1. De emwi nọ mobọ mu emwa ekhọe vbe iran gha yo iko ọghomwa? (Ghee efoto nọ rre ipapa 27.)

 GIA kha wẹẹ, ọdọ vbe amwẹ ọkpa yo iko vbe Ọgua Arriọba vbe ẹghẹ okaro. Iran ghi bẹghe vbene etẹn ya gbe ọbokhian ne iran hẹ, kevbe ahoẹmwọmwa ne etẹn mwẹ ne egbe, ọ na wa kakabọ mu iran ekhọe. Vbe iran ghi rrie owa, ne okhuo nọ rrọọ na ghi tama ọdafẹn ọnrẹn wẹẹ, ‘Te Avbe Osẹe Jehova wa lughaẹn, ekhọe hia ẹre iran ya hoẹmwẹ egbe.’

2. Vbọ ya emwa eso sẹ e Jehova rae?

² Ai miẹn emwi na ya gie ahoẹmwọmwa ne Avbe Osẹe Jehova mwẹ ne egbe. Sokpan, ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre ima khin. (1 Jọn 1:8) Rhunmwuda ọni, zẹvbe ne ima ya sikẹ etẹn vbe iko sayọ, ma ghi do gha bẹghe abakuru ọghe iran. (Rom 3:23) Evbọ da ọmwa nọ wẹẹ, emwa eso rrọọ nẹi ghi ga e Jehova, rhunmwuda emwi ne ọtẹn ọvbehe ru.

3. De emwi na ya rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata? (Jọn 13:34, 35)

³ Gia werriegbe ghee ako ọghe Baibol ne ako iruẹmwi na ke ladian. (Tie Jọn 13:34, 35.) De emwi ne emwa khian ya rẹn erhuanegbe ọghe Jesu? Ahoẹmwọmwa ẹre nọ. E Baibol ma kha wẹẹ, emwa ni gbae ẹre iran khian gha khin. E Jesu  ma vbe kha wẹẹ: ‘Ọna ẹre uwa khian ya rẹn wẹẹ, erhuanegbe mwẹ ẹre uwa khin.’ Sokpan, ọ keghi kha wẹẹ: ‘Ọna ẹre emwa hia khian ya rẹn wẹẹ, erhuanegbe mwẹ ẹre uwa khin.’ Ẹmwẹ ne Jesu ta na rhie ẹre ma wẹẹ, emwi ne erhuanegbe ọghe irẹn kevbe ne emwa hia khian ya rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata, ọre ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe.

4. De emwi ne emwa eso hoo ne iran rẹn vbekpa Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata?

⁴ Emwa eso nẹi re Osẹe Jehova sẹtin gha roro ẹre wẹẹ: ‘De vbene ahoẹmwọmwa khian ya ru iyobọ ne ima ya rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata? De odẹ ne Jesu ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele hoẹmwẹ avbe ukọ ọghẹe? De vbene ọmwa gha ya sẹtin ya egbe taa e Jesu vbe ẹdẹnẹrẹ?’ Ọ khẹke ne ima ne Avbe Osẹe Jehova gha mu avbe inọta na roro. Rhunmwuda, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha rhie ahoẹmwọmwa ma, katekate vbe etẹn gha ru emwi nọ sọnnọ ima.—Ẹfis 5:2.

5. Rhan otọ ẹmwẹ ne Jesu ta vbe ebe Jọn 15:12, 13.

⁵ E Jesu guan kaẹn ahoẹmwọmwa nai miẹn egbọre ne erhuanegbe irẹn khian gha mwẹ ne egbe. (Tie Jọn 15:12, 13.) Ọ keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Uwa gha hoẹmwẹ egbe zẹvbe ne imẹ hoẹmwẹ uwa.” Vbe ọ ya ọna kha? Ọni nọ wẹẹ, te Ovbiotu e Kristi gha hoẹmwẹ ọtiọnrẹn sẹrriọ wẹẹ, ọ gha de ọghe uwu, ọ ghi mu egbe nọ ya wu nẹẹn. b

