1. Vbe ima mobọ ya ẹmwẹ na kha ighẹ “ẹmwata”?

“DE VBENE u ya la odẹ ẹmwata na hẹ?” “Odẹ ẹmwata na, ẹre a na koko ruẹ ra?” “Inu ukpo ẹre ọ ghi ye na, ne u ke rre odẹ ẹmwata na?” Ọ gha kẹ, ọmwa ka nọ ruẹ egbe ọta vbenian nẹ, ra egbọre uwẹ tobọ ruẹ ka vbe nọ ọmwa ọvbehe nẹ. Sokpan, de emwi ne “ẹmwata” na mobọ demu? Ma mobọ loo ẹmwẹ na vbe ima ghaa guan kaẹn emwi ne ima yayi, odẹ ne ima ya ga e Jehova kevbe vbene ima ya loo arrọọ ọghe ima hẹ zẹvbe Ivbiotu e Kristi. Emwa ni rre odẹ ọghe ẹmwata keghi re emwa ni rẹn avbe imamwaemwi ni rre uwu e Baibol, ni vbe ya avbe ilele ni rre Baibol ru emwi vbe arrọọ ọghe iran. Emwa vbenian i rre ototọ imamwaemwi ọghe ugamwẹ ohoghe, iran keghi mwẹ arrọọ nọ mwẹ evbọ demu, agharhemiẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre iran khin.—Jọn 8:32.

2. Zẹvbe nọ rre ebe Jọn 13:34, 35, de emwi nọ gua emwa eso kpa ya la odẹ ẹmwata na?

² De emwi nọ ya ruẹ la odẹ ẹmwata na? Ọ gha kẹ, uyinmwẹ esi ọghe emwa ni ga e Jehova ẹre ọ gua ruẹ kpa ya miẹn odẹ ẹmwata na yi. (1 Pit 2:12) Ra egbọre ahoẹmwọmwa nọ rre ẹkpo iran ẹre ọ mu ruẹ ekhọe. Ughaghe, emwa nibun i khian sẹtin ye ẹre rre, ọta na ya guan vbe ẹdẹ okaro ne iran la Ọgua Arriọba, sokpan iran i khian sẹtin mianmian ahoẹmwọmwa ne etẹn rhiema vbe ẹdẹrriọ. Egbe emwi vbenian i zẹdẹ kpa ima odin, rhunmwuda, Jesu khare wẹẹ ahoẹmwọmwa ne erhuanegbe ẹre mwẹ ne egbe, ẹre emwa khian ya rẹn wẹẹ erhuanegbe irẹn, ẹre iran gele khin. (Tie Jọn 13:34, 35.) Sokpan deghẹ ima hoo ne ima gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ ye mwẹ emwi eso nọ khẹke ne ima ru.

3. De emwi nọ gha sẹtin sunu deghẹ ahoẹmwọmwa nọ rre uwu ẹkpo eguọmwadia e Jehova ọkpa, ẹre amuẹtinyan ọghe ima wa hẹnhẹn egbe yan?

³ Ahoẹmwọmwa nọ rre uwu ẹkpo eguọmwadia e Jehova keghi ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ amuẹtinyan, sokpan ọ ma khẹke ne amuẹtinyan ọghe ima wa hẹnhẹn egbe yan ọni ọkpa. Vbọzẹe? Rhunmwuda, deghẹ ọni ọkpa ẹre amuẹtinyan ne ima mwẹ wa hẹnhẹn egbe yan, amuẹtinyan ọghe ima sẹtin rherhe worua. Vbe igiemwi, ma sẹtin sẹ e Jehova rae, deghẹ ọdiọn ra arọndẹ ra ọtẹn ọvbehe vbuwe iko na ru orukhọ nọ wegbe, ra deghẹ ọtẹn ọkpa na ru emwi eso nọ da ima sẹ  ugboloko, ra deghẹ ọtẹn vbuwe iko nọ ghi khian ọmwa okeke na do gha kha wẹẹ, otu e Jehova i re odẹ ẹmwata. Nọnaghiyerriọ, deghẹ ima hoo ne ima gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ khẹke ne ima gu e Jehova gha mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Odẹ ne ima khian ya ru ọna ọre ne ima gha ruẹ e Baibol ne egbe ima, ma ghi vbe gha ru ezanzan yan emwi ne ima tie. Ẹghẹ nii, ma ghi do gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi ne ima ruẹ vbekpae Jehova vbuwe Baibol keghi re ẹmwata.—Rom 12:2.

