Gberra gha rhie uhunta

Gberra gha rhie dọmwadẹ uhunmwuta ni rre uwu ẹre

Efoto ọghe Joseph F. Rutherford kevbe etẹn ọvbehe vbe ẹghẹ ne iran na mu otuẹ gha rrie Europe

1920—Ukpo Iyisẹn Ọkpa Nọ Gberra

1920—Ukpo Iyisẹn Ọkpa Nọ Gberra

VBE omuhẹn ọghe ukpo 1920, eguọmwadia e Jehova keghi wa mu egbe ne iran ya izọghae winna iwinna nọ rre otọ khẹ iran. Evbagbẹn Nọhuanrẹn ọghe ukpo 1920 kegha re “ENỌYAẸNMWA ọre ẹtin mwẹ kevbe ihuan mwẹ.”—Psm 118:14, King James Version.

E Jehova wa gele ru iyobọ ne etẹn ima ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, ni mu egbe ne iran ya winna iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Vbe ukpo nii, etẹn ni winna iwinna arọndẹ ni te gha re 225 na do khian 350. Deba ọni, ọ gberra etẹn 8,000 ni rhie iyẹn ladian vbe ukpo nii. Ọna ẹre ọ ghaa re ẹghẹ okaro ne etẹn ni ya iyẹn wewe ya bun sẹ vbenian. E Jehova wa gele fiangbe ẹrhiọn ne iran loo ro.

IZỌGHAE NE ETẸN RHIEMA

Vbe March 21, 1920, Ọtẹn Nokpia Joseph F. Rutherford, nọ ghaa dia iwinna ọghe ima vbe ẹghẹ nii, keghi ya ọta ne kpataki guan, nọ mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “Millions Now Living Will Never Die” (Ọkhọngborrie Emwa Ni Rrọọ Vbe Ẹghẹ Na Nia I Khian Ghi Wu). Etẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gie na tie emwa, ne iran do danmwehọ ọta na. Ọkpa vbe ọgbẹlẹzẹ nọ ghi kpọlọ sẹ vbe New York City, ẹre iran mu vbe haya, ne iran loo ro ya danmwehọ ọta ọghe Ọtẹn Nokpia Rutherford. Ebe itie ne iran vbe ghae ne emwa rrie odẹ 320,000.

Ebe iyẹn na ya gie na tie emwa ne iran do danmwehọ ọta nọ mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “Millions Now Living Will Never Die”

Emwa ni rrie ọgbẹlẹzẹ nii do danmwehọ ọta na, bun sẹ vbene etẹn te yaro yi. Iran bun sẹrriọ wẹẹ, ọgbẹlẹzẹ nii ma ghi gua emwa hia. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ orhunmwu 5,000 ẹre ọgbẹlẹzẹ nii sẹtin mu, orhunmwu 7,000 ọvbehe ni te rre ma ghi sẹtin laọ. Vbe ebe ọghomwa na tie ẹre The Watch Tower ghi guan kaẹn ọta na, ọ na kha wẹẹ, “Ai miẹn emwi na ya gie ẹre, emwa ni danmwehọ ọta nii wa gha bun ẹsẹsẹmwẹse, erriọ ọta na ya guan vbe ya fu iran ẹko rre.”

Etẹn ima na, na ghaa tie ẹre Bible Students vbe ẹghẹ nii kegha yae wewe wẹẹ, ‘ọkhọngborrie emwa ni rrọọ vbe ẹghẹ na nia i khian ghi wu.’ Igiuhunmwu na ẹre emwa ghi rẹn iran yi vbe ẹghẹ nii. Vbe ẹghẹ na kha na, etẹn ima ma wa rẹn vbene ọ khẹke ne iwinna ikporhu iyẹn nọ maan da otọ sẹ hẹ, ọrheyerriọ, iran kegha ya izọghae kporhu. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Ida Olmstead, nọ suẹn gha yo iko vbe ukpo 1902 keghi kha wẹẹ, “Ma wa rẹn wẹẹ afiangbe nọkhua khẹ emwa nagbọn vbe odaro, ọni ẹre ọ si ẹre ne ima na hia, ne ima na iyẹn nọ maan na, ma emwa ne ima miẹn vbe ikporhu.”

MA KEGHI SUẸN GHA TOBỌ IMA PRINT EBE ỌGHOMWA

Ne emwa mieke na ye gha miẹn evbare orhiọn re somwa, etẹn ni rre Bẹtẹl keghi tobọ iran suẹn gha print ebe ughughan ni rhan otọ e Baibol. Iran keghi dẹ emadogua na ya print ebe, iran na muẹn ye owa ọkpa ne iran haya, vbe nọmba 35 Myrtle Avenue, vbe Brooklyn vbe New York; owa na ma rree gbe ne Bẹtẹl.

