1. De iyobọ ne ikhuo ye vbe iko ọghe Jehova? De isievẹn ne iran nibun werriẹ aro daa? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

U MIẸN vbene ọ sẹ ima ọyẹnmwẹ hẹ, ne ima na mwẹ etẹn nikhuo ni loo ẹrhiọn ọghe iran ya ru emwi ughughan vbe iko ọghe Jehova. Vbe igiemwi, iran zẹ ewanniẹn vbe iko, iran mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, eso vbọ mwẹ obọ vbe Ọgua Arriọba na dọlọ yi, iran vbe ru iyobọ ne etẹn ne iran gba ga. Vbọrhirhighayehẹ, iran vbe mwẹ isievẹn ne iran la gberra. Eso gbaroghe evbibiẹ iran ni khian ọmaẹn nẹ. Eso werriẹ aro daa ukpokpo vbuwe ẹgbẹe. Eso vbe rrọọ na miẹn wẹẹ, iran ọkpa ẹre ọ fẹko koko emọ khian.

2. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha rhie igiọdu ne etẹn ima nikhuo?

² Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha rhie igiọdu ne etẹn ima nikhuo? Rhunmwuda, emwa ni rre uwu agbọn i rhie ọghọ nọ khẹke ne ikhuo. Vbe deba ọni, e Baibol rhie ibude ne ima, ne ima gha rhie igiọdu ne ikhuo kevbe ne ima gha ru iyobọ ne iran. Vbe igiemwi, ukọ e Pọl keghi tama etẹn ni ghaa rre Rom wẹẹ, ne iran rhan obọ miẹn Fibi yi, kevbe ne iran “ru iyobọ nọ rhirhi gha gualọ nẹẹn.” (Rom 16:1, 2, NW) Vbe ẹghẹ ne Pọl na gha re Farisi, ẹi mwẹ ọ ma gha ya aro gbe ikhuo re, rhunmwuda, ọni ọre emwi nọ wa gua avbe Farisi obọ ro. Sokpan, vbe ọ ghi khian Ovbiotu e Kristi nẹ, obọ esi ẹre ọ ghi ya gha mu ikhuo, zẹvbe ne Jesu vbe gha ye.—1 Kọr 11:1.

3. De obọ ne Jesu ya gha mu ikhuo? De aro nọ ya gha ghee ikhuo ni ru ahoo ọghe Erhae?

³ Obọ esi ẹre Jesu ya gha mu ikhuo. (Jọn 4:27) Ọ ma gha ya aro gbe iran re, vbene avbe ọkaolotu ugamwẹ ọghe Ivbi e Ju ghaa ru ẹre. Ebe ọkpa nọ rhan otọ e Baibol keghi kha wẹẹ: “Ọ ma mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Jesu ya ta ẹmwẹ, nọ ya mu ikhuo gbe otọ.” Aro nọ ghaan ẹre Jesu ya gha ghee ikhuo, katekate ikhuo ni ru ahoo ọghe Erhae. Vbe Jesu ghi guan kaẹn emwa ne irẹn tie ẹre etiẹn irẹn vbe odẹ ọghe orhiọn, ọ ma wa ya unu kaẹn ikpia ọkpa, sokpan, ọ na vbe ya unu kaẹn ikhuo.—Mat 12:50.

4. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

⁴ Ẹghẹ hia ẹre Jesu wa ya gha ru iyobọ ne ikhuo ni ghaa ru ahoo  ọghe Erhae. Ọ wa gha gbọyẹmwẹ ye emwi ne iran ru, ọ na vbe gha sinmwi oseghe ne iran. Gia ziro yan vbene ima khian ya gha ya egbe tae Jesu hẹ, vbe odẹ nọ ya gha mwẹ amuroro daa ikhuo.

