1, 2. (a) Vbọzẹe ne ehọnrre na sẹtin khọnmiotọ yan Esu kevbe ekpayẹ ọre? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.) (b) De emwi ne ima khian ziro yan?

UKỌ e Pọl keghi ye Ivbiotu e Kristi gie Ivbiyokuo ni gbinna vbe odaro okuo. Sokpan ẹi re emwa nagbọn ma gu khọn, Esu kevbe ekpayẹ ọre ẹre ima mu aro daa. Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi keghi re ivbiyokuo ni fuẹro rhunmwuda, ọ kpẹre ne iran ke rre odaro okuo. Ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ ma i khian sẹtin khọnmiotọ vbe okuo vbenian katekate deghẹ ehọnrre ra igbama ma ye khin. De vbene igbama khian ya gele sẹtin khọnmiotọ yan Esu kevbe ekpayẹ ọre hẹ? Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, iran gha sẹtin, nibun wa khọnmiotọ yaẹn Esu vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbọ ru iyobọ ne iran? E Jehova ẹre ọ rhie ẹrhiọn ye iran iwu. Ẹi re ọni ọkpa ọ ru iyobọ ne iran. Vbene a ghee ivbiyokuo ni rre odaro okuo, iran keghi ‘viọ emwi igbinna okuo ne Osanobua hẹ ne iran ye egbe.’—Tie Ẹfisọs 6:10-12.

² Vbe Pọl ru igiemwi na, ughaghe emwi igbinna ne ivbiyokuo e Rom hẹ ye egbe ẹre ọ ghaa mwẹ vbe orhiọn. (Iwinna 28:16) Nia, gi ima ziro yaẹn evbọzẹe ne igiemwi na na gbe ye uviẹn. Zẹvbe ne ima ya nanaẹn khian, ma gha miẹn emwi ne igbama eso tae vekpae isievẹn kevbe afiangbe ne iran he miẹn rhunmwuda ne iran na mu ẹwu igbinna ọghe orhiọn yọ.

3, 4. De vbene ẹmwata ni rre Ẹmwẹ Osanobua ya khọ ugbẹkun ọghe ivbiyokuo e Rom hẹ?

³ Tie Ẹfisọs 6:14. Ugbẹkun ọghe ivbiyokuo e Rom, ne a ya oze ru, ẹre ọ degue ẹkun ọghe ivbiyokuo. Ugbẹkun oze na, ẹre ọ da uhanhan ẹwẹ yi ne ẹi ghẹ gha khua ghee otọ. Ugbẹkun eso vbe mwẹ ako ne a ziẹn agbada kevbe abẹ yi. Ugbẹkun gha gele situa ẹse, ọ keghi ru iyobọ ne ovbiyokuo ya mudia gbain vbe odaro okuo.

⁴ Erriọ ẹmwata nọ rre Baibol vbe ya gbogba gae ima, ne ọyasin ọghe ugamwẹ ohoghe ghẹ sin ima. (Jọn 8:31, 32; 1 Jọn 4:1) Ma gha gele gha gbọyẹmwẹ ye ẹmwata ni rre uwu Ẹmwẹ Osanobua, “uhanhan ẹwẹ” i khian gha lọghọ ima na mu yọ, ọni nọ wẹẹ, uhi ra ilele ọghe Osanobua i khian gha lọghọ ima na lele. (Psm 111:7, 8; 1 Jọn 5:3) Ma gha gele rẹn otọ imamwaemwi ọghe ẹmwata, ẹre ima khian na sẹtin ya udinmwẹ gha sinmwi oseghe ne ugamwẹ ẹmwata vbe odaro emwa ni gbodan.—1 Pit 3:15.

5. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha taa ẹmwata?

