1, 2. De aro ughughan ne emwa ya ghee Paradais?

Ọ MWẸ ẹghẹ ne etẹn nibun ya ke otọ ẹvbo ughughan gha die asikoko nọkhua na do vbe Seoul Korea. A ghi zobọ nẹ, etẹn ni rre Korea na ya lẹga etẹn ni ke ihe ọvbehe rre, iran na gha fieghe obọ daa egbe. Ẹi mwẹ ikponi ma rhọ ku iran vbe iran ghaa tama egbe wẹẹ: “Ma gha miẹn egbe vbe Paradais!” De paradais ne iran ghaa guan kaẹn?

² Aro ughughan ẹre emwa ya ghee Paradais, rhunmwuda ọni, odẹ ughughan ẹre iran vbe ya gie ẹre. Emwa eso khare wẹẹ, emwi na miẹn vbe imina ẹre “paradais” khin. Eso vbe kha wẹẹ, “paradais” ọre ehe ke ehe nọ ya ọmwa sọyẹnmwẹ. A gha gie na tie okpia ne ohanmwẹ gbe, gha die ugie ne evbare na kpọ, ọ sẹtin kha wẹẹ paradais ẹre irẹn ghi ye. Vbe okhuo ọkpa miẹn iya nọ vuọn ne obobo ne mose mose, vbe odẹ ukpo 200 nọ gberra, ọ keghi kha wẹẹ, “Eu, e paradais na khin!” E Paradais ẹre a ye tie iya nii do fi ebanban, sokpan esia (snow) nọ dele ye iya nii vbe ukpo ukpo i re ne kherhe, ọ yo sẹ ibata 50 (50 feet). Vbe uwẹ a roro ighẹ Paradais khin? Wẹ mwẹ ayayẹro wẹẹ Paradais dee vbe odaro ra?

3. De ako ọghe Baibol nọ ka guan kaẹn e paradais?

³ E Baibol guan kaẹn e paradais nọ ghaa rrọọ vbe ẹghẹ omuhẹn kevbe paradais nọ dee vbe odaro. Ebe Gẹnẹsis ẹre ọ ka wa guan kaẹn Paradais. E Baibol ne a tie ẹre Catholic Douay Version, na ke urhuẹvbo e Latin zedu ẹre ladian, keghi kha vbe ebe Gẹnẹsis 2:8 wẹẹ:  “Ẹghẹ omuhẹn ẹre Nọyaẹnmwa Osanobua ya yi e paradais ọghe irọkhegbe, ọ ghi yi [Adam] nẹ, ọ na wẹẹ nọ gha yin ẹnrẹn.” Ifiẹmwẹ ọghe Hibru nọ rre uviẹn na ọre ‘ogba ọghe Idẹn.’ Evba ye Idẹn kha ọre “Irọkhegbe.” Te ogba nii wa gele ye mose mose, evbare ughughan ẹre ọ kpọ kua vbọ, emwa nagbọn kevbe aranmwẹ na vbe gba gha rrọọ vbuwe ọfunmwegbe.—Gẹn 1:29-31.

4. Vbọzẹe ne ima gha na sẹtin kha wẹẹ, e paradais ẹre ogba ọghe Idẹn ghaa khin?

⁴ “Ogba” vbe urhu e Hibru ọre pa·raʹdei·sos vbe urhu e Grik. Ebe na tie ẹre Cyclopædia ne M’Clintock kevbe Strong gbẹn keghi kha wẹẹ, ẹmwẹ na ighẹ pa·raʹdei·sos, gha wa fi la ovbi Grik ehọ, emwi okaro, nọ ka la re ekhọe ọre, ogba ne mose mose nọ wa kpọlọ, ne emwi rhọkpa i na rhie ikuanegbe ne ọmwa, ne okpe erhan nibun ni mọ ọmọ erhan ughughan na ya ye uviẹn, ne ẹzẹ ne iruẹn i ye lẹga kevbe ne avbe ohuan kevbe uzo nibun na kọn yo kọn rre, iran ghi gha rri irunmwu ni lẹgae nene ẹzẹ.—Yae Tae Gẹnẹsis 2:15, 16.

