1-2. (a) De vbene emwi ghaa ye Pọl hẹ, vbe ọ gbẹn elẹta gie etẹn ni rre Ẹfisọs, kevbe wẹẹ, vbe ọ yae gbẹn elẹta nii gie iran? (b) De inọta eso ne ima khian zẹ iro yan?

 VBE ẹghẹ ne ukọ ighẹ e Pọl ya gha rre eghan vbe owa ẹre vbe Rọm, ọ na gha hoo nọ rhie igiọdu ne avbe etẹn ne iran gba ga. Ọ ma sẹtin mu otuẹ gie iran ghee mwẹ ghee ruẹ, rhunmwuda ọni, ọ na gha gbẹnnẹ elẹta gie iran. Ọkpa vbe usun avbe elẹta na, ọre nọ gbẹn gie etẹn ni rre Ẹfisọs vbe odẹ ukpo 60 ra 61 C.E.​—Ẹfis 1:1; 4:1.

² Odẹ ukpo igbe, ọ ke sẹ ẹghẹ na, e Pọl ka gbe ẹghẹ eso nẹ vbe Ẹfisọs, ọ na gha kporhu ma emwa, ọ na vbe gha ma iran emwi. (Iwinna 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Ekhọe hia ẹre ọ wa ya hoẹmwẹ etẹn, ọ na vbe gha hoo nọ gha ru iyobọ ne iran, ne iran sẹtin ye gha ga e Jehova khian. Sokpan, vbọzẹ nọ na gbẹn elẹta gie Ivbi Otu e Kristi na hannọ zẹ vbekpa ebiebi kevbe ukpa? De emwi eso ne Ivbi Otu e Kristi hia khian miẹn ruẹ vbe elẹta na ne Pọl gbẹn gie iran? Ma gha rhie ewanniẹn ye avbe inọta na.

IRAN KE UWU EBIEBI GHA DIE UKPA

3. De ẹmwẹ eva ne Pọl loo ro vbe elẹta nọ gbẹn gie etẹn ni rre Ẹfisọs?

³ Vbe elẹta ne Pọl gbẹn gie Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rre Ẹfisọs, ọ na tama iran wẹẹ: “Uwu ebiebi ẹre uwa ka gha ye, sokpan . . . uwu ukpa ẹre uwa ghi ye.” (Ẹfis 5:8) Vbe ako na, e Pọl keghi loo ebiebi kevbe ukpa ya gie vbene etẹn ni rre Ẹfisọs ghi ya kakabọ fi werriẹ hẹ. Gia ghee emwi nọ si ẹre ne Pọl na kha wẹẹ, “uwu ebiebi” ẹre etẹn ni rre Ẹfisọs ka gha ye.

4. Vbọ ya ima kha wẹẹ, te etẹn ni rre Ẹfisọs ghaa rre uwu ebiebi rhunmwuda ugamwẹ ohoghe?

⁴ Iran ghaa rre uwu ebiebi rhunmwuda ugamwẹ ohoghe. Vbene etẹn ni rre Ẹfisọs ne Pọl gbẹn elẹta gie te khian Ivbi Otu e Kristi, imamwaemwi ọghe ugamwẹ ohoghe ẹre iran wa yayi,  iran na vbe gha zẹ imamase. Ẹfisọs ẹre aro ẹbọ ọghe Atẹmis ghaa ye, ọ ghaa rre usun emwi ihinrọn nọ ghi kpa ọmwa odin sẹ ne emwa nagbọn he ru vbe ẹghẹ nẹdẹ. Te emwa ni ghaa ga vbe aro ẹbọ na wa gha fuẹn vbe uwu igẹbọ. Emwa eso ghaa manọ aro ẹbọ ọghe Atẹmis ne okpokhuo, iran ghi vbe gha khiẹnnẹ ọnrẹn, igho ọrhẹnrhẹn ẹre iran wa gha miẹn vbọ. (Iwinna 19:​23-27) Deba ọni, te a wa vbe rẹn Ẹfisọs zẹvbe ẹvbo ne emwa na zẹ imamase.​—Iwinna 19:19.

