1, 2. (a) De emwi ewe eha ọghe orhiọn ne Jehova ya ru ima ẹse? (b) De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

E JEHOVA keghi re Ọmwa nọ ghi fe sẹ vbe agbọn kevbe ẹrinmwi. (1 Krọ. 29:11, 12) Zẹvbe Erha nọ ze emwi obọ, ọ keghi ya emwi ewe ọghe orhiọn ọghẹe ru ẹse ne emwa ni rẹnrẹn wẹẹ, emwi nọ hiunsi nọ. Ma wa gbọyẹmwẹ ye emwi ewe ọghe orhiọn ne Jehova kpemehe ẹre ne ima, eso vbọ ọre (1) Arriọba Osanobua, (2) iwinna ikporhu ọghe imiẹnfan, kevbe (3) ẹmwata nọ hiunsi nọ rre Ẹmwẹ ọghẹe! Deghẹ ima ma begbe, ma sẹtin do gha ya aro tila emwi ewe na rua. Ne ọna ghẹ mieke na sunu, te ọ khẹke ne ima gha loo ẹre ẹse, ne ima mieke na gha gbọyẹmwẹ yọ sayọ. Jesu khare wẹẹ: “Ehe ne emwi ewe uwa ye ọre ekhọe uwa gha vbe gha ye.”—Luk 12:34.

² Gima ziro yan vbene ima khian ya họn rẹn kevbe vbene ima khian ya gha gbọyẹmwẹ ye Arriọba Osanobua, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan kevbe ẹmwata nọ ke obọ Osanobua rre. Zẹ vbene ima ya ruẹ ọre khian, gha muẹn roro emwi eso nọ khẹke ne u ru nọ gha ya ruẹ gha gbọyẹmwẹ ye emwi ewe ọghe orhiọn sayọ.

3. De emwi ne ọdoẹki ne Jesu ya ze erre muegbe nọ ru, nọ mieke na sẹtin dẹ okuta ẹrọnmwọ nai miẹn egbọre? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

³ Tie Matiu 13:45, 46. Jesu keghi ze erre ọkpa ọghe ọdoẹki nọ ghaa gualọ okuta ẹrọnmwọ. Ẹi mwẹ ọdoẹki na ma he ka dẹlẹ okuta ẹrọnmwọ nibun khiẹnnẹ. Sokpan ọ ke do miẹn okuta ẹrọnmwọ nọ ma he miẹn egbọre ẹdẹ. Ẹko na rhiẹnrhiẹn ọnrẹn ruan vbọ bẹghe ẹre. Sokpan te ọ khian khiẹnnẹ emwi hia nọ mwẹ, ọ ke sẹtin dọe. Ma miẹn vbene okuta ẹrọnmwọ nii hiunsi hẹ vbe aro ọdoẹki na!

4. Ma gha vee ẹmwata na ghaan zẹ vbene ọdoẹki nii vee okuta ẹrọnmwọ nii ghaan, de emwi nọ gha gu ima kpa ya ru?

⁴ Vbe ima miẹn ruẹ vbọ? Te ẹmwata nọ dekaan Arriọba Osanobua yevbe okuta ẹrọnmwọ ighobioye nii. Ma gha vee ẹmwata na ghaan zẹ vbene ọdoẹki nii vee okuta ẹrọnmwọ nii ghaan, ọna gha ya ima gbaengbe ne emwikemwi nẹi khian ya ima la Arriọba Osanobua. (Tie Mak 10:28-30.) Gima guan kaẹn orhunmwu eva ni ru vberriọ.

