1, 2. (a) De emwi ne evbibiẹ emọ eso ru vbe ivbi iran gha hoo ne iran dinmwiamẹ? (b) Vbọzẹe ne a na nọ emwa ni khian dinmwiamẹ deghẹ iran ya egbe fiohan ne Jehova nẹ? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

ẸDẸ ne Maria dinmwiamẹ, evbibiẹ ọre na gha ghee ẹre vbe ọ deba etẹn ọvbehe ni khian vbe dinmwiamẹ kpaegbe. Ọ keghi ya urhu nọ la kevbe nọ rriẹ zẹ ewanniẹn ye inọta eva ne ọtẹn nọ ya ọta guan nọ rẹn. Vbe iyeke ọni, ọ na dinmwiamẹ.

² Evbibiẹ Maria na gha ghọghọ rhunmwuda ovbi iran ya egbe fiohan ne Jehova ọ na vbe dinmwiamẹ. Sokpan ọ mwẹ inọta eso ni ka gha rre ekhọe iye Maria: ‘E Maria ma kherhe gbe nọ dinmwiamẹ? Ọ kue rẹn wẹẹ, ne a ya egbe fiohan i re emwi ne a ya rhẹghẹrẹ? Ẹi re te ọ gha te wan sẹ ọna nẹ kherhe ọ ke dinmwiamẹ?’ Ena ọre inọta ne evbibiẹ emọ ni hoẹmwẹ ivbi iran nọ egbe iran re, vbe ivbi iran gha hoo ne iran dinmwiamẹ. (Asan 5:5) Vbọzẹe? Rhunmwuda, ne a ya egbe fiohan kevbe ne a dinmwiamẹ keghi re azẹ ni ghi ru ekpataki sẹ nọ khẹke ne Ivbiotu e Kristi ru.—Ghee Ne Ẹkpẹti “ U Ya Egbuẹ Fiohan Ne Jehova Nẹ Ra?”

3, 4. (a) De igiemwi ne Pita ru nọ rhiẹre ma wẹẹ idinmwiamẹ wa ru ekpataki? (b) Vbọzẹe ne Pita na ya idinmwiamẹ gie okọ ne Noa ka re?

 ³ Vbe ukọ ighẹ Pita guan kaẹn idinmwiamẹ, ọ keghi yae gie okọ ne Noa ka re. Ọ na kha wẹẹ: “Idinmwiamẹ, nọ yevbe okọ e Noa, keghi re emwi nọ miẹn uwa fan nia.” (Tie 1 Pita 3:20, 21, NW.) Okọ nii keghi re osẹ ne a zaromiẹn nọ rhiẹre ma wẹẹ, ekhọe hia ẹre Noa ya gha ru ahoo ọghe Osanobua. Amuẹtinyan ọghe Noa ma beghe vbe ọ winna iwinna ne Jehova waa re. Amuẹtinyan ọghe Noa ẹre ọ ye Jehova miẹn ẹgbẹe ọre fan vbe ẹghẹ ne okpamẹ nii ya rhọ. De emwi ne Pita hoo nọ ya igiemwi na maa ima re?

⁴ Okọ ne Noa ka re keghi re osẹ nọ rhiẹre ma wẹẹ, ọ mwẹ amuẹtinyan. Erriọ idinmwiamẹ vbe ya rhiẹre ma wẹẹ, ọmwa ya egbe fiohan ne Osanobua nẹ rhunmwuda amuẹtinyan ne ọ mwẹ yan arhiọkpaegbe ọghe Jesu. Vbe na ghee Noa, emwa ni ya egbe fiohan ne Osanobua nẹ keghi ya ekhọe hia ru iwinna ne Osanobua waa iran re. Zẹ vbene Jehova ya miẹn Noa fan vbe ẹghẹ ne okpamẹ nii ya rhọ, erriọ emwa ni dinmwiamẹ nẹ, ni mwẹ ẹkoata khian vbe ya miẹnfan vbe ẹghẹ ne Osanobua khian ya fuẹn emwa dan. (Mak 13:10; Arhie 7:9, 10) Ọna ẹre ọ zẹe ighẹ a ya egbe fiohan kevbe idinmwiamẹ na wa ru ekpataki. Deghẹ ẹkpotọ kie re ne ọmwa ya dinmwiamẹ sokpan ọ na gha la ẹdẹ yọ, arrọọ ọghe etẹbitẹ sẹtin lae ban.

