1. De azẹ nọ ghi maan sẹ ne ima hia gha sẹtin ru?

AZẸ ne evbibiẹ emọ rhirhi ru, wa mobọ sẹ egbe ivbi iran, uhiẹn vbe ivbi iran gha khian eniwanrẹn nẹ. Iran gha ru azẹ nọ maan, ivbi iran sẹtin miẹn ere vbọ, iran gha ru azẹ nẹi maan, ivbi iran sẹtin rri oya ẹre. Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke ne emọ vbe tobọ iran gha ru azẹ nọ maan. Azẹ nọ ghi maan sẹ ne ima hia gha sẹtin ru, ọre ne ima ya ẹdagbọn ima ga e Jehova, ne Erha mwa nọ rre ẹrinmwi.—Psm 73:28.

2. De azẹ ne Jesu kevbe evbibiẹ ọre ru?

² E Josẹf vbe Meri ni ghaa re evbibiẹ Jesu, wa gha hia vbe odẹ ke odẹ ne iran ru iyobọ ne ivbi iran, ne iran mieke na sẹtin ga e Jehova. Ọna keghi rhiẹre ma wẹẹ, ugamwẹ e Jehova ọre emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghe iran. (Luk 2:40, 41, 52) Jesu tobọre vbe gha ru azẹ nọ maan, nọ ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin gha ru emwi ne Jehova hoo nọ ru. (Mat 4:1-10) Ọmwa nọ mwẹ ekhọe esi, ẹkoata kevbe udinmwẹ ẹre Jesu wa gha khin ke egbe ọvbokhan kpa ya sẹ enọwanrẹn. Egbe ọmọ na ya hio vbenian, ẹre evbibiẹ emọ hia ni hoẹmwẹ e Jehova hoo ne iran gha mwẹ.

3. De avbe inọta ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

³ De azẹ ni maan ne Jehova ru, ni ru iyobọ ne Jesu? De emwi ne evbibiẹ emọ gha miẹn ruẹ vbe azẹ ne Josẹf vbe Meri ru? De emwi ne avbe igbama khian miẹn ruẹ vbe azẹ ne Jesu ru? Ma gha miẹn ewanniẹn ọghe avbe inọta na, vbe ako iruẹmwi na.

4. De azẹ ne kpataki ne Jehova ru?

⁴ Evbibiẹ emọ ni maan ẹre Jehova zẹ ne Jesu. (Mat 1:18-23; Luk 1:26-38) Ẹmwẹ eso ne Meri tae vbuwe Baibọl ya ima rẹn vbene  ọ hoẹmwẹ e Jehova hẹ kevbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn. (Luk 1:46-55) Odẹ ne Josẹf vbe ya gha lele avbe adia ni ke obọ e Jehova rre, ya ima rẹn wẹẹ ọmwa nọ mwẹ imuohan Osanobua ẹre ghaa nọ.—Mat 1:24.

5-6. De isievẹn eso ne Jesu werriẹ aro daa ne Jehova kue yi?

⁵ Ẹi re evbibiẹ emọ ni fe, ẹre Jehova zẹ ne Jesu. Aranmwẹ ne Josẹf vbe Meri ya ru izọese vbe a biẹ Jesu nẹ, ya ima rẹn wẹẹ ivbiogue ẹre iran ghaa khin. (Luk 2:24) Ọ khọ wẹẹ, e Josẹf ghaa mwẹ isiwinna ne kherhe vbe ọkpẹn owa ẹre vbe Nazarẹt, nọ na gha winna iwinna ekabita. Ọ gha kẹ, emwi ma mobọ gha khuẹrhẹ ne iran vberriọ, rhunmwuda iran ghaa mwẹ emọ nibun ne iran gbaroghe, emọ ne iran biẹlẹ gha sẹ odẹ ihinrọn, ọ sẹtin vbe gberra vberriọ.—Mat 13:55, 56.