5, 6. Vbọzẹe ne Paradias na wii? De inọta ne ọna ghi ya emwa eso nọ?

⁵ Egbe paradais ne mosee vberriọ ẹre Jehova viọ Adam kevbe Ivi yi, sokpan ovbi ẹghẹ kherhe ẹre iran ya diẹya. Vbọzẹe? Iran keghi sọtẹ dae Jehova, erriọ paradais ya wii iran kevbe emọ ne iran ghi biẹlẹ. (Gẹn 3:23, 24) Agharhemiẹn wẹẹ ọmwa rhọkpa ma ghi gha rre uwu ogba nii, ọ khọ wẹẹ, ogba nii ye gha rrọọ, ya fi ẹghẹ ne okpamẹ ya rhọ vbe ẹghẹ Noa.

⁶ Emwa eso sẹtin gha muẹn roro wẹẹ: ‘A gha ye miẹn ẹghẹ ne ọmwa rhọkpa khian ya sẹtin gha rre Paradais vbe uhunmwu otagbọn na ra? De osẹe ni rhiẹre ma wẹẹ, e paradais a gha rrọọ vbe odaro?’ Adeghẹ u mwẹ ayayẹro wẹẹ, u gha gu emwa ne u hoẹmwẹ ọnrẹn gha rre Paradais vbe odaro, vbọre emwi kpataki nọ ya ruẹ mwẹ iyayi vberriọ? U gha sẹtin rhan otọ re, evbọzẹe ne u na yayi wẹẹ, ẹi mwẹ Paradais ma gha rrọọ vbe odaro ra?

7, 8. (a) De eyan ne Osanobua yan ma Ebraham? (b) De emwi ne Ebraham ghaa mwẹ vbe orhiọn vbe Jehova ru eyan na ma rẹn?

⁷ E Baibol ẹre ima khian na miẹn ewanniẹn ọghe inọta ne emwa nọ vbekpae paradais, rhunmwuda, Osanobua nọ yi e Paradais ẹre ọ vbe yan e Baibol. Gi ima ziro yan ẹmwẹ ne Osanobua tama Ebraham ne ọsiọre. Ọ keghi tama Ebraham wẹẹ irẹn gha gi ivbi ẹre gha bun vbe na ghee “ikpekhae ni rre ọkpẹn olokun.” E Jehova na vbe ru eyan ne kpataki na ma Ebraham, ọ keghi kha wẹẹ: ‘Iyaẹvbo agbọn na hia gha la uniẹn ruẹn miẹn afiangbe, rhunmwuda ne u na họn ẹmwẹ ne I tama ruẹn na.’ (Gẹn 22:17, 18) Ọ ghi sẹ ẹghẹ, Osanobua keghi ru eyan na ma ovbi e Ebraham kevbe eyẹ ọre.—Tie Gẹnẹsis 26:4; 28:14.

⁸ Ako ọkpa i rre Baibol nọ rhiẹre ma wẹẹ, Ebraham ghaa mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e paradais nọ rre ẹrinmwi ẹre Osanobua khian ya fiangbe emwa esi hia. Nọnaghiyerriọ, uhunmwu otagbọn na, ẹre Ebraham ghaa mwẹ vbe orhiọn vbe Osanobua ru eyan nii. Osanobua ẹre ọ tobọre ru eyan nii. Ọna rhie maa wẹẹ, emwi gha gele dunna ne emwa nagbọn hia. Sokpan, osẹe ọvbehe ye rrọọ, nọ rhiẹre ma wẹẹ, Osanobua gha ye otagbọn na khian paradais ra?

9, 10. De osẹe ọvbehe ni rhiẹre ma wẹẹ, Osanobua gha ye otagbọn na khian paradais vbe odaro?

