1. De emwi nọ khẹke ne evbibiẹ emọ rẹn vbekpae ivbi iran, a te miẹn wẹẹ iran dinmwiamẹ?

BLOSSOM BRANDT keghi kha wẹẹ: “Ọwara uki nibun ẹre I ya gha tama evbibiẹ mwẹ wẹẹ, I hoo ne I dinmwiamẹ. Iran ma wa ya uhukpa kue yọ rhunmwuda, iran kegha hoo ne iran rẹn deghẹ I gele rẹn emwi ne a ya idinmwiamẹ kha. Ọ ghi rre December 31, vbe ukpo 1934, I na dinmwiamẹ.” Erriọ evbibiẹ emọ ni ga e Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ vbe ya ru iyobọ nọ khẹke ne ivbi iran. Iran rẹnrẹn wẹẹ, iran gha si ivbi iran obọ ghee iyeke vbe nọ dekaan idinmwiamẹ, ọ sẹtin zẹ ẹbe vbe odẹ ọghe orhiọn. (Jems 4:17) Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke ne evbibiẹ emọ rẹn wẹẹ, ivbi iran gele mu egbe nẹ, ne iran ya lele ukpowẹ e Jesu Kristi iran ke dinmwiamẹ.

2. (a) De emwi nọ kpa ọgbaroghe ọghe otako eso odin? (b) De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

² Ọ keghi re emwi nọ kpa ọgbaroghe ọghe otako eso odin, vbe iran gha bẹghe ẹre wẹẹ, igbama eso ni rre odẹ ukpo 20, ne a biẹ ye uwu ẹgbẹe ne a na ga e Jehova, ma he ye dinmwiamẹ. Nibun  vbuwe avbe igbama na i gbe ẹdẹ iko re, erriọ iran vbe ya ladian vbe ikporhu vbe ẹghẹ hia, rhunmwuda ọni, te iran ka egbe iran ba Avbe Osẹe Jehova. Sokpan, rhunmwuda emwi eso, iran ma ya egbe fiohan ne Jehova ne iran vbe dinmwiamẹ. Vbọ ghi zẹe ne iran ma na ya egbe fiohan ne Jehova? A sẹtin miẹn wẹẹ, evbibiẹ iran ẹre ọ si ẹre ne iran ma na rherhe dinmwiamẹ. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan emwi enẹ ni si ẹre, ne evbibiẹ emọ na si ivbi iran obọ ghee iyeke vbe nọ dekaan idinmwiamẹ.

3. De emwi ne evbibiẹ Blossom ghaa si osi ẹre?

³ Evbibiẹ Blossom na guan kaẹn ban vbe omuhẹn, kegha si osi deghẹ ovbi iran wan sẹ nọ gha rẹn evba ya idinmwiamẹ kha. Sokpan, de vbene evbibiẹ emọ khian ghi ya rẹn deghẹ ovbi iran sẹ nọ dinmwiamẹ?

4. De emwi ne evbibiẹ emọ gha miẹn ruẹ vbe iyi ọghe Jesu nọ rre ebe Matiu 28:​19, 20?

⁴ Tie Matiu 28:19, 20. Zẹ vbene ima ruẹ ọre vbe ako iruẹmwi nọ lae, e Baibol ma wa sunu ye inu ukpo ne ọmwa sẹ ọ ke dinmwiamẹ. Vbọrhirhighayehẹ, te ọ khẹke ne evbibiẹ emọ ziro yan evba gele yae kha, ne a ya ya emwa khian erhuanegbe Kristi. Evbọ demu ighẹ ẹmwẹ e Grik ne a ke zedu ifiẹmwẹ na ladian, “ya emwa khian erhuanegbe,” zẹ vbene a loo ẹre vbe ebe Matiu 28:19, keghi re ne a gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, ọmwa ne a maa re emwi gha do khian ọrhuanegbe. Ọrhuanegbe keghi re ọmwa ne ọ rẹn otọ emwi ne ọ ruẹ vbekpae Jesu. Ọ ma fo ye evba. Ọ vbe gha hoo nọ lele adia ọghẹe. Aro na ẹre ọ khẹke ne evbibiẹ emọ ya gha ghee ivbi iran. Te iran gha ke egbe ọmobọ maa iran emwi, a te miẹn ighẹ iran dinmwiamẹ zẹvbe erhuanegbe Kristi. Ọ na ma rhiema wẹẹ emobọ gbegba ni gha dinmwiamẹ, vbọrhirhighayehẹ, e Baibol ya ima rẹn wẹẹ, ibiẹka gha sẹtin rẹn otọ imamwaemwi ni rre Baibol.