6. De vbene Baibol ya ya ima rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa wa kakabọ hin usi?

⁶ E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa wa kakabọ hin usi. Usun ako ọghe Baibol nọ ghi yẹẹ emwa nibun sẹ ọre: “Ahoẹmwọmwa ẹre Osanobua khin.” (1 Jọn 4:8) “Hoẹmwẹ ogieva ruẹ zẹvbe ne u hoẹmwẹ egbuẹ.” (Mat 22:39) “Ahoẹmwọmwa gbe ebe gue orukhọ nibun.” (1 Pit 4:8) “Ahoẹmwọmwa,  etẹbitẹghori nọ.” (1 Kọr 13:8) Avbe ako ọghe Baibol na, kevbe nibun ọvbehe wa yae dewarorua wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gha mwẹ ahoẹmwọmwa kevbe ne ima gha rhie ẹre ma.

7. Vbọzẹ ne Esu i khian na sẹtin ru ẹre ne emwa gha mwẹ akugbe kevbe ahoẹmwọmwa?

⁷ Emwa nibun keghi nọ wẹẹ: ‘De vbene I khian ya rẹn ugamwẹ ẹmwata hẹ? Ugamwẹ hia keghi kha wẹẹ, ẹmwata ẹre iran ma emwa re, sokpan, emwi ughughan ẹre iran ma emwa re vbekpa Osanobua.’ Esu ẹre ọ mu ugamwẹ ughughan gbọọ, nọ mieke na gha lọghọ emwa ne iran sẹtin rẹn nọ re ọghe ẹmwata vbọ. Sokpan, Esu i khian sẹtin ru ẹre, ne Ivbiotu e Kristi ni rre ehe ughughan vbe otagbọn na, gha rre ugamwẹ ọkpa kevbe ne iran vbe hoẹmwẹ egbe. E Jehova ọkpa, ẹre ọ khian sẹtin ru ọna. Rhunmwuda, irẹn ọre ẹzi ọghe ahoẹmwọmwa, emwa ni mwẹ orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe kevbe ne irẹn fiangbe ẹre ọ khian gele sẹtin hoẹmwẹ egbe. (1 Jọn 4:7) Ẹi khabe ne Jesu na kha wẹẹ, ahoẹmwọmwa ẹre a khian ya rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata.

8-9. De vbene ahoẹmwọmwa ne Avbe Osẹe Jehova mwẹ ne egbe, he ya ru iyobọ ne emwa nibun?

⁸ Zẹvbe ne Jesu ta ẹre yotọ, te emwa nibun ghi do rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata, rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe. Vbe igiemwi, ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Ian, guan kaẹn emwi nọ sunu, vbe ẹghẹ okaro ne irẹn yo asikoko nọkhua ọghomwa, na do vbe ọgbẹlẹzẹ na na ku iku isasegbe nọ rre ọkpẹn owa ẹre. Uki ẹso vbe nọ te sẹ ẹghẹ na, Ian ka yo ọgbẹlẹzẹ na nẹ, ya ghee emwa ni ku iku isasegbe. Ọ khare wẹẹ: “Te asikoko na wa kakabọ lughaẹn. Avbe Osẹe Jehova wa mwẹ uyinmwẹ esi, iran wa vbe mu egbe ẹse, ibiẹka ni rre uwu iran i vbe yin vbene iran rhirhi miẹn. Nọ ghi wa sẹ ehia ọre wẹẹ, emwi ne iran mwẹ wa sẹ iran ọkẹn, erriọ iran vbe ya mwẹ ọfunmwegbe. Ọna ẹre I wa gha gualọ zẹẹ. I ma ghi yerre, ọta rhọkpa na ya guan vbe ẹdẹrriọ, sọkpan I i sẹtin mianmian uyinmwẹ esi ne Avbe Osẹe Jehova rhie ma vbe ẹdẹrriọ.” c Ọna wa so igiẹ yọ wẹẹ, ma gele hoẹmwẹ egbe. Rhunmwuda ne ima na hoẹmwẹ egbe, ma keghi rhie ọghọ ne egbe, erriọ ima vbe ya ya obọ esi mu egbe.