5. Vbọzẹe ne etẹn nikhuo eso i na miẹn ọmwa nọ ya egbe rhorho iran?

⁵ Te ọ khẹke ne ima hia gha ya egbe rhorho egbe. Ugbẹnso, etẹn ima nikhuo eso i miẹn ọmwa nọ ya egbe rhorho iran. Vbọzẹe? Gia ziro yan ẹmwẹ ne etẹn ima nikhuo eso tae. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Jordan * khare wẹẹ, “Rhunmwuda ne I na re okhiọnkpa, ẹghẹ hia ẹre I ya roro ẹre wẹẹ, I i mwẹ esa ne I ye vbe iko ọghe Jehova, ugbẹnso I ghi vbe gha roro ẹre wẹẹ I ma zẹdẹ gua usun ro.” Ọtẹn nokhuo ọvbehe na tie ẹre Kristen, nọ re arọndẹ, nọ ga vbe ehe ne a na gualọ iyobọ keghi kha wẹẹ, “U gha da sẹ iko ọgbọn, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, uwẹ ọkpa ẹre ọ wa fẹko ru ọghuẹ khian, u i miẹn nọ zẹyọ ruẹ re.” Etẹn nikpia eso sẹtin vbe gha mwẹ egbe iziro vbenian. Etẹn eso ne ẹgbẹe ọghe iran i re Osẹe Jehova sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, iran ma gua usun ro vbuwe ẹgbẹe ọghe iran, iran gha ghi vbe sẹ iko, iran sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, iran ma vbe gua usun ro vba. Etẹn eso ne emianmwẹ i gi iran kpa hin owa rre sẹtin vbe gha rre uwu ohioro, ọ sẹtin vbe gha yerriọ ne emwa ni gbaroghe etẹn vbenian. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Annette keghi kha wẹẹ, “Etẹn gha gie na tie mwẹ ne I do ya egbe rhorho iran, I i sẹtin yo, rhunmwuda, mẹ ẹre ọ mobọ gha gbaroghe iye mwẹ vbe owa.”

6. Zẹvbe nọ rre ebe Luk 10:38-42, de vbene Jesu ya ru iyobọ ne Mata vbe Meri hẹ?

⁶ Te Jesu wa gha mwẹ ẹghẹ ne ikhuo ni ghaa ru ahoo ọghe Erhae, ọse ọghe ẹmwata ẹre irẹn ghaa khin ne iran. Gia ziro yan obọ ne Jesu ya mu e Meri vbe Mata. Ọ khọ wẹẹ okhiọnkpa ẹre ikhuo eva na ghaa khin. (Tie Luk 10:38-42.) Te orhiọn iran wa sotọ vbe iran ghaa rre eke ne Jesu ye, rhunmwuda ẹmwẹ nọ tama iran kevbe obọ nọ ya mu iran. Vbene iran ghi sikẹ Jesu sẹ, ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa ne Meri ya tota ye akharha ọghe Jesu gha danmwehọ ẹmwẹ nọ ta. * E Mata ghi vbe bẹghe ẹre wẹẹ, e Meri ma rre do ru iyobọ ne irẹn, ọ na bu e Jesu ya tama rẹn vbene ọ ye irẹn hẹ vbe ekhọe. Jesu keghi loo ẹkpotọ nii ya maa ikhuo eva na emwi ne kpataki. Gberra ọni, Jesu vbe gha mu otuẹ gie iran vbe ẹghẹ hia, nọ ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ iran kevbe ọtiẹn iran nokpia ighẹ Lazarọs. (Jọn 12:1-3) Ẹi khabe vbe ẹghẹ ne Lazarọs na gha khuọnmwi, e Meri vbe Mata na gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, iran gha sẹtin tu bu e Jesu nọ ru iyobọ ne iran.—Jọn 11:3, 5.

7. De odẹ ọkpa ne ima khian ya sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ima nikhuo?

⁷ Nọ ne etẹn ima nikhuo eso, iran gha yo iko ọkpa, ẹre ẹkpotọ khian na kie ne iran, ne iran ya yegbe rhorho etẹn. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima loo ẹkpotọ vbenian ya miẹn iran yi, ma ghi rhie igiọdu ne iran, ma ghi vbe gi iran rẹn wẹẹ ma hoẹmwẹ iran. Ọtẹn Nokhuo Jordan ne ima ka ya unu kaẹn ban keghi kha wẹẹ, “Etẹn gha tian mwẹ ye ewanniẹn ne I zẹ vbe iko, iran gha ru emwamwa ne iran ya lele mwẹ winna vbe ikporhu, ra iran gha ru iyobọ ọvbehe mẹ, I ghi wa la evba rẹn wẹẹ, iran mu ẹmwẹ mwẹ roro.” Ọ khẹke ne ima gi etẹn ima nikhuo rẹn wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee iran. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Kia khare wẹẹ, “Ẹdẹ ne I ma rrie iko, I ghi wa rẹn wẹẹ te efoni mwẹ khian wa vuọn vbe ẹdẹrriọ, rhunmwuda, etẹn ghi gha gie uhunmwu gu mwẹ ne iran mieke na rẹn deghẹ egbe rran mwẹ. Ọna keghi ya mwẹ rẹn wẹẹ iran hoẹmwẹ mwẹ ẹsẹsẹmwẹse.”

