1-2. De vbene Ovbi Otu e Kristi khian ya sẹtin yevbe egedege nọ yo? (1 Kọrinti 15:58)

 Ọ MWẸ egedege ọkpa nọ wa kakabọ yo, nọ mwẹ omuyan 60 na bọ vbe Tokyo, vbe Japan vbe ukpo 1978. Emwa kegha roro ẹre wẹẹ, owa na sẹtin de, rhunmwuda igbohiotọ nọ sunu vbe ẹvbo nii vbe ẹghẹ hia. De emwi ne emwa ni bọ owa na ru, ne owa na ghẹ mieke na de vbe igbohiotọ gha sunu? Iran keghi bọ owa na nọ wegbe, iran na vbe ru ẹre nọ vbokho vbe nẹi khian na guọghọ vbe igbohiotọ gha sunu. Te Ivbi Otu e Kristi vbe yevbe na ghee egedege na. Odẹ vbo?

² Ọ khẹke ne Ovbi Otu e Kristi mudia ẹse, sokpan ọ vbe khẹke nọ gha ru emwi ye oreghe. Ọ gha de ọghe uhi Osanobua na lele, ọ ma khẹke nọ gi emwi rhọkpa ya ẹre he ẹmwẹ ye Osanobua obọ. (Tie 1 Kọrinti 15:58.) Ọ ghi vbe mu egbe nọ ya gha “họn ẹmwẹ,” ẹ i vbe gi emwi rhọkpa ya ẹre rra uhi Osanobua. Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke nọ gha re ọmwa “nọ mwẹ amuroro,” ra nọ ru emwi ye oreghe vbe emwi eso gha de rre. (Jems 3:17) Ovbi Otu e Kristi nọ gele ru emwi ye oreghe i mu emwi gogogo, ẹ i vbe ya obọ khẹkhẹkhẹ mu emwi. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha guan kaẹn vbene ima khian ya sẹtin mudia gbain. Ma gha vbe guan kaẹn emwi isẹn ne Esu ru, nọ mieke na mu idobo ye ima egbe, kevbe emwi ne ima gha ru ne ima mieke na sẹtin mudia gbain.

3. De uhi eso ne Jehova nọ re Ọmwa nọ mwẹ asẹ na ya yi uhi ne emwa nagbọn yi vbe ebe Iwinna 15:28, 29?

³ E Jehova ọkpa ẹre ọ gele mwẹ asẹ nọ khian ya yi uhi ne emwa nagbọn. Ke ẹghẹ gha dee ẹre ọ ke yi uhi ne emwa rẹn, avbe uhi na i zẹdẹ lọghọ na rẹn otọ re. (Aiz 33:22) Vbe igiemwi, ẹbu nọ su ni  ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ọghe Jesu, gi ima rẹn emwi eha nọ na khẹke ne Ovbi Otu e Kristi mudia gbain: (1) Ọ ma khẹke nọ gha ga ẹbọ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khẹke nọ gha ga, (2) ọ khẹke nọ gha ya aro nọ hin usi ghee esagiẹn, (3) ọ ghi vbe gha lẹẹ ne uyinmwẹ alama oghẹ. (Tie Iwinna 15:28, 29.) De vbene Ivbi Otu e Kristi khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran họn ẹmwẹ ne Jehova, vbọ gha de ọghe emwi eha na guan kaẹn na?

4. Vbe ima khian ya rhie ugamwẹ na ma gua ne Jehova hẹ? (Arhie Maan 4:11)

⁴ Ọ ma khẹke ne ima gha ga ẹbọ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khẹke ne ima gha ga. E Jehova keghi gbe uhi ne Ivbi Izrẹl, ne iran gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne irẹn. (Diut 5:6-10) Vbe ẹghẹ ne Esu ya danmwẹ e Jesu ghee, e Jesu keghi kha wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ khẹke ne ima gha ga. (Mat 4:8-10) Rhunmwuda ọni, ma i ga ẹbọ. Ma i vbe ga emwa nagbọn, ọ gha khọnrẹn nọ gha re avbe ọkaolotu ugamwẹ, emwa ni rre ukpo arriọba, emwa ni ku iku isasegbe kevbe emwa ọvbehe na họn usi ẹre rre. Ma i mu ẹmwẹ iran yan uhunmwu sẹrriọ wẹẹ, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, ima ga iran. Nọghayayerriọ, e Jehova ọkpa nọ re Osa nọ “yi emwi hia,” ẹre ọ khẹke ne ima ga.—Tie Arhie Maan 4:11.