⁹ E Devid nọ ke uniẹn Ebraham rre keghi guan kaẹn ẹghẹ na khian ya “ho emwa dan bẹkun.” (Psm 37:1, 2, 10) “Sokpan avbe ọmẹhẹ ẹre ọ ra yan otọe nii, iran ghi vbe gha ye ọfunmwegbe zọmọ vbe uwu ẹre.” E Devid ye vbe kha wẹẹ: ‘Emwa ata ẹre ọ ra yan otọe nii, iran ghi vbe yin ẹnrẹn vbe etẹbitẹ.’ (Psm 37:11, 29; 2 Sam 23:2) De vbene eyan na ya rhie igiọdu ne emwa ni hoo ne iran ru ahoo ọghe Osanobua vbe ẹghẹ nii? Ọ keghi kọe ye iran orhiọn wẹẹ, ọ gha sẹ ẹghẹ, agbọn na gha werriegbe khian e paradais, vbe ọ gha ghi kẹ emwa esi ọkpa vbe uhunmwu otagbọn.

 ¹⁰ Ẹdẹ ghi rrie ẹdẹ, Ivbi izrẹl nibun ni wẹẹ iran ga Osanobua, keghi fi iyeke gbe ẹre. Rhunmwuda ọni, Osanobua keghi gi Ivbi e Babilọn khọn agbẹnvbo Izrẹl muotọ, iran na vbe viọ Ivbi Izrẹl nibun gha rrie imu vbe Babilọn. (2 Krọ 36:15-21; Jer 4:22-27) Sokpan, avbe akhasẹ ọghe Osanobua keghi tae yotọ wẹẹ, Ivbi Izrẹl gha werriegbe gha die ẹvbo iran vbe iyeke ukpo 70. Avbe ẹmwẹ akhasẹ na, wa gele mwẹ amusẹ, ọ vbe kaẹn ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Zẹvbe ne ima ya ziro yan eso vbọ, gi ima hia, ne ima yẹrẹro, vbene iran ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ, Osanobua gha ya uhunmwu otagbọn na khian e paradais vbe odaro.

11. De ẹghẹ ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Aizaia 11:6-9 ka ya mwẹ amusẹ? De inọta nọ ghi khẹke ne ima zẹ ewanniẹn yi?

¹¹ Tie Aiz 11:6-9. Osanobua keghi loo Aizaia ya tae yotọ wẹẹ, Ivbi Izrẹl gha ghi ke Babilọn sẹ ẹvbo iran nẹ, ọfunmwegbe ẹre iran khian gha ye. Ohan emwi rhọkpa i khian vbe gha mu iran, vbe na ghee emwa dan kevbe aranmwẹ ni khọ. Ọmaẹn vbe ẹghele ghi gha mwẹ agbẹkunsotọ. Ọna ma ye ima re rre, vbene emwi ghaa ye hẹ vbe ogba ọghe Idẹni ra? (Aizaia 51:3) Aizaia ye vbe tae yotọ wẹẹ, uhunmwu otagbọn hia, gha vuọn ne ‘irẹnmwi e Nọyaẹnmwa, zẹ vbe ne amẹ vuọn okun.’ Ẹi re otọ Izrẹl ọkpa. De ẹghẹ ne ọna khian ya mwẹ amusẹ?

12. (a) De afiangbe ne Ivbi Izrẹl ni ke Babilọn gha die owa miẹn? (b) Vbọ ya ima rẹn wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Aizaia 35:5-10 gha vbe mwẹ amusẹ vbe odaro?

¹² Tie Aizaia 35:5-10. Aizaia keghi werriegbe ya unu kaan rẹn wẹẹ, aranmwẹ kevbe emwa dan i khian rhie ikuanegbe ne iran. Ọ na vbe kha wẹẹ, te otọ ọghe iran khian gha maan emwi okọ rhunmwuda, amẹ gha gbae ehe hia, zẹvbe ne ogba ọghe Idẹni vbe gha ye. (Gẹn 2:10-14; Jer 31:12) Ẹghẹ Ivbi Izrẹl ọkpa ẹre ẹmwẹ akhasẹ na ya mwẹ amusẹ ra? Yerre wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nii vbe kha wẹẹ, avbe arhuaro ghi do gha bẹghe. Sokpan osẹe i rrọọ nọ rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova mu Ivbi Izrẹl egbe rran vbe odẹ ọghe ọyunnuan, vbe iran ghi sẹ owa nẹ. De emwi ne ọna ghi rhiema? Ọni ọre wẹẹ, Osanobua gha mu emwa ni khuọnmwi egbe rran vbe odaro.