8. De odẹ eso ne ima khian ya yegbe tae Jesu?

⁸ Te ọ khẹke ne ima gha mwẹ ẹghẹ ne etẹn ima nikhuo, ma ghi gha ya egbe rhorho iran, vbene Jesu ru ẹre. Ma sẹtin tie iran, ne iran do gu ima rri evbare, ra ne iran do gu ima sọyẹnmwẹ egbe.  Iran gha rre, ma sẹtin loo ẹkpotọ nii ya ta ẹmwẹ nọ gha rhie igiọdu ne iran. (Rom 1:11, 12) Ọ vbe khẹke ne ediọn gha ya egbe tae Jesu. Jesu rẹnrẹn wẹẹ, avbe okhiọnkpa sẹtin werriẹ aro daa isievẹn eso, sokpan irẹn keghi gi emwa rẹn wẹẹ, ẹi re ọmwa ru orọnmwẹ, ra ọmwa biẹ, ẹre ọ khian yae gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko. (Luk 11:27, 28) Nọghayayerriọ, irẹn keghi gi emwa rẹn wẹẹ, emwi ọkpa nọ gha ya ima gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko, ọre deghẹ ima na mu ugamwẹ ọghe Jehova ye okaro vbe arrọọ ọghe ima.—Mat 19:12.

9. De vbene ediọn gha ya sẹtin ru iyobọ ne etẹn ima nikhuo hẹ?

⁹ Ọ wa kakabọ ru ekpataki ne ediọn gha ya obọ esi mu etẹn nikhuo ni rre uwu iko, iran ghi gha ghee iran vbe na ghee etẹn iran nikhuo ra iye iran. (1 Tim 5:1, 2) Ọ khẹke ne ediọn mwamwa ẹghẹ yọ ne iran khian ya gha gu etẹn nikhuo guan, vbene iko te suẹn ra vbe a gha zobọ nẹ. Ọtẹn Nokhuo Kristen keghi kha wẹẹ, “Vbe ọdiọn ọkpa ghi bẹghe ẹre wẹẹ, I wa mwẹ emwi nibun ne I ru vbe obọ, ọ na gha hoo nọ rẹn vbene emwi ye mwẹ hẹ. Ẹko wa rhiẹnrhiẹn mwẹ wẹẹ, ọdiọn na, mwẹ ẹmwẹ mwẹ vbe orhiọn.” Adeghẹ ediọn na gha hia ne iran gha gu etẹn nikhuo guan vbe ẹghẹ hia, te iran rhiẹre ma wẹẹ, iran mwẹ amuroro daa iran. * Ọtẹn Nokhuo Annette, na ka ya unu kaẹn ban, keghi sunu ye ere ọkpa na lae miẹn deghẹ a na gha gu ediọn guan vbe ẹghẹ hia. Ọtẹn nokhuo na khare wẹẹ:  “Vbene I ya gu iran guan, erriọ ẹre I ya rẹn iran sayọ, iran ghi vbe gha rẹn mwẹ sayọ. I ghaa gu ediọn guan vbe ẹghẹ hia, ẹi ghi lọghọ mwẹ gbe, ne I ya tu tie iran vbe I ghaa rre uwu ọlọghọmwa.”

10. De emwi eso nọ gha sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ima nikhuo?

¹⁰ Ai miẹn ọmwa nẹi ghọghọ vbe ọmwa ghaa tian rẹn ye emwi nọ ru. Sokpan deghẹ ima na winna iwinna eso, vbene emwa ma na kae yọ, ọ keghi gbe orhiọn ye ima iwu. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Abigail, nọ re okhiọnkpa, nọ vbe winna iwinna arọndẹ kegha roro ẹre wẹẹ, ugbẹnso etẹn i ka irẹn yọ. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te ọ wa yevbe na miẹn wẹẹ, etẹn mwẹ kevbe evbibiẹ mwẹ ọkpa, ẹre etẹn ni rre uwu iko wa rẹn. Iran ma rẹn deghẹ imẹ zẹdẹ rre agbọn.” Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọvbehe nọ re okhiọnkpa, na tie ẹre Pam. Ọwara ukpo nibun ẹre ọtẹn na ya ga zẹvbe arọndẹ na gie yo isi. Sokpan vbene ẹghẹ ya khian, ọ keghi werriegbe gha die owa, nọ do gbaroghe evbibiẹ ọre. Nia, ọtẹn nokhuo na gberra ukpo 70 nẹ, sokpan ọ ye winna iwinna arọndẹ. Ọtẹn nokhuo na keghi kha wẹẹ, “Emwi ọkpa nọ wa ru iyobọ mẹ, ọre ne emwa na tama mwẹ wẹẹ, iran gbọyẹmwẹ ye iwinna ne I ru.”