⁶ Agharhemiẹn wẹẹ, ẹghẹ eso ghaa rrọọ ne Jehova ya gbogba ga Jesu ne ẹbe ghẹ rhuan rẹn, e Jehova ye kue nọ werriẹ aro daa isievẹn eso. (Mat 2:13-15) Vbe igiemwi, ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne etiẹn e Jesu eso ma ya yayi wẹẹ, irẹn ọre Mẹzaia. Ẹi mwẹ ọna ma kakabọ da e Jesu. (Mak 3:21; Jọn 7:5) Ọ khọ wẹẹ, erha e Jesu ighẹ Josẹf wa rherhe wu, ẹi mwẹ ọna ma vbe da e Jesu sẹ ugboloko. Ọna rhiema wẹẹ, e Jesu nọ re ọmọ ọdiọn ẹre ọ ghi gha gbaroghe isiwinna ọghe erhae vbe erhae ghi wu nẹ. (Mak 6:3) Vbe Jesu ghi waan nẹ, irẹn ẹre ọ ghi gha gbaroghe iyẹe kevbe etiẹn ọnrẹn. Ọ gha kẹ, te Jesu wa gha winna wiẹn egbua nọ mieke na sẹtin gha gbaroghe iran. Rhunmwuda ọni, ẹi mwẹ egbe ma gha wọọ re vbe ọ gha ke iwinna sẹ owa.

7. (a) De inọta eso nọ khẹke ne ọdọ vbe amwẹ ra evbibiẹ emọ nọ egbe iran re? (b) De vbene ẹmwẹ nọ rre ebe Itan 2:1-6 khian ya sẹtin ru iyobọ ne evbibiẹ emọ hẹ, ne iran ya sẹtin koko ivbi iran ẹse?

⁷ Ọ khẹke ne ọdọ vbe amwẹ ni hoo ne iran biẹ, nọ egbe iran wẹẹ: ‘Emwa ni mu egbe rriotọ ẹre ima khin ra? Ma vbe mu ugamwẹ ọghe Jehova ye okaro vbe arrọọ ọghe ima ra? E Jehova gha sẹtin ka ima ba emwa ni gha sẹtin gbaroghe emọ ẹse ra?’ (Psm 127:3, 4) Adeghẹ evbibiẹ emọ ẹre u khin, nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Mẹ maa ivbi mwẹ vbene a ya winna hẹ, ne iran mieke na gha re emwa ni wegbe obọ ra?’ (Asan 3:12, 13) ‘Mẹ hia vbe odẹ ke odẹ ne I ya gbogba ga ivbi mwẹ vbe agbọn Esu na, ne iran ghẹ mieke na de ye ẹbe ra? Mẹ vbe ru iyobọ ne iran ya lẹẹ ne emwi ke emwi nọ gha sẹtin mu uyinmwẹ ọghe iran rhia ra?’ (Itan 22:3) Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, u i khian wa sẹtin gbogba ga ivbuẹ ne iran ghẹ zẹdẹ werriẹ aro daa isievẹn rhọkpa vbe arrọọ ọghe iran. Sokpan u gha sẹtin ru iyobọ ne iran ya rẹn vbene iran khian ya gha lele avbe adia ni rre uwu e Baibol, ai rẹn deghẹ iran na  gha werriẹ aro daa isievẹn nọ rhirhi gha khin, iran ghi rẹn vbene iran gha lae hẹ. (Tie Itan 2:1-6.) Vbe igiemwi, adeghẹ ọmwa vbuwe ẹgbẹe ruẹ na sẹ e Jehova rae, loo Evbagbẹn Nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne ivbuẹ ya rẹn evbọzẹe nọ na khẹke ne ima rhikhan mu e Jehova. (Psm 31:23) Adeghẹ ọmwa uwa na wu, u sẹtin maa ivbuẹ ako eso vbuwe Evbagbẹn Nọhuanrẹn nọ gha sẹtin fu iran ẹko rre.—2 Kọr 1:3, 4; 2 Tim 3:16.

8. De adia nọ rre ebe Diuteronomi 6:6, 7, ne Josẹf vbe Meri lele?

⁸ Te Josẹf vbe Meri wa koko e Jesu waan, nọ gha re ọmwa nọ ru emwi ni yẹẹ e Jehova. Ne iran na lele adia ne Jehova rhie ne evbibiẹ emọ, ẹre ọ si ẹre ne iran na sẹtin ru ọna. (Tie Diuteronomi 6:6, 7.) Te Josẹf vbe Meri wa hoẹmwẹ e Jehova ẹsẹsẹmwẹse, iran na vbe gha hoo ne iran ru iyobọ ne ivbi iran ya hoẹmwẹ e Jehova vbe odẹ vberriọ.

9. De emwi eso ne Josẹf vbe Meri ru, nọ ru iyobọ ne ẹgbẹe ọghe iran ya deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn?