13, 14. De vbene ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Aizaia 65:21-23 ya mwẹ amusẹ vbe egbe Ivbi Izrẹl? De abọ ọghe ẹmwẹ akhasẹ na, nọ gha ye mwẹ amusẹ vbe odaro? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

¹³ Tie Aizaia 65:21-23. Itowa ẹre Ivbi Izrẹl ni kẹ imu rre do vba vbe iran ghi sẹ owa, iran ma vbe do vba ugbo ne emwi okọ ye. Sokpan, zẹ vbene ẹghẹ ya khian, emwi keghi fi werriẹ. Osanobua na fiangbe iran. Umiẹn ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ Ivbi Izrẹl vbe iran ghi sẹtin bọlọ owa, iran na yin ẹnrẹn, iran vbe kọ emwi okọ, iran na rhọ re.

¹⁴ Ẹmwẹ akhasẹ na khare wẹẹ, emwa nagbọn “gha wa tọ zẹ vbe erhan.” Erhan eso tọ sẹ ukpo arriasẹn nibun. Emwi nọ khian sẹtin ya emwa nagbọn tọ sẹ vbenian, ọre deghẹ iran i khuọnmwi hiehie. Ẹghẹ ne ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Azaia na, khian ya mwẹ amusẹ, ọre ẹghẹ ne emwa nagbọn khian ya gha rre Paradais! Emwi ọyunnuan khian gha nọ!

15. De afiangbe eso ni dee vbe odaro ne ebe Aizaia guan kaẹn?

¹⁵ Muẹn roro, vbene ẹmwẹ akhasẹ na guan kaẹn sin ya rhiẹre ma wẹẹ, e paradais dee vbe odaro: Osanobua gha fiangbe emwa hia vbe uhunmwu otagbọn. Emwa dan kevbe avbe aranmwẹ ni khọ i khian ghi gha rhie ikuanegbe ne emwa. Avbe arhuaro, ayin ehọ, kevbe uke ghi khian emwa ne egbe rran rẹn. Emwa hia ghi sẹtin gha bọlọ owa obọ iran, iran gha kọ emwi okọ, iran ghi vbe rhọ re. Te iran khian kakabọ gha tọ, iran gha tọ sẹ okperhan, nọ rhiema wẹẹ, iran i khian ghi gha wu. Vbene ẹmwata, e Baibol suigiẹ yọ wẹẹ, ena hia gha sunu vbe odaro. Vbọrhirhighayehẹ, emwa eso ne ima kporhu ma sẹtin kha wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ na, ma wa kha wẹẹ, e paradais dee vbe odaro. Vbua khian tama emwa ni mwẹ iziro vbenian? Vbọ ya uwẹ gele yaeyi wẹẹ, ẹghẹ dee, ne ehe hia vbe uhunmwu otagbọn khian ya gha re paradais? Ẹmwẹ ne Jesu tae ma  izigan ọkpa, sẹ nọ gha ya ima gha mwẹ iyayi ne ẹi beghe.

16, 17. De ẹghẹ ne Jesu ya guan kaẹn Paradais?

¹⁶ Agharhemiẹn wẹẹ, Jesu ma rẹn ọkpa rẹn eva, eghian keghi buohiẹn uwu gbẹe, iran na kan rẹn mu erhan bae izigan eva. Vbene iran te wu, ẹmwẹ ne ọkpa vbuwe izigan eva nii tae keghi rhiẹre ma wẹẹ, ọ rẹnrẹn ighẹ ọba e Jesu khin. Ọ keghi tama e Jesu wẹẹ: “Jesu, ẹghẹ ne u gha na rre zẹ vbe Ọba, u ghi ye mwẹ rre.” (Luk 23:39-42) Ẹmwẹ ne Jesu zẹ wanniẹn okpia na, vbe ebe Luk 23:43 wa kaẹn ima hia vbe ẹdẹnẹrẹ. Emwa eso ni rri egie ebe ghi ra zedu ako na, iran na rhie kọma ye iyeke “ẹrẹna.” Iran na ghi zedu ẹre vbenian: “I tama ruẹ nian, ẹrẹna, u gha gu mwẹ gha rre Paradais.” Emwi ughughan ẹre emwa ta vbekpae ehe nọ khẹke ne kọma gha ye vbe ifiẹmwẹ ne Jesu tae na. Sokpan, vbe ifiẹmwẹ ne Jesu tae na, de emwi ne “ẹrẹna” demu?