5. Vbe ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

⁵ Rhunmwuda vbene idinmwiamẹ ru ekpataki sẹ hẹ, ma gha ziro yan inọta eha: De emwi ne Baibol khare vbekpae idinmwiamẹ? De emwi eso nọ khẹke ne ọmwa ru ọ ke dinmwiamẹ? Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gi emwa ne ima gu tie Baibol rẹn vbene idinmwiamẹ ru ekpataki sẹ hẹ?

6, 7. (a) Vbọzẹe ne Jọn na gha dinmwi emwa ya amẹ? (b) Vbuwe emwa hia ne Jọn dinmwi ya amẹ, de nọ hiunsi sẹ?

⁶ Vbe okha ọghe Baibol, e Jọn ne Baptist ọre ọmwa okaro nọ dinmwi emwa ya amẹ. (Mat 3:1-6) Emwa ni bu e Jọn gha dee nọ dinmwi iran ye amẹ keghi re emwa ni rraa Uhi e Mozis. Idinmwiamẹ ọghe iran keghi re osẹ nọ rhiẹre ma wẹẹ iran fiwerriẹ nẹ. Idinmwiamẹ nọ ghi hiunsi sẹ vbe ehia ọre ọghe Jesu. E Jọn ne Baptist ẹre ọ dinmwi e Jesu ne ọmwa nọ gbae ya amẹ. Ọni ke wa gha re ukpamuyọmọ nọ hiunsi. (Mat 3:13-17) Jesu ma ru orukhọ, nọnaghiyerriọ, esa ma ghaa rrọọ ne ọ ya fi uyinmwẹ werriẹ. (1 Pit 2:22) Vbọ ghi zẹ ne ọ na dinmwiamẹ? Idinmwiamẹ ọghẹe keghi rhiema wẹẹ, ọ mu egbe nẹ, ne ọ ya ru ahoo ọghe Osanobua.—Hib 10:7.

⁷ Vbe Jesu rre agbọn, erhuanegbe ẹre ghaa dinmwi emwa ye amẹ. (Jọn 3:22; 4:1, 2) Zẹ vbene Jọn vbe ru ẹre, emwa ne erhuanegbe Jesu dinmwi ya amẹ keghi re emwa ni vbe rraa Uhi e Mozis, ni kie rre nẹ vbe uyinmwẹ dan. Sokpan vbe Jesu ghi rhiọ kpaegbe nẹ, erhuanegbe ẹre ye gha dinmwiamẹ, sokpan ẹi re rhunmwuda iran rraa Uhi e Mozis.

8. (a) De iwinna ne Jesu waa erhuanegbe ẹre vbe ọ ghi rhiọ kpaegbe nẹ? (b) Vbọzẹe ne Ivbiotu e Kristi na dinmwiamẹ?

⁸ Vbe Jesu ghi rhiọ kpaegbe nẹ vbe ukpo 33 C.E., ọ keghi rhiegbe ma ẹbu emwa ni gberra 500—ikpia, ikhuo, ọ gha kẹ, ibiẹka vbe gha rre evba. Ughaghe ẹghẹ na ẹre ọ ya tama iran wẹẹ: “Wa bu emwa hia gha rrie ehe hia ne uwa ya ya iran khian erhuanegbe mwẹ, wa gha dinmwi iran ya amẹ vbe Eni Erha, ọghe Ọmọ kevbe ọghe orhiọn nọhuanrẹn. Wa gha maa iran re ne iran gha lele iyi hia ne I yi ne uwa.” (Mat 28:19, 20, NW; 1 Kọr 15:6) Ọ khọ wẹẹ erhuanegbe Jesu wa gha bun vbe ọ waa iran iwinna ne kpataki na. Evba ẹre ọ na vbe gi iran rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne emwa ni hoo ne iran lele ukpowẹ irẹn dinmwiamẹ. (Mat 11:29, 30) Te ọmwa ke ọmwa nọ hoo nọ ga Osanobua vbe odẹ nọ kue yi gha ka rẹn ukpo ne Jesu na zẹ vbe emwamwa ọghe Jehova, ọ vbe miẹn ọnrẹn yi wẹẹ, Jesu ẹre Osanobua khian loo ya mu emwamwa rẹn sẹ. Vbe iyeke ọni, ọ ghi dinmwiamẹ. Ọna ọre idinmwiamẹ ne Osanobua kpasẹ yi. E Baibol ẹre ọ ya ima rẹn wẹẹ, vbe orre nokaro, erhuanegbe Jesu rẹn vbene idinmwiamẹ ru ekpataki sẹ hẹ rhunmwuda iran ma ya idinmwiamẹ rhẹghẹrẹ ra ne iran gha si obọ ẹgogo ghee iyeke.—Iwinna 2:41; 9:18; 16:14, 15, 32, 33.