5. De emwi ne Zakiọsi ru nọ rhiẹre ma wẹẹ, ọ hoo nọ la Arrioba Osanobua?

⁵ E Zaikiọsi ẹre ọ ghaa re ọkaolotu ọghe emwa ni koko igho uhunmwu, nọ ya ẹtin vbe iwegbe kevbe ibeleku fe. (Luk 19:1-9) Sokpan vbọ họn vbe Jesu kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba, ọ keghi wa yẹrẹro wẹẹ, ẹmwata nai ya igho dẹ ẹre ọna khin. Awarọkpa nii, ọ na ze emwi ru. Ọ keghi kha wẹẹ: “Danmwehọ mwẹ enọwanrẹn, I gha waa emwi ne I mwẹ ye ihe eva nẹ, I gha viọ obọkpa ne avbe ivbiogue. Adeghẹ I vbe gbe ọmwakọmwa rhu, I gha ha ẹre werriegbe nẹẹn ukhukhu enẹ.” Oghọghọ ẹre ọ ya viọ emwi hia nọ ya ẹtin vbe iwegbe gha mwẹ werriegbe, ọ na ghi mu uyinmwẹ arovbẹmwẹ fua.

6. De afiwerriẹ eso ne Rose ru nọ mieke na la Arriọba Osanobua? Vbọzẹe nọ na ru vberriọ?

⁶ Vbe ẹghẹ na ya kporhu ma e Rose vbe ukpo eso nọ gberra, uyinmwẹ nọ gua re obọ ro kegha re ne okhuo na tie okhuo vbe ovbe. Irẹn ẹre ọ ghaa ọkaolotu ọghe otu nọ sinmwi oseghe ne Arriọba kpasẹ ye uyinmwẹ ọghe ikpia ni lovbiẹ ke ikpia kevbe ikhuo ni lovbiẹ ke ikhuo. E Rose ghi suẹn gha ruẹ e Baibol, ọ keghi do bẹghe vbene ọ hiunsi sẹ hẹ ighẹ ẹmwata nọ dekaan Arriọba Osanobua, ọ na vbe do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne irẹn ru afiwerriẹ nọkhua. (1 Kọr. 6:9, 10) Ọ na ghi kpa hin otu nii rre, ọ na vbe kpa sẹ okhuo nọ zẹ ọre ọse rae. E Rose ghi dinmwiamẹ vbe ukpo 2009, ọ na ghi rhie obọ ye iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia. Ahoẹmwọmwa nọ mwẹ daa e Jehova kevbe Arriọba ọghẹe na ghi do wegbe sẹ ahoo ọghe ikpakpa.—Mak 12:29, 30.

7. De vbene ima gha ya rhiẹre ma wẹẹ ima ya ekhọe hia gbọyẹmwẹ ye Arriọba Osanobua?

⁷ Vbene ẹmwata, ma nibun ru afiwerriẹ nọkhua nẹ vbe arrọọ ọghe ima, ne ima mieke na la Arriọba Osanobua. (Rom. 12:2) Sokpan ọ ma fo ye evba. Te ọ khẹke ne ima gha begbe vbe nọ dekaan ahoo ọghe ikpakpa vbe na ghee emwi ewe na khu khian kevbe alama ọghẹ. (Itan 4:23; Mat. 5:27-29) Ne ima mieke na sẹtin ye gha gbọyẹmwẹ ye Arrioba Osanobua, e Jehova vbe kpemehe emwi ewe ọvbehe nai ya igho dẹ.

8. (a) Vbọzẹe ne Pọl na gie ikporhu iyẹn nọ maan zẹvbe ‘emwi ighobioye nọ rre uwu akhe na ya obuẹ ma’? (b) De vbene Pọl ya rhiẹre ma wẹẹ emwi ewe nọ hiunsi ẹre ikporhu iyẹn nọ maan khin?