⁹ Te Josẹf vbe Meri wa rhiegbe ye ugamwẹ ọghe Osanobua, ke iran kevbe ivbi iran. Vbe nai na gbawawẹ, iran wa gha yo iko vbe uzọla uzọla vbe sinagọg nọ rre Nazarẹt, erriọ ẹre iran vbe ya gha yo e Jerusalẹm ukpo ukpo ya gha do Ugie Alagberra. (Luk 2:41; 4:16) Ọ gha kẹ, iran ghaa rrie Jerusalẹm, iran ghi gha loo ẹkpotọ nii, ya tama Jesu kevbe etiẹn ọnrẹn emwi eso ni sunu daa emwa ọghe Jehova vbe ẹghẹ nọ gberra. Egbọre iran vbe gha loo ẹkpotọ nii ya mu otuẹ yo ako ughughan ne Evbagbẹn Nọhuanrẹn sunu yi. Vbene ivbi e Josẹf vbe Meri ghi ya gha bun yọ, ẹi mwẹ ọ ma gha lọghọ, ne iran ya rhiegba ye ugamwẹ ọghe Osanobua, ọrheyerriọ, iran ma gi egbe wọọ iran. Ẹrhiọn ne iran loo ro wa biẹ ọmọ esi. Vbe ima gu kha vberriọ? Rhunmwuda ne iran na rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova, ẹgbẹe ọghe iran keghi deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn.

10. De emwi ne evbibiẹ emọ ni mwẹ imuohan Osanobua gha miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Josẹf vbe Meri?

¹⁰ De emwi ne evbibiẹ emọ ni mwẹ imuohan Osanobua gha miẹn ruẹ, vbe igiemwi ọghe Josẹf vbe Meri? Ọ wa kakabọ ru ekpataki, ne ẹmwẹ ne u ta kevbe uyinmwẹ ruẹ, ya ivbuẹ rẹn wẹẹ, u ya ekhọe hia hoẹmwẹ e Jehova. Gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, emwi nọ ghi maan sẹ ne u gha sẹtin ru ne ivbuẹ, ọre ne u ru iyobọ ne iran ya hoẹmwẹ e Jehova. Ọ khẹke ne u maa iran re, ne iran gha ruẹ e Baibol ne egbe iran vbe ẹghẹ hia, ne iran gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia, ne iran gha yo iko kevbe ne iran gha mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (1 Tim 6:6) Ẹmwata nọ wẹẹ, te ọ khẹke ne u gha kpemehe emwi na ya yin agbọn ne ivbuẹ.  (1 Tim 5:8) Sokpan u ghi yerre wẹẹ, ẹi re ẹfe ọghe agbọn na, ra emwi ewe ni rrọọ, ẹre ọ khian ya ivbuẹ miẹn fan vbe ẹghẹ ne agbọn Esu na khian ya sẹ ufomwẹ, sokpan emwi nọ khian ya iran miẹn fan ọre deghẹ iran na sikẹ e Jehova ẹsẹsẹmwẹse. *—Ẹzik 7:19; 1 Tim 4:8.

11. (a) De vbene ibude nọ rre ebe 1 Timoti 6:17-19 khian ya ru iyobọ ne evbibiẹ emọ, ne iran mieke na sẹtin ru iyobọ ne ivbi iran ya rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova? (b) De okhuo eso ne uwa gha sẹtin fian ne egbe uwa zẹvbe ẹgbẹe? De afiangbe ne uwa gha lae miẹn? (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ “ De Okhuo Eso Ne Uwa Gha Sẹtin Fian Ne Egbe Uwa?”)

¹¹ U miẹn vbene ẹko rhiẹnrhiẹn ima hẹ, vbe ima gha bẹghe evbibiẹ emọ ni rre uwu iko, ni ru iyobọ ne ivbi iran ya deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn! Evbibiẹ emọ vbenian keghi rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova vbe ẹghẹ hia, ke iran kevbe ivbi iran. Iran koko yo iko kevbe asikoko, iran vbe koko ladian vbe ikporhu. Uhiẹn, ẹgbẹe eso rrọọ ni mu okhian yo avbe ẹdogbo nai na mobọ kporhu vbe ẹghẹ hia, ne iran mieke na ya kporhu vba. Eso mu otuẹ yo e Bẹtẹl, eso vbe deba etẹn winna vbe a ghaa bọ owa ugamwẹ. Avbe ẹgbẹe ni rhiegbe ye iwinna ugamwẹ vbenian keghi loo ẹrhiọn ọghe iran kevbe igho, ne iran mieke na sẹtin ru vberriọ. Ọna i zẹdẹ re emwi nọ khuẹrhẹ, sokpan e Jehova keghi fiangbe iran ye ẹrhiọn ne iran loo. (Tie 1 Timoti 6:17-19.) Emọ nibun na koko vbe ẹgbẹe vbenian, keghi rhiegbe ye ugamwẹ ọghe Jehova vbe iran gha waan nẹ. Emọ vbenian i khian vbe gbe I ma rẹn hiehie! *—Itan 10:22.