4. Zẹvbe nọ rre ebe Matiu 13:3-6, 20, 21, de emwi nọ sunu daa emwa eso, vbe iran gha werriẹ aro daa edanmwẹ?

⁴ Jesu khare wẹẹ emwa eso gha ya “oghọghọ” rhan obọ miẹn ẹmwata, sokpan edanmwẹ gha rre, amuẹtinyan ọghe iran ghi worua. (Tie Matiu 13:3-6, 20, 21.) Ọ gha kẹ, iran ma rẹn wẹẹ, emwa ni lele Jesu khian gha werriẹ aro daa isievẹn ughughan. (Mat 16:24) Egbọre, te iran vbe gha roro ẹre wẹẹ, iran gha khian Ivbiotu e Kristi nẹ, ọlọghọmwa rrie. Sokpan, ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, ẹi mwẹ ima ma werriẹ aro daa ọlọghọmwa vbe agbọn dan ne ima ye na. Te ẹmwẹ agbọn na mu yo mu rre, rhunmwuda ọni, emwi eso sẹtin sunu vbe udomwurri, ẹghẹ nii, ọmwa nọ te ka ghọghọ ghi do khian ọmwa nọ ghi khiẹ.—Psm 6:6; Asan 9:11.

5. Vbọ ya ima rẹn wẹẹ, ọkhọngborrie ọghe etẹn nibun mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, odẹ ẹmwata ẹre iran ye?

⁵ Ọkhọngborrie ọghe etẹn nibun keghi mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, odẹ ẹmwata ẹre iran wa ye. Vbọ ya ima kha vberriọ? Ọ gha khọnrẹn ne ọtẹn ru iran emwi nọ da iran sẹ ugboloko, ra ne ọtẹn ru orukhọ nọ wegbe, iran i gi ọni gbe amuẹtinyan ọghe iran mu otọ, ra ne iran do gha gbe awawẹ. (Psm 119:165) Uhiẹn, te edanmwẹ ne iran werriẹ aro daa ya amuẹtinyan ọghe iran wegbe sayọ. (Jems 1:2-4) Vbọ khian ya ruẹ gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe vbenian?

6. De emwi ne amuẹtinyan ọghe etẹn ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro hẹnhẹn egbe yan?

⁶ Irẹnmwi ọghe ẹmwata ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn kevbe imamwaemwi ọghe Jesu Kristi nọ re “ẹmwata iyẹn nọ maan,” ẹre amuẹtinyan ọghe Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro hẹnhẹn egbe yan. (Gal 2:5) Ẹmwata iyẹn nọ maan na, ọre imamwaemwi ọghe ima ne Ivbiotu e Kristi. Usun imamwaemwi na ọre izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu kevbe arhiọkpaegbe ọghẹe. Te ukọ e Pọl wa yayi wẹẹ, ẹmwata ẹre avbe imamwaemwi na khin. Vbọzẹe nọ na gha mwẹ iyayi na? Rhunmwuda, ọ keghi zanzan Evbagbẹn Nọhuanrẹn, ọ na ghi do bẹghe ẹre wẹẹ, “ẹi mwẹ ne Mẹzaia ghẹ rri oya kevbe na vbe huẹn ọnrẹn kpa vbe idin.” (Iwinna 17:2, 3) Ekhọe hia ẹre Ivbiotu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe orre nokaro ya miẹn imamwaemwi na yi, iran na vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, orhiọn nọhuanrẹn gha ru iyobọ ne iran ya rẹn otọ emwi ni rre Ẹmwẹ Ọghe Osanobua. Iran keghi ru ezanzan ughughan nọ ghi ya iran gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ Evbagbẹn Nọhuanrẹn ẹre imamwaemwi na ke rre. (Iwinna 17:11, 12; Hib 5:14) Amuẹtinyan ọghe iran ma wa hẹnhẹn egbe yan ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne etẹn, ra ne etẹn mwẹ ne iran. Iran ma vbe gha ga e Jehova, rhunmwuda ọyẹnmwẹ nọ sẹ iran vbe iran ghaa rre uwu ẹbu etẹn. Nọghayayerriọ, amuẹtinyan ọghe iran keghi hẹnhẹn egbe yan irẹnmwi nọ gbae ọghe Osanobua.—Kọl 1:9, 10.

