AKO IRUẸMWI 22
Ye Gha Khian Vbe “Odẹ Uhuanmwẹ”
“Odẹ ne gbodoo gha la evba, . . . Odẹ Uhuanmwẹ.”—AIZ 35:8.
IHUAN 31 Khian Lele Osanobua!
OLIKA ẸMWẸ ỌGHE AKO IRUẸMWI NA a
1-2. De azẹ ne kpataki nọ khẹke ne Ivbi e Ju ni ghaa rre Babilọn ru? (Ẹzra 1:2-4)
ỌBA keghi yae wewe wẹẹ, ne Ivbi e Ju ni ghaa rre imu vbe ukpo 70 gbalaka vbe Babilọn dọlegbe gha rrie ẹvbo iran, ne otọ Izrẹl! (Tie Ẹzra 1:2-4.) E Jehova ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ru egbe emwi vbenian. Vbọzẹ ne ima na kha vberriọ? Agbọn vbe ẹrinmwi rẹnrẹn wẹẹ, Ivbi e Babilọn i fan emwa ne iran mu ye imu. (Aiz 14:4, 17) Sokpan, a khọnmiotọ yan e Babilọn nẹ, ọba nọ ghi gha khaemwisẹ ẹre ọ ghi wẹẹ, ne Ivbi e Ju kpa gha rrie ẹvbo iran. Rhunmwuda ọni, te Ivbi e Ju hia, katekate uhunmwuta ẹgbẹe, gha zẹ ne egbe iran deghẹ iran gha kpa gha rrie ẹvbo iran ra deghẹ iran gha dia e Babilọn ya. A sẹtin miẹn wẹẹ, azẹ ne iran khian ru na i khian zẹdẹ gha khuẹrhẹ ne iran. Vbe ima gu kha vberriọ?
2 Ọ gha kẹ, eniwanrẹn ni rre uwu iran i khian sẹtin khian okhian vberriọ, rhunmwuda ẹi re otọ ne emwa. Vbe deba ọni, e Babilọn ẹre a na biẹ iran nibun, rhunmwuda ọni, evba nii gua iran egbe ro nẹ, rhunmwuda, eke nọ maan ẹghele ọre igiogbẹ. Nọ ne iran, otọ Izrẹl i re ẹvbo iran, otọ erha iran odede ẹre nọ. Eso vbe uwu iran wa vbe ru nagban vbe Babilọn, rhunmwuda ọni, ọ gha lọghọ ne iran wa kpa hin eke nọ fu iran egbe rre, ra eke ne iran na do ẹki, gha rrie ẹvbo ne iran ma rẹn.
3. De afiangbe ne Ivbi e Ju ni hoẹmwẹ e Jehova, ni khian werriegbe gha rrie ẹvbo iran khian miẹn?
3 Nọ ne Ivbi e Ju ni ghaa mwẹ amuẹtinyan, afiangbe ne iran khian miẹn vbe iran gha kpa gha rrie otọ Izrẹl ẹre ọ sẹ emwi ke emwi ne iran sẹ rae vbe Babilọn. Ugamwẹ ne iran khian gha rhie ne Jehova, ẹre ọ khian sẹ afiangbe nikẹre ne iran khian miẹn. Agharhemiẹn wẹẹ, ọgua na na ga ẹbọ vbe Babilọn gberra 50, ọgua Osa rhọkpa ma gha rre ẹvbo nii. Aka rhọkpa ma vbe gha rrọọ ne Ivbi Izrẹl gha na sẹtin zọ ese gie Osanobua zẹvbe ne Uhi e Mozis wẹẹ ne iran gha ru ẹre, ogie ohẹn rhọkpa ma vbe gha rrọọ nọ khian ru iwinna na. Deba ọni, emwa ni ga ẹbọ, nẹi vbe rhie ọghọ ne Jehova, amaiwẹ te iran khian lele uhi ẹre, kakabọ bun sẹ emwa ọghe Osanobua vbe ẹvbo nii. Rhunmwuda ọni, Ivbi e Ju ni re arriaisẹn nibun, ni hoẹmwẹ e Jehova keghi wa ya aro ye ẹghẹ ne iran khian ya dọlegbe gha rrie ẹvbo iran, ne iran mieke na dọlegbe mu ugamwẹ ẹmwata gbọọ.