5. Vbọ ya ima kha wẹẹ, te etẹn ni rre Ẹfisọs ghaa rre uwu ebiebi rhunmwuda uyinmwẹ nọ ma huan?

⁵ Iran ghaa rre uwu ebiebi rhunmwuda uyinmwẹ esakan. Te a wa rẹn Ivbi Ẹfisọs zẹvbe emwa ni yin uyinmwẹ esakan kevbe uyinmwẹ ifavbaro. Ẹmwẹ nọ kẹkẹ ẹre emwa wa mobọ gha ta vbe eke ne iran na ku ikueta vbe ẹvbo nii, kevbe vbe iran ghaa do ugie ọghe ugamwẹ ọghe iran. (Ẹfis 5:3) Emwa nibun ni ghaa rre Ẹfisọs “ma ghi rẹn emwi na tie ẹre ekhue,” emwi na ya ẹmwẹ na kha ọre wẹẹ, ekhọe iran ma ghi gha gu iran gui ye emwi dan ne iran ghaa ru. (Ẹfis 4:​17-19) Vbene etẹn ni rre Ẹfisọs ke do rẹn emwi nọ maan kevbe nẹi maan, ekhọe iran ma gha fi iran uwẹnrhiẹn ye emwi dan ne iran ghaa ru, iran ma vbe gha roro ẹre deghẹ emwi ne iran ru sọnnọ Osanobua. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Pọl na kha wẹẹ, “uwu ebiebi ẹre ekhọe iran ye, iran i mwẹ oghae vbe arrọọ ne Osanobua rhie ne ọmwa.”

6. Vbọzẹ ne Pọl na sẹtin tama etẹn ni rre Ẹfisọs wẹẹ, “uwu ukpa” ẹre iran ghi ye?

⁶ Vbọrhirhighayehẹ, ọ mwẹ etẹn eso ni rre Ẹfisọs ni ma wa gha rre uwu ebiebi khian vberriọ. Vbe elẹta ne Pọl gbẹn gie iran, ọ na tama iran wẹẹ, “ne uwa na ghi khian ọghe Enọyaẹnmwa nẹ, uwu ukpa ẹre uwa ghi ye.” (Ẹfis 5:8) Ẹmwẹ ọghe Jehova ẹre iran ghi gha lele, ọ na do yevbe ukpa nọ dia iran khian. (Psm 119:105) Etẹn ni rre Ẹfisọs na ma ghi gha mwẹ obọ vbe ugamwẹ ohoghe kevbe uyinmwẹ nọ ma huan. Iran na do “gha ya egbe taa Osanobua,” iran na vbe gha hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha ga e Jehova kevbe ne iran gha ru emwi nọ yẹẹ ọre.​—Ẹfis 5:1.

7. De vbene ẹghẹ ọghe ima na ya khọ ọghe etẹn ni ghaa rre Ẹfisọs hẹ?

⁷ Erriọ vbe ye, vbene ima te vbe la odẹ ẹmwata na, uwu ebiebi ma ka gha ye, rhunmwuda  ne ima na gha mwẹ obọ vbe ugamwẹ ohoghe kevbe uyinmwẹ nọ ma huan. Eso vbe uwu ima ghaa mwẹ obọ vbe ugamwẹ ohoghe, vbene eso na gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ nọ ma huan. Sokpan vbe ima ghi rẹn avbe ilele ọghe Osanobua nẹ, vbe nọ dekaẹn emwi nọ maan kevbe nẹi maan, ma na do ru afiwerriẹ eso. Ma na do gha loo ẹdagbọn ima vbe odẹ nọ gha yẹẹ e Jehova. Afiangbe nibun ẹre ima he lae miẹn, rhunmwuda ne ima na ru avbe afiwerriẹ na. (Aiz 48:17) Vbọrhirhighayehẹ, ọlọghọmwa eso wa ye rrọọ ne ima werriẹ aro daa. Te ọ khẹke ne ima gban egbe ne ebiebi ne ima ke ladian kevbe ne ima gha ru emwi “zẹvbe ivbi ukpa.” Sokpan, vbe ima khian ya ru ọna hẹ?