7. Ma ghaa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, imamwaemwi ẹmwata ẹre ọ rre uwu e Baibol, de vbene ọ khian ya ru iyobọ ne ima hẹ?

⁷ Ẹmwata nọ rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn i fiwerriẹ. (Psm 119:160) Vbe igiemwi, ẹmwata nọ rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn i khian sẹtin fiwerriẹ, ọ gha khọnrẹn ne ọtẹn vbuwe iko ru emwi nọ sọnnọ ima, ra nọ ru orukhọ nọ wegbe. Ẹi vbe fiwerriẹ, uhiẹn vbe ima gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima kakabọ rẹn avbe imamwaemwi ni rre uwu e Baibol, ma ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹmwata ẹre iran khin. Adeghẹ ima na gele yaeyi ighẹ avbe imamwaemwi ni rre uwu e Baibol, ọ gha ru iyobọ ne ima ya da imudiase ọghe ima yi, vbe ima gha werriẹ aro daa edanmwẹ. De emwi nọ khian ya ruẹ gha mwẹ ilẹkẹtin nọ wegbe wẹẹ, odẹ ọghe ẹmwata ẹre u ye?

8. Zẹvbe nọ rre ebe 2 Timoti 3:14, 15, de emwi nọ ya e Timoti gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi ne irẹn yayi keghi re ẹmwata?

⁸ E Timoti wa gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi ne irẹn yayi keghi re ẹmwata. Vbọzẹe nọ na gha mwẹ ilẹkẹtin vbenian? (Tie 2 Timoti 3:14, 15.) Iyẹe kevbe iyẹe nọkhua ẹre ọ ka maa re Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Sokpan, ẹi mwẹ irẹn tobọ irẹn ma vbe loo ẹrhiọn kevbe ẹghẹ ya ruẹ Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne egbe ẹre. Ọna ẹre ọ ghi yae gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, imamwaemwi ọghe ẹmwata ẹre ọ rre uwu Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Vbene ẹghẹ ya khian, e Timoti, iyẹe kevbe iyẹe nọkhua na do ruẹ vbekpae imamwaemwi ọghe Ivbiotu e Kristi. Vbene ẹmwata, ẹi mwẹ ahoẹmwọmwa nọ rre uwu ẹkpo erhuanegbe Kristi, ma mu e Timoti ekhọe, ẹi mwẹ e Timoti ma vbe gha hoo nọ gha gu etẹn ni rre uwu iko muobọ kevbe nọ gha ru iyobọ ne iran. (Fil 2:19, 20) Sokpan, ẹi re ahoẹmwọmwa nọ mwẹ ne etẹn, ẹre ọ ya amuẹtinyan ọghẹe wegbe. Nọghayayerriọ, imamwaemwi ẹmwata nọ ruẹ re vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn keghi mu ẹre ekhọe, ọna ẹre ọ yae gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ẹre ọ vbe yae gha gu Osanobua mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Ọ vbe khẹke ne u gha ru ezanzan ne egbuẹ, ne u mieke na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi ne Baibol tae vbekpae Jehova keghi re ẹmwata.

9. De imamwaemwi eha nọ khẹke ne u tobọ ruẹ gualọ otọ re?

⁹ Ọ mwẹ imamwaemwi eso nọ khẹke ne u tobọ ruẹ gualọ otọ re, ne u mieke na gele rẹn wẹẹ, emwi ne u yayi keghi re ẹmwata. Gia guan kaẹn eha vbọ. Nokaro, ọ khẹke ne u yayi wẹẹ e Jehova ọre Ayi nọ yi emwi hia. (Ẹks 3:14, 15; Hib 3:4; Arhie 4:11) Nogieva, ọ khẹke ne u rẹn wẹẹ, obọ Osanobua ẹre Baibol gele ke rre. (2 Tim 3:16, 17) Nogieha, ọ khẹke ne u vbe rẹn wẹẹ, Avbe Osẹe Jehova ọre otu ne Jehova loo vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe wẹẹ, e Jesu ẹre Jehova loo ya dia iran. (Aiz 43:10-12; Jọn 14:6; Iwinna 15:14) Ne a na wẹẹ ne u gualọ otọ avbe imamwaemwi na, ma rhiema wẹẹ, te u khian wa rẹn emwi hia ni rre uwu e Baibol. Sokpan, evba yae kha ọre ne u gha ya ẹwaẹn obọ ruẹ ziro yan emwi ne u yayi. Iziro na ẹre ọ khian ghi ya ruẹ gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, odẹ ọghe ẹmwata ẹre u ye.—Rom 12:1.