4. De iyobọ ne Jehova wẹẹ irẹn khian ru ne Ivbi e Ju ni khian dọlegbe gha rrie otọ Izrẹl?
4 A gha gele wẹẹ na ke Babilọn gha rrie otọ Izrẹl, ọ gha sẹ odẹ uki enẹ, te okhian vbenian wiẹn egbua. Sokpan e Jehova keghi kha wẹẹ, emwi ke emwi nọ gha mu idobo ye Ivbi e Ju egbe ne iran ghẹ sẹ otọ nii, irẹn gha wabọ ọre rua. Aizaia khare wẹẹ: “Uwa gbẹn odẹ yotọ khẹ e Jehova vbe uwu oha! Wa gbẹn odẹ yotọ vbe uwu oha ne Osanobua mwa. . . . Avbe oke gha khian otọ nọ rriẹ, a ghi ya otọ ne kpannọkpannọ khian ne kpẹghẹ.” (Aiz 40:3, 4) Gele muẹn roro, vbene ọ khian gha ye hẹ vbe ọmwa ghaa mu okhian la odẹ nọ rriẹ kevbe ne gbodoo na zẹ ye uwu ẹkpo oke, vbe uwu ato; odẹ vberriọ gha rhiẹnrhiẹn gbe na la! Iran gha la otọ nọ rriẹ kevbe nọ dia, ẹre ọ khian fu iran egbe rre sẹ vbe iran gha la oke vbe ugboghodo; ẹre ọ khian vbe kẹ sẹ.
5. De eni na tie odẹ ne gbodoo nọ mudia ye ihe emwi, nọ ke Babilọn ya sẹ otọ Izrẹl?
5 Vbe ẹdẹnẹrẹ, avbe odẹ ne gbodoo nibun wa mwẹ eni na tie iran re, ra olaba na ya rẹn iran. Odẹ nọ mudia ye ihe emwi ne Aizaia guan kaẹn vbe mwẹ eni. E Baibol khare wẹẹ: “Odẹ ne gbodoo gha la evba, a ghi gha tie ẹre Odẹ Uhuanmwẹ. Ọmwa orukhọ i khian la odẹ nii ẹdẹ.” (Aiz 35:8) De vbene eyan na ya kaẹn Ivbi Izrẹl vbe ẹghẹ nẹdẹ? De vbene ọ vbe ya kaẹn ima vbe ẹdẹnẹrẹ?
“ODẸ UHUANMWẸ” NỌ GHAA RRỌỌ VBE ẸGHẸ NẸDẸ KEVBE NỌ RRỌỌ VBE ẸGHẸ NA
6. Vbọzẹ na na tie odẹ na “Odẹ Uhuanmwẹ”?
6 “Odẹ Uhuanmwẹ”—eni na deyọ gbe! Vbọzẹ na na tie odẹ na “Odẹ Uhuanmwẹ”? Ivbi Izrẹl gha werriegbe sẹ otọ Izrẹl, ọmwa nọ ma huan ra “ọmwa orukhọ” i khian gha rre ẹvbo nii, ọni ọre emwa ni yin uyinmwẹ alama oghẹ, emwa ni ga ẹbọ, ra emwa ni mwẹ obọ vbe orukhọ nọ wegbe nibun ọvbehe. Te Ivbi e Ju ni khian werriegbe gha rrie ẹvbo iran khian gha re emwa ni huanrẹn vbe odaro Osanobua. (Diut 7:6) Vbọrhirhighayehẹ, ọna ma rhie ma wẹẹ, Ivbi e Ju ni khian ke Babilọn gha rrie otọ Izrẹl i khian ru afiwerriẹ eso, ne iran mieke na sẹtin ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova.
