1-2. (a) De vbene ọlọghọmwa ọghe ima ya khọ ọghe Ivbi e Ju ni dọlegbe gha rrie Jerusalẹm? (b) De ọlọghọmwa ne Ivbi e Ju werriẹ aro daa. (Ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ Ẹghẹ Ọghe Hagai, Zẹkaraia Kevbe Ẹzra.”)

 OSI zẹdia si ruẹ rhunmwuda we u ma rẹn ẹdẹnakuẹ ra? Ọ gha kẹ, u i ghi mwẹ iwinna, rhunmwuda ọni, vbene u khian ya sẹtin gha kpemehe ne ẹgbẹe ruẹ ẹre u ghi mu roro. Adeghẹ emwi na gha lọghọ vbe ẹvbo ne ima ye rhunmwuda arriọba, ra a na gha zẹ ima kpokpo ra emwa na gha gbodan ghee iwinna ikporhu ọghe ima, u sẹtin do gha si osi ne emwi ghẹ ya sunu daa ẹgbẹe ruẹ. Ọ mwẹ ọlọghọmwa ne u werriẹ aro daa vbe uwu avbe ọlọghọmwa na guan kaẹn na ra? Emwi na khian zẹ iro yan vbe ako iruẹmwi na gha wa ru iyobọ nuẹn, ma gha guan kaẹn vbene Jehova ya ru iyobọ ne Ivbi Izrẹl hẹ, vbe iran werriẹ aro daa egbe ọlọghọmwa vbenian.

² Amuẹtinyan ẹre ọ khian ru iyobọ ne Ivbi e Ju na biẹ vbe Babilọn ya sẹtin kpa hin e Babilọn rre, evba nii gu iran egbe ro nẹ, nibun vbe uwu iran ma vbe rẹn ẹvbo ne iran ghi rrie nian. Vbọ ma he kpẹẹ vbe iran sẹ evba, iran ma ghi sẹtin gha kpemehe ne ẹgbẹe ọghe iran, agbọn na vbe gha lọghọ iran rhunmwuda avbe arriọba, erriọ emwa vbe ya gha zẹ iran kpokpo. Rhunmwuda ọni, ọ kegha lọghọ eso vbe uwu iran ne iran sẹtin mu aro ye iwinna ọgua Osa ne iran ghaa bọ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Jehova na zẹ Hagai kevbe Zẹkaraia zẹvbe akhasẹ vbe odẹ ukpo 520 B.C.E., ne iran mieke na ru iyobọ ne Ivbi Izrẹl ya dọlegbe rhiegba ye ugamwẹ e Jehova. (Hag 1:1; Zẹk 1:1) Zẹvbe ne ima gha bẹghe ẹre vbe ako iruẹmwi na, igiọdu ne akhasẹ eva na rhie ne iran wa biẹ  ọmọ esi. Vbọrhirhighayehẹ, vbọ ghi rrie odẹ ukpo 50 nọ ghi lelẹe, iro keghi dọlegbe han Ivbi e Ju. Ẹzra ne ọgbenbe nọ kakabọ rẹn Uhi e Mosis, keghi ke Babilọn gha die Jerusalẹm nọ do rhie igiọdu ne emwa ọghe Osanobua, ne iran rhiegba ye ugamwẹ ẹmwata.—Ẹzra 7:​1, 6.

3. De avbe inọta ne ima khian zẹ iro yan? (Itan 22:19)

³ Zẹvbe ne ẹmwẹ akhasẹ ọghe Hagai kevbe Zẹkaraia ya ru iyobọ ne emwa Jehova ya mu ẹtin yan e Jehova, vbe emwa ghaa zẹ iran kpokpo vbe ẹghẹ nọ gberra, ọ gha vbe ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ ya gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ ne ima vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. (Tie Itan 22:19.) Zẹvbe ne ima ya guan kaẹn ẹmwẹ akhasẹ ọghe Hagai kevbe Zẹkaraia kevbe igiemwi ne Ẹzra rhie yotọ, ma gha rhie ewanniẹn ye avbe inọta na: De vbene ọlọghọmwa ne Ivbi e Ju werriẹ aro daa vbe iran ghi werriegbe gha die Jerusalẹm, ya ya agbọn lọghọ iran hẹ? Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima ye mu ugamwẹ e Jehova karo vbe emwi gha wegbe? Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya gele mu ẹtin yan e Jehova vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa?