⁵ Te ọ vbe khẹke ne ima gha ya ugbẹkun ọghe ẹmwata gbalọ egbe, ọni nọ wẹẹ, ne ima gha ta ẹmwata vbe ẹghẹ hia. Vbọzẹe? Rhunmwuda ohoghe ne a taa ọre ọkpa vbe usun ifi ne Esu mobọ ya mu emwa rẹrẹ. Ohoghe keghi rhie ikuanegbe ne ọmwa ne ọ tae kevbe ọmwa ne ọ yaeyi. (Jọn 8:44) Agharhemiẹn wẹẹ emwa ni ma gba ma khin, ma gha sẹtin gha taa ẹmwata vbe ẹghẹ hia. (Ẹfis 4:25) Sokpan, ẹi khuẹrhẹ vberriọ. Abigail nọ rre ukpo 18 keghi kha wẹẹ: “Ugbẹnso, ọ ye vbe ne esa i rrọọ na gha ta ẹmwata vbe ẹghẹ hia, rhunmwuda ọ mwẹ ẹghẹ eso ne a ya rri oya ye ẹmwata ne a taa sokpan a gha taa ohoghe, ai rri oya vberriọ.” Vbọ ghi zẹ ne Abigail na hia nọ gha taa ẹmwata vbe ẹghẹ hia? Ọ keghi kha wẹẹ: “Ẹmwata ne a taa keghi ya mwẹ mwẹ ekhọe ọguọmwaziro nọ hianrẹn vbe odaro e Jehova, yevbesọni, te avbe ọse mwẹ kevbe evbibiẹ mwẹ ghi ghee mwẹ zẹvbe ọmwa na gha sẹtin mu ẹtin yan.” Victoria, nọ rre ukpo 23 keghi kha wẹẹ: “Emwa sẹtin gha zaan ruẹ vbe u ghaa taa ẹmwata kevbe u ghaa sinmwi oseghe ye imamwaemwi ọghe ẹmwata, sokpan afiangbe ne a lae miẹn i re nekherhe. U do gha mwẹ udinmwẹ, u ghi sikẹ e Jehova sayọ kevbe wẹẹ, emwa ni sikẹ ruẹ ghi gha ya ruẹ hio.” Ọghe ne ẹmwata, te ọ khẹke ne ima gha ya ugbẹkun ẹmwata gba ẹkun vbe ẹghẹ hia.

6, 7. Vbọzẹe ne a na ye imudiase gie uhanhan ẹwẹ?

⁶ Uhanhan ẹwẹ ne ivbiyokuo e Rom ghaa mu yọ vbe orre nokaro keghi re ne a ya ematọn ru. A keghi rhilo ohian nọ mwẹ emi ginna ematọn na. Ematọn ne a rhilo ginna ohian na, ẹre ọ vbe degue izabọ ọghe ivbiyokuo. Uhanhan ẹwẹ i gie ovbiyokuo sasa egbe ẹse, ọrheyerriọ, te ọ khẹke ne ovbiyokuo gha gbarokotọ ne rhọkpa ghẹ rhan fua. Uhanhan ẹwẹ ne a ya ematọn ru na, ẹre ọ gbogba gae ẹkokoudu kevbe ifẹnmwẹ aguẹ ọghe ivbiyokuo ne asoro ne eghian filo ghẹ rhie ikuanegbe nẹ iran.

⁷ Umiẹn vbene igiemwi na gbe ye uviẹn hẹ! Vbene uhanhan ẹwẹ ya gbogba gae ekokoudu, erriọ ilele ọghe Jehova ya gbogba gae ekhọe iziro ọghe ima. (Itan 4:23) Ai miẹn ovbiyokuo nọ gha kue na miẹn irẹn uhanhan ẹwẹ ọghe ematọn mu ne ọmwa ọvbehe, ne a mu ọghe oze nọ ma wegbe ye ihe ẹre. Erriọ ima i khian vbe bi ilele kevbe adia ọghe Jehova ghee okhiẹ, ne ima mu ọghe ima ye okaro. Irẹnmwi ọghe ima ma sẹ nọ gha sẹtin gbogba gae ima. (Itan 3:5, 6) Ọna ẹre ọ zẹe ne ọ na khẹke ne ima gha gbarokotọ vbe ẹghẹ hia, ne ima mieke na rẹn deghẹ uhanhan ẹwẹ ọghomwa, nọ re ilele ọghe Jehova, ye gbogba gae ẹkokoudu ọghe ima.

8. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha lele ilele ọghe Jehova?

⁸ U zẹdia roro ẹre wẹẹ, ilele nọ gbae ọghe  Jehova i gu ruẹ zẹ obọ zẹ owẹ ra? E Daniel nọ rre ukpo 21 keghi kha wẹẹ: “Rhunmwuda ne I na lele ilele ni rre Baibol, avbe ọmamwaemwi kevbe ihua mwẹ ne ima gba yo owebe keghi ya mwẹ gbogiẹ. Ọ mwẹ ẹghẹ ne orhiọn ya gbe yọ mwẹ iwu, iro na ghi han mwẹ.” Vbọ ghi ru iyobọ nẹẹn? Ọ keghi kha wẹẹ: “I na ghi do rẹn wẹẹ, afiangbe ẹre ọ kẹrikian vbe a gha lele adia ọghe Jehova. Avbe ọse mwẹ eso na suẹn gha loo ikpẹ ukhunmwu ni wegbe, eso vbọ ma ghi sẹtin yo owebe ladian. Agbọn ma ghi maan iran. E Jehova gele gbaroghe ima.” Madison nọ rre ukpo 15 keghi kha wẹẹ: “Ihua mwẹ keghi hoo ne I gha deba iran vbe uyinmwẹ nọ ma gba ne iran yin. Ọna ẹre ọ yae lọghọ ne I sẹtin gha lele ilele ọghe Jehova.” Vbọ ghi ru? Ọ keghi kha wẹẹ: “I ghi hia ne I ye egbe mwẹ re rre wẹẹ, edanmwẹ ọghe Esu na khin, nọnaghiyerriọ, ọ ma khẹke ne I sa ọrho ye eni e Jehova ne I ya waengbe. I gha sẹtin la edanmwẹ gberra, ọyẹnmwẹ ghi gha sẹ mwẹ.”

9-11. (a) De ibata ne Ivbiotu e Kristi gba? (b) De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na sẹtin gha ya udinmwẹ kporhu?

⁹ Tie Ẹfisọs 6:15. Ovbiyokuo e Rom nọ ma gba ibata i sẹtin yo odaro okuo. Ibata ohian ne iran gba, keghi re nọ mwẹ ipapa eha ne a rhilo ginna egbe. Ọ wegbe, ẹi khuo, ẹi balọ owẹ, ẹi vbe logho.

¹⁰ Ibata okuo na, ẹre ivbiyokuo e Rom gba lae odaro okuo. Erriọ Ivbiotu e Kristi vbe ya mwẹ ibata ọghe orhiọn ne iran gba vbe iran gha khian ya kporhu iyẹn nọ maan ọghe ọfunmwegbe. Ibata orhiọn na, keghi re ne ima na loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya kporhu iyẹn nọ maan. (Aiz 52:7; Rom 10:15) Ọrheyerriọ, ọmwa nọ ma din i sẹtin kporhu vbe ẹkpotọ gha kie. Ọtẹn nokpia Bo nọ rre ukpo 20 keghi kha wẹẹ: “Ohan i ka gu mwẹ kporhu ma ihua mwẹ vbe klas. Ekhue wa gha mu mwẹ. I ma rẹn emwi nọ ya ohan gha mu mwẹ vbe ẹghẹ nii. Nia, oghọghọ ẹre I ghi ya kporhu ma ihua mwẹ.”