12. De emwi ne Jesu ghi tobọre gha ru vbe ọ ghi waan nẹ?

¹² Ẹghẹ hia ẹre Jehova nọ re Erha e Jesu ya ru azẹ nọ maan. E Josẹf vbe Meri ni ghaa re evbibiẹ Jesu vbe uhunmwu otagbọn na, vbe gha ru azẹ nọ maan. Ọrheyerriọ, vbe Jesu ghi waan nẹ, irẹn tobọre ẹre ọ ghi gha zẹ ne egbe ẹre. (Gal 6:5) Zẹvbe ne Jehova rhie asẹ ne ima hia, ne ima ya gha zẹ ne egbe ima, erriọ Jesu vbe gha mwẹ asẹ nọ ya gha zẹ ne egbe ẹre. Jesu gha te sẹtin mu ọghe enegbe ẹre ye okaro vbe arrọọ ọghẹe, sokpan ọ ma ru vberriọ. Nọghayayerriọ, ọ kegha ru emwi nọ gha yae sikẹ e Jehova ẹsẹsẹmwẹse. (Jọn 8:29) De vbene avbe igbama ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ khian ya sẹtin ya egbe taa ẹre hẹ?

13. De azẹ ne kpataki ne Jesu ru vbe ọ waan dee?

¹³ Vbe Jesu waan dee, te ọ wa gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ọre. Ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa nọ ya he ẹmwẹ ye iran obọ, nọ gha kha wẹẹ irẹn ẹre ọ rẹn sẹ iran. Nọghayayerriọ, “ọ kegha họn ẹmwẹ ne iran.” (Luk 2:51) Ọmwa rhọkpa ma kpikpi Jesu ya ru ọna, irẹn tobọre ẹre ọ zẹ ne egbe ẹre wẹẹ, irẹn gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ọre. Zẹvbe ọmọ ọdiọn, Jesu wa gha mwẹ iwinna nibun nọ bi yọ re izabọ. Ẹi mwẹ Jesu ma hia vbene ẹtin ẹnrẹn sẹ nọ ya sẹtin ru  iwinna na. Ọ keghi hia nọ ruẹ iwinna ekabita vbe obọ erhae, nọ mieke na sẹtin gha ru iyobọ ne ẹgbẹe ọre.

14. De vbene ima ya rẹn wẹẹ, ọmwa nọ ghaa tie Evbagbẹn Nọhuanrẹn vbe ẹghẹ hia ẹre Jesu ghaa khin?

¹⁴ Ọ gha kẹ, e Josẹf vbe Meri tama e Jesu vbekpae odẹ ọghe ọyunnuan na ya biẹ ọre, kevbe emwi ne eguọmwadia Osanobua eso tae vbekpa ẹre. (Luk 2:8-19, 25-38) Sokpan e Jesu ma wa hẹwẹ vberriọ, ọ na vbe tobọre gha zanzan Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Vbe ima ya rẹn hẹ? E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, vbe Jesu ye kherhe, “unu keghi yan [avbe ọmamwaemwi ni rre Jerusalẹm] ni danmwehọ ẹre, ye ẹwaẹn ne ọ ya rhie ewanniẹn ye inọta.” (Luk 2:46, 47) Agharhemiẹn wẹẹ, ukpo 12 kẹkan ẹre Jesu ghaa ye vbe ẹghẹ nii, ọ rẹn nẹ wẹẹ e Jehova ọre Erha irẹn.—Luk 2:42, 43, 49.

15. De vbene Jesu ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn hoo ne irẹn ru ahoo ọghe Erhae?

¹⁵ Vbe Jesu ghi rẹn emwi ne Jehova hoo ne irẹn ru, ọ na ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, ọni ẹre irẹn khian gele gha ru. (Jọn 6:38) Ọ rẹnrẹn wẹẹ, irẹn gha rhiegbe ye iwinna ne Jehova waa irẹn re, te emwa nibun khian gha khẹko irẹn, ọrheyerriọ, ọ na ye mu egbe nọ ya ru iwinna ne Erhae mu nẹẹn. Vbe Jesu ghi dinmwiamẹ nẹ vbe ukpo 29 C.E., iwinna ne Erhae mu nẹẹn ẹre irẹn ghi mu aro yi. (Hib 10:5-7) Te Jesu wa ru ahoo ọghe Erhae ya sẹ ẹdẹ nọ wu vbe erhan irrioya.—Jọn 19:30.