5, 6. (a) De emwi ne igiemwi ọghe Timoti maa ima re vbekpae idinmwiamẹ? (b) De vbene evbibiẹ emọ ne aro iran sẹ otọ khian ya sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne ivbi iran hẹ?

⁵ Egbe ọvbokhan ẹre Timoti ya miẹn odẹ ọghe ẹmwata yi. Ukọ e Pọl keghi kha wẹẹ, ọmobọ ẹre Timoti ye khin, vbe a suẹn gha ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn maa re emwi. Agharhemiẹn wẹẹ ẹgbẹe nọ ghae egbe ye ugamwẹ ughughan ẹre Timoti na wan, iyẹe kevbe iyẹe nọkhua ne Ivbi e Ju keghi ya e Baibol maa re emwi. Ọ na ẹre ọ yae gha mwẹ amuẹtinyan ne ẹi beghe. (2 Tim 1:5; 3:14, 15) Vbe Timoti ghi rre odẹ ukpo 20, ọ kegha re igbama ne a so eni ẹnrẹn nọ maan vbe iko kevbe nọ somwa nọ gha sẹtin ru iwinna kpataki vbe ugamwẹ e Jehova.—Iwinna 16:1-3.

⁶ Vbene ẹmwata, te ibiẹka hia lughaẹn ne egbe; eso rherhe rẹn otọ emwi vbene eso na rhie ẹghẹ iran ke rẹn egiaye. Iran ni rherhe rẹn otọ emwi na maa iran re, sẹtin ru atamuolọyan wẹẹ iran hoo ne iran dinmwiamẹ. Eso i zẹdẹ guan kaẹn idinmwiamẹ vbe ẹghẹ nii vbẹre te iran wan sẹ ọni nẹ. Rhunmwuda ọni, evbibiẹ emọ ne aro iran sẹ otọ vbe egbe ivbi iran i gbagbae ye ivbi iran egbe ne iran dinmwiamẹ. Nọghayayerriọ, evbibiẹ emọ keghi ru iyobọ nọ khẹke ne dọmwadẹ iran zẹ vbene ne irẹnmwi ọghe iran sẹ. Evbibiẹ emọ keghi ghọghọ vbe ivbi iran gha ghi suẹn gha lele adia nọ rre ebe Itan 27:11. (Tie ẹre.) Vbọrhirhighayehẹ, emwi nọ khẹke ne evbibiẹ emọ rhie aro tua ọre ne iran ru iyobọ ne ivbi iran, ne iran do khian erhuanegbe Jesu. Inọta nọ ghi khẹke ne evbibiẹ emọ nọ egbe iran ọre: ‘Ovbimwẹ mwẹ irẹnmwi nọ somwa nọ gha gua re kpa nọ ya egbe fiohan ne Osanobua kevbe nọ dinmwiamẹ ra?’

7. Te ọmwa khian ka wa rẹn emwi hia vbe Baibol ọ ke dinmwiamẹ ra? Rhan otọ re.

⁷ Zẹ vbene evbibiẹ emọ ya maa ivbi iran  emwi, iran keghi hoo ne ivbi iran gha mwẹ irẹnmwi nọ somwa vbekpae Osanobua, iran ke ya egbe fiohan nẹẹn. Ọna ma rhiema wẹẹ, te ọmwa khian ka wa rẹn emwi hia vbe Baibol ọ ke dinmwiamẹ. Ọmwa gha dinmwiamẹ nẹ, ẹkpotọ wa ye kie nọ ya gha mwẹ irẹnmwi sayọ. (Tie Kọlose 1:9, 10.) Sokpan, de vbe nọ khẹke ne ọmwa mwẹ irẹnmwi sẹ ọ ke dinmwiamẹ?

8, 9. Vbọ sunu dae eseghan vbe Filipai? De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe okha na?