¹¹ Igbama nibun keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, iran gha gele mu egbe ikporhu iyẹn nọ maan yotọ, ẹre iran na sẹtin ya udinmwẹ kporhu. De odẹ eso ne igbama gha ya sẹtin mu egbe ikporhu yotọ? Julia nọ rre ukpo 16 keghi kha wẹẹ: “I ghaa rrie skul, I ghi viọ ebe ọghomwa ye uwu ẹkpo e skul mwẹ. Ihua mwẹ ne ima gba rre klas ghaa mwẹ emwi ne iran khian taa, I ghi rhie ehọ ne iran taa yi. Ọna ẹre ọ ghi ya mwẹ rẹn iyobọ nọ khẹke ne I ru ne iran.” Makenzie nọ rre ukpo 23 keghi kha wẹẹ: “U ghaa re ọmwa nọ rhie ehọ ne ọmwa taa yi, u ghi rẹn emwi ne ihua gele la gberra. I keghi tie ebe hia ne otu gbẹnnẹ ladian ne igbama, ọna ẹre ọ zẹe ne I na sẹtin tama ihua mwẹ ako ne iran gha tie vbe Baibol kevbe ako nọ gha ru iyobọ ne iran vbe jw.org.” U gha gele mu egbe ikporhu yotọ, ọ ye vbe ne u gba ibata nọ gua ruẹ owẹ ẹse.

12, 13. De “ifẹnmwẹ erhẹn” eso ne Esu filo gi ima?

¹² Tie Ẹfisọs 6:16. Asa nọkhua ne ivbiyokuo e Rom loo vbe odaro okuo, keghi degue iran izabọ ya sẹ igbọn. Asa na, ẹre ọ gbogba gae ovbiyokuo ne umozo kevbe asoro ọghe eghian ghẹ mieke na rhie ikuanegbe nẹẹn.

¹³ Ọkpa vbe usun “ifẹnmwẹ erhẹn” ne Esu filo gi ima ọre ohoghe nọ taa vbekpae Jehova. Esu keghi hoo ne ọ kọe ye ima orhiọn wẹẹ, e Jehova ma zẹdẹ hoẹmwẹ ima. Ọtẹn nokhuo ne a tie ẹre Ida, nọ rre ukpo 19 kegha mwẹ egbe iziro vbenian. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te I ka wa gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e Jehova ma zẹdẹ hoẹmwẹ mwẹ kevbe wẹẹ, ọ ma vbe hoo ne I gha re ọsiọre.” De emwi nọ ghi fi iziro ọghẹe werriẹ? Ọ keghi kha wẹẹ: “Iko ne a yo ẹre ọ ghi ya amuẹtinyan mwẹ deziẹn. I wa gha yo iko sokpan, te I wa ya gha tota kua kẹkan. Ii niẹn obọ amaiwẹ te I khian zẹ ewanniẹn. Ẹi re erriọ  ghi ye nia. Te I ghi mu egbe iko ye otọ, I vbe hia ne I zẹ ewanniẹn igbava ra igbaha. Ẹi khuẹrhẹ mẹ sokpan I gha ghi sẹtin zẹ ewanniẹn nẹ, ọyẹnmwẹ ghi wa gha sẹ mwẹ. Etẹn ni rre iko mwẹ wa vbe rhie igiọdu mẹ. I ghaa ke iko die owa, I gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ mwẹ.”

14. De uhunmwu ẹmwẹ kpataki ne ima miẹn vbe emwi ẹwạen ọghe ọtẹn nokhuo Ida?

¹⁴ Ma wa miẹn emwi kpataki ruẹ vbe emwi ẹwaẹn ọghe ọtẹn nokhuo Ida. Asa ne ivbiyokuo mu yo okuo i fi wẹrriẹ, vbene ọ ye ẹre ọ ye. Sokpan asa ọghe iyayi ọghe Ivbiotu e Kristi i yerriọ. Ọ sẹtin kanmwa sayọ, ọ sẹtin vbe khian nọkpọlọ. Iyayi ọghomwa sẹtin woo rua, ọ sẹtin vbe khian nọ wegbe. Vbọrhirhighayehẹ, obọ ima ẹre ọ ye. (Mat 14:31; 2 Tẹs 1:3) Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne iyayi ọghomwa wegbe sayọ.