LẸẸ NE EBIEBI

8. Zẹvbe nọ rre ebe Ẹfisọs 5:​3-5, de emwi nọ khẹke ne etẹn ni rre Ẹfisọs gban egbe na?

⁸ Tie Ẹfisọs 5:​3-5. Ne Ivbi Otu e Kristi ni rre Ẹfisọs mieke na sẹtin lẹẹ ne ebiebi, ọ ma zẹdẹ khẹke ne iran gha mwẹ obọ vbe emwi ke emwi nọ sọnnọ e Jehova. Ọna gberra na ghẹ gha mwẹ obọ vbe uyinmwẹ alama oghẹ, ọ ma vbe khẹke ne ẹmwẹ nọ ma khianrẹn gha ladian vbe unu iran. E Pọl keghi ye etẹn ni rre Ẹfisọs ẹre rre wẹẹ, te ọ khẹke ne iran gban egbe ne emwi vbenian, deghẹ iran hoo ne iran gha “mwẹ oghae vbe Arriọba e Kristi kevbe ọghe Osanobua.”

9. Vbọzẹ nọ ma na zẹdẹ khẹke ne ima ru emwi ke emwi nọ gha ya ima de ye ifi ọghe alama oghẹ?

⁹ Erriọ vbe khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima ghẹ gha mwẹ obọ vbe “emwi oya na ru vbe uwu ebiebi.” (Ẹfis 5:11) Emwi nibun ni he sunu rhie ẹre ma wẹẹ, deghẹ ọmwa na gha ghee ughe nọ dekaẹn uyinmwẹ alama oghẹ, ọ na gha danmwehọ ẹre, ra deghẹ ẹmwẹ nọ ma khianrẹn na gha ladian vbe unu ẹnrẹn, ọ sẹtin yae ru orukhọ. (Gẹn 3:6; Jems 1:​14, 15) Vbe ẹvbo ọkpa, etẹn nikpia nibun na suẹn gha gie uhunmwu gie egbe vbe ako ne ẹbu emwa na gu egbe guan vbe intanẹt. Vbe okaro, iran nibun na gha guan kaẹn e Jehova kevbe odẹ ẹmwata, sokpan vbene ẹghẹ ya khian iran na suẹn gha guan kaẹn emwi nọ ma khianrẹn. Ẹmwẹ emwi ọdọ vbe amwẹ ẹre iran ghi gba gha ta vba. Ẹghẹ eso ghi gberra nẹ, iran nibun na miẹn kue wẹẹ, ẹmwẹ dan ne iran ghaa ta vba, ẹre ọ ya iran yin uyinmwẹ alama oghẹ.

10. De vbene Esu ya hia nọ mu ima rẹrẹ? (Ẹfisọs 5:6)

¹⁰ Agbọn Esu hoo nọ rẹrẹ ima, ne ima mieke na gha roro ẹre wẹẹ, emwi nọ ma gba vbe odaro e Jehova ma zẹdẹ de emwi nọ rhiae. (2 Pit 2:19) Ọna i zẹdẹ kpa ima odin! Kotọ gha dee te Esu wa hoo nọ rẹrẹ emwa, ne iran ghẹ mieke na rẹn emwi nọ maan kevbe nẹi maan. (Aiz 5:20; 2 Kọr 4:4) Ẹ i khabe ne avbe ikueta nibun na guan kaẹn emwi ni ma gua ilele ọghe Osanobua ro! Te Esu wa hoo nọ rẹrẹ ima, ne ima mieke na gha roro ẹre wẹẹ, avbe uyinmwẹ ni sọnnọ e Jehova i zẹdẹ re emwi dan, kevbe wẹẹ, te iran ya ọmwa sọyẹnmwẹ.​—Tie Ẹfisọs 5:6.