11. De vbene Jesu ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn gbọyẹmwẹ ye iyobọ ne ikhuo eso ni ghaa lelẹe khian ru nẹẹn?

¹¹ Jesu keghi gbọyẹmwẹ ye iyobọ nọ miẹn vbe obọ ikhuo “ni loo emwi ewe iran ya gha yi” irẹn obọ. (Luk 8:1-3) Ukpamuyọmọ nọkhua ghaa nọ, ne ikhuo na na sẹtin gha ru iyobọ ne Jesu. Ọrheyerriọ, e Jesu na ye kie ẹkpotọ ne iran ya rẹn emwamwa ne kpataki ọghe Osanobua. Vbe igiemwi, ọ na gi iran rẹn wẹẹ, irẹn gha wu kevbe wẹẹ irẹn gha rhiọ kpaegbe. (Luk 24:5-8, NW) Vbene ọ mu avbe ukọ ọghẹe egbe yotọ khẹ edanmwẹ ne iran khian werriẹ aro daa vbe odaro, erriọ ẹre ọ vbe mu ikhuo na egbe yotọ. (Mak 9:30-32; 10:32-34) Vbe ẹghẹ ne eghian do ya mu e Jesu, avbe ukọ ọghẹe hia keghi lẹẹ fua, sokpan eso vbuwe avbe ikhuo na ma sẹ Jesu rae, iran na ye mudia kẹe, uhiẹn vbe ẹghẹ na ya kan rẹn mu erhan irrioya.—Mat 26:56; Mak 15:40, 41.

12. De iwinna ne kpataki ne Jesu mu ne ikhuo eso?

¹² Jesu keghi waa iwinna ne kpataki ne ikhuo. Vbe igiemwi, ikhuo ẹre ọ ghaa re emwa okaro ni bẹghe Jesu vbe ọ rhiọ kpaegbe nẹ. Jesu keghi tama iran ne iran ya tama avbe ukọ ọghẹe wẹẹ, irẹn rhiọ kpaegbe nẹ. (Mat 28:5, NW, 9, 10) Ọ gha kẹ, vbe ẹghẹ na ya do Ugie Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E., ikhuo vbe gha rre usun emwa ne Osanobua tue orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe yan. Adeghẹ erriọ nọ, ọni rhiema wẹẹ, iran vbe gha rre usun emwa ni ghaa zẹ urhuẹvbo ughughan vbe odẹ ọghe ọyunnuan, iran na vbe gha “ta ẹmwẹ iwinna nọkhua ne Osanobua winnaẹn.”—Iwinna 1:14; 2:2-4, 11.

13. De iwinna eso ne etẹn ima nikhuo ru vbe ẹdẹnẹrẹ? De vbene ima khian ya rhiẹre ma wẹẹ, ma gbọyẹmwẹ ye iwinna ne iran winna?