⁹ Egbe emwi vbenian vbe sunu daa ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre John vbe ọ da suẹn gha yo iko ọghomwa. Ọ khare wẹẹ: “Obọ esi ne Avbe Osẹe Jehova ya mu egbe wa kakabọ mu mwẹ ekhọe . . . ọ na wa yevbe na miẹn wẹẹ, emwa ni gbae ẹre iran khin. Ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ ne egbe, ẹre ọ ya mwẹ rẹn wẹẹ, I miẹn odẹ ẹmwata nẹ.” d Okha ọghe etẹn na kevbe nibun ọvbehe so igiẹ yọ wẹẹ, ima ẹre ọ gele re Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata.

10. De ẹghẹ ne ẹkpotọ ya mobọ kie ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ etẹn ima? (Vbe ya ghee futnot.)

¹⁰ Zẹvbe ne ima ka tae sin, emwa ni ma gba ẹre ima hia khin. Ugbẹnso, etẹn sẹtin ta ẹmwẹ eso, iran sẹtin vbe ru emwi eso nọ gha sọnnọ ima. e (Jems 3:2) Emwi vbenian gha sunu, te ẹkpotọ kie ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, ima gele mwẹ ahoẹmwọmwa. Vbọ gha de ọghe na gha rhie ahoẹmwọmwa ma, vbe ọmwa gha ru emwi nọ sọnnọ ima, vbe ima miẹn ruẹ vbe obọ e Jesu?—Jọn 13:15.

11. De uyinmwẹ nọ ma deyọ ne Jems vbe Jọn yinrin? (Ghee efoto nọ rre ipapa 29.)

¹¹ E Jesu ma wa ya aro yọ wẹẹ, te erhuanegbe ọghe irẹn khian gha ru emwi nọ gbae.  Nọghayayerriọ, ọ keghi ya izinegbe ru iyobọ ne iran ya ru afiwerriẹ eso vbe uyinmwẹ ọghe iran, ne iran mieke na sẹtin gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne ukọ e Jems kevbe Jọn ya tama iye iran, nọ do gu iran rinmwian e Jesu nọ mu iran ye ukpo nọ yo vbe Arriọba ọghẹe. (Mat 20:20, 21) Emwi ne iran ru na, rhie ẹre ma wẹẹ, te iran ghaa ghee egbe iran gidi, iran vbe gha mwẹ ekhọe itengbemu.—Itan 16:18.

12. E Jems vbe Jọn ọkpa ẹre ọ yin uyinmwẹ nọ ma deyọ ra? Rhan otọ re.

¹² Ẹi re Jems vbe Jọn ọkpa ẹre ọ yin uyinmwẹ nọ ma deyọ vbe ẹdẹrriọ. E Baibol khare wẹẹ: “Iran igbe ni dekẹe ghi họn ẹmwẹ na, iran na gha mu ohu etẹn eva nii.” (Mat 20:24) Ẹi re ẹzọ ne kherhe ẹre Jems, e Jon kevbe avbe ukọ nikẹre gui vbe ẹdẹrriọ. Ọ gha kẹ, te avbe ukọ nikẹre ghaa kha wẹẹ: ‘Ne uwa na wẹẹ na mu uwa ye ukpo nọ yo vbe nene Arriọba, te uwa ghi ya ọni kha wẹẹ, uwa maan sẹ ima ra? Ẹi re uwa ọkpa, ẹre ọ miẹn ẹsọn lele Jesu. Te ọ wa vbe khẹke ne ima vbe gha rre ukpo nọ yo!’ Vbe nọ rhirhi gha ye hẹ, ẹzọ nọ ghaa rre otọ na, keghi ya avbe ukọ ọghe Jesu mianmian wẹẹ, te ọ khẹke ne iran hoẹmwẹ egbe.