⁸ Yerre wẹẹ iwinna ne Jesu waa ima re ọre ne ima kporhu kevbe ne ima maa emwa emwi vbekpae Arriọba Osanobua. (Mat. 28:19, 20) Ukọ e Pọl wa rẹn vbene  ikporhu iyẹn nọ maan nọ dekaan ile ọgbọn hiunsi sẹ hẹ. Ọ keghi gie ẹre zẹvbe ‘emwi ighobioye nọ rre uwu akhe na ya obuẹ ma.’ (2 Kọr. 4:7; 1 Tim. 1:12) Agharhemiẹn wẹẹ emwa ni ma gba ma khin, ikporhu ne ima kpe gha sẹtin ya ima kevbe emwa ni danmwehọ ima gha mwẹ arrọọ etẹbitẹ. Ọna ẹre ya e Pọl kha wẹẹ: ‘Rhunmwuda iyẹn nọ maan ọre I na ru emwi na hia, ne a miẹn ehe na ghae sẹ emwa ọvbehe obọ.’ (1 Kor. 9:23) E Pọl keghi rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ iwinna nọ hiunsi nọ. (Tie Rom 1:14, 15; 2 Timoti 4:2.) Ọni ọre zẹe ighẹ ọ sẹtin zinegbe ukpokpo nọ wegbe. (1 Tẹs. 2:2) De vbene ima khian ya sẹtin ya egbe taa e Pọl hẹ?

9. De odẹ eso ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima gbọyẹmwẹ ye ikporhu iyẹn nọ maan?

⁹ Odẹ ọkpa ne Pọl ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn gbọyẹmwẹ ye ikporhu iyẹn nọ maan, ọre ne ọ na gha loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya kporhu ma emwa. Vbene Ivbiotu e Kristi ọghe orre nokaro ruẹ re, erriọ ima vbe kporhu vbe ẹkpotọ gha kie, vbe adesẹ orere kevbe ke owa ya sẹ owa. (Iwinna 5:42; 20:20) Ẹkpotọ gha kie ne ima, ma sẹtin rhie obọ ye arọndẹ ọghe ovbi ẹghẹ kherhe ra ọghe ẹghẹ hia. Ma sẹtin ruẹ urhuẹvbo ọvbehe, ma sẹtin vbe kpa gha rrie ehe ọvbehe ra otọ ẹvbo ọvbehe.—Iwinna 16:9, 10.

10. De afiangbe ne Irene miẹn rhunmwuda ẹrhiọn nọ loo ro ya kporhu iyẹn nọ maan?

¹⁰ Gia guan kaẹn ọtẹn nokhuo Irene nọ re okhiọnkpa nọ rre United States. Ọ ke wa gha rre ọre orhiọn nọ gha kporhu ma Ivbi e Russia ni rre ẹdogbo ne irẹn ye. Vbọ suẹn gha kporhu ma iran vbe 1993, orhunmwu 20 kẹkan ẹre ọ ghaa ya iyẹn wewe vbe ẹbu ni zẹ urhuẹvbo e Russia vbe New York. Odẹ ukpo 20 ẹre Irene he ya rhiegba ye ikporhu iyẹn nọ maan vbe urhuẹvbo e Russia. Irene keghi kha wẹẹ: “Urhuẹvbo e Russia ma ye rriẹ vbe unu mwẹ.” Ọrheyerriọ, e Jehova keghi fiangbẹe rhunmwuda izọghae nọ mwẹ, erriọ vbe fiangbe emwa ọvbehe ni vbe zọghae vberriọ. Vbe na guan na, iko Russia ehan ẹre ọ ghi rre New York. Vbuwe emwa ne Irene he gu ruẹ e Baibol, orhunmwu ekesugie vbọ dinmwiamẹ nẹ. Eso ga vbe abotu, eso keghi re arọndẹ vbene eso na re ediọn vbe iko. Irene khare wẹẹ: “I gha muẹn roro emwi ọvbehe ne i gha te ya ẹdagbọn mwẹ ru, I ma miẹn erhọkpa nọ gha te ya mwẹ gha sọyẹnmwẹ vbenia.” Vbene ẹmwata, te irẹn ghee ikporhu iyẹn nọ maan zẹvbe emwi ewe nọ hiunsi!