10. Gberra na wa rẹn ẹmwata ni rre uwu e Baibol, de emwi ọvbehe nọ khẹke ne ima ru?

¹⁰ U gha ghi gha mwẹ ilẹkẹtin nẹ wẹẹ, Osanobua ọre Ayi nọ yi emwi hia, obọ re ẹre Baibol ke rre, kevbe wẹẹ, Avbe Osẹe Jehova ọre otu nọ loo vbe ẹdẹnẹrẹ, ọ khẹke ne u vbe sẹtin gha ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya gha mwẹ egbe ilẹkẹtin vberriọ. Vbọzẹe? Rhunmwuda, zẹvbe Ivbiotu e Kristi, iwinna nọ bi ye ima egbe nọ, ne ima gha ru iyobọ ne emwa ni mwẹ ẹkorhiẹnrhiẹnmwẹ ya rẹn ẹmwata ni rre uwu Evbagbẹn Nọhuanrẹn. * (1 Tim 4:16) Zẹvbe ne ima ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya rẹn wẹẹ, imamwaemwi ni rre uwu e Baibol keghi re ẹmwata, amuẹtinyan ọghe ima ghi gha wegbe sayọ.

11. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne ukọ e Pọl ya gha maa emwa emwi?

¹¹ Te Pọl wa gha hoo ne emwi nọ maa emwa re mu iran ekhọe. Rhunmwuda ọni, vbe ọ ghi maa iran emwi vbekpae Jesu, “ọ na gha tie ebe Uhi e Mosis kevbe emwi ne avbe akhasẹ gbẹnnẹ ye otọ ma iran.” (Iwinna 28:23) De vbene ima khian ya ya egbe tae Pọl hẹ, vbe ima ghaa maa emwa emwi? Ọ ma khẹke ne ima wa gha ya unu kaẹn emwi ne Baibol tae kẹkan. Nọghayayerriọ, te ọ khẹke ne ima ru iyobọ ne iran, ya sẹtin gha loo ẹwaẹn obọ iran ya muẹn roro, emwi ne iran ruẹ vbe Baibol, ne iran mieke na sẹtin sikẹ e Jehova. Ma ma hoo ne iran rhunmwuda ima la odẹ ọghe ẹmwata na, sokpan ma hoo ne iran la odẹ ọghe ẹmwata na, rhunmwuda ne iran na tobọ iran gualọ otọ re miẹn wẹẹ, emwi ne iran ruẹ vbekpae Osanobua keghi re ẹmwata.

12-13. De vbene evbibiẹ emọ khian ya sẹtin ru iyobọ ne ivbi iran hẹ, ne iran ya dia odẹ ẹmwata na ya?

¹² Vbe nai na gbe awawẹ, uwa ne evbibiẹ emọ hoo ne ivbi uwa gha rre odẹ ọghe ẹmwata na. Uwa sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, deghẹ iran na gha mwẹ avbe ọse ni maan vbuwe iko, ọ gha ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ alaghodaro. Sokpan ọni ọkpa ma sẹ. Ọ khẹke ne iran tobọ iran gu e Jehova gha mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Iran ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, imamwaemwi ni rre uwu e Baibol keghi re ẹmwata.