⁸ Evbibiẹ emọ gha miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe ẹgbẹe ọkpa vbe orre nokaro. (Iwinna 16:25-33) Vbe odẹ ukpo 50 C.E., e Pọl keghi mu okhian ne ukpogieva gha rrie Filipai zẹvbe arọndẹ ne a gie yo isi. E Filipai ẹre eghian na ba e Pọl vbe ogieva re ne Sailas ifiẹzọ, iran na vbe filo iran ye uwu eghan. Ọ ghi rre ogiasọn, igbohiọtọ keghi mu ehe hia weghe vbe eghan nii, sẹrriọ wẹẹ, urho hia na kie ye otọ. Ohan kegha mu eseghan wẹẹ, avbe oleghan lẹfua nẹ. Rhunmwuda ọni, te ọ khian ghi te gbe egbe ẹre rua, vbe Pọl go tie ẹre. Vbe iyeke ọni, e Pọl vbe Sailas keghi kporhu ma okpia na kevbe ẹgbẹe ọre. Vbọ ghi sunu? Iran keghi gbọyẹmmwẹ ye emwi hia ne iran ruẹ re vbekpae Jesu. Ọni ẹre ọ ghi gua iran kpa ya dinmwiamẹ vbene iran ma na si obọ ẹgogo ghee iyeke. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe okha na?

⁹ Ughaghe ovbiyokuo nọ winna zeki nẹ, ẹre eseghan nii ghaa khin. Ẹi ka mwẹ irẹnmwi rhọkpa vbekpae imamwaemwi ọghe ẹmwata ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn. Ne okpia na mieke na gha mwẹ irẹnmwi nọ somwa vbekpae Osanobua, te ọ khẹke na ya e Baibol maa re emwi, ọ vbe rẹn emwi ne Osanobua gualọ vbe obọ emwa ni gae kevbe wẹẹ, ọ ghi muegbe nọ ya gha lele ukpowẹ ọghe Jesu. Emwi ne okpia na ruẹ re vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn vbe ovbi ẹghẹ kherhe, ẹre ọ gua re kpa ya dinmwiamẹ. Te okpia na ye gha mwẹ irẹnmwi sayọ vbe ọ dinmwiamẹ nẹ. Zẹ vbene ima ruẹ ọre vbe igiemwi okpia na, de emwi ne u gha ru deghẹ ovbuẹ hoo ne ọ dinmwiamẹ rhunmwuda ọ hoẹmwẹ e Jehova, ọ vbe rẹn emwi ne a ya idinmwiamẹ kha? Uwa sẹtin tama ovbi uwa nọ gi ediọn rẹn wẹẹ irẹn hoo ne irẹn dinmwiamẹ. Ediọn ẹre ọ khian ghi tae deghẹ ọ gbegba. * Ọ gha ghi dinmwiamẹ nẹ, te ọ khian ye gha mwẹ irẹnmwi sayọ vbene a ghee etẹn ọvbehe ni vbe dinmwiamẹ nẹ. Vbene ẹmwata te ima hia khian gha ruẹ emwi vbekpae Jehova vbe etẹbitẹ.—Rom 11:33, 34.

10, 11. (a) De iziro ne evbibiẹ emọ eso mwẹ? (b) Vbọ gele khẹke ne evbibiẹ emọ mu ye okaro?

¹⁰ Evbibiẹ emọ eso keghi roro ẹre wẹẹ, te ọ khẹke ne ovbi iran ka yo owebe nọ yo nẹ, ọ vbe gha mwẹ iwinna nọ maan, ọ ke dinmwiamẹ. Evbibiẹ emọ vberriọ sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, iziro vbenian ma de emwi nọ rhiae sokpan, ọna gha ya ovbi iran gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn ra? Yevbesọni, ọ gua ilele Evbagbẹn Nọhuanrẹn ro ra? De emwi ne Baibol khare vbekpae iziro vbenian?—Tie Asan Ibo 12:1.

¹¹ Te ọ khẹke ne ima gha yerre vbe ẹghẹ hia wẹẹ, te agbọn Esu gbodan ghee emwamwa ọghe Jehova. (Jems 4:7, 8; 1 Jọn 2:15-17; 5:19) Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne evbibiẹ emọ yẹrẹro wẹẹ, emwi nọ gha sẹtin gbogba ga ovbi iran ne ọyasin ọghe agbọn Esu ghẹ siẹn ọnrẹn, ọre deghẹ ọ gu e Jehova mwẹ asikẹgbe nọ maan. Evbibiẹ emọ ghaa mu ẹmwẹ owebe kevbe iwinna ye okaro, ọna gha sẹtin ya ivbi iran gha roro wẹẹ, owebe kevbe iwinna ẹre ọ ru ekpataki sẹ asikẹgbe  ne a gu e Jehova mwẹ. Evbibiẹ emọ ni gele hoẹmwẹ ivbi iran gha hoo ne oyọnyọn ọghe agbọn Esu bibi ivbi iran odẹ ra? Vbene ẹmwata, ma gha mu ugamwẹ e Jehova ye okaro vbe arrọọ ọghe ima, ẹre ima khian na gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko.—Tie Psalm 1:2, 3.