11. De afiangbe ne ima khian miẹn deghẹ ima rhiegba ye ikporhu vbe ẹghẹ ukpokpo?

¹¹ Ma ghaa ye aro nọ ghaan ghee ikporhu iyẹn nọ maan vbene ukọ e Pọl ru ẹre, te ima khian ye gha kporhu vbe ukpokpo gha rre. (Iwinna 14:19-22) Vbe ukpo 1930 ya sẹ odẹ ukpo 1943, etẹn ima vbe United States keghi werriẹ aro daa ukpokpo nọ  wegbe. Ọrheyerriọ, iran na ye mudia gbain gha kporhu vbene Pọl ru ẹre. Ẹi re avbiẹ inugba etẹn ima ya owa ẹzọ ya sinmwi oseghe ne ima mieke na sẹtin ye gha kporhu. Vbe ukpo 1943, vbe Ọtẹn Nokpia Nathan H. Knorr guan kaẹn vbene ima ya khọnmiotọ hẹ vbe U.S. Supreme Court, ọ keghi kha wẹẹ: “Uwa hia ẹre ọ zẹe ighẹ ima khọnmiotọ. Deghẹ uwa ma rhiegba ye ikporhu iyẹn nọ maan, ai ghẹ tie ima ẹzọ vbe Supreme Court; ne uwa na rhiegba yọ, egbe ma wọọ uwa, ẹre ọ zẹ ighẹ ima khọnmiotọ. Ne uwa hia na mudia gbain ẹre ọ zẹe ighẹ ima khọnmiotọ.” Ne etẹn ima nibun ni rre otọ ẹvbo ọvbehe na vbe mudia gbain, ẹre ọ zẹe ighẹ iran vbe khọnmiotọ. Ma gha rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan, ma gha sẹtin khọnmiotọ vbe ẹghẹ ukpokpo.

12. De emwi ne uwẹ ya ekhọe yan vbe nọ dekaan ikporhu iyẹn nọ maan?

¹² Ma ghaa ghee ikporhu iyẹn nọ maan zẹvbe emwi ewe nọ hiunsi nọ ke obọ e Jehova rre, ẹi re “ẹghẹ ne ima ya kporhu” ma khian gha rhie aro tua. Nọghayayerriọ, ma ghi hia vbene ẹtin ima sẹ “ne ima ya iyẹn nọ maan wewe.” (Iwinna 20:24; 2 Tim. 4:5) Sokpan de emwi ne ima khian maa emwa re? Gima guan kaẹn emwi ewe ọvbehe nọ ke obọ Osanobua rre.

13, 14. Vbọ re ‘aza emwi ewe’ ne Jesu yunu kaan vbe Matiu 13:52? De vbene ima khian ya sẹtin vuọn ọnrẹn hẹ?

¹³ Emwi ewe ọghe orhiọn nogieha keghi re aza ọghe ẹmwata na rhan otọ re. E Jehove ọre Osa ọghe ẹmwata. (2 Sam. 7:28; Psm. 31:5) Zẹvbe Erha nọ ze emwi obọ, ọ keghi rhan otọe ẹmwata ma emwa ni mwẹ imuohan rẹn. Ke obọ na ya kporhu ma ima, ẹre ima ya suẹn gha rhie ye aza ighẹ ẹmwata nọ rre Baibol, ebe ọghomwa, emwi ne ima ruẹ vbe asikoko kevbe iko ne ima do uzọla uzọla. Erriọ ima ya do gha mwẹ emwi ne Jesu gie re zẹvbe ‘aza emwi ewe’ ọghe imamwaemwi ẹmwata ne ima ka ruẹ kevbe ne ima ye ruẹ nia. (Tie Matiu 13:52.) Ma ghaa gualọ ẹmwata vbene a gualọ emwi ewe na rhie lẹre, e Jehova gha ru iyobọ ne ima ya gha viọ imamwaemwi ẹmwata ọghe ọgbọn ba ni ka rre ‘aza emwi ewe’ ọghe ima. (Tie Itan 2:4-7.) Vbe ima khian ya ru ọna hẹ?