7. De afiwerriẹ eso nọ khẹke ne Ivbi e Ju ru? Ru igiemwi yọ.
7 Zẹvbe ne ima ka tae sin, e Babilọn ẹre a na biẹ Ivbi e Ju nibun kevbe wẹẹ, vbene Ivbi e Babilọn ya ru emwi vbe gua iran egbe ro nẹ. Vbe ukpo nibun ghi gberra nẹ, vbe Ivbi e Ju ni ka kpa vbe Babilọn ghi sẹ otọ Izrẹl nẹ, Ẹzra keghi họn wẹẹ, Ivbi e Ju eso viọ ikhuo ni ga ẹbọ rọnmwẹ. (Ẹks 34:15, 16; Ẹzra 9:1, 2) Iyeke ọni, ọ keghi kpa e Nehimaia ne gọvina odin vbe ọ họn wẹẹ, emọ na biẹlẹ vbe otọ Izrẹl ma rẹn vbene a ya zẹ ẹvbo iran hẹ. (Diut 6:6, 7; Neh 13:23, 24) De vbene avbe emọ na khian ya do rẹn e Jehova, ne iran vbe hoẹmwẹ ọnrẹn ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, iran i họn Hibru, nọ re ẹvbo na mobọ ya gbẹn Ẹmwẹ Ọghe Osanobua? (Ẹzra 10:3, 44) Afiwerriẹ nọkhua wa rrọọ nọ khẹke ne iran ru, sokpan iran ghaa rre otọ Izrẹl ẹre iran khian na rherhe fi werriẹ, rhunmwuda, a dọlegbe suẹn gha mu ugamwẹ ẹmwata gbọọ nẹ vbe evba.—Neh 8:8, 9.
Ke ukpo 1919 C.E. gha dee, ẹbu emwa nibun, ke ikpia ke ikhuo ke ibiẹka ẹre ọ he la hin e Babilọn Nọkhua rre, iran keghi vbe suẹn gha lele “Odẹ Uhuanmwẹ” (Ghee okhuẹn 8)
8. Vbọzẹ ne avbe emwi na guan kaẹn sin nọ sunu vbe ẹghẹ nọ gberra na kaẹn ima? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)
8 Emwa eso sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ‘Ena hia na ta dee sin gele wa deyọ, sokpan vbe ọna ya kaẹn ima hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ?’ Ọ gele wa kaẹn ima, rhunmwuda a gha wẹẹ na ghee ẹre, “Odẹ Uhuanmwẹ” ẹre ima la khian. Deghẹ etẹn na hannọ zẹ ẹre ima khin ra “ohuan ọvbehe,” te ọ khẹke ne ima gha rre “Odẹ Uhuanmwẹ,” rhunmwuda ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha ga e Jehova vbe ẹghẹ na, ọ gha vbe ya ima miẹn afiangbe nibun vbe Arriọba Osanobua. b (Jọn 10:16) Ke ukpo 1919 C.E. gha dee, ẹbo emwa nibun, ke ikpia ke ikhuo ke ibiẹka ẹre ọ he la hin e Babilọn Nọkhua rre, nọ mudia ye ihe ugamwẹ ohoghe hia, iran keghi vbe suẹn gha lele “Odẹ Uhuanmwẹ” na guan kaẹn sin. Ọ gha kẹ, uwẹ vbe rre usun iran. Ukpo 100 nọ gberra ẹre a kie odẹ na, sokpan emwa suẹn gha zẹ odẹ na nẹ ọ kpẹẹ re.
A SUẸN GHA ZẸ NENE ODẸ
9. Zẹvbe nọ rre ebe Aizaia 57:14, de vbene a he ya zẹ “Odẹ Uhuanmwẹ”?
9 E Jehova keghi wabọ emwi hia nọ gha sẹtin mu idobo ye Ivbi Izrẹl egbe ne iran ghẹ sẹ otọ Izrẹl. (Tie Aizaia 57:14.) “Odẹ Uhuanmwẹ” nọ rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ vbe vbo? Ukpo iyisẹn nibun, ọ ke sẹ ukpo 1919, e Jehova keghi loo ikpia eso ni hoẹmwẹ ọnrẹn ya ru iyobọ ne emwa, ne iran mieke na sẹtin la hin e Babilọn Nọkhua rre. (Yae taa Aizaia 40:3.) Iran na suẹn gha zẹ “Odẹ Uhuanmwẹ” na, ne emwa ni mwẹ ekhọe ata mieke na lẹẹ hin e Babilọn Nọkhua rre, kevbe ne iran do deba emwa ọghe Osanobua gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Jehova, rhunmwuda a dọlegbe mu ugamwẹ ẹmwata gbọọ nẹ. De vbene iran ya “zẹ odẹ” na hẹ? Uwa gi ima guan kaẹn iwinna eso ne iran ru.