12. Vbọzẹe ne evbibiẹ emọ eso ma na hoo ne ivbi iran rherhe dinmwiamẹ?

¹² Ọtẹn nokhuo ọkpa keghi ya ekhue miẹn kue, evbọzẹe ne irẹn ma na kue ne ovbi ẹre nokhuo rherhe dinmwiamẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ima hoo na kaẹn fua rhunmwuda ọ sẹtin ru orukhọ nọ wegbe.” Erriọ evbibiẹ emọ eso vbe ya si ivbi iran obọ ẹgogo ghee iyeke rhunmwuda iran roro ẹre wẹẹ, ivbi iran gha wan nẹ, iran i ghi yin uyinmwẹ nọ gha ya ediọn kan iran fua vbe iko. (Gẹn 8:21; Itan 22:15) Emwi ne evbibiẹ emọ vberriọ mwẹ vbe orhiọn ọre wẹẹ, ‘Deghẹ ovbimwẹ ma dinmwiamẹ, ai khian vbe kaẹn fua vbe iko.’ Vbọzẹe ne iziro vbenian ma na gba?—Jems 1:22.

13. Deghẹ ọmwa ma na rherhe dinmwiamẹ, ọni rhiema wẹẹ e Jehova i khian buohiẹn ọnrẹn ra? Rhan otọ re.

¹³ Ẹmwata nọ wẹẹ, ai miẹn evbibiẹ emọ ni ga e Jehova ne ẹi hoo ne ivbi iran dinmwiamẹ, sokpan iran i khian wa gheghe kue yọ ne ọmọ nọ ma he mwẹ irẹnmwi sẹ ya dinmwiamẹ. Vbọrhirhighayehẹ, deghẹ evbibiẹ emọ roro ẹre wẹẹ, Osanobua i khian nọ ivbi iran vbene iran ya loo arrọọ ọghe iran hẹ rhunmwuda iran ma dinmwiamẹ, iziro nọ ma gba ẹre ọni khin. Vbọzẹe? Rhunmwuda, ẹi re emwa ni dinmwiamẹ nẹ ọkpa ẹre Jehova khian buohiẹn ọnrẹn. Ọmwa gha ghi wan sẹ nọ rẹn emwi ni maan kevbe ne ẹi maan, e Jehova i khian rhie aro gberra re. (Tie Jems 4:17.) Nọnaghiyerriọ, ọ ma khẹke ne evbibiẹ emọ gha si ivbi iran ghee iyeke. Igiemwi nọ maan ẹre ọ khẹke ne iran gha rhie ye otọ ne ivbi iran. Iran ghi vbe ke egbe ọmobọ gha maa iran re vbene ilele ọghe Jehova ru ekpataki sẹ hẹ. (Luk 6:40) Imamwaemwi na, ẹre ọ khian ru iyobọ ne emọ, rhunmwuda iran gha gele sikẹ e Jehova, iran i khian rraa uhi ẹre.—Aiz 35:8.

14. De odẹ eso ne ediọn vbe iko gha ya sẹtin ru iyobọ ne evbibiẹ emọ?

¹⁴ Odẹ ọkpa ne ediọn vbe iko gha ya sẹtin ru iyobọ ne evbibiẹ emọ, ọre ne iran gha nianiaẹn vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ na gha fian okhuo ne egbe ọmwa vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọtẹn nokhuo ọkpa keghi ya yerre, iyobọ ne Ọtẹn Nokpia Charles T. Russell ru nẹẹn, vbe ọ rre ukpo ehan. Ọ keghi kha wẹẹ, “Ọ na ya ifuanro 15 rhie ibude mẹ ne I fian okhuo ne egbe mwẹ vbe odẹ ọghe orhiọn.” Vbọ ghi sunu? Ọ gberra ukpo 70 ne ọtẹn nokhuo na ya ga zẹvbe arọndẹ. Emwi ẹwaẹn na rhiẹre ma wẹẹ, ude nọ maan ne a bu ọmwa re, keghi biẹ ọmọ esi. (Itan 25:11) Ọ khẹke ne ediọn vbe gha tama evbibiẹ emọ kevbe ivbi iran ne iran gha mwẹ obọ vbe iwinna ne a rhirhi gha ru vbe Ọgua Arriọba. Ọrheyerriọ, iwinna ne emọ gha sẹtin ru ẹre ọ khẹke ne iran waa ne iran.

