De ẹghẹ ne Ivbi e Ju ya suẹn gha loo e sinagọg?

VBE urhuẹvbo e Grik, evba ye sinagọg kha, ọre “asikoko” ra “na si egbe koko.” Eni na wa gbe ye uviẹn rhunmwuda, ke ẹghẹ gha dee vbe ehe ughughan ne Ivbi e Ju ye, e sinagọg keghi re ehe ugamwẹ ne a na si egbe koko ruẹ emwi. Abọ ọghe Baibol na ya urhu e Hibru gbẹn ma wa ya unu kaẹn sinagọg sokpan, abọ na ya urhu e Grik gbẹn, ya ima rẹn wẹẹ, Ivbi e Ju suẹn gha loo e sinagọg nẹ vbe orre nokaro.

Emwa nibun ni rri egie ebe yayi wẹẹ, ẹghẹ ne Ivbi e Ju ya suẹn gha loo e sinagọg, ọre vbe iran rre imu vbe Babilọn. Encyclopædia Judaica keghi kha wẹẹ: “Rhunmwuda ne Ivbi e Ju ni rre imu ma na ghi sẹtin gha rhie ugamwẹ gie Osanobua vbe Ọgua Osa, vbe otọ ẹvbo ọvbehe, iran ghi si egbe koko, ọ gha kẹ, vbe Ẹdikẹtin, iran ghi gha tie Ebe Nọhuanrẹn ne iran mieke na miẹn ifuẹko vbe orhikhan ne iran ye.” A ghi fan iran vbe imu rre nẹ, ọ khọ wẹẹ, te Ivbi e Ju ghaa mu e sinagọg gbọọ vbe ehe ke ehe ne iran rhirhi gha ye. Ako na, ẹre iran na gha si egbe koko, iran ghi tie Ebe Nọhuanrẹn, iran ghi vbe na erhunmwu.

Vbọ ghi rre orre nokaro, e sinagọg ẹre Ivbi e Ju ni rre ikinkin e Mediterranean, Middle East kevbe Israel ghi wa gha loo zẹvbe owa ugamwẹ kevbe ehe ne iran na ru emwi ughughan. Professor Lee Levine nọ re ọmamwaemwi vbe The Hebrew University of Jerusalem keghi kha wẹẹ: “Te Ivbi e Ju ghaa loo e sinagọg zẹvbe owebe, ehe ne iran na rri evbare vbe ẹdikẹtin, ehe ne a na buohiẹn, ehe ne a na zẹ igho ẹvbo, ehe ne a na do iko ẹvbo kevbe ọghe otu azẹ.” Ọmamwaemwi na keghi vbe rhie tẹ wẹẹ: “Agharhemiẹn wẹẹ iran ghaa loo e sinagọg ye emwi nibun, ẹmwẹ ugamwẹ ẹre ọ ru ekpataki sẹ ehia.” Ẹi khabe ne Jesu na mobọ gha ye sinagọg. (Mak 1:21; 6:2; Luk 4:16) Jesu maa emwa emwi, ọ vbe rhie adia kevbe igiọdu ne emwa vbe sinagọg. A ghi mu iko ọghe Ivbiotu e Kristi gbọọ nẹ, ukọ e Pọl wa kakabọ kporhu vbe sinagọg nibun. E sinagọg ẹre a na miẹn emwa ni gele hoẹmwẹ Osanobua. Ọna ẹre ọ si ẹre ne a na miẹn wẹẹ, e Pọl gha sẹ ẹvbo, ọ ka ya kporhu vbe sinagọg.—Iwinna 17:1, 2; 18:4.