15, 16. Vbọzẹe ne a na ya ayayẹro gie ẹrhu ematọn?

¹⁵ Tie Ẹfisọs 6:17. Ẹrhu ematọn ne ovbiyokuo e Rom mu rhuẹ ẹre ọ gbogba gae uhunmwu, ẹyaẹn kevbe ugbaro ọghẹe. Ẹrhu ematọn eso mwẹ obọ ne a ya muẹn. Egbe ọna, ẹre ovbiyokuo mu mwẹ obọ.

¹⁶ Zẹvbe ne ẹrhu ematọn ya gbogba gae ẹrherhe ọghe ovbiyokuo, erriọ ayayẹro ọghe imiẹnfan ne ima mwẹ vbe ya gbogba gae ekhọe iziro ọghe ima. (1 Tẹs 5:8; Itan 3:21) Ayayẹro ẹre ọ ya ima rhie aro tua eyan ọghe Osanobua. Ẹre ọ vbe zẹ ne orhiọn i na gbe ye ima iwu vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa. (Psm 27:1, 14; Iwinna 24:15) Nọnaghiyerriọ, ma gha hoo ne “ẹrhu ematọn” ọghomwa gele gha gbogba  gae ima, te ọ khẹke ne ima gha muẹn rhuẹ vbe ẹghẹ hia, ẹi re ne ima gha muẹn mwẹ obọ.

17, 18. (a) De odẹ ne Esu gha ya sẹtin ya ima mu ẹrhu ematọn ne ima mu rhuẹ hin uhunmwu rre? (b) Vbe ima khian ya sẹtin ya ekhue mu Esu hẹ vbe ọ ghaa hoo nọ mu ima rẹrẹ?

¹⁷ Esu sẹtin ya ima mu ẹrhu ematọn hin uhunmwu rre. De odẹ nọ khin? Muẹn roro vbene Esu ya danmwẹ Jesu hẹ. Esu rẹnrẹn wẹẹ, Jesu yaro ye ẹghẹ nọ khian ya kha yaẹn emwa nagbọn. Sokpan te Jesu gha mwẹ izinegbe khẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya ma re Ọba. Vbe nọ te sẹ ẹghẹ nii, Jesu gha rri ọya ohanabe ọ ke wu. Vbe Esu a ghi ru? Ọ keghi tama e Jesu wẹẹ, ọ gha gbe uhunmwu kotọ ne irẹn, irẹn gha mu arriọba otagbọn hia nẹẹn. Emwi ne Esu ya ọna kha ọre wẹẹ, esa i rrọọ ne Jesu gha muẹn ẹghẹ rhia khẹ Erhae. (Luk 4:5-7) Esu vbe rẹn wẹẹ, e Jehova gha fiangbe ima vbe odẹ ọghe ikpakpa vbe agbọn ọgbọn nọ dee. Sokpan te ima gha mwẹ izinegbe. Ma sẹtin vbe rri oya nọ wegbe vbene agbọn ọgbọn te rre. Ọni ẹre ọ si ẹre ne Esu na vbe hoo ne ọ kọe ye ima orhiọn wẹẹ, esa i rrọọ ne ima gha diakhẹ Arriọba Osanobua. Ọ hoo ne ima mu ẹmwẹ irọkhegbe ye okaro vbe arrọọ ọghe ima, ẹghẹ nii, iwinna Arriọba ghi do gha rre iyeke.—Mat 6:31-33.