¹⁷ Vbe ẹdẹnẹrẹ, urhuẹvbo nibun keghi loo kọma, ne ifiẹmwẹ mieke na gha khuẹrhẹ na tie kevbe na rẹn otọ re. Sokpan, vbe Baibol nẹdẹ, na ka wa ya urhuẹvbo e Grik gbẹnnẹ, a ma loo e kọma vbenian. Inọta nọ ghi rre evba nia ọre wẹẹ: De emwi ne Jesu gele tama izigan nii? Te Jesu tama rẹn wẹẹ, “I tama ruẹ nian, ẹrẹna u gha gu mwẹ gha rre Paradais”? Ra te ọ tama rẹn wẹẹ, “I tama ruẹ nian vbe ẹrẹna, u gha gu mwẹ gha rre Paradais”? Ifiẹmwẹ eva na wa rre Baibol nibun vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbene emwa eso ni zedu e Baibol ya rẹn otọ emwi ne Jesu khare, ẹre iran vbe ya rhie kọma ye ifiẹmwẹ na.

18, 19. Vbọ ya ima rẹn otọ emwi ne Jesu tama izigan nii?

¹⁸ Yerre wẹẹ, Jesu ka tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Ovbi Ọmwa gha ya avan eha kevbe asọn eha vbe uwu otọ.” Ọ na vbe tama iran wẹẹ: “Vbe ọ ma he kpẹe wan, a gha si Ovbi Ọmwa gie avbe eghian. Iran gha gbe ẹre rua, sokpan, vbe ikpẹdẹ ne ogieha, ọ gha rhiọrre.” (Mat 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mak 10:34) Ukọ e Pita suigiẹ yọ wẹẹ, ọ gele sunu vbenian. (Iwinna 10:39, 40) Ena hia ya ima rẹn wẹẹ, Jesu ma kpa gha rrie Paradais rhọkpa vbe ẹdẹnẹdẹrriọ ne irẹn vbe izigan nii wu. “Idin” ẹre Jesu ghaa ye vbe ikpẹdẹ eha, e Jehova ke huẹn ọnrẹn kpaegbe.—Iwinna 2:31, 32. *

¹⁹ Te ọ ghi vẹẹ ne ima rẹn nia wẹẹ, vbenian ọre Jesu ya mu ẹmwẹ nọ tama izigan nii so: “I tama ruẹ nian vbe ẹrẹna.” Erriọ emwa vbe ya gha mu ẹmwẹ so vbe ẹghẹ Mozis. E Mozis tobọre khare wẹẹ: “Wa ghi ye ẹko ata gha ru emwi hia ne I tama uwa ẹrẹna ne uwa miẹn ehe na gha rre agbọn.”—Diut 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. De emwi ọvbehe nọ ya ima rẹn otọ re sayọ ighẹ eyan ne Jesu yan ma izigan nii?

²⁰ Okpia ọkpa nọ zedu e Baibol, nọ ke Middle East rre, nọ re ikinkin ne Jesu ghaa ye vbe ọ rre agbọn, keghi kha wẹẹ: “Ẹmwẹ nọ khẹke na nianian vbe uviẹn na, ọre ‘ẹrẹna,’ nọnaghiyerriọ, odẹ vbenian, ẹre ọ khẹke na ya gha tie ako na: ‘I tama ruẹ nian vbe ẹrẹna, u gha gu mwẹ gha rre Paradais.’ Ẹdẹnẹdẹrriọ ẹre Jesu ru eyan nii, ọni rhiema wẹẹ, ọ gha muẹn sẹ vbe odaro.” Ọzedu na, ye vbe kha wẹẹ, “erriọ emwa ya guan vbe ehe ne irẹn ke rre, ne iran ya rhiẹre ma wẹẹ, a gha ru eyan nẹ, ọ gha sẹ ẹghẹ, a ghi muẹn sẹ.” Ọna ẹre ọ si ẹre ne Baibol na ya urhuẹvbo e Syriac gbẹn, vbe odẹ ukpo 1,600 nọ gberra, na zedu uviẹn na vbenian: “Isẹ, I tama ruẹ vbe ẹrẹna, u gha gu mwẹ gha rre Ogba Ọghe Idẹn.” Te ọ khẹke ne eyan na gha rhie igiọdu ne ima hia.