11. De vbene emwi nọ sunu daa Angela ya rhie ẹre ma wẹẹ, ọ gele khẹke ne ima gha lele adia nọ rre ebe Ẹfisọs 5:7? (Vbe ya ghee efoto.)

¹¹ Esu hoo ne ima gha gu emwa ni gha mu idobo ye ima egbe mu obọ, ne ima ghẹ ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. Ọna ẹre ọ si ẹre ne Pọl na tama etẹn ni rre Ẹfisọs wẹẹ: “Wa ghẹ gu iran mu obọ,” ọni ọre iran ni ru emwi nọ sọnnọ Osanobua. (Ẹfis 5:7) Ọ khẹke ne ima yerre wẹẹ, ẹ i re emwa ne ima gu mu obọ ghee mwẹ ghee ruẹ ọkpa ẹre a guan kaẹn na. Ọ vbe khẹke ne ima gha begbe vbe nọ dekaẹn emwa ne ima gu guan vbe intanẹt; emwi vbenian ma gha rrọọ vbe ẹghẹ ọghe Ivbi Ẹfisọs. Angela, a nọ rre Asia, keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, aro emwa ne ima gu guan vbe intanẹt sẹtin zẹ ẹbe. Ọ khare  wẹẹ: “Te ọ yevbe na ghee ifi, kherhe kherhe, ọ sẹtin fi iziro ọghe ọmwa werriẹ. Ọ mwẹ eke nọ ghi sẹ, ọ ma ghi zẹdẹ kaan mwẹ deghẹ avbe emwa ne I gu mu obọ vba ya avbe ilele ni rre Baibol ru emwi. Vbene ẹghẹ ya khian, I na do gha roro ẹre wẹẹ, ẹ i re emwi dan deghẹ ọmwa na gha ru emwi ni sọnnọ e Jehova.” A kpọnmwẹ Osa wẹẹ, ediọn ru iyobọ ne Angela ya ru afiwerriẹ nọ khẹke. Angela khare wẹẹ: “E i re iwinna eke na na gu emwa guan vbe intanẹt ẹre ọ ghi mu mwẹ nian, sokpan emwi ni gha ya mwẹ sikẹ e Jehova ẹre I ghi mu roro.”

12. Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya gha lele ilele ọghe Jehova vbe nọ dekaẹn emwi nọ maan kevbe nẹi maan?

¹² Ọ khẹke ne ima gha begbe ne ima ghẹ do gha mwẹ iziro ne emwa ni rre uwu agbọn mwẹ wẹẹ, uyinmwẹ alama oghẹ ma de emwi nọ rhiae. Ma wa rẹn wẹẹ, uyinmwẹ nọ ma khẹke nọ. (Ẹfis 4:​19, 20) Ọ khẹke ne ima nọ egbe ima wẹẹ: ‘Mẹ hia ne I ghẹ gha gu emwa ne ima gba winna, ne ima gba yo owebe, ra emwa ọvbehe nẹi lele ilele ọghe Jehova mu obọ vbe odẹ nọ ma khẹke ra? Mẹ ya udinmwẹ lele ilele ọghe Jehova, ọ gha khọnrẹn ne emwa gha kha wẹẹ, ọghomwẹ tua gbe ra?’ Zẹvbe nọ rre ebe 2 Timoti 2:​20-22, ọ vbe khẹke ne ima gha begbe vbe ima ghaa zẹ ọse vbe uwu iko. Wa gi ima kọe ye orhiọn wẹẹ, emwa eso vbe uwu iko i khian sẹtin ru iyobọ ne ima ya mudia ẹse vbe ugamwẹ e Jehova.