Ukpo iyisẹn nibun, ọ ke sẹ ukpo 1919, e Jehova keghi loo ikpia eso ni hoẹmwẹ ọnrẹn ya ru iyobọ ne emwa, ne iran mieke na sẹtin la hin e Babilọn Nọkhua rre (Ghee okhuẹn 10-11)
10-11. De vbene Baibol na print kevbe na zedu ẹre ya ru iyobọ ne emwa ya do rẹn otọ e Baibol sayọ? (Ghee efoto nọ rre ipapa 17.)
10 Ebe na print. Vbene ọ te sẹ ukpo 1450, obọ kẹkan ẹre emwa ya gha gbẹnnẹ e Baibol ye ihe ọvbehe. Te iwinna na wa rhie ẹghẹ, a ma vbe mobọ gha miẹn e Baibol vberriọ, erriọ vbe ya gha ghaan. Sokpan vba ghi suẹn gha loo avbe e masini ya print e Baibol, e Baibol na ghi do kpọọ, ọ na vbe do sẹ emwa nibun obọ.
11 Izedu. Vbe ukpo nibun nọ gberra, urhuẹvbo e Latin ọkpa ẹre a zedu e Baibol ghee, emwa ni gele yo owa ebe vbene a yo, ẹre ọ rẹn otọ re. Vbọrhirhighayehẹ, e masini na ya print ebe ghi kpọọ vbe ehe hia nẹ, emwa eso ni hoẹmwẹ Osanobua keghi suẹn gha zedu e Baibol ghee urhuẹvbo ne emwa rẹn otọ re. Nian, te emwa ni tie Baibol ghi sẹtin ya emwi ne avbe ọkaolotu ugamwẹ ma iran re taa emwi ne Baibol gele ta.
Jehova keghi loo ikpia eso ni hoẹmwẹ ọnrẹn ya ru iyobọ ne emwa, ne iran mieke na sẹtin la hin e Babilọn Nọkhua rre (Ghee okhuẹn 12-14) c
12-13. Ru igiemwi ọghe vbene emwa ni ghaa ruẹ e Baibol vbe odẹ ukpo 1835 ya suẹn gha vẹẹ ọre rua, avbe imamwaemwi ohoghe ne avbe ọkaolotu ugamwẹ ghaa ma emwa re.
12 Avbe ebe na ya ma emwa Baibol. Emwa ni gele gbarokotọ tie Baibol keghi wa miẹn emwi nibun ruẹ vbọ. Iran ma zẹdẹ mu emwi ne iran ruẹ re lẹre, agharhemiẹn wẹẹ avbe ọkaolotu ugamwẹ ma gha ghọghọ yọ. Vbe igiemwi, vbe odẹ ukpo 1835, ikpia eso ni mwẹ ekhọe ata keghi suẹn gha gbẹnnẹ asobọrhie, nọ vẹẹ ọre rua avbe imamwaemwi ohoghe ne avbe ọkaolotu ugamwẹ ghaa ma emwa re vbe esọsi.