4-5. De emwi nọ si ẹre ne Ivbi e Ju ma na ghi ya egbe hia rhiegba ye iwinna ọgua Osa na bọ?

⁴ Vbe Ivbi e Ju ghi sẹ e Jerusalẹm, iwinna nibun wa gha rre otọ ne iran khian ru. Iran na zẹgiẹ bọ ogiukpo na na zọ ese gie Jehova, iran na vbe gbe ẹyotọ ọghe ọgua Osa. (Ẹzra 3:​1-3, 10) Sokpan, vbọ ma he kpẹẹ vba, iran ma ghi ya egbe hia rhiegba ye iwinna. Vbọzẹ? Vbọ gberra ọgua Osa ne iran ghaa bọ, te iran gha bọ owa ọghe obọ iran, te iran gha mu ugbo, te iran gha vbe kpemehe ne ẹgbẹe ọghe iran. (Ẹzra 2:​68, 70) A ye ta ena ta na, avbe eghian ni ghaa hoo ne iran mu idobo ye ọgua Osa ne Ivbi e Ju ghaa bọ, na vbe gha zẹ iran kpokpo.—Ẹzra 4:​1-5.

⁵ Ọ ma fo ye evba, iran ma ghi sẹtin gha kpemehe ne ẹgbẹe ọghe iran, ẹmwẹ arriọba nọ vbe gha khaevbisẹ vbe gha rre evba. Arriọba e Pẹsia ẹre ọ ghi yan otọ ọghe iran. Vbe Sairọs ne ọba ọghe Pẹsia ghi wu vbe ukpo 530 B.C.E., e Cambyses nọ rri ọba lelẹe kegha hoo nọ ya khọnmiotọ yan Igipt. Vbe ọ ghi mu okuo rrie Igipt, ọ khọ wẹẹ, ivbiyokuo ọghẹe nọ Ivbi Izrẹl evbare, amẹ kevbe ehe ne iran gha dia, ọna keghi wa vbe do ya emwi hia tua sayọ. Vbe Dariọs I da rri ọba lele Cambyses, emwa na suẹn gha sọtẹ daa arriọba, emwi ma vbe gha khian sẹ vbe arriọba e Pẹsia. Ẹ i mwẹ ena hia ma ya Ivbi e Ju nibun gha si osi vbekpa vbene iran khian ya kpemehe ne ẹgbẹe ọghe iran hẹ. Rhunmwuda avbe ọlọghọmwa na nọ rre otọ, Ivbi e Ju eso na gha roro ẹre wẹẹ, ẹ i re ẹghẹ na ẹre ọ te khẹke ne iran ya dọlegbe suẹn gha bọ ọgua Osa.—Hag 1:2.

6. Zẹvbe nọ rre ebe Zẹkaraia 4:​6, 7, de ọlọghọmwa ọvbehe ne Ivbi e Ju werriẹ aro daa, de emwi ne Zẹkaraia ghi gi iran rẹn?

⁶ Tie Zẹkaraia 4:​6, 7. Vbọ gberra wẹẹ, iran ma ghi sẹtin gha kpemehe ne ẹgbẹe ọghe iran, kevbe ẹmwẹ arriọba nọ ghaa rre otọ, emwa vbe gha zẹ iran kpokpo. Vbe ukpo 522 B.C.E., emwi ne eghian mwamwaẹn keghi mwẹ uhunmwu, arriọba e Pẹsia na ghi mu awua ye iwinna ọgua Osa ne Ivbi Izrẹl ghaa bọ. Sokpan e Zẹkaraia keghi gi Ivbi Izrẹl rẹn wẹẹ, e Jehova gha ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe rhie ẹtin ne iran, ne iran mieke na sẹtin mu aro ye iwinna nii, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ọlọghọmwa nibun ghaa rre otọ. Vbọ ghi rre ukpo 520 B.C.E., Ọba e Dariọs keghi fan obọ re ne Ivbi Izrẹl ne iran dọlegbe ya suẹn iwinna nii, ọ na kue kpemehe igho kevbe emwi ọvbehe ne iran gualọ ne iran, ọ na vbe wẹẹ, ne avbe gọvina ni rre evba ru iyobọ ne iran.—Ẹzra 6:​1, 6-10.