¹³ Ọ khẹke ne ima gha rhie etian ne etẹn ima nikhuo rhunmwuda iwinna ne iran ru vbe ugamwẹ e Jehova. Etẹn ima nikhuo eso mwẹ obọ vbe owa ugamwẹ na bọlọ kevbe na dọlọ yi, eso vbe ya deba ẹbu nọ zẹ urhuẹvbo ọvbehe, eso vbe winna vbe Bẹtẹl. Eso keghi rhiegbe ladian ya ru iyobọ ne etẹn ne oguomiẹrẹ sunu daa, eso winna vbe ugha izedu, eso winna iwinna arọndẹ, eso vbe ga zẹvbe arọndẹ na gie yo isi. Ẹkpotọ vbe kie ne etẹn ima nikhuo, ne iran ya yo owebe ọghe arọndẹ, Owebe Ọghe Etẹn Ni Kporhu Iyẹn Nọ Maan Ọghe Arriọba kevbe Owebe Gilead, vbene etẹn ima nikpia vbe ye. Deba ọni, etẹn ima nikhuo ni rọnmwẹ ọdọ nẹ, keghi ru iyobọ ne ọdafẹn iran, ne iran mieke na sẹtin ru iwinna nọ bi ye iran egbe vbe otu ọghe Jehova. Vbe ẹi re ne etẹn nikhuo na, na ye ọdafẹn iran ike, ọ gha te lọghọ ne ọdafẹn iran sẹtin ru iwinna nọ bi ye iran egbe vbe otu ọghe Jehova. (Ẹfis 4:8) Nọnaghiyerriọ, de emwi eso ne u gha sẹtin ru, ne u ya rhie igiọdu ne etẹn nikhuo na rhunmwuda iwinna ne iran winna?

14. Zẹvbe nọ guaẹro emwi nọ rre ebe Psalm 68:11, de emwi ne ediọn ni rre uwu iko i rhie aro gberra?

¹⁴ Ma wa rẹn wẹẹ ediọn ni rre uwu iko mwẹ ẹwaẹn, ọni ẹre ọ si ẹre ne iran i na rhie aro gberra iwinna ne etẹn nikhuo ru vbuwe iko. Iran rẹnrẹn wẹẹ, etẹn ima nikhuo ẹre ọ mobọ rhiegbe ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan sẹ. Iran vbe rẹn wẹẹ, a  ghaa guan kaẹn etẹn ni kakabọ guẹ vbene a ya kporhu hẹ, a ma na ka etẹn ima nikhuo ba re, ọ ma he gba. (Tie Psalm 68:11.) Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ediọn hia ne iran ruẹ vbe obọ iran. Ọtẹn Nokhuo Abigail ne ima ka guan kaẹn sin, keghi gbọyẹmwẹ yọ vbe etẹn nikpia gha do nọ rẹn, obẹlẹ nọ he loo vbe ikporhu nọ biẹ ọmọ esi. Ọtẹn nokhuo na keghi kha wẹẹ, “Vbe iran gha nọ mwẹ egbe ọta vbenian, ọ keghi ya mwẹ rẹn wẹẹ, I wa mwẹ esa ne I ye vbe iko ọghe Jehova.” Deba ọni, ediọn vbe rẹn wẹẹ, etẹn ima nikhuo ni khian eniwanrẹn nẹ, ni vbe deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn, gha sẹtin ru iyobọ ne etẹn nikhuo ni re igbama, vbe iran ghaa werriẹ aro daa isievẹn eso. (Tai 2:3-5) Vbene ẹmwata, ọ khẹke ne ima gha gbọyẹmwẹ ye iwinna ne etẹn ima nikhuo winna vbuwe iko!

15. De emwi eso nọ gha sẹtin sunu, nọ gha ya etẹn ima nikhuo gha gualọ ọmwa nọ khian sinmwi oseghe ne iran?

¹⁵ Ugbẹnso, etẹn ima nikhuo sẹtin gha gualọ ọmwa nọ khian sinmwi oseghe ne iran, vbe iran ghaa werriẹ aro daa isievẹn eso. (Aiz 1:17) Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo nọ dẹgbẹe ra ọtẹn nokhuo ne irẹn vbe ọdafẹn ọnrẹn gba sọ ebe orọnmwẹ, sẹtin gha gualọ ọmwa nọ gha ru emwi eso nẹẹn, ne ọdafẹn ọnrẹn te ka ru nẹẹn. Ọtẹn nokhuo nọ khian enọwanrẹn nẹ, sẹtin gha gualọ ọmwa nọ khian gu irẹn gu ọbo ebo guan. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima sinmwi oseghe ne ọtẹn nokhuo nọ winna iwinna arọndẹ, nọ vbe mwẹ obọ vbe iwinna ugamwẹ ọvbehe, deghẹ emwa eso na gha kha wẹẹ ẹi ladian vbe ikporhu, vbene arọndẹ nikẹre ye. De odẹ ọvbehe ne ima gha ya sẹtin ru iyobọ ne etẹn ima nikhuo? Gia werriegbe ghee igiemwi ọghe Jesu.