13 Vbe odẹ ukpo 1835, okpia ọkpa nọ hoẹmwẹ Osanobua na tie ẹre Henry Grew, keghi gbẹn asobọrhie ọkpa ladian, asobọrhie nii guan kaẹn emwi nọ sunu daa emwa ni wulo nẹ. Vbe asobọrhie na, okpia na keghi rhan otọ re wẹẹ, ẹse ọhẹ nọ ke obọ Osanobua rre ẹre arrọọ nẹi sẹtin wu khin, ẹi re emwi na biẹ ọmwa biẹ vbene esọsi nibun ghaa ma emwa re. Vbe ukpo 1837, ọkaolotu ugamwẹ ọkpa na tie ẹre George Storrs na miẹn asobọrhie na, vbe ọ ya okọ erhẹn mu okhian rrie ehe. Ọ ghi tie ẹre, ọ na wa bẹghe ẹre wẹẹ, ẹmwata ẹre irẹn wa tie nii. Ẹre ọ na ghi suẹn gha ma emwa ọvbehe emwi nọ ruẹ re. Vbọ ghi rre ukpo 1842, ọ mwẹ ọta nọ ya guan, ọta na mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “An Inquiry—Are the Wicked Immortal?” Ẹi re avbiẹ inugba ẹre ọ ya ọta nii guan. Charles Taze Russell, wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe emwi eso ne George Storrs gbẹn.
14. De vbene Ọtẹn Nokpia Russell kevbe etẹn ọvbehe ya miẹn ere vbe iwinna ne emwa eso ru vbe ẹghẹ nọ gberra? (Ghee efoto nọ rre ipapa 17.)
14 De vbene Ọtẹn Nokpia Russell kevbe etẹn ọvbehe ya miẹn ere vbe iwinna ne emwa eso ni suẹn gha zẹ “Odẹ Uhuanmwẹ” ru vbe ẹghẹ nọ gberra? Vbe iran ghi ru ezanzan, iran keghi ya ghee dictionary eso, e concordance, kevbe Baibol ughughan na zedu ẹre. A ru ena hia yotọ nẹ, ọ te sẹ ẹghẹ iran. Iran wa vbe miẹn ere vbe ezanzan ne ikpia eso ru yotọ, vbe na ghee Henry Grew, George Storrs, kevbe emwa ọvbehe. Ẹi re iwinna nekherhe ẹre Ọtẹn Nokpia Russell kevbe etẹn ọvbehe ru, na ya zẹ “Odẹ Uhuanmwẹ” na yotọ. Iran gbẹn ebe kevbe asobọrhie nibun ladian ni guan kaẹn ẹmwẹ nọ rre uwu e Baibol.
15. De emwi eso ne kpataki nọ sunu vbe ukpo 1919?
15 Vbe ukpo 1919, emwa ọghe Osanobua keghi la hin e Babilọn Nọkhua rre. Ukpo na ẹre a suẹn gha miẹn “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ mwẹ ẹwaẹn.” Ọviẹn na, na suẹn gha ru iyobọ ne emwa, ne iran mieke na gha lele “Odẹ Uhuanmwẹ” ọgbọn nọ ghi kie na. (Mat 24:45-47) Iwinna ne emwa eso ru vbe ẹghẹ nọ gberra, ne iran ya zẹ “Odẹ Uhuanmwẹ” na yotọ, ẹre ọ ru iyobọ ne emwa nibun ni ghi suẹn gha lele odẹ na ya do rẹn e Jehova sayọ kevbe emwamwa nọ mwẹ ne emwa nagbọn. (Itan 4:18) Nian, iran gha vbe sẹtin ru afiwerriẹ nọ khẹke, ne iran mieke na gha yin vbe odẹ nọ gua ilele ọghe Jehova ro. E Jehova ma ya aro yọ wẹẹ, uhukpa ẹre emwa rẹn khian wa ya ru afiwerriẹ na. Nọghayayerriọ, kherhe kherhe ẹre ọ ya kpee emwa rẹn huan. (Ya ghee ẹkpẹti nọ mwẹ uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “ Kherhe Kherhe Ẹre Jehova Ya Kpee Emwa Rẹn Huan.”) Ma hia i khian sẹtin ghọghọ vbọ gha sẹ ẹghẹ ne emwi hia ne ima ru khian na gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova!—Kọl 1:10.