9, 10. Vbe ima miẹn ruẹ vbe idinmwiamẹ ọghe Ovbi Ẹtiopia ne ọ miẹn ugamwẹ ọghe Ivbi e Ju yi kevbe idinmwiamwẹ ọghe ukọ e Pọl?

⁹ Tie Iwinna 8:35, 36. Gia guan kaẹn okpia ọkpa ne Ovbi Ẹtiopia ne ọ miẹn ugamwẹ ọghe Ivbi e Ju yi. Vbe ọ ke Ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm die owa, odibosa keghi tama e Filip nọ tua okhian sikẹ okpia na, ne ọ “kpe orhu iyẹn nọ maan” vbekpae Jesu ma rẹn. Vbọ ghi sunu? Emwi ne Ovbi Ẹtiopia nii ghi ru keghi rhiẹre ma wẹẹ, ọ ya ekhọe hia gbọyẹmwẹ ye emwi nọ ruẹ re, ọ na vbe gha hoo ne ọ zowẹ lele emwamwa ọghe Jehova. Ọ na dinmwiamẹ vbobọvbobọ.

¹⁰ Ọmwa ọvbehe ne ima gha vbe guan kaẹn nia, ọre okpia ọkpa ne Ovbi e Ju, nọ wa gha zẹ Ivbiotu e Kristi kpokpo. Ivbi e Ju kegha re agbẹnvbo ne Jehova hannọ zẹ. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, ukpamuyọmọ nọ hiunsi na keghi wii iran rhunmwuda, iran ma ghi gha lele uhi Osanobua. Sokpan okpia na, keghi rhiegba ye ugamwẹ ọghe Ivbi e Ju, ne a tie ẹre Judaism rhunmwuda, ọ ghaa mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, ọni ọre ugamwẹ ne Osanobua kpasẹ yi. Sokpan, ọ ghi sẹ ẹdẹ ọkpa, e Jesu nọ rhiọ kpaegbe gha rrie ẹrinmwi  nẹ, ẹre ọ ke ẹrinmwi kporhu ma rẹn. Vbe okpia na ghi ru? Ọ na fiwerriẹ, erriọ vbe ya gbọyẹmwẹ ye iyobọ ne Ananaias ru nẹẹn. E Baibol keghi kha wẹẹ: “Ọ keghi kpaegbe,” ọ na dinmwiamẹ. (Iwinna 9:​17, 18; Gal 1:14) Okpia ne a guan kaẹn na keghi re ukọ e Pọl. Yẹrẹro wẹẹ, vbe Pọl ghi rẹn ukpo ne Jesu na zẹ vbe emwamwa ọghe Osanobua nẹ, ọ na zẹ emwi ru, ọ na dinmwiamẹ vbene ọ ma na si obọ ẹgogo ghee iyeke.—Tie Iwinna 22:12-16.

11. (a) De emwi nọ ya emwa ne ima gu tie Baibol dinmwiamẹ? (b) Vbọ ye hẹ vbe ekhọe ima vbe etẹn ghaa dinmwiamẹ?

¹¹ Erriọ vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa ne ima gu tie Baibol, ni mwẹ amuẹtinyan kevbe ni gele gbọyẹmwẹ ye imamwaemwi ọghe ẹmwata ne iran ruẹ, keghi hoo ne iran ya egbe fiohan ne Osanobua kevbe ne iran dinmwiamẹ vbe ne ai na si obọ ẹgogo ghee iyeke. Ọta idinmwiamẹ keghi re ọta kpataki ne emwa hia kpẹ ẹho khẹ vbe asikoko. Ọ keghi re emwi nọ sẹ Avbe Osẹe Jehova ọyẹnmwẹ vbe emwa ne iran gu tie Baibol gha miẹn odẹ ọghe ẹmwata yi kevbe iran na vbe ru azẹ wẹẹ iran gha dinmwiamẹ. Erriọ evbibiẹ emọ vbe ya sọyẹnmwẹ vbe ivbi iran gha khian dinmwiamẹ. Vbe Ukpo Ugamwẹ ọghe 2017, emwa ni mwẹ ekhọe ata ni gberra arhunmwu 284,000 ẹre ọ ya egbe fiohan ne Osanobua, iran na vbe dinmwiamẹ. (Iwinna 13:48) Etẹn ni dinmwiamẹ na rẹnrẹn wẹẹ, emwi nọ khẹke Ivbiotu e Kristi nọ. Sokpan, de owẹ ne iran zẹ iran ke dinmwiamẹ?