16. Zẹvbe nọ rre ebe Mak 14:3-9, de vbene Jesu ya sinmwi oseghe ne Meri hẹ?

¹⁶ Ẹghẹ hia ẹre Jesu ya gha sinmwi oseghe ne ikhuo ni ru ahoo ọghe Erhae. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ ne Mata na gha kha wẹẹ emwi ne Meri ru ma gba, Jesu keghi sinmwi oseghe ne Meri. (Luk 10:38-42) Vbe ẹghẹ ne emwa ya gha zan e Meri, rhunmwuda nọ na tue ori ighobioye ye Jesu uhunmwu, Jesu na vbe sinmwi oseghe nẹẹn. (Tie Mak 14:3-9.) Jesu rẹn evbọzẹe ne Meri na ru emwi nọ ru, ọ na vbe tian rẹn yọ, ọ na kha wẹẹ: “Emwi usi ọghe ẹmwata ọre ọ ru mẹ. . . . Ọ ru emwi ne ọ gha sẹtin ru nẹ.” Ọ na vbe tae yotọ wẹẹ, “ehe ke ehe ne a gha na kporhu iyẹn nọ maan . . . vbe uhunmwu otọ agbọn hia,” te a khian vbe gha na iyẹn emwi ne Meri ru na. Gele gele, te ẹmwẹ akhasẹ na wa ye mwẹ amusẹ vbe ẹdẹnẹrẹ, ọni ẹre ọ si ẹre ne ima na ye guan kaẹn e Meri vbe ebe Owa Ọkhẹ na. Ukpamuyọmọ nọkhua wa gha nọ ne Meri, ne Jesu na ya unu kaẹn uyinmwẹ esi ọghẹe, vbe ẹghẹ nọ na gha guan kaẹn ikporhu iyẹn nọ maan, na khian kpee vbe ehe hia vbe uhunmwu otagbọn na! Ẹi mwẹ ẹko ma vbe rhiẹnrhiẹn e Meri vbe ọ họn ẹmwẹ na!

17. De ẹghẹ nọ khẹke ne ima ya sinmwi oseghe ne etẹn ima nikhuo? Ru igiemwi yọ.

¹⁷ Uwẹ sinmwi oseghe ne etẹn nikhuo ni rre uwu iko vbe ẹghẹ nọ khẹke ra? Gia ghee igiemwi na ghee. Gia kha wẹẹ ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa vbe iko ruẹ, ne ọdafẹn ọnrẹn i re Osẹe Jehova. Ọtẹn nokhuo na i mobọ rherhe rrie iko, a gha wa vbe zobọ nẹ, ẹi kẹ ọre ya tuẹ ọmwa rhọkpa, ọ ghi wa vbe kpa. Vbe deba ọni, ẹi mobọ viọ ivbi ẹre rrie iko. Rhunmwuda ọni, etẹn eso na gha tae khian wẹẹ, ọtẹn nokhuo na i hia, iran na wẹẹ, ọ ma miẹn unu ya gu ọdafẹn ọnrẹn guan, ọni ẹre ọ si ẹre nẹi na sẹtin viọ ivbi ẹre rrie iko. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, ọtẹn nokhuo na te hia vbene ẹtin ẹnrẹn sẹ. Sokpan, okhuo nọ rre owa ọdọ nọ, rhunmwuda ọni, ọdọ re ẹre ọ ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe egbe ẹre kevbe egbe ivbi ẹre. U ghaa rre evba, vbọ khẹke ne u ru? Ọ khẹke ne u tian ọtẹn nokhuo na, u ghi vbe gi emwa ọvbehe rẹn ako nọ na hia. U gha ru vberriọ, u ghi do bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn nikẹre ni te ta ẹmwẹ dan vbekpa ọtẹn nokhuo na, ghi da unu yi.