7. De afiangbe ne Ivbi e Ju ni dọlegbe gha rrie Jerusalẹm miẹn, vbe iran ghi mu ọghe Osanobua karo?

 ⁷ E Jehova keghi loo Hagai kevbe Zẹkaraia ya rhie igiọdu ne emwa rẹn wẹẹ, irẹn rre iran  iyeke, deghẹ iran na mu iwinna ọgua Osa na bọ karo. (Hag 1:​8, 13, 14; Zẹk 1:​3, 16) Ẹmwẹ ne avbe akhasẹ na tae wa ru iyobọ ne Ivbi e Ju, iran na dọlegbe ya suẹn ọgua Osa na bọ vbe ukpo 520 B.C.E., ọ ma sẹ ukpo isẹn ne iran ya bọe fo. Rhunmwuda ne Ivbi e Ju na mu ọghe Jehova karo, agharhemiẹn wẹẹ iran rre uwu ọlọghọmwa nibun, e Jehova keghi kpemehe emwi ne iran gualọ ne iran, ọ na vbe ru iyobọ ne iran ya sikẹ irẹn sayọ. Rhunmwuda ọni, iran keghi ya ekhọe ọyẹnmwẹ gha ga e Jehova.—Ẹzra 6:​14-16, 22.

8. De vbene ẹmwẹ nọ rre ebe Hagai 2:4 khian ya ru iyobọ ne ima hẹ, ne ima mu ọghe Osanobua karo? (Vbe ya ghee futnot.)

⁸ Zẹvbe ne orughe nọkhua ya sikẹ otọ, te ọ wa kakabọ ru ekpataki ne ima rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (Mak 13:10) Sokpan, ọ sẹtin gha lọghọ ne ima mu iwinna kporhu karo, deghẹ usẹ igho na gha sẹ ima kevbe deghẹ emwa na gha gbodan ghee iwinna ikporhu ọghe ima. Vbọ khian ghi ru iyobọ ne ima, ne ima mu ọghe Jehova karo? Gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e “Jehova ne Osa ọghe ivbiyokuo” b gu ruẹ rrọọ. Ẹ i khian fi iyeke gbe ima deghẹ ima na mu Arriọba ọghẹe karo. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gi ohan gha mu ima.—Tie Hagai 2:4.

9-10. De vbene ọdọ vbe amwẹ ọkpa ghi ya do bẹghe ẹre wẹẹ, ẹmwata ẹre Jesu tae vbe ebe Matiu 6:33?

⁹ Gi ima guan kaẹn igiemwi ọghe ọdọ vbe amwẹ ọkpa ni ga zẹvbe arọndẹ, eni iran ọre Oleg kevbe Irina. c Vbe iran si gha rrie ehe ọvbehe ya ru iyobọ ne iko nọ rre evba, emwi keghi fi werriẹ vbe ẹvbo iran, a na ghi rhie iran obọ sotọ vbe iwinna. Agharhemiẹn wẹẹ, iran ma wa gha mwẹ iwinna ọkpa ne iran ghaa ru vbe ọwara ukpo ọkpa, te Jehova wa ye gha gbaroghe iran; etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo wa vbe gha ru iyobọ ne iran vbe ugbẹnso. Vbọ ru iyobọ ne iran ya sẹtin zin egbe? Oleg ne iro te han  khare wẹẹ, “Rhunmwuda ne ima na rhiegbe ye iwinna ikporhu ẹre ọ zẹ ighẹ ima sẹtin rhie aro tua emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ.” Te irẹn vbe ọvbokhan rẹn wa ye rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan zẹvbe ne iran ya gha gualọ iwinna.

¹⁰ Vbe iran ghi ke ikpohu rre vbe ẹdẹ ọkpa, iran na bẹghe ẹre wẹẹ, ọse iran ọkpa dẹlẹ emwi evbare nibun vuọn ẹkpo eva viọ gie iran, eke ne ọtẹn na ke dee gha sẹ odẹ ibiriki 100 (160 km). Oleg khare wẹẹ: “Vbe ẹdẹrriọ, ma na dọlegbe do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova kevbe etẹn ni rre uwu iko ma sẹ ima rae. Ma wa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova i yangbe eguọmwadia ẹre rhọkpa, ọ gha khọnrẹn nọ yevbe na miẹn wẹẹ, ọghe iran fo nẹ.”—Mat 6:33.