“ODẸ UHUANMWẸ” WA YE KIE
16. De vbene a he ya winna yan “Odẹ Uhuanmwẹ” hẹ, ke ukpo 1919 gha dee? (Aizaia 48:17; 60:17)
16 Te a wa dọlọ odẹ yi, ne emwa mieke na sẹtin ye gha lae. Ke ukpo 1919 gha dee, te a wa ye winna yan “Odẹ Uhuanmwẹ,” ne emwa nibun mieke na sẹtin kpa hin e Babilọn Nọkhua rre. Ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ mwẹ ẹwaẹn na da zẹ, keghi so obọ ye iwinna. Vbe ukpo 1921 iran keghi gbẹn ebe ọkpa na ya gha gu emwa ruẹ e Baibol ladian, na mieke na ru iyobọ ne emwa ọgbọn, ne iran do rẹn ẹmwata nọ rre uwu e Baibol. Ebe na ọre, The Harp of God. Kherhe ẹre ọ kẹre nọ sẹ six million na print ladian. Urhuẹvbo 36 ẹre a zedu ẹre ghee, ebe na wa ru iyobọ ne emwa nibun ya do la odẹ ẹmwata. Vbọ ma he kpẹẹ gbe na, ma mwẹ ebe ọgbọn nọ da ladian nọ wa maan na ya ma emwa emwi, na tie ẹre Sọyẹnmwẹ Arrọọ Vbe Etẹbitẹ! Ke ẹghẹ ne ẹdẹ okiekie wa ya suẹn, ẹre Jehova ke kpemehe emwi ughughan nọ ru iyobọ ne ima ya gha la “Odẹ Uhuanmwẹ” na khian.—Tie Aizaia 48:17; 60:17.
17-18. De eke ne “Odẹ Uhuanmwẹ” rrie?
17 Ma gha sẹtin kha wẹẹ, ẹghẹ ke ẹghẹ ne ọmwa ya kue yọ na gha gu irẹn ruẹ e Baibol, te ẹkpotọ kie nẹẹn ya suẹn gha la “Odẹ Uhuanmwẹ” na. Eso gha khian kherhe vbe odẹ na, iran ghi vbe kpa hin vbọ rre. Sokpan te eso wa tama egbe iran wẹẹ, te iran khian gha la odẹ na khian, a te miẹn wẹẹ, iran sẹ eke ne iran rrie. De eke ne iran rrie na?
18 Nọ ne emwa ni rrie ẹrinmwi, e “paradais ọghe Osanobua” vbe ẹrinmwi ẹre “Odẹ Uhuanmwẹ” rhie iran rrie. (Arhie 2:7) Nọ ne iran ni khian yin uhunmwu otagbọn na, te odẹ na khian rhie iran gha rrie ufomwẹ ọghe ukpo 1,000 ne Jesu khian ya kha, ẹghẹ nii, emwa hia fẹẹrẹ ghi do khian emwa ni gbae. Adeghẹ u rre odẹ na, ghẹ ghee iyeke. Ghẹ vbe kpa hin odẹ na rre a te miẹn wẹẹ, u sẹ agbọn ọgbọn! “Iyarre” uwa gha yo o.
IHUAN 24 Gha Die Uhunmwu Oke Ọghe Jehova
a Ọ mwẹ odẹ nọ mudia ye ihe emwi, ne Jehova tie ẹre “Odẹ Uhuanmwẹ,” ọni ọre odẹ nọ ke Babilọn ya sẹ otọ Izrẹl. E Jehova vbe zẹ odẹ vbenian ne emwa rẹn vbe ẹdẹnẹrẹ ra? Ẹn! Ke ukpo 1919 C.E. gha dee, ẹbo emwa nibun kpa hin e Babilọn Nọkhua rre nẹ, iran na suẹn gha lele “Odẹ Uhuanmwẹ.” Te ima hia fẹẹrẹ gha hia ne ima ghẹ la hin odẹ na rre, ma te ya sẹ eke ne ima rrie.
c EMWI NE EFOTO NA DEMU: Ọtẹn Nokpia Russell kevbe etẹn ọvbehe keghi loo ebe eso ni ru iyobọ ne ọmwa ya rẹn otọ e Baibol, avbe ebe na rrọọ nẹ vbene ọ te sẹ ẹghẹ iran.