WA GHA RU EMWI “ZẸVBE IVBI UKPA”

13. Vba yae kha na gha ru emwi “zẹvbe ivbi ukpa”? (Ẹfisọs 5:​7-9)

¹³ E Pọl keghi rhie igiọdu ne Ivbi Otu e Kristi ni ghaa rre Ẹfisọs ne iran gban egbe ne ebiebi, ọ na vbe tama iran wẹẹ, ne iran gha ru emwi “zẹvbe ivbi ukpa.” (Tie Ẹfisọs 5:​7-9.) Vba ya ọna kha? Ọni nọ wẹẹ, ne ima gha yin zẹvbe Ivbi Otu e Kristi ọghe ẹmwata vbe ẹghẹ hia fẹẹrẹ. Odẹ ọkpa ne ima gha ya sẹtin ru ọna, ọre ne ima gha gbarokotọ tie Baibol kevbe ebe ughughan ne otu e Jehova gbẹnnẹ ladian. Ọ wa vbe ru ekpataki ne ima gha lele igiemwi ọghe Jesu kevbe imamwaemwi ọghẹe, rhunmwuda, Jesu ọre “ukpa ọghe agbọn na.”​—Jọn 8:12; Itan 6:23.

14. De vbene orhiọn nọhuanrẹn gha ya sẹtin ru iyobọ ne ima hẹ?

¹⁴ Ma wa vbe gualọ iyobọ orhiọn nọhuanrẹn  ọghe Osanobua, ne ima mieke na sẹtin gha ru emwi “zẹvbe ivbi ukpa.” Vbọzẹ? Rhunmwuda, ẹ i zẹdẹ khuẹrhẹ na gha re ọmwa nọhuanrẹn vbe agbọn nọ kulo na. (1 Tẹs 4:​3-5, 7, 8) Orhiọn nọhuanrẹn gha sẹtin ru iyobọ ne ima ya sẹtin gbe ukhu iziro ọghe agbọn na rua, ya sẹ egbe avbe imamwaemwi nọ ma khianrẹn, ni gbodan ghee ilele ọghe Jehova. Orhiọn nọhuanrẹn gha vbe sẹtin ru iyobọ ne ima ya gha ru ‘emwi hia nọ maan kevbe nọ khẹke.’​—Ẹfis 5:9.

15. De odẹ eso ne ima gha ya sẹtin miẹn orhiọn nọhuanrẹn? (Ẹfisọs 5:​19, 20)

¹⁵ Odẹ ọkpa ne ima gha ya sẹtin miẹn orhiọn nọhuanrẹn, ọre ne ima gha na erhunmwu ne Osanobua rhie ẹre ne ima. Jesu khare wẹẹ, e Jehova gha “rhie orhiọn nọhuanrẹn ne emwa ni nọ rẹn.” (Luk 11:13) Adeghẹ ima na vbe deba etẹn gha rhie urhomwẹ ne Jehova vbe iko ọghomwa, ma gha vbe miẹn orhiọn nọhuanrẹn. (Tie Ẹfisọs 5:​19, 20.) Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua ghaa dia ima, ma ghi sẹtin loo ẹdagbọn ima vbe odẹ nọ gha yẹẹ Osanobua.

16. Vbọ khian ru iyobọ ne ima ya ru azẹ nọ maan? (Ẹfisọs 5:​10, 17)

¹⁶ Adeghẹ ima na gha mwẹ azẹ ne kpataki ne ima khian ru, ọ khẹke ne ima hia ne ima rẹn “emwi ne Jehova hoo,” ma ghi vbe zẹ owẹ lelẹe. (Tie Ẹfisọs 5:​10, 17.) Adeghẹ ima na gualọ otọ ilele ni rre Baibol, ni gha ru iyobọ ne ima vbe azẹ ne ima khian ru, te ima kie ẹkpotọ yọ ne iziro ọghe Osanobua dia ima ya ru azẹ nii. Ma gha ghi zẹ owẹ lele avbe ilele na, ọ ghi ru iyobọ ne ima ya ru azẹ nọ maan.