January 1920 ẹre Leo Pelle kevbe Walter Kessler suẹn gha ga vbe Bẹtẹl. Ọtẹn Nokpia Walter keghi kha wẹẹ, “Vbe ẹdẹ ne ima wa sẹ e Bẹtẹl, ọtẹn nokpia nọ siẹnro ugha ne a na print ebe keghi khama ima wẹẹ, ‘Ọ ye kẹ ughaẹdẹ ọkpa vbe ukhiọnmwẹ, ọ ke sẹ ẹghẹ ne ima ya rri evbare avan.’ Ẹre ọ na ya ma ima avbe katọn eso ne ebe ye ni rre otọ, ọ na wẹẹ ne ima ke evba nii gha la re ye odukhunmwu.”

Vbe Ọtẹn Nokpia Leo ghi guan kaẹn emwi nọ ghi sunu vbe ẹdẹ nọ lelẹe, ọ na kha wẹẹ: “Iran na viọ ima gha rrie ototọ egedege ne ima ya gha kpe egbe ekẹn nọ rrọọ. I ma he ka winna iwinna nọ ya ọmwa gbiruẹn vbenian ẹdẹ. Sokpan iwinna nii wa gha sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ rhunmwuda I rẹnrẹn wẹẹ e Jehova ẹre I ru ẹre na.”

E mẹsini na ghaa loo ya print The Watch Tower

Vbọ ma he kpẹẹ vba, ma keghi suẹn gha tobọ ima print ebe ọghomwa na tie ẹre The Watch Tower. Iyobọ ọghe etẹn ni rhiegbe iran ladian ẹre ima ya sẹtin ru ọna. E mẹsini ne ima ya gha print ebe kegha rre egedege. The Watch Tower ọghe February 1, 1920 ne ima ya e mẹsini nii print kegha re 60,000. Ma vbe gha mwẹ mẹsini ọvbehe na ya print ebe nọ ghaa rre ototọ vbe owa nii, eni ne etẹn mu ne mẹsini nii ọre Battleship. Ebe ọghomwa na tie ẹre The Golden Age ọghe April 14, 1920, ẹre ọ ghaa re The Golden Age nokaro ne ima tobọ ima print. Gele gele, te Jehova wa fiangbe ẹrhiọn ne etẹn ghaa loo ye iwinna na.

“Iwinna nii wa gha sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ rhunmwuda I rẹnrẹn wẹẹ e Jehova ẹre I ru ẹre na”

‘GI IMA GHA RRỌỌ KUGBE VBUWE ỌFUNMWEGBE’

Eguọmwadia e Jehova ni mwẹ ẹkoata keghi dọlegbe suẹn gha kporhu iyẹn nọ maan, iran na vbe sẹtin do gha ga e Jehova kugbe. Vbọrhirhighayehẹ, etẹn eso ghaa rrọọ ni kpa hin otu e Jehova rre vbuwe ẹghẹ ne etẹn ya werriẹ aro daa isievẹn nọkhua, ke ukpo 1917 ya sẹ 1919. De emwi ne etẹn khian ghi ru, ne iran ya ru iyobọ ne emwa ni wii oghẹn na?

Ọ mwẹ uhunmwuta ọkpa nọ ladian vbe The Watch Tower ọghe April 1, 1920, nọ khare wẹẹ, “Let Us Dwell in Peace” (Gi Ima Gha Rrọọ Kugbe Vbuwe Ọfunmwegbe). Ọ keghi rhie igiọdu ne etẹn ni wii oghẹn wẹẹ: ‘Ma wa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwa hia ni hoo ne iran họn ẹmwẹ ne Jehova i khian rhie aro tua abakuru ne iran ru vbe ẹghẹ nọ gberra, nọghayayerriọ, iran ghi hia ne iran do deba emwa ọghe Osanobua gha winna iwinna ne Osanobua waa iran re.’

Ẹmwẹ igiọdu na wa mu emwa nibun ekhọe. Ọdọ vbe amwẹ ọkpa keghi kha wẹẹ, “Ọ gberra ukpo ọkpa ne ima ma ya mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, abakuru nọkhua wa gha nọ ne ima, ne ima na wa viọ obọ ku akharha gha ghee emwa ọvbehe ni [kporhu]. . . . Atamuolọyan ọghe ima ọre wẹẹ, ke ẹghẹ na kpa, egbe hia ẹre ima khian ghi ya gha ru iwinna na.” Iwinna nọkhua ẹre ọ wa gha khẹ etẹn na, ni te wii oghẹn ni werriegbe gha die otu ọghe Jehova.

ETẸN KEGHA GHAE EBE ỌGHOMWA NA TIE ẸRE THE FINISHED MYSTERY

Vbe June 21, 1920, etẹn keghi suẹn gha ghae ebe ọghomwa na tie ẹre The Finished Mystery. Ebe na wa gha bun vbe aza ọghomwa rhunmwuda, te arriọba te ka mu awua yọ vbe ukpo 1918 na ghẹ ghi ghae ebe na.