15. De odẹ eso ne etẹn vbe iko gha ya sẹtin ru iyobọ ne igbama ni rre uwu iko?

¹⁵ Odẹ eso ne etẹn ọvbehe vbe iko gha ya sẹtin ru iyobọ ọre wẹẹ, iran ghi gha si avbe ibiẹka ni wan dee kẹ egbe. Etẹn na ghi gha rhie aro sẹ otọ vbe egbe ibiẹka na, ne iran mieke na bẹghe ako ne iran na mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn. Vbọ khẹke ne etẹn vberriọ ru deghẹ iran na bẹghe ẹre wẹẹ, igbama vbe uwu iko zẹ ewanniẹn nọ gbe ye uviẹn vbe ẹghẹ hia? Ọ ghaa mwẹ ọta vbe iko ne a do vbe adesẹ uzọla vbo?A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ọ mwẹ edanmwẹ ne ọ da la gberra ra ọ loo ẹkpotọ nọ kie re ya kporhu iyẹn nọ maan vbe owebe. Ọ ghaa yerriọ, te ọ wa khẹke ne a tian rẹn. Ma sẹtin vbe ru  emwamwa ne ima gha rhie igiọdu ne igbama vbe iko vbene iko te suẹn ra vbe a gha ghi zobọ nẹ. Ena hia gha ya igbama rẹn wẹẹ, iran mwẹ esa ne iran ye “vbe uwu iko” ọghe Jehova.—Psm 35:18.

16, 17. (a) De vbene idinmwiamẹ ya kaẹn arrọọ ọghe ima hẹ vbe odaro? (b) De emwi ne evbibiẹ emọ hia ni ga e Jehova yaro yi vbe egbe ivbi iran? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

¹⁶ Ọkpa vbe usun iwinna nọ ghi ru ekpataki sẹ nọ bi ye evbibiẹ emọ egbe, ọre ne iran maa ivbi iran emwi vbekpae Jehova. (Ẹfis 6:4; Psm 127:3) Ivbi Izrẹl nẹdẹ keghi re agbẹnvbo ne Jehova hannọ zẹ, nọnaghiyerriọ, a gha wa bie ọmọ, a ghi yae fiohan ne Jehova. Sokpan, ẹi ghi yerriọ vbe ẹdẹnẹrẹ. Asikẹgbe ne a gu e Jehova mwẹ i re emwi ne emọ re vbe ukhu. Emwi nọ khẹke ne evbibiẹ emọ gha mwẹ vbe orhiọn vbe iran gha suẹn gha biẹlẹ emọ, ọre ne iran ru iyobọ nọ khẹke ne ivbi iran, ne iran mieke na sẹtin ya egbe fiohan ne Osanobua kevbe ne iran dinmwiamẹ. Ọna ọre iyobọ nọ ghi ru ekpataki sẹ ne iran gha sẹtin ru ne ivbi iran rhunmwuda, ọmwa gha ya egbe fiohan ne Jehova nẹ, ọ na dinmwiamẹ, ọ na vbe gha ya amuẹtinyan ga e Jehova, ẹre ọ khian na sẹtin miẹnfan vbe ẹghẹ orueghe nọkhua.—Mat 24:13.

¹⁷ Ẹghẹ ne Blossom Brandt na wẹẹ irẹn hoo ne irẹn dinmwiamẹ, evbibiẹ ọre kegha hoo ne iran rẹn deghẹ ọ gele rẹn emwi ne a yae kha, ne a ya egbe fiohan ne Osanobua kevbe ne a dinmwiamẹ. Iran ghi bẹghe ẹre wẹẹ, ọ gele rẹn evba yae kha, iran na kue yọ re. Vbe asọn nọ gbe fi ẹdẹ ne Blossom khian dinmwiamẹ, erhae keghi ru emwi ne ẹi khian mianmian ẹdẹ. Blossom keghi kha wẹẹ: “Erha mwẹ na wẹẹ ne ima hia diguẹ, vbe iyeke ọni ọ na na erhunmwu. Ọ na tama e Jehova vbe erhunmwu nii wẹẹ, ọyẹnmwẹ wa sẹ irẹn rhunmwuda ne ovbi irẹn nekherhe na ya egbe fiohan ne Jehova.” Ọ ghi gberra ukpo 60 ne Blossom dinmwiamẹ, ọ keghi kha wẹẹ: “Ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne I khian ya mianmian asọn nii nọ gbe fi ẹdẹ ne I dinmwiamẹ!” Erhunmwu ne ima na, ọre ne uwa ne evbibiẹ emọ gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko rhunmwuda ivbi uwa ya egbe fiohan ne Jehova, iran na vbe dinmwiamẹ.