1-2. Vbe na ghee Lọt, de ọlọghọmwa ne Ivbi Otu e Kristi werriẹ aro daa vbe ẹdẹnẹrẹ?

 UYINMWẸ nọ ma huan ne emwa yin vbe ẹdẹnẹrẹ, i zẹdẹ ya ẹko rhiẹnrhiẹn ima vbe nọ vbe gha ye ne Lọt. “Te uyinmwẹ ifavbaro ne emwa nẹi lele uhi ghaa yin vbe ẹghẹ nii wa gha kpokpo e Lọt vbe orhiọn,” rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, uyinmwẹ dan sọnnọ Erha ima nọ rre ẹrinmwi. (2 Pit 2:7, 8) Ne Lọt na gha mwẹ imuohan ọghe Osanobua kevbe nọ na hoẹmwẹ Osanobua, ẹre ọ si ẹre nọ na gban egbe ne uyinmwẹ alama ne emwa ni lẹga ẹre ghaa yin. Emwa nẹi rhie ọghọ ne Jehova ẹre ọ vuọn agbọn na vbe ẹdẹnẹrẹ, iran i ya ilele ọghe Jehova ru emwi. Ọrheyerriọ, ma gha ye sẹtin gha re emwa ni huanrẹn vbe odaro Osanobua, deghẹ ima na gha hia ne ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ nẹẹn gha wegbe yọ, kevbe deghẹ ima na gha rhie ọghọ nọ khẹke nẹẹn.—Itan 14:2.

² Ibude ne Jehova rhie ne ima vbe ebe Itan, gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin ru ọnọna. Ivbi Otu e Kristi hia, ke ikpia ke ikhuo, ke igbama ke enọwanrẹn, gha wa miẹn ere vbe ibude nọ rre ebe Itan.

3. Zẹvbe nọ rre ebe Itan 17:3, de emwi ọkpa nọ si ẹre nọ na khẹke ne ima gha gbogba ga ekhọe ọghe ima? (Ghee efoto nọ rre ipapa 21.)

³ Ọ wa kakabọ ru ekpataki ne ima gha gbogba ga ẹkokoudu ọghe ima, rhunmwuda ekhọe ẹre Jehova ghee. E Jehova rẹn aro ọmwa ne ima gele khin, rhunmwuda ekhọe ẹre ọ ghee, ẹi re ikpakpa. (Tie Itan 17:3.) E Jehova gha hoẹmwẹ ima deghẹ ima na gha mu avbe ibude ọghẹe roro, avbe ibude na gha sẹtin ya ima gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ. (Jọn 4:14) Ẹghẹ nii uyinmwẹ alama kevbe ohoghe ne Esu kevbe emwa dan ni rre agbọn na ta vbe ẹdẹnẹrẹ, i sẹtin mu ima ekhọe rhia. (1 Jọn 5:18, 19) Zẹvbe ne ima ya sikẹ e Jehova, ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ nẹẹn ghi gha wegbe sayọ, erriọ ima khian  vbe ya gha rhie ọghọ nẹẹn. Rhunmwuda ne ima i na hoo ne ima ru emwi nọ gha sọnnọ e Jehova, emwi dan na mu roro kẹkan ghi gha sọnnọ ima. Ma gha miẹn edanmwẹ nọ gha sẹtin ya ima ru orukhọ, ma ghi nọ egbe ima wẹẹ, ‘Vbia khian ghi gu ru emwi nọ gha sọnnọ ọmwa nọ gele wa rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn ya ekhọe hia hoẹmwẹ mwẹ?’—1 Jọn 4:9, 10.