¹³ Evbibiẹ emọ ghaa hoo ne iran sẹtin maa ivbi iran avbe ẹmwata ni rre uwu e Baibol, ọ khẹke ne iran rhie igiemwi esi yotọ. Iran tobọ iran ghi gha tie Baibol ne egbe iran, iran ghi vbe gha ru erria yan rẹn. Ẹghẹ nii, iran ghi sẹtin ru iyobọ ne ivbi iran ya gha ru vberriọ. Ọ khẹke ne iran ru iyobọ ne ivbi iran, ya rẹn vbene a ya loo avbe emadogua na ya ru ezanzan, zẹvbe ne iran vbe ya ru iyobọ ne emwa ne iran gu ruẹ e Baibol vbe orere. Iran ghaa ru vberriọ, iran ghi sẹtin ru iyobọ ne ivbi iran ya hoẹmwẹ e Jehova kevbe ne iran ya rẹn wẹẹ, ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ fuẹro, ẹre Jehova loo ya kpemehe evbare orhiọn ne ima. (Mat 24:45-47) Uwa ne evbibiẹ emọ, ẹi wa re avbe imamwaemwi ni khuẹrhẹ ni rre uwu e Baibol ọkpa ẹre uwa khian gha maa ivbi uwa re. Adeghẹ uwa hoo ne iran gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ khẹke ne uwa ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ irẹnmwi nọ dinmwi ni rre uwu e Baibol. Sokpan, vbe uwa ghaa ru ọna, ọ khẹke ne uwa kọe ye orhiọn wẹẹ,  emọ hia i re ọkpa, emwi ne ẹrherhe ọghe iran gha vbe sẹtin mu vbe lughaẹn.—1 Kọr 2:10.

14. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha ruẹ vbekpa ẹmwẹ akhasẹ ni rre uwu e Baibol? (Vbe ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ U Gha Sẹtin Rhan Otọ Avbe Ẹmwẹ Akhasẹ Na Ra?”)

¹⁴ Te avbe ẹmwẹ akhasẹ ni rre uwu e Baibol wa kakabọ ru ekpataki, rhunmwuda, iran keghi ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Vbuwe avbe ẹmwẹ akhasẹ ni rre uwu e Baibol, de nọ he ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe? U sẹtin kha wẹẹ, avbe ẹmwẹ akhasẹ ni dekaẹn “ẹdẹ okiekie” nọ. (2 Tim 3:1-5; Mat 24:3, 7) Sokpan de ẹmwẹ akhasẹ ọvbehe ni rre Baibol nọ he mwẹ amusẹ, nọ gha sẹtin ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe? Vbe igiemwi, u gha sẹtin rhan otọ vbene ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Daniẹl uhunmwu ẹnrẹn 2 ra ebe Daniẹl uhunmwu ẹnrẹn 11 ya mwẹ amusẹ hẹ vbe ẹghẹ nọ gberra kevbe vbene ọ ya mwẹ amusẹ hẹ vbe ẹghẹ ne ima ye na ra? * Vbene ẹmwata, deghẹ amuẹtinyan ọghe ima na hẹnhẹn egbe yan emwi ni rre uwu e Baibol, ọ ghi do gha wegbe sayọ. Gia ziro yan igiemwi ọghe etẹn ima ni rrioya ọghe ọhanabe vbe obọ arriọba e Germany vbe ẹghẹ ne a na gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nogieva. Agharhemiẹn wẹẹ, iran ma wa rẹn otọ ẹmwẹ akhasẹ hia ne Baibol tae vbekpa okiekie ẹdẹ, iran kegha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, rhunmwuda, iran yayi wẹẹ, emwi ne Baibol tae gha mwẹ amusẹ.

15-17. De vbene emwi ne etẹn tiere vbe Baibol ya ru iyobọ ne iran hẹ, vbe ẹghẹ ne arriọba e Nazi na gha kpokpo iran?

¹⁵ Vbe ẹghẹ ne otu e Nazi na gha khaevbisẹ vbe Germany, iran keghi viọ etẹn arriaisẹn nibun gha rrie agọ irrioya. Te Hitler kevbe ukọ arriọba ọkpa na tie ẹre Heinrich Himmler wa gha khẹko Avbe Osẹe Jehova. Ọtẹn nokhuo ọkpa khare wẹẹ, e Himmler keghi tama etẹn nikhuo eso ni ghaa rre agọ irrioya ọkpa wẹẹ: “E Jehova ne Osa ọghe uwa sẹtin gha khaevbisẹ vbe ẹrinmwi, sokpan ima ẹre ọ ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe uhunmwu otagbọn na! Ai ghi gha ghee ẹre, ọmwa nọ khian gbẹro vbuwe ima, deghẹ ima ne avbe Nazi nọ, ra deghẹ uwa nọ.” Vbọ ru iyobọ ne etẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii ya da imudiase ọghe iran yi?