21. De ukpamuyọmọ ne izigan nii ma gha mwẹ? Vbọzẹe?

²¹ Izigan nii ma rẹn wẹẹ, e Jesu ka gu avbe ukọ ẹre ta ile wẹẹ, iran gha deba irẹn kha vbe ẹrinmwi vbe Arriọba Osanobua. (Luk 22:29)  Yevbesọni, izigan nii ma dinmwiamẹ, a ma vbe ya orhiọn nọhuanrẹn hannọ rẹn zẹ. (Jọn 3:3-6, 12) Ọna ya ima rẹn wẹẹ, e paradais nọ khian gha rre uhunmwu otagbọn, ẹre Jesu ghaa guan kaẹn vbọ ru eyan nii. Ukpo eso ghi gberra nẹ, ukọ Pọl keghi guan kaẹn umian ne irẹn miẹn. Vbe umian nii, a keghi gua okpia ọkpa rhie “gha rrie Paradais.” (2 Kọr 12:1-4) E Paradais ne Pọl guan kaẹn mwa keghi re paradais nọ dee vbe odaro. * Ọna ma kaẹn Pọl kevbe avbe ukọ nikẹre ni rrie ẹrinmwi. Ọ gha gia na kha wẹẹ paradais ọghe uhunmwu otagbọn ẹre Pọl guan kaẹn mwa ra? Deghe ẹre nọ, uwẹ a gha rre evba ra?

22, 23. De emwi ne u ya aro yi?

²² Yerre wẹẹ, e Devid tae yotọ wẹẹ, ọ mwẹ ẹghẹ ne ‘emwa ata’ khian ya yin uhunmwu otagbọn na vbe etẹbitẹ. (Psm 37:29; 2 Pit 3:13) Ẹghẹ ne Devid guan kaẹn mwa, ọre ẹghẹ ne emwa hia vbe uhunmwu otagbọn, khian ya gha lele ilele nọ gbae ọghe Osanobua. Ebe Aizaia 65:22 keghi kha wẹẹ: “Emwa mwẹ gha wa tọ zẹ vbe erhan.” Ọna rhiema wẹẹ, emwa nagbọn gha tọ sẹ ukpo arriasẹn nibun. Uwẹ ya ọna yi ra? Ọ khẹke ne ima yaeyi rhunmwuda, ebe Arhie Maan 21:1-4 khare wẹẹ, Osanobua gha fiangbe emwa nagbọn. Usun afiangbe ne ako na guan kaẹn ọre wẹẹ, emwa i khian ghi gha wulo vbe agbọn ọgbọn nọ dee.

²³ Ọ vẹẹ ne ima rẹn nia wẹẹ, ma gha werriegbe miẹn e Paradais ne Adam kevbe Ivi mu fua vbe ẹghẹ omuhẹn. Osanobua yan rẹn wẹẹ, irẹn gha fiangbe emwa hia vbe uhunmwu otagbọn. E Devid keghi kha wẹẹ, emwa ọmẹhẹ kevbe emwa ata gha yin agbọn na vbe etẹbitẹ. Te ọ khẹke ne ẹmwẹ akhasẹ ni rre ebe Aizaia ya ima rhie aro tua afiangbe nọ khẹ ima vbe odaro. De ẹghẹ ne ena hia khian ya sunu? Ọ gha sunu vbe ẹghẹ ne ẹmwẹ ne Jesu tama izigan nii khian ya mwẹ amusẹ. U gha sẹtin gha rre Paradais nii! Ẹghẹ nii, ẹre ẹmwẹ ne etẹn ni rre Korea ta vbe omuhẹn ban, khian vbe ya mwẹ amusẹ: “Ma gha miẹn egbe vbe Paradais!”