1. De ilẹkẹtin ne ima mwẹ?

 ZẸVBE emwa ọghe Jehova, ma wa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima, kevbe wẹẹ, ọ vbe hoo ne ima rri orhiẹnrhiẹn agbọn. (Rom 8:35-39) Ma vbe mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, avbe ilele ni rre Baibol wa mwẹ iyobọ nọ ye ne ima vbe ẹghẹ hia, adeghẹ ima na ya iran gha ru emwi. (Aiz 48:17, 18) Sokpan, vbọ khẹke ne ima ru, deghẹ ọlọghọmwa na de rre vbe udemwurri?

2. De ọlọghọmwa eso ne ima gha sẹtin miẹn, de iziro ne avbe ọlọghọmwa na gha sẹtin ya ima gha mwẹ?

² Ai miẹn ọguọmwadia e Jehova nẹi miẹn ọlọghọmwa. Vbe igiemwi, ọmwa ima vbe uwu ẹgbẹe sẹtin wa ru emwi eso nọ da ima. Ma sẹtin gha khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe, rhunmwuda ọni, ma i ghi sẹtin ru emwi nibun vbe ugamwẹ e Jehova. Ma sẹtin gha rri oya rhunmwuda odekun ẹrhia nọ sunu. A sẹtin vbe gha zẹ ima kpokpo rhunmwuda emwi ne ima yayi. Ma ghaa rre ọlọghọmwa vbenian, ma sẹtin gha nọ egbe ima wẹẹ: ‘Mẹ ọkpa ẹre ọ ya rre ra? De ọmwa ne imẹ wa mobọ ru khọọ? Te Jehova ghi mu ohu mwẹ ra?’ Ẹghẹ eso rrọọ ne u ya gha mwẹ iziro vbenian ra? Ọ ghaa yerriọ, ghẹ gi ẹtin fuẹ! Eguọmwadia e Jehova nibun vbe gha mwẹ egbe iziro na.—Psm 22:1, 2; Hab 1:2, 3.

3. Vbe ima miẹn ruẹ vbe ebe Psalm 34:19?

³ Tie Psalm 34:19. Emwi eva kpataki ma miẹn ruẹ vbe ako na: (1) Emwa esi keghi miẹn ọlọghọmwa. (2) E Jehova keghi miẹn ima fan vbe uwu ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye. De vbene Jehova ya miẹn ima fan hẹ? Odẹ ọkpa nọ ya ru ọna, ọre nọ na gi ima rẹn emwi ne ima gha ya egbe miẹn vbe agbọn na. Ẹmwata nọ wẹẹ, e Jehova wẹẹ ima a gha sọyẹnmwẹ zẹvbe ne  ima ya ga irẹn, sokpan, ọ ma tama ima wẹẹ, ma i khian zẹdẹ miẹn ọlọghọmwa. (Aiz 66:14) Ọ rhie igiọdu ne ima, ne ima rhie aro tua odaro, ọni ọre ẹghẹ ne ima khian ya gha sọyẹnmwẹ agbọn ne irẹn mwamwa khẹ ima. (2 Kọr 4:16-18) Sokpan vbe nọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, e Jehova gha ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin ye gha ga irẹn khian.—Lam 3:22-24.

4. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

⁴ Nian, gi ima ziro yan emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe emwa ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ kevbe ẹghẹ na. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, ma gha miẹn ọlọghọmwa na ma hoo, a ma kọ. Sokpan, adeghẹ ima na mu ẹtin yan e Jehova, ẹi khian ya ekhue mu ima. (Psm 55:22) Zẹvbe ne ima ya ziro yan avbe okha na, nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Adeghẹ imẹ ẹre emwi na sunu daa, de emwi ne I gha te ru? De vbene avbe okha na khian ya ru iyobọ mẹ, ne I ya mu ẹtin yan e Jehova sayọ? De vbene I khian ya sẹtin rhie emwi ne I ruẹ re ye uyinmwẹ hẹ?’