11. Ma gha mu ọghe Osanoba karo, de emwi nọ khian sẹ ima obọ?

¹¹ Emwi ne Jehova hoo ne ima rhie aro tua, ọre iwinna ikporhu, rhunmwuda, iwinna nọ miẹn emwa fan ẹre nọ. Zẹvbe ne ima tae vbe  okhuẹn 7, Hagai keghi rhie igiọdu ne emwa ọghe Osanobua ne iran dọlegbe suẹn gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Jehova, vbe na miẹn wẹẹ te iran khian werriegbe gbe ẹyotọ ọghe ọgua Osa. Deghẹ iran na ru vberriọ, e Jehova yan rẹn wẹẹ, irẹn gha “fiangbe” iran. (Hag 2:​18, 19) Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha fiangbe ima deghẹ ima na mu iwinna nọ mu ye ima obọ karo vbe ẹdagbọn ima.

12. Vbọzẹ nọ na khẹke ne Ẹzra kevbe Ivbi e Ju ni ke imu rre gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe?

¹² Vbe ukpo 468 B.C.E., Ẹzra keghi lele ẹbu nogieva ọghe Ivbi e Ju ni ke Babilọn rre gha rrie Jerusalẹm. Amuẹtinyan nọ wegbe ẹre ọ khian ru iyobọ ne iran vbe okhian na. Ẹgbo dee, ogo dee ẹre iran khian la, na kha na iran mu igoru kevbe esiliva nibun na viọ ne iran, ne iran ya bọ ọgua Osa. Rhunmwuda ọni, avbe ikpata vbe izigan sẹtin rhaa iran vbe odẹ. (Ẹzra 7:​12-16; 8:31) Vbe deba ọni, orhiọn iran i khian sotọ vbe Jerusalẹm rhunmwuda emwa ma mobọ gha bun vba, egbekẹn kevbe onurho ọghe ẹvbo nii ma vbe gha maan. De emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe obọ Ẹzra, vbe nọ dekaẹn na ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova?

13. Vbọ ru iyobọ ne Ẹzra ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe (Vbe ya ghee futnot.)

¹³ Ẹzra ka bẹghe ẹre, vbene Jehova ya ru iyobọ ne emwa rẹn vbe iran rre uwu ọlọghọmwa. Vbe ukpo 484 B.C.E. vbe nọ te sẹ ẹghẹ na, egbọre Ẹzra ghaa rre Babilọn vbe Ọba Ahasuerus we na gbele Ivbi e Ju hia ni rre Pẹsia rua. (Ẹsta 3:​7, 13-15) Arrọọ ọghe Ẹzra ghaa rre ikpadede! Rhunmwuda emwi ne ọba ta na, Ivbi e Ju ni rre “ehe ne otọ ni lae ehe nọ rhanmwẹ” keghi mu awẹ, iran na vbe khiẹ, ẹ i mwẹ iran ma na erhunmwu gie Osanobua nọ gbogba ga iran. (Ẹsta 4:3) Muẹn roro vbe nọ ghaa ye hẹ ne Ẹzra kevbe Ivbi e Ju nikẹre vbe iran ghi bẹghe ẹre wẹẹ, emwa ni te gha si uma na gbele iran rua, ẹre a ghi gbe rua! (Ẹsta 9:​1, 2) Ẹ i mwẹ emwi ne Ẹzra miẹn na ma mu ẹre egbe khẹ edanmwẹ ni dee vbe odaro, ọ gha kẹ, ọ vbe yae gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe wẹẹ, e Jehova gha sẹtin gbaroghe emwa rẹn. d