13. De emwi ne Jesu ru, vbe ẹghẹ ne avbe ukọ ọghẹe ya yin uyinmwẹ nọ ma deyọ? (Matiu 20:25-28)

¹³ De emwi ne Jesu ghi ru? E Jesu ma gha mu ohu. Ọ ma vbe kha wẹẹ, irẹn khian ya gualọ avbe ukọ ni maan sẹ enena, ni mu egbe rriotọ kevbe ni hoẹmwẹ egbe. Nọghayayerriọ,  ọ keghi fẹko gu iran ziro, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, emwa esi ẹre iran khin. (Tie Matiu 20:25-28.) Obọ esi ẹre Jesu ya gha mu iran, agharhemiẹn wẹẹ, ke ugba ke ẹghẹ, ẹre iran ya gha muan ẹmwẹ ye ẹmwẹ ọmwa nọ kpọlọ sẹ.—Mak 9:34; Luk 22:24.

14. De aro ẹdogbo ne avbe ukọ ọghe Jesu na waan?

¹⁴ Ẹi mwẹ e Jesu ma yerre ẹdogbo ne avbe ukọ ọghẹe na waan. (Jọn 2:24, 25) Te avbe ọkaolotu ugamwẹ wa gha ma emwa re wẹẹ, te ọ khẹke ne iran gha rre ukpo nọ yo, ne emwa mieke na gha ya aro nọ ghaan ghee iran. (Mat 23:6; yae taa e vidio na, The Front Seats in the Synagogue, nọ rre study note ọghe Matiu 23:6.) Deba ọni, te avbe ọkaolotu ugamwẹ Ivbi e Ju wa gha ghee egbe iran wẹẹ, iran maan sẹ emwa ọvbehe. f (Luk 18:9-12) E Jesu rẹnrẹn wẹẹ, ne avbe ukọ ọghe irẹn na waan vbe ẹdogbo vbenian, ọ sẹtin vbe ya iran gha ghee egbe iran wẹẹ, iran hin usi sẹ emwa ọvbehe. (Itan 19:11) Ọ rẹnrẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre iran khin, rhunmwuda ọni, vbe ẹghẹ ne iran ya ru abakuru, ọ ma gha mu ohu iran. Ọ vbe rẹn wẹẹ, emwa esi ẹre iran khin, ọna ẹre ọ zẹe nọ na ma iran re, ne iran gha mu egbe rriotọ kevbe ne iran gha mwẹ ahoẹmwọmwa.

15. Vbe ima miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa e Jems, e Jọn kevbe avbe ukọ nikẹre?

¹⁵ Ma wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe emwi nọ sunu daa e Jems vbe Jọn. Ne iran na wẹẹ ne Jesu mu iran ye ukpo nọ yo vbe Arriọba ọghẹe ma deyọ. Emwi ne avbe ukọ nikẹre vbe ru ma vbe deyọ, rhunmwuda iran keghi kue ne ẹmwẹ na si ighaegbe ye uwu ẹkpo iran. Sokpan, e Jesu ma gha mu ohu, ọ keghi gi iran hia rẹn wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ iran. Vbe ima miẹn ruẹ vbe ọna? Ẹi mwẹ emwa ma ru emwi nọ gha sọnnọ ima, sokpan, emwi ke emwi ne ima ghi ru wa kakabọ ru ekpataki. Nọnaghiyerriọ, ọtẹn gha ru emwi nọ sọnnọ ima, ma sẹtin nọ egbe ima wẹẹ: ‘Vbọzẹ ne emwi ne ọtẹn na ru na ya ohu mu mwẹ? Te ọna ghi rhie ma wẹẹ, ọ mwẹ ako eso nọ khẹke ne I winna yan ra? Ọtẹn na mwẹ ọlọghọmwa nọ la gberra ra? Agharhemiẹn wẹẹ, ọtẹn na ẹre ọ gele rri abe, imẹ gha sẹtin rhie ahoẹmwọmwa ma, ne I vbe yabọ ọtẹn na ra?’ Ma ghaa rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ egbe, te ima rhie ẹre ma wẹẹ, ma ẹre ọ gele re Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata.

16. De emwi ọvbehe ne ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Jesu?

¹⁶ Igiemwi ọghe Jesu vbe ma ima re wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gele rẹn etẹn ima sẹ owa. (Itan 20:5) E Jesu gha sẹtin rẹn emwi nọ rre ọmwa ekhọe, sọkpan ima i sẹtin. Ọrheyerriọ, ma gha sẹtin gbe ibiẹ rrie vbe etẹn ima gha ru emwi nọ sọnnọ ima. (Ẹfis 4:1, 2; 1 Pit 3:8) Ọna i lọghọ na ru, deghẹ ima na gele rẹn iran sẹ owa. Gia ghee igiemwi ọkpa.