¹⁴ Ọ khẹke ne ima gha tie Baibol kevbe avbe ebe ọghomwa, ma vbe gha gbaro kotọ ru ezanzan yọ. Ọna gha ya ima do rẹn ‘emwi ọgbọn’ vbe odẹ ne ima ma te ya rẹn ọnrẹn. (Jos. 1:8, 9; Psm. 1:2, 3) Ebe Owa Ọkhẹ nokaro nọ ladian vbe July 1879, keghi kha wẹe: “Te ẹmwata yevbe obobo nekherhe nọ rre uwu ato ọghe arrọọ, kherhe ẹre ọ kẹre ne iran gbẹe ighẹ irunmwu ọghe ohoghe ni yin kevbe ni wika ni rhu gu ẹre. Nu mieke na sẹtin miẹn ọnrẹn, tu gha gbaro kotọ. . . . Nu mieke na sẹtin kọlọe, tu gha ghughẹ rre. Ghẹ gie obobo ọghe ẹmwata ọkpa sẹ ruẹ ọkẹn. . . . Gha gualọ ba re, ghẹ gie egbe wọọ.” Ọ khẹke ne ima gha mwẹ irẹnmwi sayọ, ne ẹmwata mieke na gha muan yọ vbe aza emwi ewe ọghomwa.

15. Vbọ re ẹmwata eso ne ima ka wa ruẹ? De ne uwẹ wa mọbọ gbọyẹmwẹ yi?

¹⁵ Ma keghi do rẹn ẹmwata nibun nai ya igho dẹ vbe ima suẹn gha gu emwa ọghe Osanobua ruẹ e Baibol. Ena keghi re emwi ne ima ka wa ruẹ kevbe ne ima gbọyẹmwẹ yi vbe ima khian Ivbiotu e Kristi. De emwi eso ne ima ka ruẹ? Ma ruẹ ọre wẹẹ, e Jehova ọre Ayi kevbe wẹẹ, irẹn ọre Ẹzi ọghe Arrọọ, ọ vbe mwẹ evbọzẹe ne ọ na yi emwa nagbọn. Ma vbe ruẹ ọre wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne Osanobua mwẹ ne ima ẹre ọ yae gie Ovbiẹre gha dee, nọ do ye arrọọ ọghẹe fan ima hin ẹtin uwu kevbe orukhọ rre. Ma yevbe ruẹ ọre wẹẹ, Arriọba ọghẹe ẹre ọ khian rhie ima hin  usẹ rre nọ ghi ya ima mwẹ ayayẹro ọghe arrọọ etẹbitẹ vbuwe ọfunmwegbe kevbe oghọghọ.—Jọn 3:16; Arhie. 4:11; 21:3, 4.

16. De emwi nọ khẹke ne ima ru vbe afiwerriẹ nọ dekaan irẹnmwi ọghe ima na rhiegbe ma?

¹⁶ Ke ẹghẹ ya fi ẹghẹ ẹre afiwerriẹ eso ya rhiegbe ma vbe irẹnmwi ọghomwa nọ dekaan ẹmwẹ akhasẹ ra ako eso vbe Baibol. Afiwerriẹ vberriọ gha rhiegbe ma, te ọ khẹke ne ima rhie ẹghẹ ya ru ezanzan kevbe ru erria yan rẹn. (Iwinna 17:11; 1 Tim. 4:15) Ẹi re afiwerriẹ nọkhua ma khian wa rhie aro tua, te ọ vbe khẹke ne ima rẹn alughaẹn ne egbe nẹi mobọ vẹẹ na rẹn nọ rre irẹnmwi ne ima ka mwẹ kevbe ne ima ghi mwẹ nia. Odẹ vbenia ẹre ima khian ya sẹtin rhie ẹmwata ọghe ọgbọn bae ni ka rre ‘aza emwi ewe’ ọghe ima. Vbọzẹe ne ẹrhiọn na loo ro vbenia na biẹ ọmọ esi?

17, 18. De vbene orhiọn nọhuanrẹn ya ru iyobọ ne ima hẹ?