14. De emwi ne ọtẹn nokhuo ọkpa miẹn ruẹ, vbe ọ ghi bẹghe vbene Jehova ya ru iyobọ nẹẹn hẹ vbọ rre uwu ọlọghọmwa?

¹⁴ E Jehova gha ru iyobọ ne ima vbe ẹghẹ nọ wegbe, amuẹtinyan ne ima mwẹ daa ẹre ghi gha wegbe sayọ. Gia guan kaẹn igiemwi ọghe Anastasia, nọ rre Eastern Europe. Ọtẹn na keghi sẹ iwinna rẹn rae rhunmwuda nọ ma na hoo nọ gha mwẹ obọ vbe ẹmwẹ otu azẹ. Ọ khare wẹẹ: “Vbe nọ te sẹ ẹghẹ na igho ma he ka vbe obọ mwẹ ẹdẹ.” Ọ na vbe kha wẹẹ: “I keghi sẹ emwi hia rae ye obọ e Jehova, e Jehova na gele wa  gbaroghe mwẹ. Adeghẹ a na dọlegbe rhie mwẹ obọ sotọ vbe iwinna, I i khian gi ohan mu mwẹ. Adeghẹ Osanobua na gbaroghe mwẹ vbe ẹrẹna, ọ gha vbe gbaroghe mwẹ vbe akhuẹ.”

15. Vbọ ru iyobọ ne Ẹzra nọ na ye sẹtin rhikhan mu e Jehova? (Ẹzra 7:​27, 28)

¹⁵ Ẹzra wa gele bẹghe obọ e Jehova vbe ẹdagbọn rẹn. Ne Ẹzra na gha muẹn roro vbene Jehova ka ya ru iyobọ ne irẹn, ẹre ọ si ẹre nọ na mu ẹtin yan e Jehova. Ẹ i khabe ne Ẹzra na kha wẹẹ, “E Jehova ne Osanobua mwẹ rhie igiọdu mẹ nẹ.” (Tie Ẹzra 7:​27, 28.) Igba ehan ẹre Ẹzra ta egbe ẹmwẹ na vbe ebe Ẹzra.—Ẹzra 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. De ẹghẹ eso ne ima ya gele bẹghe vbene Jehova ya ru iyobọ ne ima hẹ? (Vbe ya ghee efoto.)

¹⁶ E Jehova gha sẹtin ru iyobọ ne ima vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Vbe igiemwi, ma gha tama enọwanrẹn isiwinna ọghe ima, nọ rhie ẹghẹ ne ima ya ya asikoko, ra nọ ru afiwerriẹ eso ye ẹghẹ ne ima ya winna, ne ima mieke na sẹtin gha yo iko, te ima kie ẹkpotọ yọ ne Jehova ya ru iyobọ ne ima. E Jehova sẹtin wa ru iyobọ ne ima vbe odẹ ne ima ma ya aro yi. Ọna ghi do ya ima mu ẹtin yan e Jehova ẹsẹsẹmwẹse.

17. De vbene Ẹzra ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mu egbe rriotọ ẹre irẹn khin vbọ rre uwu ọlọghọmwa? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

¹⁷ Ẹzra keghi na erhunmwu gie Jehova nọ ru iyobọ ne irẹn. Vbe ẹghẹ ne Ẹzra ya gha si osi rhunmwuda iwinna nọ rre ọre urhu, ọ keghi mu egbe rriotọ, ọ na ya ekhọe hia na erhunmwu gie Jehova. (Ẹzra 8:​21-23; 9:​3-5) Rhunmwuda ne Ẹzra na mu ẹtin yan e Jehova, emwa ọvbehe na gha hoo ne iran ru iyobọ nẹẹn, iran na vbe gha ya egbe taa ẹre. (Ẹzra 10:​1-4) Ọ khẹke ne ima ya ekhọe hia na erhunmwu gie Jehova, adeghẹ ima na gha si osi ye ẹmwẹ emwi na ya yin agbọn, ra vbene ima khian ya gbogba ga ẹgbẹe ima hẹ.

18. Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya mu ẹtin yan e Jehova sayọ?