17. De ere ne ọgbaroghe ọghe otako ọkpa miẹn, rhunmwuda nọ na hia nọ rẹn ọtẹn nokpia ọkpa sayọ?

¹⁷ Ọgbaroghe ọghe otako ọkpa nọ ga vbe East Africa keghi guan kaẹn ọtẹn nọkpia ọkpa. Ọ wẹẹ, irẹn na ka gha roro ẹre wẹẹ, ọtẹn nokpia na i zẹdẹ ya obọ esi mu emwa. De emwi ne ọgbaroghe ọghe otako na ghi ru? Ọ khare wẹẹ: “Ne I gha te ya gha lẹẹ ne ọtẹn na, I na wẹẹ, I gha hoo ne I rẹn ọnrẹn sayọ.” Ọna keghi ru iyobọ nẹẹn ya do bẹghe ẹre wẹẹ, vbene ọtẹn na ya waan, rre usun emwi nọ si ẹre nọ na gha yin vberriọ. Ọgbaroghe ọghe otako  na ye vbe kha wẹẹ: “Vbe I ghi bẹghe ẹre wẹẹ, ẹrhiọn nọkhua ẹre ọtẹn na he loo nọ mieke na sẹtin gha ya obọ esi mu emwa kevbe wẹẹ, ọ ru afiwerriẹ eso nẹ, ẹmwẹ ọnrẹn na wa gha yẹẹ mwẹ. Ma na ghi do khian ọse.” Vbene ẹmwata, adeghẹ ima na gha hia ne ima rẹn etẹn ima sayọ, ẹi khian gha lọghọ ima ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, ima hoẹmwẹ iran.

18. De inọta eso ne ima gha sẹtin nọ egbe ima re, adeghẹ ọtẹn na ru emwi nọ sọnnọ ima? (Itan 26:20)

¹⁸ Ugbẹnso, ma sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, te ọ khẹke ne ima bu ọmwa nọ ru emwi nọ sọnnọ ima, ne ima ya gu ẹre guan. Sokpan, ọ khẹke ne ima ka nọ egbe ima wẹẹ: ‘Mẹ gele rẹn ototọ emwi nọ sunu ra?’ (Itan 18:13) ‘Te ọmwa na wa mema ru emwi nọ sọnnọ mwẹ ra?’ (Asan 7:20) ‘Mẹ he ka ru ọmwa egbe emwi vbenian ra?’ (Asan 7:21, 22) ‘I na ya gu ọmwa na guan, ọ gha ya ẹmwẹ nọ rre otọ tua sayọ ra?’ (Tie Itan 26:20.) Adeghẹ ima na gha mu avbe inọta vbenian roro, ọ gha ru iyobọ ne ima ya rhie aro gberra emwi ne etẹn ru ima re, rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne iran.

19. Vbọ khẹke ne u gha ru nian?

¹⁹ Avbe Osẹe Jehova wa rhie ẹre ma wẹẹ, iran ẹre ọ gele re erhuanegbe ọghe Jesu. Sokpan, deghẹ dọmwadẹ ima hoo nọ rhie ẹre ma wẹẹ, ọrhuanegbe ọghe Jesu ẹre irẹn gele khin, te ọ khẹke nọ ya ekhọe hia hoẹmwẹ etẹn, uhiẹn vbe iran gha ru emwi nọ sọnnọ rẹn. Odẹ vbenian, ma ghi sẹtin ru iyobọ ne emwa ya rẹn ugamwẹ ẹmwata, iran ghi vbe do deba ima gha ga e Jehova nọ re Osa ọghe ahoẹmwọmwa. Nọnaghiyerriọ, wa gi ima ye gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima gha rhie ahoẹmwọmwa ma, rhunmwuda, ahoẹmwọmwa ẹre a ya rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata.