1. Vbọzẹe ne ukọ e Pọl na tama Ivbiotu e Kristi ne iran ghẹ zẹdẹ gie egbe ẹre wọọ iran ighẹ igiọdu ne a rhie ne egbe?

VBỌZẸE ne ọ na khẹke ne ima gha rhie igiọdu ne egbe sayọ? Ebe ne ukọ Pọl gbẹn gie etẹn ni zẹ urhuẹvbo Hibru zẹ ewanniẹn ye inọta na. E Pọl keghi tama iran wẹẹ: “Wa gie ima gha zẹ ye ẹmwẹ egbe, ne ima gha ye egbe obọ, ne a gha mwẹ ahoẹmwọmwa, kevbe ne a gha ru emwi esi. Wa ghẹ gie a do obọ iko ne a do miẹn egbe yi, zẹ vbene emwa eso ru na, sokpan wa gie a rhie igiọdu ne egbe, vbe ne a na wa miẹn nian wẹ, ẹdẹ Nọyaẹnmwa sẹ otọ fo nẹ.” (Hib 10:24, 25) Vbene ọ te sẹ ukpo isẹn, Ivbiọtu e Kristi ni rre Jerusalẹm na suẹn gha bẹghe ama eso ni rhiẹre ma wẹẹ ẹdẹ Nọyaẹnmwa sẹ otọ fo nẹ. Iran keghi yerre wẹẹ, te ọ khẹke ne iran lẹ hin e Jerusalẹm rre zẹvbe ne Jesu ya obọ sẹkhae ne iran. (Iwinna 2:19, 20; Luk 21:20-22) Ukpo 70 C.E., ọre ẹdẹ Nọyaẹnmwa ghi rre vbe Ivbiyokuo e Rom guọghọ e Jerusalam.

2. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha rhie igiọdu ne egbe sayọ?

² Vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹdẹ ugborrirri ọghe Nọyaẹnmwa sẹ otọ fo nẹ vbe nọ ghaa ye vbe orre nokaro. (Joẹl 2:11) Zẹfanaia ne akhasẹ keghi kha wẹẹ: “Ẹdẹ nọkhua ọghe Nọyaẹnmwa sikẹ otọ nẹ, ọ wa sẹẹ otọ  fo, ọ wa dee ẹgiẹgiẹ!” (Zẹf 1:14) Ẹmwẹ akhasẹ na vbe kaẹn ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbe na ghi na miẹn wẹẹ, ẹdẹ Nọyaẹmwa sẹ otọ fo nẹ, te ọ khẹke ne ima lele ẹmwẹ adia ọghe Pọl. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa gie ima gha zẹ ye ẹmwẹ egbe, ne ima gha ye egbe obọ, ne a gha mwẹ ahoẹmwẹmwa, kevbe ne a gha ru emwi esi.” (Hib 10:24) Ọ khẹke ne ima gha ya ekhọe hia hoẹmwẹ avbe etẹn ima, ne ima mieke na sẹtin gha rhie igiọdu ne iran vbe ẹghẹ ke ẹghẹ.

3. De emwi ne ukọ e Pọl khare vbekpae igiọdu ne a rhie ne egbe? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

³ “Ohawa sẹtin rhie ọyẹnmwẹ hin ọmwa obọ rre, sokpan, ẹmwẹ itohan ghi gha ya ọyẹnmwẹ sẹ ọmwa.” (Itan 12:25) Ma hia wa gele gualọ igiọdu vbe ẹghẹ hia. E Pọl keghi gi ima rẹn wẹẹ, emwa ne iwinna ọghe ne a rhie igiọdu ne ọmwa bi ye ọre izabọ wa vbe gualọ igiọdu. Vbe ebe ne Pọl gbẹn gie Ivbiotu e Kristi ni rre Rom, ọ keghi kha: “Rhunmwuda, I wa ho ne I miẹn uwa aro ẹsẹse ne I miẹn ehe na gu uwa ghae vbe uwu afiangbe ọghe orhiọn ne ọ ya uwa wo vbe egbe. Emwi ne I yae kha ọrọre wẹẹ ne a gba ru iyobọ ne egbe, ne iyayi mwẹ ya uwa obọ kevbe ne ọghe uwa vbe ye imẹ obọ.” (Rom 1:11, 12) Ọna ya ima rẹn wẹẹ, E Pọl nọ ghaa rhie igiọdu ne emwa vbe gha gualọ igiọdu.—Tie Rom 15:​30-32.

4, 5. De emwa nọ khẹke ne ima gha rhie igiọdu na vbe ẹdẹnẹrẹ? Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima rhie igiọdu ne iran?

⁴ Te ọ khẹke ne ima gha rhie etian ne etẹn ni rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia. Etẹn nibun ni rhie obọ ye iwinna arọndẹ, avbe arọndẹ ne a gie yo isi, etẹn ni ga vbe Abotu, avbe ọgbaroghe ọghe otako kevbe amwẹ iran kẹ kevbe etẹn ni ga vbe ugha izedu (RTO) keghi ye arrọọ ọghe iran khian ne khuẹrhẹ vbene iran na bi ọghe enegbe iran ghee okhiẹ, ne iran mieke na sẹtin mu ugamwẹ e Jehova karo vbe arrọọ ọghe iran. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima gha rhie igiọdu ne iran. Etẹn eso rrọọ ni ka gha rre iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia sokpan, rhunmwuda emwi eso nọ ya egbe kaẹn egbe, iran i ghi rre iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia. Te ọ khẹke ne ima vbe gha rhie igiọdu ne egbe etẹn vbenian.

⁵ Etẹn nọ vbe khẹke ne ima gha rhie igiọdu na ọre etẹn ni ye re okhiọnkpa rhunmwuda iran hoo ne iran lele ilele nọ rre e Baibol nọ khare wẹẹ, ne a gha rọnmwẹ etẹn ne a gba ga vbe otu e Jehova. (1 Kọr 7:39) Yevbesọni, ọ khẹke ne avbe ọdọ gha tian amwẹ iran ne iyowa, ye iwinna esiesi ni iran ru. Ọna keghi ya orhiọn la iran iwu. (Itan 31:28, 31) Te ọ vbe khẹke ne ima vbe gha tian etẹn ni zinegbe ukpokpo kevbe emianmwẹ nọ wegbe. (2 Tẹs 1:3-5) E Jehova kevbe Jesu ẹre ọ rhie ifuẹko ne etẹn hia ni ga vbe uwu amuẹtinyan.—Tie 2 Tẹsalonaika 2:16, 17.

6. De iwinna nọ bi ye avbe ediọn egbe vbuwe iko zẹvbe nọ rre ebe Aizaia 32:1, 2?

⁶ Tie Aizaia 32:1, 2. E Jesu keghi loo avbe etẹn ne a hannọ zẹ kevbe avbe okoro ra “ọkaolotu” ọghe oghẹn ne gbiri ya gbaroghe etẹn ne orhiọn gbe yọ re iwu. Iwinna ne kpataki ẹre avbe ediọn na ye vbe iko. Vbọrhirhighayehẹ, ẹi re iran ẹre ọ tae ye etẹn obọ wẹẹ, ghee emwi ne iran gha yayi, sokpan iwinna ne iran “deba” etẹn ru, keghi ya etẹn sọyẹnmwẹ.—2 Kọr 1:24.

7, 8. De odẹ ọvbehe ne ediọn gha ya sẹtin rhie igiọdu ne etẹn?

⁷ Ukọ e Pọl keghi rhie igiemwi esi yotọ ne ediọn. Vbe ebe nọ gbẹn gie etẹn ni ghaa werriẹ aro daa ukpokpo vbe Tẹsalonaika, ọ keghi kha wẹẹ: “Rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ghee uwa, ma keghi wa mu egbe ne a ya ghae ne uwa, ẹi re nene iyẹn nọ maan ọkpa ọghe Osanobua, sokpan, kevbe ẹdẹ agbọn ima. Wa kegha ghan ne ima ẹsẹse.”—1 Tẹs 2:8.

⁸ E Pọl keghi gi ima rẹn wẹẹ, ẹi re ẹmwẹ ne  unu ọkpa ẹre a ya rhie igiọdu ne emwa ọvbehe, ugbẹnso te ọ khẹke ne ima zẹ emwi ru. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Pọl na tama ediọn ni rre iko Efisọs wẹẹ: “Ọ kere ne ima kakabọ gha winna, ne a miẹn ehe na ye iran ni [vburriẹ, NW] obọ. Wa ye ẹmwẹ ne Nọyaẹnmwa Jesu tobọ ẹre taa rre wẹẹ, ‘ne a gha rhie ne emwa ọvbehe ẹre ọghọ ye sẹ ne a gha ghe emwa ọvbehe obọ.’” (Iwinna 20:35) E Pọl keghi wa rhie igiọdu ne etẹn, sokpan ọ ma dobọ yi vba. Ọ keghi ya ‘ẹko rhiẹnrhiẹnmwẹ loo emwi ne ọ mwẹ hia’ kevbe ẹrhiọn hia ne ọ mwẹ ya ru iyobọ ne etẹn. (2 Kọr 12:15) Te ọ vbe khẹke ne ediọn gha zẹ emwi ru. Ọna ẹre ọ khian ghi gele rhiẹre ma wẹẹ, iran hoẹmwẹ etẹn iran.—1 Kọr 14:3.

9. De odẹ nọ khẹke ne ediọn ya gha rhie adia ne etẹn?

⁹ Adia ne a rhie ne etẹn keghi re odẹ ọkpa ne a ya rhie ẹrhiọn ye iran iwu sokpan, te ọ khẹke ne ediọn lele igiẹmwi ni rre Baibol, vbe iran ghaa rhie adia ne etẹn. Vbe nọ dekaan ọna, Jesu keghi rhie igiemwi esi yotọ vbe ọ ghi rhiọkpaegbe nẹ. Ọ mwẹ ako ne etẹn ni ghaa rre iko Ẹfisọs, Pẹgamọm kevbe Tiatira vbe Asia Mainọ na gha vburriẹ, rhunmwuda ọni, Jesu keghi rhie adia nọ wegbe ne iran. Sokpan, te ọ ka tian iran ye ako ne iran na musọe, ọ ke rhie adia ne iran. (Arhie 2:1-5, 12, 13, 18, 19) Ọ keghi tama etẹn ni rre iko e Laodisia wẹẹ: “Ọmwa ne I hoẹmwẹ ọnrẹn ọre I gu gui, ọre I vbe gbe hin ọkhọ rre. Mu aro yọ khekherriọ, ne u fiwerriẹ hin orukho ruẹ rre.” (Arhie Maan 3:19) Ọna ọre igiemwi nọ khẹke ne ediọn gha lele vbe iran ghaa gbe emwa hin ọkhọ rre.

10. De vbene ima hia khian ya gha mwẹ ọghae hẹ vbe igiọdu ne a rhie ne egbe?

¹⁰ Ẹi re ediọn ọkpa ẹre iwinna igiọdu ne a rhie ne etẹn bi ye ọre egbe. Ukọ e Pọl keghi rhie ibude ne Ivbiotu e Kristi hia, ne iran gha “ta ẹmwẹ ne ọ yi ọmwa obọ, egbe ne ọ rhie ẹtin ye ọmwa iwu.” (Ẹfis 4:29) Te ọ khẹke ne aro ima gha sotọ vbe egbe etẹn, ne ima mieke na rẹn iyobọ nọ khẹke ne ima gha ru ne iran. E Pọl keghi rhie adia ne etẹn ni zẹ urhuẹvbo e Hibru. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa gie  obọ uwa ne lughọlughọ si tua, wa vbe gie igbọn ne ọ rhie gbe egbe deziẹn. Wa gha la odẹ ne ọ diae khian, ne owẹ arọ nii ghẹ wa khian ne ẹi ghi mwẹ vbe ọ gia ya ru sokpan, ne ọ khian ne a mu ẹre egbe rran.” (Hib 12:12, 13) Ọna rhiema wẹẹ, ma hia fẹẹrẹ ẹre ọ khẹke nọ gha rhie igiọdu ne egbe ya sẹ egbe ehọnrre.

11. De vbene Marthe ya miẹn iyobọ hẹ vbe iro han rẹn?

¹¹ Ọtẹn nokhuo ọkpa ne a tie ẹre Marthe * ne iro han rẹn vbe ẹghẹ eso keghi kha wẹẹ: “Vbe I ghi na erhunmwu nẹ vbe ẹdẹ ọkpa ne Osanobua rhie ifuẹko mẹ, I na miẹn ọtẹn nokhuo ọkpa nọ khian enọwanrẹn nẹ. Ọ na tohan mwẹ, ọ na gele rhiẹre ma wẹẹ, irẹn rẹn emwi ne I lagberra. Ẹghẹ nọ khẹke zẹẹ ẹre ọ ya rhie igiọdu nii mẹ. Ọ na vbe gu mwẹ rẹn wẹẹ, irẹn ka vbe lae egbe ọlọghọmwa na gberra nẹ. Orhiọn mwẹ na ghi sotọ.” Ọ gha kẹ, ọtẹn nokhuo nii, nọ khian enọwanrẹn nẹ, ma rẹn vbene ẹmwẹ igiọdu nii ya ru iyobọ ne Marthe hẹ.

12, 13. De odẹ eso ne ima gha ya sẹtin ya ẹmwẹ ibudẹ nọ rre ebe Filipai 2:1-4 ru emwi?

¹² Vbe Pọl rhie ibude ne etẹn ni rre iko nọ rre Filipai, ọ keghi kha wẹẹ: ‘Ẹdẹ agbọn uwa vbe uwu Kristi rhie iwegbe ne uwa ra? Uwa deba etẹn do iko ra? Wa mwẹ itohan kevbe ẹnina daa egbe ra? I ya tua uwa khekherriọ ne uwa ya ẹko mwẹ rhiẹnrhiẹn fo, vbekpae ne uwa gha na gha mwẹ ekhọe ọkpa, wa gba gha hoẹmwẹ egbe, ne uwa vbe gha re ọkpa vbe orhiọn kevbe ekhọe. Wa ghẹ ya ekhọe a gua ye ẹgẹn ọmwa ọkpa ru emwi rhọkpa, ra ekhọe abawẹ, sokpan wa gba gha daa ne egbe, vbene uwa i na ro ighẹ wa maan sẹ ọmwa ọvbehe. Wa gha mu ọghe emwa ọvbehe ya okaro, ẹi re ọghe enegbe uwa ọkpa.’—Fil 2:1-4.

¹³ Te ọ gele wa khẹke ne ima gha mu ọghe emwa ọvbehe ye okaro, ma ghi gha rhie igiọdu ne emwa vbe odẹ ọghe ahoẹmwọmwa, ma ghi gha mwẹ ọghae vbe iko ne a do miẹn egbe, ma ghi vbe gha mwẹ itohan kevbe ẹnina daa egbe.

14. De odẹ ọkpa ne ima gha ya sẹtin rhie igiọdu ne ọmwa?

¹⁴ Ọ keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ vbe ima gha họn wẹẹ, emwa ne ima gu tie Baibol, ni ghi do khian Osẹe Jehova wa ye ga Osanobua vbuwe amuẹtinyan. Erriọ wa vbe gha ye ne ukọ e Jọn. Ọ keghi kha wẹẹ: “Emwi ọkpa i rrọọ ne ọ ghi ya ẹko mwẹ rhiẹnrhiẹn gberra ọni, vbe I họn wẹẹ, ivbi mwẹ wa rrọọ vbe uwu ẹmwata nii.” (3 Jọn 4) Arọndẹ nibun keghi mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko vbe ọmwa ne iran gu tie Baibol gha ghi do gbọzinian vbe odẹ ọghe ẹmwata, ugbẹnso, eso ghi vbe do gha re arọndẹ. Odẹ ọkpa ne a ya rhie igiọdu ne arọndẹ ne orhiọn gbe yọ re iwu, ọre ne a ye ẹre rre, vbene ọ he ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe hẹ vbe odẹ ọghe orhiọn.

15. De odẹ ne ima gha ya sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ni rhiegba ye ugamwẹ e Jehova?

¹⁵ Ọgbaroghe ọghe otako nibun vbe amwẹ iran keghi tae vbene ọ rhie ẹrhiọn ye iran iwu hẹ, vbe etẹn eso gha gbẹn ebe gie iran, ya gbọyẹmwẹ ye iwinna ne iran ru vbe otu e Jehova. Erriọ vbe ya rhie igiọdu ne avbe arọndẹ, ediọn, arọndẹ ne a gie yo isi kevbe etẹn ni ga vbe Abotu vbe etẹn gha gbọyẹmwẹ ye iwinna ne iran ru.

16. De emwi ne ima gha sẹtin ru ya rhie igiọdu ne emwa ọvbehe?

¹⁶ Deghẹ ọmwa ne ekhue mu ma khin ra ọmwa ne ẹmwẹ i kẹ ọre ne a taa, ọni rhiema wẹẹ ima i sẹtin rhie igiọdu ne emwa ọvbehe ra? Hiehie! Ẹi wa re emwi nọ lọghọ ne a rhie igiọdu ne emwa ọvbehe. U ghaa tuọ ọmwa, u sẹtin muẹnmuẹn ogiẹ daa re. Deghẹ ọmwa nii ma muẹnmuẹn ogiẹ daa ruẹ, u ghi la evba rẹn wẹẹ, emwi ma de yọ. U gha rhie ehọ ne ọmwa vberriọ taa yi, ọni sẹtin fu ẹre ẹko rre.—Jems 1:19.

17. De vbene Henri ya miẹn igiọdu hẹ?

 ¹⁷ Ọ keghi da ọvbokhan okpia ọkpa ne a tie ẹre Henri sẹ ugboloko, vbe etiẹn ọnrẹn vbuwe ẹgbẹe kevbe erhae, nọ te gha re ọdiọn ne a rhie ọghọ na vbe iko, kpa hin otu e Jehova rre. Ọgbaroghe ọghe otako ẹre ọ ghi rhie igiọdu nẹẹn. Ọna rhiẹre ladian ne iran gba ya wọn eti. Ọgbaroghe ọghe otako nii keghi rhie ehọ ne Henri taa yi. Ẹmwẹ igiọdu na, ẹre ọ ghi ye Henri do rẹn wẹẹ, irẹn gha mudia gbain vbe odẹ ọghe ẹmwata, ẹre irẹn khian na sẹtin ru iyobọ ne egbẹe ọre ni defua vbe odẹ ọghe ẹmwata. Ọ keghi miẹn ifuẹko vbe ọ tie ebe Psalm 46; Zẹfanaia 3:17; kevbe Mak 10:29, 30.

18. (a) De emwi ne Ọba e Solomọn khare? (b) De ibude ne ukọ e Pọl rhie ne ima?

¹⁸ Vbe ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Marthe kevbe Henri? Emwi ẹwaẹn ọghe iran rhiẹre ma wẹẹ, ma hia gha sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ima nikpia kevbe nikhuo. Ọba e Solomọn keghi kha wẹẹ: “U miẹn vbe ọ rhiẹnrhiẹn hẹ, a deghẹ a miẹn ẹmwẹ nọ guae ro ya gie vbene emwi ye hẹ zẹẹ. Aro ni mumu ogiẹ ghi gha ya ẹko ọmwa rhiẹnrhiẹn, iyẹn esi ghi gha ye ọmwa rran sayọ.” (Itan 15:23, 30) Ọmwa ne iro han rẹn gha miẹn ifuẹko vbe ọ gha tie ebe Owa Ọkhẹ ra ebe iyẹn ọghomwa vbe jw.org. Ukọ e Pọl vbe gi ima rẹn wẹẹ, ihuan Arriọba ne a so kugbe gha sẹtin rhie orhiọn ye ima iwu. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa gha ye ẹwaẹn ma egbe emwi, ne uwa vbe gha yae bu egbe ude. Wa gha ye Psalm so ihuan, wa gha so ihuan kevbe ihuan ni huanrẹn, wa gha ye ekhọe oghọghọ so ihuan ghe Osanobua uwa.”—Kọl 3:16; Iwinna 16:25.

19. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima rhiegba ye igiọdu ne a rhie ne egbe zẹ vbene ufomwẹ agbọn na ya sikẹ otọ? De emwi nọ khẹke ne ima gha ru?

¹⁹ Zẹ vbene ima ya sikẹ ẹdẹ ugborhirhi ọghe Jehova, te ọ khẹke ne ima rhiegba ye igiọdu ne a rhie ne egbe. (Hib 10:25) Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima gha lele adia ne Pọl rhie ne Ivbiotu e Kristi vbe orre nokaro. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa gha rhie ẹtin ye egbe iwu, wa gha ye egbe obọ zẹ vbene uwa wa ruẹe na.”—1 Tẹs 5:11.