¹⁷ Jesu khare wẹẹ orhiọn nọhuanrẹn gha sẹtin ye ima re rre emwi ne ima ruẹ re nẹ. (Jọn 14:25, 26) De vbene ọna gha ya ru iyobọ ne ima zẹvbe emwa ni kporhu iyẹn nọ maan? Gia guan kaẹn ọtẹn nokpia Peter. Ọmọ ukpo 19 irẹn ghaa khin vbe 1970 vbe ọ da suẹn gha ga vbe Abotu nọ rre Britain. Vbọ rre ikporhu vbe ẹdẹ ọkpa, ọ na dekun okpia ọkpa nọ bẹtu nọ rre odẹ ukpo 50. E Peter keghi nọ rẹn deghẹ ọ hoo nọ rẹn e Baibol sayọ? Ọna keghi kpa re odin, ẹre ọ na kha wẹẹ, owa ọmamwaemwi ọghe ugamwẹ Ivbi e Ju ẹre u ye na. Ọ keghi ya inọta na danmwẹ Peter, “Ọvbokhan na, dẹ urhuẹvbo na ya gbẹn ebe Daniẹl?” E Peter na wẹẹ, “Aramaic ẹre a ya gbẹn abọ eso vbọ. Egbe keghi wa wọọ ọmamwaemwi na rhunmwuda I zẹ ewanniẹn nọ gbae sokpan mẹ ẹre egbe ghi wọọ sẹ rhunmwuda I ma rẹn vbe ne I ya zẹ ewanniẹn nii hẹ. I ghi sẹ owa, I na ru ezanzan vbe Watchtower kevbe Awake!, ẹre I na miẹn uhunmwuta nọ khare wẹẹ, Aramaic ọre urhuẹvbo na ya gbẹn ebe Daniẹl.” (Dan. 2:4, ftn.) Vbene ẹmwata orhiọn nọhuanrẹn gha sẹtin ye ima re rre emwi ne ima ruẹ re, ni ka rre ‘aza emwi ewe’ ọghe ima.—Luk 12:11, 12; 21:13-15.

¹⁸ Ma ghaa ye aro nọ ghaan ghee irẹnmwi nọ ke ọbo e Jehova rre, ọna gha gu ima kpa ya gha mwẹ irẹnmwi sayọ ne imamwaemwi ọghe ẹmwata ni rre aza emwi ewe ọghe ima mieke na gha muan yọ. Zẹ vbene ima ya gbọyẹmwẹ ye irẹnmwi na sayọ, ma ghi do gbegba vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan.

19. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gbogba gae emwi ewe ọghe orhiọn?

¹⁹ E Setan keghi hia vbe odẹ ke odẹ nọ ya ima khian emwa ni ghi tilae rua ighẹ avbe emwi ewe ọghe orhiọn ne ima wa guan kaẹn sin vbe ako iruẹmwi na. Ifi na sẹtin mu ima. Aro ima sẹtin wu ye okpe iwinna ne a na miẹn osugi igho, ẹfe nọ ya ọmwa yin uyinmwẹ ọmọ nọ fuẹn ukhu kevbe ne a na ya emwi ewe na mwẹ ghagha. Ukọ e Jọn keghi ye ima re rre wẹẹ, te agbọn na kevbe emwi ne agbọn gualọ rhie gberra khian. (1 Jọn 2:15-17) Nọnaghiyerriọ, te ima gha hia ne ima gbogba gae ẹkokoudu ima, ne ima mieke na sẹtin ye gha ye aro nọ ghaan ghee emwi ewe ọghe orhiọn.

20. Vbe uwẹ a ghi hoo ne u ru nia, ne u mieke na sẹtin gbogba gae emwi ewe ọghe orhiọn?

²⁰ Gha gbaengbe ne emwikemwi nọ gha sẹtin gbe ahọemwọmwa ne u mwẹ ne Osanobua kevbe Arriọba ọghẹe mu otọ. Gha ya izọghae kporhu. Gha ye arọ nọ ghaan ghee ikporhu iyẹn nọ maan ọghe imiẹnfan. Ya ẹrhiọn hia gha gualọ ẹmwata nọ ke obọ Osanobua rre. Zẹ vbene u ya ru ọna, te u “si emwi ewe koko ye ẹrinmwi, rhunmwuda oyi i sẹ evba, arriukpa ẹi rhia re rua. Ehe ne emwi ewe uwa ye ọre ekhọe uwa vbe ye.”—Luk 12:33, 34.