¹⁸ Ma ghaa na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne ima, ma na vbe gha miẹn iyobọ ọghe etẹn yi, ọ ghi ya ima mu ẹtin yan Osanobua sayọ. Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Erika, nọ mwẹ emọ eha, ọtẹn na kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha ru iyobọ ne irẹn, uhiẹn vbe emwi nọ wegbe sunu daa re. Asẹ ọkpa ẹre ọmọ nọ rre ọre ẹko kevbe ọdafẹn ọnrẹn ya wu. Ọtẹn na ghi guan kaẹn emwi nọ sunu na, ọ na wẹẹ: “U i khian sẹtin ke ẹrẹna rẹn vbene Jehova khian ya ru iyobọ nuẹn vbe odaro. Ọ sẹtin ru iyobọ nuẹn vbe odẹ ne u ma te ya aro yi. I keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova wa gele loo ẹmwẹ ne avbe ọse mwẹ ghaa ta kevbe emwi ne iran ghaa ru ya họn erhunmwu mwẹ. I gha fannọ otọ ẹko mwẹ ma avbe ọse mwẹ, ọ ghi gha khuẹrhẹ ne iran ya ru iyobọ mẹ.”

19-20. Vbe ima miẹn ruẹ vbe obọ Ivbi e Ju ni ma sẹtin dọlegbe gha rrie Jerusalẹm?

¹⁹ Ma gha wa vbe miẹn emwi kpataki ruẹ vbe obọ Ivbi e Ju ni ma ghi sẹtin dọlegbe gha rrie Jerusalẹm. A sẹtin miẹn wẹẹ, eso vbe uwu iran ma sẹtin gha rrie owa, rhunmwuda wẹẹ, iran khian ọmaẹn nẹ, iran khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe, ra rhunmwuda ọlọghọmwa ọghe ẹgbẹe. Ọrheyerriọ, iran keghi ya ekhọe hia viọ emwi nibun ne etẹn iran ni werriegbe rrie Jerusalẹm, ne iran miẹn ya bọ ọgua Osa. (Ẹzra 1:​5, 6) Ọ khọ wẹẹ, odẹ ukpo 19 ghi gberra nẹ, vbe iyeke ẹbu nokaro ọghe Ivbi e Ju ni kpa vbe Babilọn ghi sẹ e Jerusalẹm, iran ni kẹ vbe Babilọn ye gha ru izọhẹ gie iran ni rre Jerusalẹm.—Zẹk 6:10.

²⁰ Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ma i ghi sẹtin ru emwi nibun vbe ugamwẹ e Jehova, ọ khẹke ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e Jehova wa gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn ne ima loo, ne ima mieke na sẹtin gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. Vbe ima ya rẹn ọna? Vbe ẹghẹ ọghe Zẹkaraia, e Jehova keghi tama akhasẹ ighẹ Zẹkaraia nọ ya igoru vbe esiliva ne Ivbi e Ju ni ghaa rre imu vbe Babilọn viọ rre ya ru ẹrhu ẹde. (Zẹk 6:11) “Ẹde” na ghi gha re “ayere” ọghe izọhẹ ne iran ya ekhọe hia ru. (Zẹk 6:14) Gi ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova i khian mianmian ẹrhiọn hia ne ima loo ro ya gae vbe uwu ẹghẹ ne emwi ya wegbe mu ima.—Hib 6:10.

21. Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya rhikhan mu e Jehova, ọ gha khọnrẹn ne ima miẹn ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin vbe odaro?

²¹ Ẹ i mwẹ ma ma ye miẹn ọlọghọmwa vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ ne ima ye na, uhiẹn emwi sẹtin kue wegbe sẹ vbe nọ ye na. (2Tim 3:​1, 13) Sokpan, ọ ma khẹke ne ima gha si osi gberra egbe. Ghẹ mianmian ẹmwẹ ne Jehova tama emwa rẹn vbe ẹghẹ Hagai, e Jehova khare wẹẹ: “I gu uwa rrọọ . . . Wa ghẹ fian afianma.” (Hag 2:​4, 5) Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha gu ima gha rrọọ, deghẹ ima na ye gha hia vbene ẹtin ima sẹ, ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. Ma gha zẹ owẹ lele emwi na he ruẹ sin vbe ẹmwẹ akhasẹ ọghe Hagai kevbe Zẹkaraia, ma na vbe hia ne ima gha ya egbe taa Ẹzra, ọ gha ru iyobọ ne ima ya rhikhan mu e Jehova, ọ gha khọnrẹn ne ima miẹn ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin vbe odaro.