12. De owẹ eso nọ khẹke ne ọmwa ka zẹ ọ ke dinmwiamẹ?

¹² Vbene ọmwa te dinmwiamẹ, ọ ka gha mwẹ amuẹtinyan nọ hẹnhẹn egbe yan irẹnmwi nọ gbae vbekpae Osanobua, emwamwa nọ mwẹ ne emwa nagbọn kevbe emwamwa ne ọ ru ya miẹn emwa nagbọn fan. (1 Tim 2:3-6) Amuẹtinyan vbenian, ẹre ọ ya emwa ne ima gu tie Baibol mu uyinmwẹ dan fua, ne iran mieke na sẹtin gha lele ilele ọghe Jehova. (Iwinna 3:19) Vbene ẹmwata, ọmwa gha wẹẹ irẹn ya egbe fiohan ne Osanobua, vbene ọ na ye yin uyinmwẹ dan, a ya egbe fiohan nii i mwẹ esa, rhunmwuda, Osanobua i khian miẹn ọnrẹn yi. (1 Kọr 6:9, 10) Ọ ma fo ye evba, ọ vbe khẹke ne ọmwa nọ ya egbe fiohan ne Jehova gha yo iko kevbe ikporhu vbe ẹghẹ hia. Iwinna ikporhu iyẹn nọ maan keghi re iwinna ne Jesu waa erhuanegbe ẹre. (Iwinna 1:8) Te ọ khẹke ne ọmwa gha lele ilele na hia, ọ ke gbegba zẹvbe ọmwa ne ọ gha ya egbe fiohan ne Osanobua vbe erhunmwu. Vbe iyeke ọni, ọ ghi dianmwiamẹ.

13. Ma ghaa gu ọmwa tie Baibol, vbọzẹe ne ọna khẹke ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, idinmwiamẹ keghi re emwi nọ wa ru ekpataki vbe arrọọ ọghe Ivbiotu e Kristi?

¹³ Ma ghaa gu ivbi ima kevbe emwa ọvbehe ruẹ e Baibol, te ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, idinmwiamẹ keghi re emwi nọ ru ekpataki ne ọmwa ke ọmwa nọ hoo nọ lele ukpowẹ ọghe Kristi. Ma ghaa mwẹ ọna vbe orhiọn, ẹre ima khian na sẹtin kọe ye orhiọn ọghe emwa ne ima maa re emwi. Ma ghi loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya gi iran rẹn vbene a ya egbe fiohan kevbe idinmwiamẹ ru ekpataki sẹ hẹ. Vbene ẹmwata, erhunmwu ne ima na, ọre ne emwa ne ima maa re Baibol gha mwẹ alaghodaro kevbe ne iran dinmwiamẹ!

14. Vbọzẹe ne ima i na kpikpi ọmwa rhọkpa nọ dinmwiamẹ?

¹⁴ Ọ ma khẹke ne evbibiẹ emọ ra etẹn rhọkpa vbe iko kpikpi ọmwa rhọkpa nọ dinmwiamẹ. E Jehova tobọre i ru emwi vberriọ. (1 Jọn 4:⁠8) Te ọ khẹke ne ima gha kọe ye orhiọn ọghe emwa ne ima gu tie Baibol ne iran gu Osanobua gha mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan. Ọmwa ne a maa re emwi gha gele gbọyẹmwẹ ye emwi nọ ruẹ,  ọ na vbe gha hoo nọ lele ukpowẹ ọghe Kristi, ẹre ọ khian na sẹtin taa mu olọ yan rẹn wẹẹ irẹn gha dinmwiamẹ.—2 Kọr 5:14, 15.

15, 16. (a) Ọ mwẹ ukpo ne ọmwa sẹ ọ ke dinmwiamẹ ra? Rhan otọ re. (b) Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ọmwa ne ọ ka dinmwiamẹ vbe ugamwẹ ọvbehe werriegbe dinmwiamẹ zẹvbe Osẹe Jehova?