5. De emwi ne Leban ya aro e Jekọb miẹn? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

⁵ Eguọmwadia e Jehova vbe ẹghẹ nẹdẹ wa miẹn ọlọghọmwa ne iran ma te ya aro yi. Gia guan kaẹn e Jekọb. Erhae keghi tama rẹn nọ ya rhie ọkpa vbe emọ ikhuo e Leban rọnmwẹ, rhunmwuda ẹgbẹe nii ghaa ga e Jehova. Erhae na vbe tama rẹn wẹẹ, e Jehova gha fiangbe ẹre wọrhọwọrhọ. (Gẹn 28:1-4) E Jekọb na ru emwi ne erhae tama rẹn. Ọ na kpa vbe otọ e Kenan, ọ na gha rrie ẹvbo e Leban, e Leban ghaa mwẹ emọ ikhuo eva na tie ẹre Lia kevbe Rekiẹl. E Jekọb wa hoẹmwẹ e Rekiẹl, ẹre ọ na ghi wẹẹ, irẹn gha ga yọ vbe ukpo ihinrọn. (Gẹn 29:18) Sokpan, emwi ma ghi deyọ vbene Jekọb te ya aro yi. E Leban keghi muẹn ru, nọ mieke na rhie ovbi ẹre ne ọdiọn na tie ẹre Lia. Ọ na wẹẹ irẹn gha rhie Rekiẹl ne Jekọb vbe uzọla nọ ghi lelẹe, sokpan te ọ khian ga yọ la ukpo ihinrọn ọvbehe. (Gẹn 29:25-27) Te Leban wa gha mu e Jekọb ru, vbe ukpo 20 gbalaka nọ ya winna lelẹe!—Gẹn 31:41, 42.

6. De ọlọghọmwa ọvbehe ne Jekọb miẹn?

⁶ E Jekọb wa ye miẹn ọlọghọmwa nibun ọvbehe. E Jekọb wa gha mwẹ ẹgbẹe nọ kpọlọ, sokpan ivbi ẹre nikpia ma gha ru emwi kugbe. Iran na kue khiẹn e Josẹf ne ọtẹn iran zẹvbe ọviẹn. Ivbi e Jekọb eva na tie ẹre Simiọn kevbe Livai, keghi ya yin uyinmwẹ nọ rhie ozan gie ẹgbẹe iran kevbe Jehova. Deba ọni, ọvbokhan e Jekọb nọ wa kakabọ hoẹmwẹ ọnrẹn na tie ẹre Rekiẹl keghi wu, vbe ọ biẹ ovbi ẹre ne ukpogieva. Rhunmwuda ukhunmwu nọ ghaa fi, e Jekọb na ya egbe ọmaẹn gha rrie Igipt.—Gẹn 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. De vbene Jehova ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, irẹn gu e Jekọb rrọọ?

⁷ E Jekọb wa gele miẹn emwi vbe agbọn, sokpan, ọ ma sẹ e Jehova rae, ọ rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova gha mu eyan rẹn sẹ. E Jehova tobọre ma vbe ya ekhue mu e Jekọb. Vbe igiemwi, agharhemiẹn wẹẹ, te Leban ghaa mu e Jekọb ru, te Jehova ye ya ẹfe we Jekọb. Ẹi mwẹ e Jekọb ma rho e Jehova vbe ọ ghi bẹghe ovbi ẹre ighẹ e Josẹf ne irẹn te gha roro ẹre wẹẹ, ọ wu nẹ! Ne Jekọb na kakabọ sikẹ e Jehova, ẹre ọ ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin zin egbe avbe ọlọghọmwa nọ miẹn. (Gẹn 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Ma gha gele gu obọ e Jehova, ma gha vbe sẹtin zin egbe ọlọghọmwa nọ rhirhi de rre.