17. De vbene ima khian ya sẹtin gha loo ẹghẹ ọghe ima ẹse hẹ? (Ẹfisọs 5:​15, 16) (Vbe ya ghee efoto.)

¹⁷ E Pọl vbe rhie igiọdu ne etẹn ni rre Ẹfisọs ne iran gha loo ẹghẹ ọghe iran ẹse. (Tie Ẹfisọs 5:​15, 16.) “Ọmwa dan nii,” ighẹ Esu ne oghian ima hoo ne ima mu ẹmwẹ agbọn na yan uhunmwu, sẹrriọ wẹẹ, ma i khian ghi gha miẹn ẹghẹ ya gha rhie ugamwẹ nọ khẹke ne Osanobua. (1 Jọn 5:19) Ovbi Otu e Kristi sẹtin do mu  ẹmwẹ igho, owebe ra iwinna yan uhunmwu, nọ gha te ya gha gualọ ẹkpotọ nọ khian ya ru sayọ vbe ugamwẹ e Jehova. Adeghẹ emwi vbenian na sunu, ọ rhie ma wẹẹ, iziro ọghe agbọn na ẹre ọ ghi dia ọmwa vberriọ. Ọghe ne ẹmwata, avbe emwi na ya unu kaẹn ban i wa re emwi dan, sokpan ọ ma khẹke nọ gha re emwi ne ima wa mu ye okaro vbe ẹdagbọn ima. Ne ima mieke na ye sẹtin gha ru emwi “zẹvbe ivbi ukpa,” te ọ khẹke ne ima gha “loo ẹghẹ ọghe [ima] ẹse,” ọni nọ wẹẹ, ma ghi rhie aro tua avbe emwi ni ru ekpataki sẹ.

18. De emwi ne Donald ru nọ mieke na sẹtin gha loo ẹghẹ ọre ẹse?

¹⁸ Gha gualọ ẹkpotọ ne u khian ya ru sayọ vbe ugamwẹ e Jehova. Ọna ọre emwi ne Donald nọ rre South Africa wa ru zẹẹ. Ọ khare wẹẹ: “Vbe I ghi ghee vbene emwi ye mwẹ hẹ, I na rinmwian e Jehova nọ ru iyobọ mẹ ne I mieke na gha ru sayọ vbe iwinna ikporhu. I na na erhunmwu ne I miẹn iwinna nọ gha kie ẹkpotọ mẹ ya kakabọ gha ladian vbe ikporhu. E Jehova keghi ru iyobọ mẹ ya miẹn iwinna ne I wa gha gualọ zẹẹ. Erriọ imẹ vbe ọvbokhan mwẹ ghi ya rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia.”

19. Vbe ima khian ya sẹtin ye gha ru emwi “zẹvbe ivbi ukpa” hẹ?

¹⁹ Ẹ i mwẹ ne elẹta ne Pọl gbẹn gie etẹn ni rre Ẹfisọs ghẹ ru iyobọ ne iran ya gha rhie ugamwẹ nọ khẹke ne Jehova. Ọ gha vbe sẹtin ru iyobọ ne ima vbe ẹdẹnẹrẹ. Zẹvbe ne ima he ruẹ ọre sin, ọ gha sẹtin ru iyobọ ne ima ya gha zẹ ọse ni maan kevbe ne ima gha rọkhọ egbe vbe odẹ nọ khẹke. Ọ gha vbe sẹtin gua ima kpa ya gha tie Baibol vbe ẹghẹ hia, ne ukpa ọghe ẹmwata mieke na gha dia ima vbe emwi hia ne ima ru. Ọ vbe guan kaẹn vbene orhiọn nọhuanrẹn gha ya sẹtin ru iyobọ ne ima hẹ, ya gha mwẹ avbe uyinmwẹ ni khẹke Ivbi Otu e Kristi. Ma gha zẹ owẹ lele emwi ne Pọl gbẹn, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha ru azẹ ni maan, ni gua ilele ọghe Jehova ro. Ma ghaa ru ena hia, ma ghi sẹtin gban egbe ne ebiebi ọghe agbọn na, ẹghẹ nii, ma ghi ye sẹtin gha rre uwu ukpa!