4. De vbene imuohan ọghe Jehova ya ru iyobọ ne ọtẹn nokhuọ ọkpa, nẹ ghẹ de ye edanmwẹ?

⁴ Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Marta, nọ rre Croatia. Edanmwẹ ne ọtẹn na miẹn ọre nọ gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ alama, ọ khare wẹẹ: “Ọ na wa gha lọghọ mwẹ ne I sẹtin rhie ekhọe mwẹ hin orhiẹnrhiẹn ọghe ovbi ẹghẹ kherhe na miẹn vbe orukhọ rre. Sokpan imuohan ọghe Jehova ne I ghaa mwẹ, ẹre ọ ru iyobọ mẹ.” b De vbene imuohan ọghe Jehova ya ru iyobọ nẹẹn hẹ? E Marta khare wẹẹ, irẹn keghi muẹn roro ẹbe nọ khian lae rre, deghẹ irẹn na gha mwẹ obọ vbe egbe uyinmwẹ vberriọ. Ma gha vbe sẹtin ru vberriọ. Emwi nọ wegbe sẹ nọ gha sẹtin sunu daa ima ọre wẹẹ, ma gha ru emwi nọ ma khẹke, ọ gha wa sọnnọ e Jehova, ẹghẹ nii, ẹkpotọ i ghi kie ne ima ya ga e Jehova vbe etẹbitẹ.—Gẹn 6:5, 6.

5. Vbua miẹn ruẹ vbe okha ọghe Leo?

⁵ Ma ghaa mu ohan e Jehova, ma i khian gha gu avbe ọse dan mu obọ. E Leo nọ rre Congo keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ ma khẹke na gha gu avbe ọse dan mu obọ. Vbọ ghi rre ukpo enẹ nọ dinmwiamẹ, ọ na suẹn gha gu avbe ọse dan mu obọ. Ọ na gha roro ẹre wẹẹ, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, irẹn tobọ irẹn i mwẹ obọ vbe uyinmwẹ dan, irẹn ma ru orukhọ daa Osanobua. Sokpan vbọ ma he kpẹẹ vba, avbe ọse dan nọ gu mobọ keghi mu uyinmwẹ ọnrẹn rhia, ọ na suẹn gha da ayọn gbe egbe, ọ na vbe gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ alama oghẹ. Ẹre ọ na ghi suẹn gha muẹn roro emwi hia ne evbibiẹ ọre ma ẹre re, kevbe vbe nọ ghaa ghọghọ hẹ vbe ẹghẹ nọ na gha ga e Jehova. Vbọ ghi sunu? Ọ keghi fi werriẹ. Ediọn keghi ru iyobọ  nẹẹn, ọ na werriegbe bu e Jehova gha dee. Vbe na guan na, ọdiọn kevbe arọndẹ ne kpataki ẹre ọtẹn na ghi khin.

6. De ikhuo eva ne ima khian guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na?

⁶ Gi ima guan kaẹn emwi nọ rre ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 9, vbe ako na, a keghi ya ẹwaẹn kevbe ukọnmwẹ gie ikhuo eva. (Yae taa Rom 5:14; Galatia 4:24.) Zẹvbe ne ima ya guan kaẹn ẹmwẹ na, yerre wẹẹ, te agbọn Esu na wa vuọn ne uyinmwẹ alama oghẹ kevbe ughe ọghe emwa ni bannọ ruan kevbe ni ru emwi ọdọ vbe amwẹ. (Ẹfis 4:19) Rhunmwuda ọni, te ọ wa khẹke ne ima gha mwẹ imuohan ọghe Osanobua, ma ghi vbe gha lẹẹ ne emwi dan. (Itan 16:6) Nọnaghiyerriọ, ma hia fẹẹrẹ ke ikpia ke ikhuo, gha wa miẹn ere vbe ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn ne ima khian ziro yan na. Ikhuo eva ne ako na guan kaẹn keghi gie na tie emwa ni ma fiẹnro, ọni ọre avbe “akpa.” Dọmwadẹ iran keghi kha wẹẹ, “larre do rri evbare mwẹ.” (Itan 9:1, 5, 6, 13, 16, 17) Sokpan alughaẹn wa rre emwi nọ ghi sunu daa emwa ne dọmwadẹ ikhuo na tie re.

7. Zẹvbe nọ rre ebe Itan 9:13-18, de emwi nọ sunu daa emwa ni miẹn itie ọghe okhuo nọ kọẹn nii yi? (Ghee efoto nọ rre ipapa 22.)

⁷ Gia guan kaẹn vbene “okhuo nọ kọẹn” nii ya tie emwa. (Tie Itan 9:13-18.) Ọ keghi tie emwa nẹi mwẹ ẹwaẹn ne iran “larre vbe uwu owa,” ne iran do rri evbare. Vbọ ghi sunu daa iran? “Uhunmwu ẹre iran ya khiẹ ọre.” U gha yerre wẹẹ, a vbe ka loo egbe ẹmwẹ vbenian nẹ vbe ebe itan. A na ya obọ sekhae ne ima, ne ima gha begbe vbe egbe okhuo nọ sakaan kevbe okhuo nọ “ku ogboi.” A vbe gi ima rẹn wẹẹ: “U gha la owa ẹre, odẹ uwu ẹre u gbẹn nii.” (Itan 2:11-19) Ebe Itan 5:3-10 vbe guan kaẹn okhuo ọvbehe nọ sakaan, ọ na wẹẹ, ọ si emwa la “eke ne iran ni wulo nẹ ye.”

8. De emwi ne dọmwadẹ ima khian zẹ ne egbe ima?

⁸ Te emwa ne “okhuo nọ kọẹn” nii tie gha zẹ ne egbe iran, deghẹ iran gha khuẹnniẹn ọnrẹn ra iran i khian ru vberriọ. Egbe emwi vbenian sẹtin vbe sunu daa ima. Deghẹ ọmwa na gha hia nọ si ima fi uyinmwẹ alama oghẹ ra deghẹ ima na miẹn ughe ne emwa na bannọ ruan ra ne iran na ru emwi ọdọ vbe amwẹ vbe itanẹt, de emwi ne ima khian ru?

9-10. De emwi eso nọ si ẹre nọ na khẹke ne ima lẹẹ ne uyinmwẹ alama oghẹ?

⁹ Emwi nibun wa rrọọ nọ zẹ nọ na khẹke ne ima lẹẹ ne uyinmwẹ alama. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, “okhuo nọ kọẹn” nii vbe kha wẹẹ: “Amẹ na do sa, ẹre ọ rhiẹnrhiẹn sẹ.” Vbọ re “amẹ na do sa”? E Baibol ya emwi ọdọ vbe amwẹ ne ọdọ vbe amwẹ sọyẹnmwẹ ọnrẹn gie amẹ nọ furre. (Itan 5:15-18) E Baibol kpasẹ yọ ne okpia vbe okhuo nọ rọnmwẹ egbe gha sọyẹnmwẹ emwi ọdọ vbe amwẹ. Te ọna wa lughaẹn ne “amẹ na do sa.” Amẹ na do sa sẹtin gha re uyinmwẹ alama  oghẹ, emwi awua wa na khin. Ẹkhokho ẹre emwa na mobọ ru egbe emwi vbenian, vbene oyi vbe ya rra vbe ẹkhokho. “Amẹ na do sa” sẹtin wa gha rhiẹnrhiẹn emwa ni do ẹre sa, katekate deghẹ iran na gha roro ẹre wẹẹ, ọmwa rhọkpa i bẹghe orukhọ ne iran ru. Te iran wa mu egbe iran ru kẹkan, rhunmwuda e Jehova bẹghe emwi hia! Emwi nọ khọ sẹ ne ọmwa do khian oghian e Jehova i rrọọ, rhunmwuda ọni emwi rhọkpa i “rhiẹnrhiẹn” vba. (1 Kọr 6:9, 10) Ẹbe nibun ọvbehe wa ye rrọọ.

¹⁰ Uyinmwẹ alama oghẹ sẹtin si ekhue, ọ sẹtin ya ọmwa gha roro ẹre wẹẹ irẹn i mwẹ esa ne irẹn ye, ọmwa sẹtin vbe mu ẹko, ọ sẹtin vbe zagha ẹgbẹe. Ma bẹghe ẹre wẹẹ, ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima la “uwu owa” okhuo nọ kọn nii kevbe ne ima rri evbare ọghẹe. Uyinmwẹ alama oghẹ gha sẹtin ya ọmwa khian oghian e Jehova, emwa nibun ni mwẹ obọ vbọ vbe mu okpe emianmwẹ nọ ya iran wu uwu udemwurri. (Itan 7:23, 26) Ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 9, uviẹn ọnrẹn 18 khare wẹẹ: “Iran ni ka la owa ẹre yi, wa rre ehe ni dinmwi nian vbe Idin.” Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, itie ọghe okhuo na zẹ ẹbe, vbọ ghi zẹ ne emwa nibun na ye miẹn itie ọghẹe yi?—Itan 9:13-18.

11. Vbọzẹ ne ughe ne emwa na bannọ ruan ra ne iran na ru emwi ọdọ vbe amwẹ na kakabọ zẹ ẹbe?

¹¹ Ifi ọkpa ne Esu wa mobọ loo ọre ughe ne emwa na bannọ ruan ra ne iran na ru emwi ọdọ vbe amwẹ. Emwa eso roro ẹre wẹẹ, ughe vbenian i zẹ ẹbe. Sokpan, ọ wa zẹ ẹbe, ọ ya ọmwa mu ekpẹn ne egbe ẹre fua, uyinmwẹ vbenian vbe maghan ọmwa. Ughe vbenian i rherhe la hin ọmwa ekhọe rre; te ọ lọghọ a ke sẹtin rhie ẹre hin ekhọe rre. Ughe vbenian i ya iziro dan la hin ọmwa ekhọe rre; te ọ gua ẹre kpa. (Kọl 3:5; Jems 1:14, 15) Te ughe vbenian si emwa nibun ni ghee ẹre fi uyinmwẹ alama oghẹ.

12. De vbene ima khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ima ma hoo ne efoto ne emwa na bannọ ruan ya ima gha mwẹ iziro nẹi maan?

¹² De emwi nọ khẹke ne Ovbi Otu e Kristi ru, deghẹ ughe ne emwa na bannọ ruan ra ne iran na ru emwi ọdọ vbe amwẹ na ladian vbe ekọmputa ra vbe efoni? Ọ khẹke ne ima rhie aro hin vbobọvbobọ. Emwi nọ gha ru iyobọ ne ima ya rẹn emwi nọ khẹke ya ru, ọre deghẹ ima na gha yerre wẹẹ, emwi nọ ghi ru ẹkpataki sẹ vbe ẹdagbọn ima, ọre ne ima na re ọsie Jehova. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, efoto eso ne emwa ma na wa bannọ ruan fo, sẹtin ya ọmwa gha mwẹ iziro nẹi maan. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima lẹẹ ne ughe vbenian? Rhunmwuda, ima i gualọ emwi rhọkpa nọ gha ya iziro ọghe uyinmwẹ dan vberriọ la ima ekhọe. Ọdiọn ọkpa na tie ẹre David nọ rre Thailand khare wẹẹ: “I keghi nọ egbe mwẹ wẹẹ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ẹi re ughe ne emwa na wa bannọ ruan fo, ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova deghẹ I na ye gha ghee ẹre ra? Egbe iziro vbenian ẹre ọ ru iyobọ mẹ ya rẹn emwi nọ khẹke ya ru.”

13. De emwi nọ khian ru iyobọ ne ima ya gha ya ẹwaẹn ru emwi?

¹³ Adeghẹ ima i hoo ne ima ru emwi nọ gha sọnnọ e Jehova, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha ya ẹwaẹn ru emwi. Adeghẹ ọmwa hoo nọ gha “wan,” ọ ghi “ka” gha ya ọghọ ne Jehova. (Itan 9:10) Omuhẹn ọghe ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 9, wa gele rhan otọ emwi na ya ọna kha, vbe evba nii, a keghi ya “ẹwaẹn ọghe ẹmwata” gie okhuo ọkpa.

14. De ọmwa ọvbehe nọ tie emwa zẹvbe nọ rre ebe Itan 9:1-6?

¹⁴ Tie Itan 9:1-6. Ako na guan kaẹn vbene Jehova nọ yi emwi hia ya gie na tie emwa, obọ e Jehova ẹre ẹwaẹn ọghe ẹmwata ke rre. (Itan 2:6; Rom 16:27) Ọ vbe guan kaẹn owa nọkhua ọkpa nọ mwẹ orrẹ ihinrọn. Ọna ya ima rẹn wẹẹ, Osa nọ zẹ emwi obọ ẹre Jehova khin kevbe wẹẹ, ọ vbe gbọbokhian ne emwa ni hoo ne iran ruẹ emwi vbe obọ ọre, ne iran mieke na gha mwẹ ẹwaẹn.

15. De emwi ne Jehova hoo ne ima ru?

¹⁵ Te Jehova wa kpemehe ne emwa ọwọrhọwọrhọ. Erriọ okhuo na ya gie “ẹwaẹn ọghe ẹmwata”  vbe ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 9 wa ye zẹẹ. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, okhuo na nọ mudia ye ihe emwi, le emiowo, ọ ya emwi nọ winhin gua ayọn, ọ na vbe mwamwa emwi ye eteburu vbe owa ẹre. (Itan 9:2) Yevbesọni, uviẹn ọnrẹn 4 kevbe 5 na vbe kha wẹẹ: “Ọ [okhuo nii nọ mudia ye ihe ẹwaẹn] na vbe khama akpa wẹẹ: ‘Larre do rri evbare mwẹ.’” Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima gha rrie owa ọghe “ẹwaẹn ọghe ẹmwata,” ne ima vbe rri evbare nọ mu ne ima? E Jehova hoo ne ivbi irẹn gha mwẹ ẹwaẹn, ọ ma vbe hoo ne emwi dan sunu daa ima. Ọ ma hoo ne emwi nọ wegbe sunu daa ima nẹ, ima ke do waan ne egbe, ẹghẹ nii, ma ghi do gha gbe I ma rẹn. Ọni ẹre ọ si ẹre nọ na “rhie iyobọ . . . ne iran ne emwa ata, nẹi fi ibeleku.” (Itan 2:7) Ma ghaa mwẹ imuohan ọghe Jehova, ma ghi gha hoo ne ima gha ru emwi nọ yẹẹ ọre. Ma gha vbe miẹn ibude vbe obọ ọre, ekhọe hia ẹre ima ya rhie owẹ lelẹe.—Jems 1:25.

16. De vbene imuohan ọghe Osanobua ya ru iyobọ ne Alain, nọ mieke na rẹn emwi nọ khẹke ya ru, de emwi nọ ghi sunu?

¹⁶ Gia guan kaẹn vbene imuohan ọghe Osanobua ya ru iyobọ ne Alain, nọ mieke na rẹn emwi nọ khẹke ya ru. Ọdiọn ẹre Alain khin, etisa ẹre vbe nọ. Ọ khare wẹẹ, “Emwa nibun ne ima gba winna keghi ghee ughe ne emwa na bannọ ruan ra ne iran na ru emwi ọdọ vbe amwẹ, zẹvbe ughe nọ ma iran emwi vbekpa emwi ọdọ vbe amwẹ.” Sokpan Alain rẹn wẹẹ, ọni i re ẹmwata. Ọ khare wẹẹ, “Rhunmwuda ne I na mwẹ imuohan ọghe Osanobua, I keghi yan wẹẹ, I i khian ghee ughe vberriọ. I na vbe gi emwa ne ima gba winna rẹn evbọzẹe ne I i khian na ghee ughe vberriọ.” Te ọtẹn na wa gha lele ibude nọ ke obọ “ẹwaẹn ọghe ẹmwata” rre, nọ khare wẹẹ na “lele odẹ irẹnmwi.” (Itan 9:6) Igiemwi ọghe Alain yẹẹ emwa eso ne iran gba winna sẹrriọ wẹẹ, iran na suẹn gha ruẹ e Baibol, iran na vbe suẹn gha yo iko.