¹⁶ Etẹn ima na, na ghaa tie ẹre Bible Students  vbe ẹghẹ nii, wa gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ukpo 1914 ẹre Arriọba Osanobua suẹn gha kha vbe ẹrinmwi. Rhunmwuda ọni, vbe arriọba emwa nagbọn ghi werriẹ aro nọ khọọ daa iran, ọ ma zẹdẹ kpa iran odin. Iran na vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, arriọba emwa nagbọn rhọkpa i khian sẹtin mu idobo ye emwamwa ọghe Osanobua. Iran wa vbe rẹn wẹẹ Hitler i khian sẹtin wabọ ugamwẹ ẹmwata rua, amaiwẹ te ọ khian sẹtin mu arriọba rhọkpa gbọọ nọ gha mwẹ ẹtin sẹ Arriọba Osanobua. Etẹn na kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹi mwẹ arriọba ọghe Hitler ma sẹ ufomwẹ.

¹⁷ Gele gele, e Jehova ma ya ekhue mu etẹn ima. Vbe ọ ma he kpẹẹ vba, arriọba e Nazi keghi de. Okpia nii ighẹ Heinrich Himmler nọ wẹẹ, arriọba e Germany ẹre ọ ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe uhunmwu otagbọn na, ẹre ọ ghi gha rhie uhunmwu lẹre khian ne obọ ghẹ ya vba re. Vbe ọ ghi lẹẹ khian nii, ọ keghi dekun ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Lübke, nọ ka gha rre eghan, ọ na wa yi ọtẹn nii ẹro. Vbe ẹghẹ na kha na, iro han Himmler nẹ, ọ na ghi nọ Ọtẹn Nokpia Lübke wẹẹ: “Oko, tama mwẹ, de emwi ne uwẹ yayi wẹẹ, ọ khian ghi sunu nia?” Ọtẹn Nokpia ighẹ Lübke keghi tama rẹn wẹẹ, ke ẹghẹ gha dee, ẹre Avbe Osẹe Jehova ya rẹn wẹẹ, te arriọba e Nazi khian gbokhuẹre, sokpan emwi rhọkpa i khian ru eguọmwadia e Jehova. E Himmler nọ te ka gha ya unu kpamisikan ku Avbe Osẹe Jehova, ma ghi miẹn ẹmwẹ ta. Vbe ọ ma kpẹẹ vba, e Himmler keghi gbe egbe ẹre rua. De emwi ne ọna maa ima re? Ma ghaa ruẹ e Baibol ne egbe ima kevbe avbe ẹmwẹ akhasẹ ni rre uwu ẹre, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe kevbe ne ima ya da imudiase ọghe ima yi, vbe ima ghaa werriẹ aro daa ukpokpo.—2 Pit 1:19-21.

18. Zẹvbe nọ rre ebe Jọn 6:67, 68, vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha mwẹ “irẹnmwi ẹmwata kevbe iro nọ gbae” ne ukọ e Pọl guan kaẹn?

¹⁸ Ọ khẹke ne ima hia gha mwẹ ahoẹmwọmwa, ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ, Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata ẹre ima khin. Sokpan, ọ vbe khẹke ne ima gha mwẹ “irẹnmwi ẹmwata kevbe iro nọ gbae.” (Fil 1:9) Vbe ẹi erriọ, ma sẹtin do yevbe emwa ne “ẹhoho ẹziza ọghe iruẹmwi emwa erẹrẹ, bi yo bi rre.” Usun emwa erẹrẹ na keghi re emwa ni defua vbe odẹ ọghe ẹmwata ni ghi do khian emwa okeke. (Ẹfis 4:14) Vbe ẹghẹ ne erhuanegbe Jesu nibun ya sẹ Jesu rae vbe orre nokaro, ukọ e Pita ma kpa, rhunmwuda, ọ ghaa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, Jesu ẹre ọ mwẹ “ẹmwẹ nọ rhie arrọọ etẹbitẹ ne ọmwa.” (Tie Jọn 6:67, 68.) Agharhemiẹn wẹẹ, e Pita ma wa rẹn otọ imamwaemwi ọghe Jesu hia vbe ẹghẹ nii, ọ na ye rhikhan mu e Jesu, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ Jesu ọre Kristi. Ọ vbe khẹke ne u gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, imamwaemwi hia ni rre uwu e Baibol keghi re ẹmwata. Ẹghẹ nii, u ghi do gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ gha khọnrẹn ne u gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ wegbe, u ghi vbe sẹtin ru iyobọ ne emwa ọvbehe ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe.—2 Jọn 1, 2.