Etẹn hia ẹre a tiere nọ do deba iwinna na, ẹi re avbe arọndẹ ọkpa. Ebe ọghomwa na tie ẹre Bulletin * ọghe June 1920 keghi kha wẹẹ: “Ọ khẹke ne etẹn hia ni dinmwiamẹ nẹ, ni rre dọmwadẹ iko, ni rẹnrẹn wẹẹ iran gha sẹtin rhiegbe ye iwinna na, ya ekhọe hia ru vberriọ. Ọna ọre ẹmwẹ nọ khẹke ne dọmwadẹ ọghẹe gha mwẹ vbe ekhọe: ‘Emwi ne I gha ru ọre wẹẹ, te I khian gha ghae The Finished Mystery.’” Ọtẹn Nokpia Edmund Hooper keghi kha wẹẹ, ‘Ọna ẹre ọ ghaa re ẹghẹ okaro ne etẹn nibun ya gha mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe ke owa ya sẹ owa.’ Ọ na vbe kha wẹẹ, “Ọ na fẹko gha vẹ ne ima rẹn wẹẹ, ẹi re iwinna ne kherhe ẹre ima khian winna, ne iwinna ikporhu iyẹn nọ maan na mieke na sẹtin vẹwa la ehe hia.”

VBENE ETẸN YA DỌLEGBE SUẸN IWINNA IKPORHU VBE EUROPE

Vbuwe ẹghẹ na ya gha khọn Okuo Ọgbagbọn Nokaro, ọ ma gha khuẹrhẹ, ne otu e Jehova sẹtin gha rhie adia ne etẹn ni rre ẹvbo ọvbehe. Ọni ẹre ọ si ẹre ne Ọtẹn Nokpia Rutherford na gha hoo nọ rhie igiọdu ne etẹn ni rre ẹvbo ughughan, ne iran mieke na dọlegbe suẹn iwinna ikporhu ọghe iran. Rhunmwuda ọni, vbe ọ ghi rre August 12, 1920, Ọtẹn Nokpia Rutherford kevbe etẹn nikpia enẹ ọvbehe keghi mu okhian gha rrie Britain kevbe ẹvbo nibun ọvbehe.

Efoto ọghe Ọtẹn Nokpia Rutherford vbe ẹghẹ nọ ya mu otuẹ gha rrie Egypt

Vbe Ọtẹn Nokpia Rutherford ghi sẹ e Britain, etẹn keghi ru emwamwa asikoko nọkhua eha, iran na vbe ru emwamwa ọghe iko 12 ughughan, na khian na ya ọta azagba guan. Emwa hia ni rrie asikoko na, kevbe iko na, ne iran ru emwamwa rẹn kegha rrie odẹ 50,000. Vbe ebe ọghomwa na tie ẹre The Watch Tower ghi guan kaẹn otuẹ ọghe Ọtẹn Nokpia Rutherford vbe Britain, ọ na kha wẹẹ: “Te otuẹ nii wa rhie igiọdu ne etẹn. Iran kegha ya egbe rhorho egbe, iran kegha winna kugbe, iran na vbe gha ghọghọ.” Vbe Ọtẹn Nokpia Rutherford ghi sẹ e Paris, ọ na werriegbe guan yan ọta nọ mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “Millions Now Living Will Never Die.” Vbe ọ ghi suẹn gha ya ọta na guan, ehe hia na wa vuọn. Orhunmwu 300, kegha hoo ne iran rẹn sayọ, vbe iran ghi danmwehọ ọta na nẹ.

E Poster na ya gie na tie emwa ne iran do danmwehọ ọta azagba na ya guan vbe ọgbẹlẹzẹ na tie ẹre London’s Royal Albert Hall

Vbe ọ ghi rre uzọla eso, Ọtẹn Nokpia Rutherford kevbe etẹn nikpia nikẹre keghi mu otuẹ gha rrie Athens, Cairo, kevbe Jerusalem. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, emwa nibun vbe avbe ẹvbo na ghaa hoo ne iran rẹn sayọ vbekpae Baibol, Ọtẹn Nokpia Rutherford keghi ru emwamwa, ne aza ọghe ebe ọghomwa gha rre ẹvbo ọkpa na tie ẹre Ramallah vbe ọkpẹn e Jerusalem. Iyeke ọni, ọ na werriegbe gha rrie Europe. Vbe ọ ghi sẹ evba, ọ keghi mu abotu ọkpa gbọọ, a na gha tie ẹre Central European Office, ọ na vbe ru emwamwa, ne etẹn suẹn gha print ebe ọghomwa vbe evba.