5. Vbọzẹ ne ima na ya aro nọ ghaan ghee arrọọ kevbe esagiẹn, zẹvbe ne Jehova wẹẹ ne ima gha ru ẹre?

⁵ Ọ khẹke ne ima gha ya aro nọ hin usi ghee arrọọ kevbe esagiẹn. Vbọzẹ? Rhunmwuda e Jehova khare wẹẹ, esagiẹn mudia ye ihe arrọọ nọ re ẹse ọhẹ nọ hin usi ne Jehova ya ru ima ẹse. (Lẹv 17:14) Vbe ẹghẹ okaro ne Jehova ya tama emwa nagbọn ne iran gha rri aranmwẹ, ọ na gbe uhi ne iran wẹẹ, ne iran ghẹ rri esagiẹn ọnrẹn. (Gẹn 9:4) Vbe ẹghẹ ne Jehova na ya e Mozis yi uhi ne Ivbi Izrẹl, ọ na vbe tama Ivbi Izrẹl ne iran ghẹ rri esagiẹn. (Lẹv 17:10) Ọ keghi loo ẹbu nọ su ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ ya tama Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, ne iran “ye gha gban egbe ne . . . esagiẹn.” (Iwinna 15:28, 29) Ọ vbe khẹke ne ima gha lele uhi na, vbọ gha de ọghe vbene ima khian ya gbaroghe egbe ima hẹ. b

6. De emwi nọ khẹke ne ima ru, ne ima mieke na sẹtin lẹẹ ne uyinmwẹ alama oghẹ?

⁶ Ọ wa khẹke ne ima gha lẹẹ ne uyinmwẹ alama oghẹ. (Hib 13:4) Ọ mwẹ igiemwi ọkpa ne ukọ e Pọl loo ro, ọ na kha wẹẹ, ne ima “gbe ẹre rua” ighẹ orriarria emwi agbọn na, nọ rre egbe ima, ọni nọ wẹẹ, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima rhie iziro dan hin ekhọe ọghe ima rre. Ọ ma khẹke ne ima gha ghee ughe ra ne ima gha ru emwi, nọ gha sẹtin si ima fi uyinmwẹ alama oghẹ. (Kọl 3:5; Job 31:1) Ma gha werriẹ aro daa edanmwẹ, iziro ke iziro ne ima rẹn wẹẹ, ọ gha sẹtin ya ima khian rree ne Osanobua, te ọ khẹke ne ima rhie ẹre hin ekhọe rre vbobọvbobọ.

7. De emwi nọ khẹke ne ima ru, vbọzẹ?

⁷ E Jehova hoo ne ima gha ya “ekhọe hia” họn ẹmwẹ. (Rom 6:17) Ọ hoo ne agbọn maan ima, ẹre ọ si ẹre nọ na yi uhi ne ima, ẹ i vbe fi uhi ọghẹe werriẹ nọ mieke na gua emwi ne ima gualọ ro. (Aiz 48:17, 18; 1 Kọr 6:9, 10) Te ima wa hia vbe odẹ ke odẹ ne ima gha ru emwi nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, ma vbe hia ne ima gha mwẹ egbe ekhọe ọghe ọsian nọ khare wẹẹ: “I tae nẹ ighẹ te I khian gha lele iyi ruẹ ya sẹ ufomwẹ.” (Psm 119:112) Sokpan, Esu gha hia nọ mu idobo ye ima egbe, ne ima ghẹ mieke na gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. De ifi eso ne Esu loo?

8. De vbene Esu ya hia nọ ya ukpokpo mu idobo ye ima egbe?

⁸ Ukpokpo. Esu keghi hia nọ loo emwa ya rri ima oya, eso ghi vbe gha kpikpi ima ne ima ru emwi nẹi yẹẹ e Jehova. Te Esu hoo nọ “gbe” ima re, ọni nọ wẹẹ, ọ hoo nọ ya ima khian rree ne Jehova. (1 Pit 5:8) Rhunmwuda ne Ivbi Otu e Kristi ma na sẹ e Jehova rae vbe ẹghẹ nẹdẹ, a kegha kpee ohan  ye iran egbe, a na ya ugbemwẹ yan iran, a na vbe gbele eso rua. (Iwinna 5:27, 28, 40; 7:54-60) E Setan wa ye zẹ etẹn kpokpo vbe ẹdẹnẹrẹ. Obọ atosi na ya mu etẹn ni rre Russia kevbe etẹn ni rre ẹvbo ọvbehe wa so igie ye ọna, etẹn ima wa vbe miẹn ukpokpo vbe obọ eghian.

9. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha begbe vbe egbe emwi ero nai rherhe rẹn? Ru igiemwi yọ.

⁹ Emwi ero nai rherhe rẹn. Vbọ gberra ukpokpo, Esu vbe loo “emwi ero” ya kpee ohan ye ima egbe. (Ẹfis 6:11) Gi ima guan kaẹn ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Bob, na mu gha rrie owa isinmwiegbe na ya mwaan ẹre egbe. Ọ keghi tama avbe ọbo ebo wẹẹ, vbene emwi rhirhi gha ye hẹ, ne iran ghẹ mu esagiẹn ye irẹn egbe. Ọbo ebo nọ khian mwaan ẹre egbe na gele kue ye emwi ne ọtẹn na tae. Sokpan, vbe asọn nọ gbe fi ẹdẹ na khian mwaan ẹre egbe, ọbo ebo ọvbehe keghi do miẹn e Bob, vbe ẹgbẹe ọre ghi kpa nẹ. Ọ na tama e Bob wẹẹ, a sẹtin miẹn wẹẹ, a i khian mu esagiẹn ye ọre egbe, sokpan iran gha hia ne iran gha mwẹ esagiẹn vbe obọ, a i rẹn deghẹ a na gha gualọ. Ọ gha kẹ, ọbo ebo na ghaa roro ẹre wẹẹ, e Bob gha fi ekhọe werriẹ ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ẹgbẹe ọre i rre evba. Sokpan e Bob ma fi ekhọe werriẹ, ọ na ye kha wẹẹ, vbene emwi rhirhi de hẹ, ne iran ghẹ danmwẹ ọnrẹn mu esagiẹn ne irẹn.

10. Vbọzẹ ne iziro ọghe emwa nagbọn na zẹ ẹbe? (1 Kọrinti 3:19, 20)

¹⁰ Iziro ọghe emwa nagbọn. Ma gha wẹẹ ne ima lele iziro ọghe emwa nagbọn, ọ sẹtin ya ima mianmian e Jehova, ma i ghi vbe lele uhi ọghẹe. (Tie 1 Kọrinti 3:19, 20.) Emwi nọ mobọ ya emwa ru emwi nọ sọnnọ Osanobua ẹre “emwa nagbọn tie ẹre emwi ẹwaẹn.” Ivbi Otu e Kristi eso ni ghaa rre Pẹgamọm kevbe Taiataira keghi do gha mwẹ iziro ọghe emwa ni ga ẹbọ, kevbe ni mwẹ obọ vbe uyinmwẹ alama oghẹ vbe ẹvbo ọghe iran. E Jesu keghi kakabọ ya obọ sekhae ne etẹn ni rre iko eva na, rhunmwuda ne iran ma na ru emwi rhọkpa vbe iran bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn eso mwẹ obọ vbe uyinmwẹ alama oghẹ. (Arhie 2:14, 20) Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa wa vbe hia vbe odẹ ke odẹ ne iran ya ima gha mwẹ iziro dan. Emwa ima vbe uwu ẹgbẹe kevbe avbe ọse ima sẹtin gha kha wẹẹ, ma mu emwi gogogo gbe, iran ghi vbe wẹẹ ne ima ru emwi nẹi ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Vbe igiemwi, iran sẹtin gha kha wẹẹ, ọ ma de emwi nọ rhia, deghẹ ima na ru emwi nẹi ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, iran ghi vbe gha kha wẹẹ, ilele ni rre Baibol i ghi mwẹ esa nọ ye.

11. Vbọ khẹke ne ima gban egbe na, zẹvbe ne ima ya hia ne ima ghẹ sẹ e Jehova rae?

¹¹ Ugbẹnso, ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, adia ne Jehova rhie ne ima i khuẹrhẹ na rẹn otọ re. Ma sẹtin kue gha hoo ne ima “rhie obọ gberra evba gbẹnnẹ yotọ.” (1 Kọr 4:6) Avbe ọkaolotu ugamwẹ ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ e Jesu wa gha do oze na. Iran na tobọ iran gha rhie ba Uhi Osanobua, ọna keghi ya ẹre gha lọghọ ne emwa kẹkan gha lele Uhi na. (Mat 23:4) E Jehova wa loo Ẹmwẹ ọghẹe kevbe otu ọghẹe ya rhie adia nọ khuẹrhẹ na rẹn otọ re ne ima. Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha yi Uhi ọghe obọ ima. (Itan 3:5-7) Rhunmwuda ọni, ma i vbe rhie owẹ gberra emwi nọ rre uwu e Baibol ra ne ima gha yi uhi ọghe obọ ima ne etẹn, vbọ gha de ọghe emwi nọ khẹke ne dọmwadẹ ọghẹe zẹ ne egbe ẹre.

12. De vbene Setan ya ya “iziro nọ ma khianrẹn” mu emwa rẹrẹ?

¹² Erẹrẹ. Esu keghi ya “iziro nọ ma khianrẹn” kevbe “ilele ọghe emwa nagbọn kevbe emwi agbọn na” mu emwa rẹrẹ, ọ vbe ya ẹre si ighaegbe ye uwu ẹkpo emwa. (Kọl 2:8) Vbe ẹghẹ ọghe avbe ukọ, avbe emwi na guan kaẹn na, keghi re iziro nọ ma gba ọghe emwa nagbọn, imamwaemwi ọghe Ivbi e Ju ni ma gua ilele ọghe Baibol ro, kevbe na na gha tama Ivbi Otu e Kristi wẹẹ, esalẹbẹ nọ ne iran gha lele Uhi e Mozis. Erẹrẹ ẹre ena hia wa gha khin, rhunmwuda ọ keghi ya emwa bizugbe Jehova, nọ re Osa ne ẹwaẹn ọghe ẹmwata ke obọ ẹre rre. Vbe ẹdẹnẹrẹ, e Setan keghi loo ugha iyẹn, ehe na na gu egbe guan vbe intanẹt kevbe emwa ni rre ukpo arriọba ya na iyẹn  ohoghe. Ma gele wa gha họn iyẹn ohoghe nibun vbe ẹghẹ ne emianmwẹ e COVID-19 ya gha vẹwae. c Rhunmwuda ne Avbe Osẹe Jehova na gha lele adia nọ ke obọ otu e Jehova rre, iran ma gha si osi gberra egbe, vbe na ghee emwa ni ghaa danmwehọ iyẹn ohoghe.—Mat 24:45.

13. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha begbe ne emwi rhọkpa ghẹ rhie ima ekhọe hin emwi nọ maan sẹ rre?

¹³ Emwi nọ gha sẹtin rhie ekhọe ima hin emwi nọ maan sẹ rre. Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima rhie ekhọe ima hin “emwi nọ maan sẹ” rre. (Fil 1:9, 10) Emwi wa bun nọ gha sẹtin rhie ima ẹghẹ, sẹrriọ wẹẹ, ma i ghi miẹn ẹghẹ ya ru emwi ni maan sẹ. Emwi ne ima ru vbe ẹdẹgbegbe vbe na ghee evbare na re, ayọn na da, na gha sọyẹnmwẹ egbe, kevbe iwinna ne ima ru, sẹtin rhie ima ekhọe hin emwi ni ru ekpataki sẹ rre, deghẹ a na miẹn wẹẹ, ena ẹre ima mu yan uhunmwu vbe ẹdagbọn ima. (Luk 21:34, 35) Vbe deba ọni, ẹdẹgbegbe ẹre ima vbe ya họn iyẹn ọghe emwa ni gbe olighi vbe ẹvbo kevbe iyẹn nọ dekaẹn avbe arriọba. Ọ ma khẹke ne ima gi avbe iyẹn vbenian rhie ima ekhọe hin emwi ni ru ekpataki sẹ rre. Rhunmwuda, adeghẹ ima ma begbe, ma sẹtin do gha ye iran ike vbe uwu ekhọe ima. Te Esu ru ena hia rhunmwuda, ọ hoo nọ mu idobo ye ima egbe, ne ima ghẹ mieke na gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. Gi ima guan kaẹn emwi ne ima gha ru, ne ima ghẹ mieke na de ye ifi ọghẹe.

14. De emwi ọkpa nọ khian ru iyobọ ne ima ya mudia gbain vbe odẹ ọghe Jehova?

¹⁴ Gha muẹn roro evbọzẹe ne u na ya egbuẹ fiohan ne Jehova kevbe ne u na dinmwiamẹ. Rhunmwuda wẹẹ u hoo ne u gha rre obọ ọghe Jehova, ẹre ọ si ẹre ne u na ru azẹ na. Muẹn roro, emwi nọ ya ruẹ gele yayi wẹẹ, odẹ ẹmwata ẹre na khin. U keghi do gha mwẹ irẹnmwi nọ gbae vbekpa e Jehova, u na vbe do hoẹmwẹ ọnrẹn sayọ zẹvbe Erhaa nọ rre ẹrinmwi, u na vbe gha rhie ọghọ nẹẹn. U na ghi do gha mwẹ amuẹtinyan, u na vbe fi werriẹ. U keghi ya ekhọe hia fi werriẹ, u na ban uyinmwẹ dan, u na vbe do gha ru emwi nọ gua ahoo ọghe Osanobua ro. Orhiọn ruẹ keghi sotọ vbe u ghi rẹn wẹẹ, Osanobua yabọ ruẹ nẹ. (Psm 32:1, 2) U na suẹn gha yo iko, u na vbe suẹn gha tama emwa ọvbehe emwi esiesi ne u he ruẹ.  Zẹvbe Ovbi Otu e Kristi nọ ya egbe ẹre fiohan ne Osanobua kevbe nọ dinmwiamẹ nẹ, odẹ nọ rrie arrọọ ẹre u ghi ye nian, u wa vbe hoo ne u hia vbe odẹ ke odẹ, ne u ghẹ gi emwi rhọkpa ya ruẹ kpa hin odẹ na rre.—Mat 7:13, 14.

15. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha tie Baibol, ne ima vbe gha mu emwi ne ima tie roro?

¹⁵ Gha tie Ẹmwẹ Osanobua, ne u vbe gha mu emwi ne u tie roro. Erhan ghaa mwẹ inian ni kakabọ deziẹn vbe uwu otọ, ọ ghi sẹtin mudia gbain, erriọ vbe ye, ma gha vbe sẹtin mudia gbain, deghẹ ima na gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. Zẹvbe ne erhan ya waan, inian ọghẹe ghi gha la uwu otọ, ọ ghi vbe gha vẹwae. Ma ghaa tie Baibol, ma na vbe gha mu emwi ne ima tie roro, amuẹtinyan ọghe ima ghi gha wegbe sayọ, ma ghi gele do yayi wẹẹ, odẹ ọghe Osanobua ẹre ọ maan sẹ. (Kọl 2:6, 7) Gha muẹn roro vbene Osanobua ya gbogba ga eguọmwadia ẹre kevbe vbene adia nọ rhie ne iran ya ru iyobọ ne iran hẹ vbe ẹghẹ nọ gberra. Vbe igiemwi, Ẹzikiẹl keghi rhie aro sotọ zẹvbe ne odibosa ọkpa ya gha mwaan ọgua Osa ne Ẹzikiẹl miẹn vbe umian. Te umian na wa rhie igiọdu ne Ẹzikiẹl, emwi bun ne ima gha vbe miẹn ruẹ vbọ, nọ gha ru iyobọ ne ima ya gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Osanobua. d (Ẹzik 40:1-4; 43:10-12) Ma ghaa tie vbekpa avbe imamwaemwi nọ dinmwi vbe Baibol, ma na vbe gha muẹn roro, ma gha wa miẹn ere vbọ.

16. De vbene ekhọe nẹi beghe ya ru iyobọ ne Bob hẹ? (Psalm 112:7)

¹⁶ Gha mwẹ ekhọe nẹi beghe. Ọba e Devid gi ima rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa nẹi fafaa ẹre irẹn mwẹ ne Jehova, ọ na kha wẹẹ: “Eo Osanobua, mẹ mwẹ ekhọe nẹi beghe.” (Psm 57:7) Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ekhọe nẹi beghe, ma ghi ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova. (Tie Psalm 112:7.) Gi ima ghee vbene ọna ya ru iyobọ ne Bob ne ima ka guan kaẹn sin. Vbe avbe ọbo ebo tama rẹn wẹẹ, iran gha hia ne iran gha mwẹ esagiẹn vbe owa isinmwiegbe nii, a i rẹn deghẹ a na gha gualọ esagiẹn na khian ya ru iyobọ nẹẹn, ọwara ọkpa nii, ẹre ọ ya tama iran wẹẹ, adeghẹ ọni ọre emwamwa ne iran mwẹ vbe ekhọe, irẹn gha wa kpa hin owa isinmwiegbe nii rre vbobọvbobọ. Ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, e Bob na kha wẹẹ, “Te I wa rẹn emwi nọ khẹke ne I ru, osi ma vbe gha si mwẹ vbekpa emwi nọ gha sẹtin sunu.”

17. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Bob? (Ghee efoto nọ rre ipapa 18.)

 ¹⁷ E Bob sẹtin mudia gbain rhunmwuda, ọ zẹ ne egbe ẹre nẹ wẹẹ, irẹn i khian sẹ e Jehova rae vbe nọ te sẹ ẹghẹ na ya muẹn gha rrie owa isinmwiegbe. Vbe okaro, e Bob ya ekhọe hia yan nẹ wẹẹ, te irẹn khian gha ru emwi nọ gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Nogieva, ọ na vbe rhie ẹghẹ ya ruẹ emwi ne Baibol kevbe ebe ọghomwa khare vbekpa aro nọ khẹke ne Ivbi Otu e Kristi ya gha ghee arrọọ kevbe esagien. Nogieha, ọ vbe ya ekhọe hia yayi wẹẹ, irẹn gha lele adia ọghe Jehova, e Jehova gha fiangbe irẹn. Ma gha vbe sẹtin gha mwẹ ekhọe nẹi beghe vbe ima gha miẹn ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin.

18. De vbene igiemwi ọghe Barak gha ya ru iyobọ ne ima ya mu ẹtin yan e Jehova? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

¹⁸ Mu ẹtin yan e Jehova. Gi ima guan kaẹn vbene ọkpa ya gbe ifuẹn ne Barak hẹ, rhunmwuda nọ na mu ẹtin yan e Jehova kevbe nọ na lele adia ọghẹe. Agharhemiẹn wẹẹ, Ivbi Izrẹl ma gha mwẹ emwi na ya khọn okuo, e Jehova keghi tama e Barak nọ ya gu ivbiyokuo e Sisaria ni re Ivbi e Kenan gbinna, te iran na wa gele mu egbe okuo, iran vbe mwẹ emwi igbinna na ya khọn okuo. (Giọg 5:8) E Dẹbora ne akhasẹ nokhuo keghi tama e Barak nọ gha rrie otọ nọ rriẹ nọ ya vba e Sisaria kevbe ikẹkẹ okuo 900 nọ viọ khian. Agharhemiẹn wẹẹ, ọ gha lọghọ ne Ivbi Izrẹl sẹtin gu ivbiyokuo ni hin avbe ikẹkẹ okuo nii gbinna vbe otọ nọ rriẹ, e Barak na ye họn ẹmwẹ ne Jehova. Zẹvbe ne ivbiyokuo e Barak ya gha tuorre vbe uhunmwu oke Tabọ, e Jehova keghi gi amẹ da ke ẹrinmwi rre. Avbe ikẹkẹ okuo ọghe Sisaria keghi ziẹn ye uwu ekhuọrhọ, e Jehova na gi obọ ke ukhunmwu ne Barak. (Giọg 4:1-7, 10, 13-16) E Jehova gha vbe gi ima khọnmiotọ, deghẹ ima na mu ẹtin yan rẹn kevbe otu ọghẹe nọ loo ya rhie adia ne ima.—Diut 31:6.

19. Vbọzẹ ne u na hoo ne u mudia gbain?

¹⁹ Te ima khian ye gha hia vbe odẹ ke odẹ ne ima mudia gbain, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ agbọn Esu na ma he sẹ ufomwẹ. (1 Tim 6:11, 12; 2 Pit 3:17) Uwa gi ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ghẹ gi ukpokpo, emwi ero nai rherhe rẹn, iziro ọghe emwa nagbọn, erẹrẹ, kevbe emwi nọ gha sẹtin rhie ekhọe ima hin emwi nọ maan sẹ rre, ya ima beghe. (Ẹfis 4:14) Nọghayayerriọ, uwa gi ima mudia gbain, ne ima ya egbe hia rhiegba ye ugamwẹ e Jehova, ma ghi vbe ya ekhọe hia gha lele uhi ọghe Osanobua. Sokpan, ọ vbe khẹke ne ima gha ru emwi ye oreghe. Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lelẹe, ma gha guan kaẹn vbene Jehova vbe Jesu ya rhie igiemwi nọ maan sẹ yotọ vbe nọ dekaẹn na gha mwẹ amuroro.