16. De emwi ne emọ gha miẹn ruẹ vbe obọ e Jesu?

¹⁶ Gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ ruẹ. Emwa ni ma gba ẹre evbibiẹ ruẹ khin, zẹvbe ne Josẹf vbe Meri vbe gha ye. Vbọrhirhighayehẹ, iran ẹre Jehova zẹ nọ gha gbogba ga ruẹ kevbe nọ gha maa ruẹ emwi. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne u gha họn ẹmwẹ ne iran, u ghi vbe gha rhie ọghọ ne iran, “ne u miẹn ehe na maan.”—Ẹfis 6:1-4.

17. Zẹvbe nọ rre ebe Jọsua 24:15, de azẹ nọ khẹke ne avbe igbama ru ne egbe iran?

¹⁷ Zẹ ne egbuẹ, ọmwa ne u hoo ne u ga. Ọ khẹke ne u gha ru ezanzan ne egbuẹ, ne u mieke na rẹn aro ọmwa ne Jehova khin, emwamwa ọghẹe kevbe emwi nọ hoo ne u ya ẹdagbọn ruẹ ru. (Rom 12:2) Ẹghẹ nii, ẹre u khian na sẹtin zẹ ne egbuẹ wẹẹ, e Jehova ẹre u khian ya ẹdagbọn ruẹ ga; ọna ọre azẹ nọ ghi ru ekpataki sẹ. (Tie Jọsua 24:15; Asan 12:1) Adeghẹ u na gha tie Baibol ne egbuẹ vbe ẹghẹ hia, u na vbe gha ru erria yan rẹn, ahoẹmwọmwa kevbe amuẹtinyan ne u mwẹ dae Jehova ghi gha wegbe yọ.

18. De azẹ nọ khẹke ne avbe igbama ru? De ere ne iran khian lae miẹn?

¹⁸ Ta mu olọ yan rẹn wẹẹ ahoo ọghe Jehova  ẹre u khian gha mu ye okaro vbe arrọọ ruẹ. Emwa ni rre uwu agbọn yayi wẹẹ, ọmwa ghaa loo emwi ne Osanobua ya we ẹre, ya ru ọghe enegbe ẹre, ẹre ọ khian na gha mwẹ oghọghọ. Sokpan ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, emwa ni khu emwi ewe ọghe agbọn na khian, “keghi ya akhiẹ nibun guọghọ ekhọe iran rua.” (1 Tim 6:9, 10) Sokpan, deghẹ u na gha họn ẹmwẹ ne Jehova, u na vbe gha mu ahoo ọghẹe ye okaro, ẹre agbọn khian na maan ruẹ, “u ghi vbe gha ru ne a gbaan.”—Jọs 1:8.

19. De emwi nọ khẹke ne evbibiẹ emọ kọ ye orhiọn?

¹⁹ Evbibiẹ emọ, wa hia vbe odẹ ke odẹ ne uwa ru iyobọ ne ivbi uwa ya gha ga e Jehova. Wa gha mu ẹtin yan rẹn, ọ gha ru iyobọ ne uwa ya gha ru azẹ nọ khẹke. (Itan 3:5, 6) Wa gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, ẹi wa re ẹmwẹ ne unu ọkpa ẹre uwa khian ya gha maa ivbi uwa emwi, sokpan igiemwi ne uwa rhie yotọ, ẹre ivbi uwa khian mobọ gha lele. Rhunmwuda ọni, gha ru azẹ nọ gha ru iyobọ ne iran ya deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn.

20. De afiangbe ne avbe igbama khian miẹn deghẹ iran na ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre iran khian ga?

²⁰ Avbe igbama, evbibiẹ uwa gha sẹtin ru iyobọ ne uwa ya gha ru azẹ nọ khẹke vbe arrọọ ọghe uwa. Sokpan obọ uwa ẹre ọ ye, deghẹ uwa gha ru emwi nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Nọnaghiyerriọ, wa ya egbe tae Jesu, ne uwa vbe ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre uwa khian ga. Ẹghẹ nii, wa ghi gha mwẹ emwi nibun ne uwa ru vbe ugamwẹ e Jehova, uwa ghi vbe gha sọyẹnmwẹ. (1 Tim 4:16) Nọ ghi wa sẹ ehia ọre wẹẹ, ẹkpotọ ghi kie ne uwa ya sọyẹnmwẹ arrọọ nọ ghi maan sẹ nọ dee vbe odaro!