8. De emwi ne Ọba e Devid te gha hoo nọ ru?

 ⁸ Ọba e Devid ma sẹtin ru emwi hia nọ te gha hoo nọ ru ne Jehova. Vbe igiemwi, e Devid te wa gha hoo nọ bọ ọgua Osa ne Jehova. Vbe ọ ghi mu ẹmwẹ na ma akhasẹ ighẹ e Natan, e Nathan na tama rẹn wẹẹ: “Ru emwi ne uwẹ rhirhi mwamwa vbe ekhọe ruẹ rhunmwuda, Osanobua rrọọ yaba ruẹ.” (1 Krọ 17:1, 2) U miẹn vbene ẹko gha rhiẹnrhiẹn e Devid hẹ, ye ẹmwẹ ne Natan tae na. Ọ gha kẹ, vbobọvbobọ nii, ẹre ọ ya suẹn gha ru emwamwa ọghe ọgua Osa nọkhua nọ khian bọ na.

9. Vbe Devid a ru, vbe Natan tama rẹn wẹẹ, ẹi irẹn ẹre ọ khian bọ ọgua Osa ne Jehova?

⁹ Vbọ ma he kpẹẹ gbe vba, e Natan na dọlegbe bu e Devid gha dee, ẹmwẹ nọ ghi tama e Devid i zẹdẹ re emwi nọ te ya aro yi. “Vbe asọn nii,” e Jehova keghi tama e Natan wẹẹ, ovbi e Devid ẹre ọ khian bọ ọgua Osa nii, ẹi re Devid. (1 Krọ 17:3, 4, 11, 12) Vbe Devid ghi họn ẹmwẹ na, de emwi nọ ghi ru? Ọ na fi emwamwa nọ te mwẹ werriẹ. Ọ na ghi suẹn gha koko igho kevbe emwi ughughan ne ovbi ẹre ighẹ e Solomọn khian ya bọ enene ọgua Osa.—1 Krọ 29:1-5.

10. De vbene Jehova ya fiangbe Devid hẹ?

¹⁰ E Jehova ghi tama e Devid wẹẹ, ẹi irẹn ẹre ọ khian bọ ọgua Osa ne irẹn, vbobọvbobọ nii, ọ na wa vbe gu e Devid ta ile. Ọ na yan ma e Devid wẹẹ, te ọkpa vbe ivbi ẹre khian gha kha vbe etẹbitẹ. (2 Sam 7:16) Vbe agbọn ọgbọn nọ dee, u miẹn vbene Devid khian gha ghọghọ hẹ, vbe ọ gha do rẹn wẹẹ, e Jesu nọ ke uniẹn irẹn rre, ọre Ọba nọ khaemwisẹ vbe ọwara ukpo arriaisẹn ọkpa! Okha ọghe Devid ya ima rẹn wẹẹ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ima ma ghi sẹtin ru emwi ne ima te hoo ne ima ru vbe ugamwẹ e Jehova, e Jehova gha ye fiangbe ima vbe odẹ ne ima ma te ya aro yi.

11. De vbene Jehova ya fiangbe Ivbiotu e Kristi nẹdẹ, agharhemiẹn wẹẹ, Arriọba ne iran ghaa khẹ ma rre vbe ẹghẹ ne iran te ya aro yi? (Iwinna 6:7)

¹¹ Ivbiotu e Kristi nẹdẹ wa vbe miẹn ọlọghọmwa ne iran ma te ya aro yi. Vbe igiemwi, iran wa gha hoo ne Arriọba Osanobua rre, sokpan iran ma rẹn ẹghẹ nọ khian ya rre. (Iwinna 1:6, 7) De emwi ne iran ghi ru? Iran keghi rhiegba ye iwinna ikporhu. Zẹvbe ne iyẹn nọ maan ya gha vẹwae, ọ na do dewarorua wẹẹ, e Jehova wa gha fiangbe iwinna iran.—Tie Iwinna 6:7.

