiẹre Yukina nọ re arọndẹ ne kpataki vbe Australia keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ai miẹn ọmwa nẹi khian sẹtin fiwerriẹ. Vbe ẹdẹ ọkpa, vbe ọ ghi rre isiwinna ọkpa, ọ na bẹghe okhuo ọkpa nọ vinnọ emwi ughughan lele egbe ẹre, okhuo nii ma vbe muegbe ẹse. E Yukina keghi kha wẹẹ, “Vbe okaro, ọ na gha kọn mwẹ aro, vbene  I khian ya gu ẹre guan hẹ, sokpan I na ye hia ne I gu ẹre guan. I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ọmwa ne ẹmwẹ e Baibol wa yẹẹ ẹre okhuo na khin, uhiẹn emwi eso nọ vinnọ ye egbe ẹre keghi re ako eso vbe ebe Psalm!” Okhuo nii keghi suẹn gha ruẹ e Baibol, ọ na vbe suẹn gha yo iko. *

18. Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne ima gha bu ohiẹn gbe emwa ne ima kporhu ma?

¹⁸ Vbọ ya Jesu gha ghee emwa zẹvbe emwiokọ ni wo nẹ, ni sẹ na gha rhọọ? Te Jesu ghaa roro ẹre wẹẹ, emwa ni bun sẹ vbe ẹghẹ nii gha khian erhuanegbe irẹn ra? Hiehie. Evbagbẹn Nọhuanrẹn tae yotọ wẹẹ, ibozẹghẹ emwa ẹre ọ khian mu ẹtin yan Jesu. (Jọn 12:37, 38) Deba ọni, Jesu ghaa mwẹ ẹtin na ya rẹn emwi nọ rre ekhọe ọghe emwa. (Mat 9:4) Agharhemiẹn wẹẹ, Jesu rhie aro tua emwa ni mu ẹtin yan irẹn, te irẹn ye gha kporhu ma emwa hia. Inu ghi nọ ne ima, nẹi sẹtin rẹn emwi nọ rre ọmwa ekhọe! Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha bu ohiẹn gbe emwa ne ima kporhu ma, ne ima gha kha wẹẹ, iran i khian sẹtin fiwerriẹ. Nọghayayerriọ, ọ khẹke ne ima gha ghee iran zẹvbe emwa ni gha sẹtin do ga e Jehova vbe ẹdẹ ọkpa. Ọtẹn nokpia ọkpa na tiẹre Marc, nọ ga zẹvbe arọndẹ na gie yo isi vbe Burkina Faso keghi kha wẹẹ: “Emwa ne I te wẹẹ iran gha mwẹ alaghodaro gha zẹ ruẹ emwi, iran ghi dobọ yi. Sokpan emwa ne imẹ ma te zẹdẹ yaro yi, ẹre ọ ghi mwẹ alaghodaro. I do bẹghe ẹre wẹẹ, emwi nọ wa maan sẹ ọre na gi orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova dia ima bu emwa ni gele hoo ne iran rẹn odẹ ọghe ẹmwata.”

19. De aro nọ khẹke ne ima ya gha ghee emwa ni rre ẹdogbo ne ima na kporhu?

¹⁹ Vbe okaro, ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, emwa nibun ni rre ẹdogbo ne ima na kporhu i khian sẹtin fiwerriẹ. Sokpan ọ ma khẹke ne ima mianmian emwi ne Jesu tama erhuanegbe ẹre. Jesu tama iran wẹẹ, emwiokọ wo nẹ, ọ vbe sẹ nẹ na rhọọ. Ọna rhiema wẹẹ, emwa gha sẹtin fiwerriẹ do khian erhuanegbe Jesu. Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee emwa vberriọ. (Hag 2:7) Ma ghaa ghee emwa zẹvbe ne Jehova kevbe Jesu ya ghee iran, ẹghẹ nii, ma ghi gha hia ne ima rẹn emwi nọ gha mu iran ekhọe. Ma i khian vbe gha ya aro gbe iran re, nọghayayerriọ, ma ghi gha ghee ẹre wẹẹ, vbe ẹdẹ ọkpa, iran gha do deba ima gha ga e Jehova.