¹⁵ Ẹi mwẹ ukpo ne ọmwa sẹ ọ ke dinmwiamẹ rhunmwuda te emwa hia lughaẹn ne egbe. Emwa eso rherhe rẹn otọ emwi vbene eso na rhie ẹghẹ. Etẹn eso ni dinmwiamẹ vbe iran ye rre ọvbokhan, ye ga Osanobua vbuwe amuẹtinyan uhiẹn vbe iran khian eniwanrẹn nẹ. Eso gberra ukpo 100 iran ke dinmwiamẹ rhunmwuda ẹghẹ nii, ẹre iran ya miẹn odẹ ọghe ẹmwata.

¹⁶ Okhuo ọkpa nọ khian ọmaẹn nẹ keghi nọ ọtẹn nọ gu ẹre tie Baibol deghẹ esa rrọọ ne irẹn dọlegbe dinmwiamẹ rhunmwuda ọ ka dinmwiamẹ vbe ugamwẹ ughughan nọ ka gha ye. Ọtẹn nii keghi ye Baibol zẹ ewanniẹn nọ khẹke ye inọta nii. Ọna ẹre ọ ghi ya okhuo ne ọ khian ọmaẹn nẹ na, rẹn wẹẹ te ọ khẹke ne irẹn dinmwiamẹ, ọ na gele ru vberriọ. Te okhuo ne a kha na ghi sikẹ ukpo 80, ọrheyerriọ, ọ ma wẹẹ idinmwiamẹ i mwẹ esa nọ ye. Idinmwiamẹ ne Jehova miẹn yi keghi ọghe ọmwa nọ mwẹ irẹnmwi nọ gbae nọ dekaan emwamwa ọghe irẹn. Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne emwa ni ka dinmwiamẹ vbe ugamwẹ ọvbehe werriegbe dinmwiamẹ zẹvbe Osẹe Jehova, ọ gha khọn rẹn wẹẹ iran ka dinmwiamẹ nẹ vbe ugamwẹ ne iran ka ye.—Tie Iwinna 19:3-5.

17. De emwi nọ khẹke ne ọmwa gha mu roro vbe ẹdẹ ne ọ dinmwiamẹ?

¹⁷ Ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko ẹre ọ sẹ ọmwa vbe ẹdẹ ne a dinmwiamẹ. Ẹdẹ ne a vbe ya mu ọghe enegbe ọmwa roro nọ rhunmwuda, ẹi khuẹrhẹ ne a do sẹtin muẹn sẹ ighẹ eyan ne a ru vbe ẹdẹ ne a ya egbe fiohan ne Jehova. Ọna ẹre ọ zẹe ne Jesu na ya urọnghọn gie iwinna nọ bi ye izabọ ọghe Ọvbiotu e Kristi. Ọmwa gha ghi khian erhuanegbe Jesu nẹ, ẹi ghi mu ọghe enegbe ẹre ye okaro, ukpowẹ ọghe Jesu ẹre ọ khian ghi gha lele vbe arrọọ ọghẹe.—2 Kọr 5:15; Mat 16:24.

18. De inọta ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

¹⁸ Iye Maria ne a ya unu kaẹn vbe omuhẹn ban keghi nọ egbe ẹre ọta eso rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, ẹi khuẹrhẹ ne a sẹtin muẹn sẹ ighẹ eyan ne a ru vbe ẹdẹ ne a ya egbe fiohan ne Osanobua. Evbibiẹ emọ, wa sẹtin nọ egbe uwa ọta vbenian: ‘Ovbi mwẹ gele mu egbe nọ dinmwiamẹ ra? Ọvbi mwẹ gele mwẹ irẹnmwi nọ somwa nọ gha gua re kpa nọ ya egbe fiohan ne Jehova ra? Ọ khẹke ne ovbi mwẹ ka yo owebe nọ yo, nọ vbe miẹn iwinna nọ maan ọ ke dinmwiamẹ ra? Ọvbi mwẹ gha ghi ru orukhọ nọ wegbe vbe ọ gha dinmwiamẹ nẹ ghi vbo?’ Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha ziro yan avbe inọta na. Ma gha vbe guan kaẹn vbene evbibiẹ emọ ni rre otu e Jehova khian ya sẹtin gha ya aro ne Jehova ya ghee idinmwiamẹ ghee ẹre.