12. De emwi ne Ivbiotu e Kristi nẹdẹ ru, vbe ẹghẹ ne ukhunmwu ya gha fi?

¹² Vbe asẹ ọkpa, ukhunmwu nọkhua keghi fi “la otọ agbọn hia.” (Iwinna 11:28) Ivbiotu e Kristi nẹdẹ wa vbe rri oya ẹre. Muẹn roro vbene ohanmwẹ ya gha viọ obọ ne iran hẹ. Ẹi mwẹ avbe uhunmwuta ẹgbẹe ma gha si osi ye vbene iran khian ya sẹtin kpemehe ne ẹgbẹe iran hẹ. Avbe igbama ni te gha hoo ne iran rhie egbe ye iwinna ikporhu sayọ vbe vbo? Te iran khian ghi zin egbe ne ukhunmwu nii ka fo nẹ ra? Vbene ọ rhirhi gha ye hẹ, etẹn na keghi ru afiwerriẹ nọ khẹke. Iran na ye gha kporhu vbene ẹtin iran sẹ, iran na vbe ya emwi ne iran mwẹ ru iyobọ ne etẹn ni rre Judia.—Iwinna 11:29, 30.

13. De afiangbe ne Ivbiotu e Kristi nẹdẹ miẹn vbe ẹghẹ ne ukhunmwu ya gha fi?

¹³ De afiangbe ne Ivbiotu e Kristi nẹdẹ miẹn vbe ẹghẹ ne ukhunmwu ya gha fi? Etẹn na ru iyobọ na, wa rẹn wẹẹ, e Jehova ẹre ọ loo etẹn ya ru iyobọ ne iran. (Mat 6:31-33) Ẹi mwẹ iran ma vbe bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn ni rre do ru iyobọ ne iran wa gele hoẹmwẹ iran. Iran ni ru izọhẹ kevbe iran ni viọ emwi na ya ru izọhẹ gie etẹn na, wa vbe miẹn ọyẹnmwẹ na lae miẹn vba ghaa rhie ne emwa ọvbehe. (Iwinna 20:35) E Jehova keghi fiangbe iran, rhunmwuda ne iran na sẹtin zin egbe vbe emwi fi werriẹ vbe ẹdagbọn iran.

14. Vbọ sunu daa e Banabas kevbe ukọ e Pọl, vbọ ghi sunu rhunmwuda ne iran na ye gha kporhu? (Iwinna 14:21, 22)

¹⁴ Te a wa gha zẹ Ivbiotu e Kristi nẹdẹ kpokpo, ugbẹnso, ọ ghi gha re ẹghẹ ne iran ma zẹdẹ ya aro yi. Gia ghee emwi nọ sunu daa e Banabas kevbe ukọ e Pọl vbe iran kporhu vbe ikinkin ọghe Listra. Vbe okaro, emwa ni rre ẹvbo nii keghi gbe ọbokhian ne iran, iran na  rhie ehọ ne iran ta yi. Sokpan, ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, avbe eghian na do “ruẹn ẹmwẹ ye emwa nii ẹko.” Emwa eso ni ka rhie ehọ ne iran ta yi, ẹre ọ ghi vbe suẹn gha filo ugbe gbe Pọl, sẹrriọ wẹẹ, iran na gha roro ẹre wẹẹ, ọ wu nẹ. (Iwinna 14:19) Vbe uwu ena hia, e Banabas vbe Pọl na ye ya kporhu vbe ihe ọvbehe. Vbọ ghi sunu rhunmwuda ne iran ma na dobọ ikporhu yi? “Emwa eso vba na do khian erhuanegbe,” igiemwi esi ọghe iran kevbe ẹmwẹ ne iran tae wa vbe rhie igiọdu ne etẹn. (Tie Iwinna 14:21, 22.) Rhunmwuda ne Banabas vbe Pọl ma na gi ẹtin fo iran, vba gheghe suẹn gha zẹ iran kpokpo, ọna keghi rhie igiọdu ne etẹn nibun. Deghẹ ima ma na vbe gi ẹtin fo ima vbe iwinna ne Jehova waa ima re, ọ gha vbe fiangbe ima.