17-18. Emwa ni khuẹnniẹn vbe “ẹwaẹn ọghe ẹmwata” gha tie iran, de afiangbe ne iran miẹn, de emwi ne iran ya yaro yi? (Ghee efoto nọ rre ipapa 24.)

¹⁷ E Jehova keghi loo igiemwi ọghe ikhuo eva na, ya gi ima rẹn emwi ne ima gha ru ne agbọn mieke na maan ima vbe odaro. Emwa ni khuẹnniẹn “okhuo nọ kọẹn” nii nọ talọ, keghi gualọ orhiẹnrhiẹn ọghe uyinmwẹ alama oghẹ na do ru. Ọghe ne ẹmwata, orhiẹnrhiẹn ọghe ovbi ẹghẹ kherhe, ẹre iran sọyẹnmwẹ ọnrẹn, iran i ru emwi nọ gha ya iran miẹn afiangbe vbe odaro. Vbe okiekie “ehe ni dinmwi . . . vbe Idin” ẹre iran rrie.—Itan 9:13, 17, 18.

¹⁸ Sokpan ẹi re erriọ ye ne emwa ni la owa ọghe “ẹwaẹn ọghe ẹmwata”! Emwa ni la owa ẹre wa sọyẹnmwẹ evbare na gele le ẹse kevbe nọ maan vbe egbe, ọni ọre emwi ughughan nọ ya ima sikẹ e Jehova sayọ. (Aiz 65:13) E Jehova keghi loo akhasẹ Aizaia ya gbẹn ọnrẹn yotọ wẹẹ: “Uwa  danmwehọ mwẹ, ne uwa vbe ru vbene I khare, uwa gha miẹn evbare nọ maan sẹ gha re.” (Aiz 55:1, 2) Ma wa hia vbe odẹ ke odẹ ne emwi nọ yẹẹ e Jehova gha yẹẹ ima kevbe ne emwi nọ sọnnọ ọnrẹn vbe gha sọnnọ ima. (Psm 97:10) Te ọ wa vbe ya ima ghọghọ vbe ima ghaa tie emwa ọvbehe ne iran do ruẹ emwi vbe obọ “ẹwaẹn ọghe ẹmwata.” Te ọ yevbe na miẹn wẹẹ, te ima “tie ẹvbo ke ehe nọ ghi rree sẹ vbe ẹvbo nii rre: ‘Uwa larre vbe uwu owa, wa ni ma rẹn na ye!’” Afiangbe nibun wa rrọọ, ne ima kevbe emwa ni miẹn itie ọghe ima yi sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe ẹghẹ na. Te avbe afiangbe na khian wa vbe gha rrọọ vbe etẹbitẹ, ọ ghi vbe ya ima “gha rre agbọn” vbe etẹbitẹ, zẹvbe ne ima ya “lele odẹ irẹnmwi” khian.—Itan 9:3, 4, 6.

19. Zẹvbe nọ rre ebe Asan-Ibo 12:13, 14, vbọ khẹke ne ima ru? (Vbe ya ghee ẹkpẹti nọ khare wẹẹ, “ Afiangbe Ne Ima Miẹn Vbe Ima Ghaa Mwẹ Imuohan Ọghe Osanobua.”)

¹⁹ Tie Asan-Ibo 12:13, 14. Uwa gi imuohan ọghe Osanobua ye gha gbogba ga ẹkokoudu ọghe ima, nọ vbe ru iyobọ ne ima ya gha sikẹ e Jehova vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ ne ima ye na. Imuohan na gha ru iyobọ ne ima ya gie na tie emwa, ne iran gualọ “ẹwaẹn ọghe ẹmwata,” ne iran vbe ruẹ emwi vbe obọ ọre.