¹⁸ Igbama nibun vbe otu e Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ ma kue ne Esu mu iran rẹrẹ. Ọkpa vbọ keghi re ọtẹn nokhuo Kiana nọ rre ukpo 20. Ọ keghi kha wẹẹ: “I rẹnrẹn wẹẹ, Arriọba Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ya emwi hia dunna ne emwa nagbọn.” De vbene ayayẹro ne ẹi beghe na ya dia azẹ ne ọtẹn na ru kevbe iziro ekhọe ọghẹe? Ọ keghi kha wẹẹ: “Ayayẹro ọghe agbọn ọgbọn nọ dee, ẹre ọ ya mwẹ bi emwi ikpakpa ghe okhiẹ. I rẹn wẹẹ te ehia rrie gberra. Ii zẹdẹ mu ẹghẹ rhia ya gualọ iwinna ne a na miẹn ighọ ọrhẹnrhẹn nọ gha ya mwẹ khian ọmwa ne a họn usi ẹre rre. Ugamwẹ Jehova ẹre i mu ye okaro vbe arrọọ mwẹ.”

19, 20. De vbene ima khian ya sẹtin gha ya ifuẹro loo Ẹmwẹ Osanobua hẹ?

¹⁹ Utanmwẹ umozo ọghe ivbiyokuo e Rom keghi rrie odẹ ibata eva (20 inches) Umozo na ẹre ivbiyokuo ya khọn vbe iran gha werriẹ aro daa egbe. Ivbiyokuo e Rom wa guẹ vbene a loo umozo na hẹ rhunmwuda, ẹdẹgbegbe ẹre iran ya ruẹ vbene a loo ẹre hẹ.

²⁰ E Pọl keghi ya Ẹmwẹ Osanobua gie umozo. Sokpan, te ọ khẹke ne ima gha ya ifuẹro loo umozo na vbe ima ghaa sinmwi oseghe ne ugamwẹ ẹmwata kevbe vbe ima ghaa yae dia iziro ọghomwa. (2 Kọr 10:4, 5; 2 Tim 2:15) Vbe ima khian ya sẹtin gha mwẹ ifuẹro na hẹ? Sebastian nọ rre ukpo 21 keghi kha wẹẹ: “I ghaa tie e Baibol, I gha gbẹnnẹ uviẹn ọkpọkpa yotọ vbe uhunmwu ebe ọghe Baibol ne I rhirhi gha tie. Te I hae ye ugan ako ọghe Baibol ni yẹẹ mwẹ. Odẹ vbenian, iziro ekhọe mwẹ ghi do gha gua ọghe Jehova ro.” E Daniel ne a ka guan kaẹn vbe omuhẹn ban keghi kha wẹẹ: “I ghaa tie Baibol ne egbe mwẹ, I ghi yẹrẹro ako eso ne I gha ya ru iyobọ ne emwa vbe ikporhu iyẹn nọ maan. I keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, emwa wa danmwehọ ẹsẹsẹmwẹse vbe iran gha tobọ iran bẹghe ẹre wẹẹ, e Baibol ẹre u mobọ loo kevbe wẹẹ, ekhọe hia ẹre u ya hoo ne u ru iyobọ ne iran.”

21. Vbọzẹe ne esa i na rrọọ ne ima gha mu ohan Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi?

²¹ Igiemwi ọghe igbama ne ima guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na rhiẹre ma wẹẹ, esa i rrọọ ne ima ya gha mu ohan Esu kevbe avbe ugbogiorinmwi. Ẹmwata nọ wẹẹ iran mwẹ ẹtin, sokpan e Jehova mwẹ ẹtin sẹ iran. Ọna rhie ma wẹẹ, e Jehova gha sẹtin guọghọ iran rua. Vbe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa ne Jesu khian ya Kha, te a khian hẹ Esu vbe ekpayẹ ọre ye ehe ne iran i khian na sẹtin gha zẹ obọ zẹ owẹ. Vbe iyeke ọni, a ghi fuẹn iran ruan. (Arhie 20:1-3, 7-10) Vbene ẹmwata, ma rẹn oghian ima, ma rẹn odẹ ughughan nọ ya mu emwa rẹrẹ, ma vbe rẹn emwi nọ mwamwaẹn. Vbe ẹtin e Jehova, ma gha sẹtin khọnmiotọ yan oghian ima!