15. Vbua miẹn ruẹ vbe okha ọghe Ọtẹn Nokpia A. H. Macmillan?

¹⁵ Vbene ọ te sẹ ukpo 1914, emwa ọghe Jehova wa ya aro yọ wẹẹ, emwi eso gha sunu. Vbe igiemwi, gia guan kaẹn Ọtẹn Nokpia A. H. Macmillan. Zẹvbe nọ vbe gha ye ne etẹn nibun vbe ẹghẹ nii, ọtẹn nokpia na kegha roro ẹre wẹẹ, irẹn gha rherhe kpa gha rrie ẹrinmwi. Vbe ọta nọ ya guan vbe September 1914, ọ na wẹẹ: “Ọ gha kẹ, ọna ọre ọta azagba nokiekie ne I khian ya guan.” Sokpan, ọni ma gha re ọta nokiekie nọ ya guan. Ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, Ọtẹn Nokpia Macmillan keghi kha wẹẹ: “Ọ khọ wẹẹ, te egbe wa kakabọ gha bọbọ ima, ma na gha roro ẹre wẹẹ, vbobọvbobọ nii, ẹre ima khian ya kpa gha rrie ẹrinmwi.” Ọ na ye vbe kha wẹẹ: “Emwi nọ wa khẹke ne ima ru, ọre ne ima rhiegba ye iwinna e Nọyaẹnmwa.” Ọtẹn Nokpia Macmillan wa gele ru vberriọ. Te ọ wa rhiegba ye iwinna ikporhu. Ẹkpotọ na vbe kie nẹẹn ya rhie igiọdu ne etẹn na mu ye eghan, rhunmwuda ne iran ma na deba Ivbiyokuo. Te ọ wa ye gha yo iko uhiẹn ya sẹ egbe ọmaẹn. De afiangbe ne Ọtẹn Nokpia Macmillan miẹn, rhunmwuda nọ na rhiegba ye ugamwẹ e Jehova, a te miẹn wẹẹ emwi nọ ya aro yi sẹ ọre obọ? Vbọ ghi bu ẹghẹ nọ khian ya wu vbe ukpo 1966, ọ na kha wẹẹ: “Te amuẹtinyan mwẹ wa ye wegbe, ọ ma zẹdẹ beghe.” Igiemwi esi nọ khẹke ne ima ya egbe taa ẹre ọna khin, katekate adeghẹ a na miẹn wẹẹ, ọ kpẹẹ re ne ima ke zin egbe, sokpan emwi ne ima ya aro yi ma he ye sẹ obọ!—Hib 13:7.

16. De ọlọghọmwa ne Herbert Jennings kevbe ọvbokhan rẹn ghaa ye, ne iran ma te zẹdẹ ya aro yi? (Jems 4:14)

¹⁶ Etẹn nibun wa rrọọ ni wa khuọnmwi emianmwẹ nọ wegbe, ne iran ma te zẹdẹ ya aro yi. Vbe igiemwi, vbe ọtẹn nokpia Herbert Jennings b ghi ta okha ọghe ẹdagbọn ọnrẹn, ọ na guan kaẹn vbene irẹn vbe ọvbokhan irẹn ya gha sọyẹnmwẹ iwinna iran vbe Ghana zẹvbe arọndẹ na gie yo isi. Sokpan, ọ ghi zẹ kpẹẹ, ọtẹn na keghi suẹn gha khuọnmwi emianmwẹ na tie ẹre mood disorder; ọ sẹtin wa gha ghọghọ nian, vbene u te vbe rẹn, iro ghi wa vbe han rẹn. Ọtẹn nokpia na keghi ya unu kaẹn ẹmwẹ nọ rre ebe Jems 4:14, ọ na wẹẹ, irẹn ma zẹdẹ ya aro yọ wẹẹ, erriọ ‘ẹdagbọn’ irẹn khian ghi gha ye. (Tie ẹre.) Ọ khare wẹẹ: “Ma ghi ghee wẹẹ erriọ ghi nọ, ma na wẹẹ ima gha kpa hin e Ghana rre, ma na ghi sẹ avbe osẹ ima rae gha rrie Canada [na ya gbaroghe mwẹ].” E Jehova wa ru iyobọ ne Ọtẹn Nokpia Jennings kevbe ọvbokhan rẹn ne iran ye sẹtin gha ga irẹn, agharhemiẹn wẹẹ, emwi ne iran miẹn i re nekherhe.