ETẸN KEGHI GI EMWA RẸN OBỌ DAN NE ARRIỌBA YA GHA MU IRAN

Vbe September 1920, etẹn keghi rhie The Golden Age No. 27 ladian. Ebe iyẹn na keghi guan kaẹn odẹ ne arriọba ya gha kpokpo etẹn ima vbe ukpo 1918. E mẹsini na ya print ebe na tie ẹre Battleship ne ima ka guan kaẹn sin, ẹre etẹn ya print ebe iyẹn na. Ọ gberra ẹbo enẹ (four million) ne etẹn print ladian vbe ebe iyẹn na, te iran rhie asọn ba avan ya winna iwinna na.

Efoto ne avbe olakpa mu Ọtẹn Nokhuo Emma Martin re

Emwa ni tie ebe iyẹn na, keghi do rẹn emwi nọ sunu daa ọtẹn ima nokhuo ọkpa na tie ẹre Emma Martin. Arọndẹ ẹre ọtẹn na ghaa khin vbe San Bernardino vbe California. Vbe March 17, 1918, ọtẹn nokhuo na, kevbe etẹn nikpia E. Hamm, E. J. Sonnenburg, kevbe E. A. Stevens kegha rrie iko ọkpa, ne etẹn ni ma bun gbe na si egbe koko.

Ọ ghaa mwẹ okpia ọkpa nọ rrie iko vbe ẹdẹrriọ, sokpan ẹi re te okpia na rre do danmwehọ. Vbe okiekie, nene okpia na tobọre kha wẹẹ, ‘Arriọba ẹre ọ gie mwẹ gha rrie iko nii vbe ẹdẹrriọ, te I ghaa gualọ emwi ne I khian ya sosẹ gbe iran.’ Okpia na gele miẹn osẹ nọ ghaa gualọ, rhunmwuda ebe ọghomwa na tie ẹre The Finished Mystery ẹre ọ gualọ sẹ evba. Vbọ ghi rre ikpẹdẹ eso vba, arriọba keghi mu ọtẹn ima nokhuo Martin kevbe etẹn eha nikẹre khui. Ifiẹzọ ne iran ba iran re ọre wẹẹ, iran ghaa ghae ebe ne arriọba mu awua yi.

Ekọtu keghi bu ohiẹn gbe iran, iran na wẹẹ ne iran ya gbe ukpo eha vbe eghan. Etẹn ima te hia ne iran tọn ẹzọ ọghe iran mu, na mieke na dọlegbe guan yọ, sokpan ọ ma gba re. Vbe ọ ghi rre May 17, 1920, a ma ghi kue ne iran dọlegbe tọn ẹzọ nii mu, iran na ghi mu etẹn ima ye eghan. Sokpan vbe ọ ma he kpẹẹ vba, Osanobua keghi ya uki dọlọ asọn.

Vbe June 20, 1920, Ọtẹn Nokpia Rutherford keghi ta okha ọghe etẹn enẹ na, vbe asikoko nọkhua na do vbe San Francisco. Etẹn ni gbẹbu vbe asikoko nii ma zẹdẹ ghọghọ ye obọ dan ne arriọba ya mu etẹn enẹ na, rhunmwuda ọni, iran keghi gbẹn gie president ọghe United States. Iran na tama rẹn wẹẹ: ‘Ohiẹn ne arriọba bu gbe Mrs. Martin ma deyọ, uyinmwẹ ne avbe ukọ arriọba vbe yin ma vbe deyọ. Te iran loo ẹtin iran ghee ihan, iran kegha gualọ vbene iran khian ya mu Mrs Martin hẹ, ẹre iran na khuan khẹ ọre, iran na ghi ba re ifiẹzọ na mieke na muẹn ye eghan. Ma ghee ẹre wẹẹ egbe uyinmwẹ vberriọ ma khẹke.’

Ẹdẹ ghi gbe, President Woodrow Wilson na wẹẹ na fan ọtẹn ima nokhuo Martin kevbe etẹn ima nikipia Hamm, Sonnenburg, kevbe Stevens. Erriọ ẹre a gele ya fan etẹn ima na vbe eghan.

Vbe ọ ghi bu ufomwẹ ọghe ukpo 1920, etẹn kegha sọyẹnmwẹ rhunmwuda emwi nibun ne iran fiangbua. Iwinna nọ khian vbe igiogbẹ kegha mwẹ alaghodaro, etẹn keghi ya ekhọe hia rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan sayọ, iran na gha tama emwa wẹẹ, Arriọba Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa ọghe emwa nagbọn. (Mat 24:14) Sokpan, emwi ne iran ghi fiangbua vbe ukpo nọ lelẹe, nọ re ukpo 1921, vbe nọ dekaẹn iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba, ẹi gia gie.

^ okhuẹn 19 Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima Ne Ivbiotu E Kristi ẹre a ghi tie ebe na.