18. De odẹ ọvbehe ne ima gha ya sẹtin ru iyobọ ne etẹn ima nikhuo?

¹⁸ Ma gha sẹtin rhiẹre ma wẹẹ, ima mwẹ amuroro daa etẹn ima nikhuo deghẹ ima na gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran. (1 Jọn 3:18) Ọtẹn Nokhuo Annette, ne ima ka guan kaẹn sin, nọ ghaa gbaroghe iyẹe nọ khuọnmwi keghi kha wẹẹ: “Ugbẹnso, etẹn eso ghi bu mwẹ gha die owa do gu mwẹ gbaroghe iye mwẹ,  ne I mieke na sẹtin ya ru emwi ọvbehe, ugbẹnso iran ghi vbe mu evbare rre. Ọna keghi ya mwẹ rẹn wẹẹ, iran hoẹmwẹ mwẹ, kevbe wẹẹ I mwẹ esa ne I ye vbe iko ọghe Jehova.” Ọtẹn nokhuo ighẹ Jordan wa vbe miẹn iyobọ vbe obọ etẹn. Vbe igiemwi, ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa ne ọtẹn nokpia ọkpa ya tama rẹn vbene ọ khian ya gha dọlọ imọto ọghẹe yi hẹ. E Jordan keghi kha wẹẹ: “Ẹko wa rhiẹnrhiẹn mwẹ ne I na rẹn wẹẹ, etẹn mu ẹmwẹ mwẹ roro, iran ma vbe hoo ne I miẹn ikuanegbe vbe I ghaa fi imọto khian.”

19. De odẹ ọvbehe ne ediọn gha ya sẹtin ru iyobọ ne etẹn nikhuo?

¹⁹ Ediọn keghi gbarokotọ ne iran mieke na rẹn emwi ne etẹn nikhuo gualọ, iran ghi vbe ru iyobọ ne iran, rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova hoo ne iran gha ya obọ esi mu etẹn nikhuo. (Jems 1:27) Rhunmwuda ọni, iran keghi hia ne iran gha ya egbe tae Jesu, ne iran gha mwẹ amuroro daa etẹn nikhuo. Iran i mu emwi gogogo, ne iran gha yi uhi vbene iran rhirhi miẹn. (Mat 15:22-28) Adeghẹ ediọn na gha rhiegbe ladian, ne iran ya ru iyobọ ne etẹn nikhuo, ọ ghi ya etẹn nikhuo rẹn wẹẹ, e Jehova kevbe otu ọghẹe hoẹmwẹ iran. Vbe ẹghẹ ne Ọtẹn Nokhuo Kia khian ya si kpa gha rrie owa ọvbehe, ọtẹn nokpia nọ siẹnro ẹbu ọghẹe, keghi zẹgiẹ ru emwamwa nọ ya ru iyobọ nẹẹn. Ọtẹn Nokhuo Kia keghi kha wẹẹ: “Ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, te ọ wa kpa mwẹ ihẹ mu ye otọ.” Ọ na vbe kha wẹẹ: “Ẹmwẹ igiọdu ne ediọn ni rre iko mwẹ tama mwẹ kevbe iyobọ ne iran ru mẹ, keghi ya mwẹ rẹn wẹẹ, I mwẹ esa ne I ye vbe iko ọghe Jehova. I vbe rẹn wẹẹ I gha sẹtin tu tie iran vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne I ya rre uwu ọlọghọmwa.”

20-21. De vbene ima khian ya rhiẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee etẹn ima nikhuo hia?

²⁰ Te iko ọghe Ivbiotu e Kristi wa vuọn ne etẹn nikhuo ni loo ẹrhiọn ọghe iran ya rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ọghe Jehova, rhunmwuda ọni, ọ wa khẹke ne ima gha ru iyobọ ne iran. Igiemwi ọghe Jesu maa ima re wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha mwẹ ẹghẹ ne iran, ma ghi vbe hia ne ima rẹn iran sayọ, ma ghi vbe gha gbọyẹmwẹ ye iwinna ne iran winna vbe ugamwẹ ọghe Jehova. Adeghẹ emwi eso na vbe de rre nọ na khẹke ne ima sinmwi oseghe ne iran, ma ghi vbe ru vberriọ.

²¹ Vbe Pọl khian ghi mu elẹta nọ gbẹn gie etẹn ni rre Rom sẹ ufomwẹ, ọ keghi sunu ye eni etẹn nikhuo ihinrin. (Rom 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) Ẹi mwẹ ọna ma rhie igiọdu ne etẹn nikhuo na, vbe iran ghi họn vbene ukọ e Pọl ya gie tuẹ iran hẹ, kevbe etian nọ rhie ne iran. Nọnaghiyerriọ, gi ima vbe gha ru iyobọ ne etẹn ima nikhuo hia ni rre uwu iko. Ma ghaa ru vberriọ, te ima rhiẹre ma wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee iran, kevbe wẹẹ, ọkpa vbe ẹgbẹe ọghe ima ni koko ga e Jehova ẹre iran khin.