17. De vbene okha ọghe Ọtẹn Nokpia Jennings ya ru iyobọ ne etẹn eso?

 ¹⁷ Ẹmwẹ ne Ọtẹn Nokpia Jennings tae vbe okha ọghe ẹdagbọn ọnrẹn, wa gele ru iyobọ ne emwa ọvbehe. Ọtẹn nokhuo ọkpa khare wẹẹ: “I ma he tie okha rhọkpa nọ he mu mwẹ ekhọe vbenian ẹdẹ. . . . Vbe I ghi tie ẹre wẹẹ, te Ọtẹn Nokpia Jennings sẹ iwinna ugamwẹ ọghẹe rae, ya gbaroghe egbe ẹre, ọ keghi ru iyobọ mẹ ya rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne I gha ru emwi ye oreghe.” Ọtẹn ọkpa ye vbe kha wẹẹ: “Ukpo igbe ẹre I ya ga zẹvbe ọdiọn, sokpan I keghi mu iwinna ediọn yotọ, rhunmwuda emianmwẹ ẹrherhe ne I ghaa mwẹ. Ẹghẹ hia ẹre I ya gha tama egbe mwẹ wẹẹ, te I wa gbe okhuẹ re, rhunmwuda ọni, I ma ghi zẹdẹ gha tie avbe okha ọghe ẹdagbọn ọmwa. . . . Sokpan ne ọtẹn nokpia Jennings ma na gi egbe wọọ ọre, wa gele rhie ẹrhiọn yọ mwẹ iwu.” Ọna ya ima rẹn wẹẹ, adeghẹ ima na zin egbe ọlọghọmwa ne ima ma te ya aro yi, ọ gha wa rhie igiọdu ne emwa ọvbehe. Ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwi ma ghi deyọ vbene ima te roro ẹre yi, ma gha ye sẹtin rhie igiemwi yotọ ne emwa ọvbehe, adeghẹ ima na gha mwẹ amuẹtinyan kevbe izinegbe.—1 Pit 5:9.

18. Zẹvbe nọ rre efoto nọ rre ipapa 18, vbua miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe ọtẹn nokhuo nọ dẹgbẹe nọ rre Nigeria?

¹⁸ Eguọmwadia e Jehova wa vbe rri oya ọlọghọmwa ni rre agbọn na, vbe na ghee COVID-19. Ọ ghaa mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa nọ dẹgbẹe nọ rre Nigeria, ọtẹn na ma gha mwẹ igho kevbe evbare. Vbe owiẹ vbe ẹdẹ ọkpa, ovbi ẹre nokhuo na nọ rẹn emwi ne iran khian ghi re vbe ago izẹ ọkpa ne iran mwẹ gha ghi fo nẹ. Ọtẹn nokhuo na keghi tama ovbi ẹre wẹẹ, iran i mwẹ igho kevbe evbare, sokpan iran gha le nene evbare ne iran mwẹ, iran ghi vbe mu ẹtin yan e Jehova vbene okhuo nọ dẹgbẹe ọghe Zẹrafat vbe ru ẹre. (1 Ọba 17:8-16) Vbene iran ghi te suẹn gha roro emwi ne iran khian re vbe avan, etẹn na wa viọ evbare gie iran. Evbare na viọ gi iran na, gha wa mu iran gberra uzọla eva. Ọtẹn nokhuo na na wẹẹ, irẹn ma te zẹdẹ rẹn wẹẹ e Jehova wa gha gbehọkotọ danmwehọ zẹvbe ne irẹn vbe ovbi ẹre ya gha guan. Vbene ẹmwata, ma gha mu ẹtin yan e Jehova, adeghẹ ọlọghọmwa ne ima ma te ya aro yi na  de rre, ọ ghi kue ya ima sikẹ e Jehova sayọ.—1 Pit 5:6, 7.

19. De ukpokpo ne Aleksey Yershov zin egbe ẹre?

¹⁹ Ke ukpo eso gha dee nian, etẹn ima wa rri oya ukpokpo ne iran ma hoo iran ma kọ. Gia guan kaẹn Ọtẹn Nokpia Aleksey Yershov, nọ rre Russia. Vbe ọtẹn na dinmwiamẹ vbe ukpo 1994, te emwa ọghe Jehova wa gha mwẹ afanvbimu vbe ẹvbo nii. Sokpan ukpo eso ghi gberra nẹ, emwi hia na wa fi werriẹ vbe Russia. Vbe ukpo 2020, avbe olakpa na ya zanzan owa ọghe ọtẹn nokpia na, iran na vbe ya ẹtin vbe iwegbe miẹn ẹre emwi ewe nibun nọ mwẹ. Vbe uki eso ghi gberra nẹ, arriọba e Russia na wẹẹ, ọ rra uhi. Nọ ghi wa khọọ sẹ vbọ ọre wẹẹ, avbe vidio ne ọmwa nọ ba gha ru wẹẹ, te irẹn ruẹ e Baibol vbe ọwara ukpo ọkpa tobọre rrekọdi, ẹre a ya bu ohiẹn gbe ọtẹn na. Te a wa ya ọtẹn ima na dẹ!

20. De emwi ne Ọtẹn Nokpia Yershov ru, nọ ghi yae sikẹ e Jehova sayọ?

²⁰ Ukpokpo ne Ọtẹn Nokpia Yershov miẹn na biẹ ọmọ esi ra? Ẹn. Te irẹn ghi wa kakabọ sikẹ e Jehova. Ọtẹn na khare wẹẹ: “Ẹghẹ hia ẹre imẹ vbe ọvbokhan mwẹ ya gha na erhunmwu, I na do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova ẹre ọ khian ru iyobọ mẹ ya sẹtin la ọlọghọmwa na gberra.” Ọtẹn na ye vbe kha wẹẹ: “E Baibol ne I ghaa tie wa ru iyobọ mẹ ne iro ghẹ han mwẹ. Ẹghẹ hia ẹre I ya gha muẹn roro igiemwi ọghe eguọmwadia e Jehova nẹdẹ. Okha nibun rre Baibol nọ ya ima rẹn wẹẹ, ọ khẹke ne ima mu ẹtin yan e Jehova, ọ ma khẹke ne ima gha fian afianma.”

21. De emwi ne ima he ruẹ vbe ako iruẹmwi na?

²¹ De emwi ne ima he ruẹ vbe ako iruẹmwi na? Vbe agbọn ne ima ye na, nọ rẹn ẹdẹ nọ khian gbe akhuẹ i rrọọ. Ọrheyerriọ, ẹghẹ hia ẹre Jehova ya ru iyobọ ne eguọmwadia ẹre ni mu ẹtin yan rẹn. Zẹvbe nọ rre ako evbagbẹn nọhuanrẹn ne ako iruẹmwi na hẹnhẹn egbe yan, “ọlọghọmwa nibun, ẹre ọmwata miẹn, sokpan, e Jehova ghi miẹn rẹn fan vbe uwu ehia fẹẹrẹ.” (Psm 34:19) Nọnaghiyerriọ, uwa ghẹ gi ima gha rhie aro tua ọlọghọmwa ne ima ye, sokpan gi ima gha rhie aro tua e Jehova, rhunmwuda ọ mwẹ ẹtin nọ khian ya ru iyobọ ne ima. Ẹghẹ nii, vbe na ghee ukọ e Pọl ma ghi vbe sẹtin kha wẹẹ: “I keghi mwẹ ẹtin ne I ya ya egbe miẹn emwi hia rhunmwuda, ọmwa rrọọ nọ rhie ẹtin mẹ.”—Fil 4:13.