1. De vbene ima khian ya gha ya egbe tae Jehova hẹ?

E JEHOVA hoẹmwẹ ima ẹsẹsẹmwẹse. (Jọn 3:16) Ọ khẹke ne ima gha ya egbe taa re. Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na khẹke ne ima “gha hoẹmwẹ egbe, zẹ vbe etentẹn.” Ma ghi vbe “gha mwẹ itohan ghe egbe” katekate, emwa “ne ima gba re ọkpa vbe ẹgbẹe iyayi.” (1 Pit 3:8; Gal 6:10) Etẹn ne ima gba ga ghaa rre uwu ọlọghọmwa, ọ khẹke ne ima ru iyobọ ne iran.

2. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

² Ọmwa ke ọmwa nọ hoo nọ gha ya ẹkoata ga e Jehova gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa. (Mak 10:29, 30) Zẹvbe ne ufomwẹ agbọn na ya sikẹ otọ, erriọ ima khian ya gha werriẹ aro daa ọlọghọmwa sayọ. De odẹ nọ khẹke ne ima ya gha ru iyobọ ne egbe? Gia ghee emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe okha ọghe Lọt, e Job, kevbe Naomi. Ma gha vbe guan kaẹn isievẹn eso ne etẹn ima werriẹ aro daa vbe ẹdẹnẹrẹ, kevbe vbene ima khian ya sẹtin ru iyobọ ne iran hẹ.

3. Zẹvbe nọ rre ebe 2 Pita 2:7, 8, de azẹ nọ ma gbe ye uviẹn ne Lọt ru? Vbọ ghi kẹrikian?

³ Atamuolọyan nọ ma gbe ye uviẹn ẹre Lọt ru vbe ọ si gha rrie Sodọm, nọ re ẹvbo ne emwa na wa gha fuẹn vbe uyinmwẹ esakan. (Tie 2 Pita 2:7, 8.) Otọ e Sodọm te wa gha maan emwi okọ, sokpan e Lọt wa werriẹ aro daa isievẹn nibun vbe ẹvbo nii. (Gẹn 13:8-13; 14:12) Ọ gha kẹ, emwi nọ ya amwẹ e Lọt sọtẹ dae Jehova ọre nọ na hoẹmwẹ Sodọm kevbe Ivbi e Sodọm. Ẹghẹ ne Osanobua ghi ya guọghọ ẹvbo nii, ọvbokhan e Lọt ma miẹn  uhunmwu. Ivbi e Lọt nikhuo eva vbe vbo? Te ikpia ne iran khian te rọnmwẹ vbe wulo. E Lọt ma ghi gha mwẹ owa mwẹ odẹ, emwi ewe hia nọ mwẹ keghi wii ẹre. Nọ ghi wa dae sẹ ehia ọre ne ọvbokhan rẹn ma na miẹn uhunmwu. (Gẹn 19:12-14, 17, 26) Vbuwe ẹghẹ nọ wegbe na, egbe Lọt wọọ e Jehova ra? Hiehie.

4. De vbene Jehova ya mwẹ izinegbe hẹ vbe egbe Lọt? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

⁴ Agharhemiẹn wẹẹ e Lọt ẹre ọ tobọre ya yin e Sodọm, e Jehova na ye tohan rẹn. Ọ na gie avbe odibo ọghẹe ne iran ya miẹn irẹn vbe ẹgbẹe ọre fan. Sokpan, vbe avbe odibosa ghi tama e Lọt ne iran giẹgiẹ lẹ hin ẹvbo nii rre, e Lọt na ye “gha si uhe.” Rhunmwuda ọni, iran keghi rhie iran obọ, iran na viọ iran ladian hin ẹvbo nii rre. (Gẹn 19:15, 16) Avbe odibosa nii keghi tama e Lọt ne irẹn vbe ẹgbẹe ọre lẹ gha rrie uhunmwu oke. Sokpan e Lọt ma lele adia na, ọ na rinmwian Osanobua nọ gi iran lẹ gha rrie ẹvbo nọ ma rree gbe. (Gẹn 19:17-20) E Jehova na mwẹ izinegbe, ọ na gi iran gha rrie ẹvbo nii. Sokpan vbene ẹghẹ ya khian, ohan ma ghi vbe gi e Lọt dia ẹvbo nii ya, ọ na ghi kpa gha rrie uhunmwu oke ne Jehova te ka wẹẹ nọ gha rrie. (Gẹn 19:30) Vbene ẹmwata, izinegbe ne Jehova mwẹ rẹn vbe egbe Lọt i re nekherhe! Vbe ima khian ya sẹtin ya egbe tae Jehova hẹ?

5-6. De vbene ima khian ya gha ya egbe tae Jehova hẹ, zẹvbe nọ rre ebe 1 Tẹsalonaika 5:14?

⁵ Ọtẹn vbe iko sẹtin ru atamuolọyan nọ ma deyọ vbene Lọt vbe ru ẹre. Atamuolọyan nọ ru nii sẹtin yae de ye ẹti. Emwi vbenian gha sunu, vbọ khẹke ne ima ru? Ma sẹtin gha kha wẹẹ, emwi nọ kọe, ẹre ọ wa rhọ na. Ọna sẹtin gele gha re ẹmwata. (Gal 6:7) Vbọrhirhighayehẹ, ma gha ye sẹtin ru iyobọ nẹẹn. Ọ khẹke ne ima ya egbe tae Jehova vbe odẹ nọ ya ru iyobọ ne Lọt. Vbe ima khian ya ru ọna hẹ?

⁶ E Jehova ma wa gie avbe odibo ọghẹe ne iran ya ya obọ sekhae ne Lọt kẹkan, sokpan ọ na vbe wẹẹ ne iran ru iyobọ ne Lọt, ne irẹn vbe ẹgbẹe ọre mieke na miẹn uhunmwu vbe ọfuan nọ rruan e Sodọm. Ma gha bẹghe ẹre wẹẹ ọtẹn suẹn gha zẹ owẹ ihan, ọ vbe khẹke ne ima ya obọ sekhae nẹẹn. Sokpan ọ ma fo ye evba. Ọ khẹke ne ima vbe ya e Baibol rhie adia nẹẹn. Adeghẹ ima na ya e Baibol rhie adia nẹẹn sokpan ọ ma wa lele adia nii vbobọvbobọ, gi ima mwẹ izinegbe. Gi ima ya egbe taa odibosa eva ni ru iyobọ ne Lọt. Ne ima gha te ya gi egbe ọtẹn ima wọọ ima, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima ru iyobọ nẹẹn. (1 Jọn 3:18) Ma sẹtin vbe rhie ẹre obọ vbene avbe odibosa nii rhie Lọt vbe ẹgbẹe ọre obọ. Ọni nọ wẹẹ, ma ghi hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima ru iyobọ nẹẹn, nọ mieke na sẹtin lele adia na rhie nẹẹn.—Tie 1 Tẹsalonaika 5:14.

7. De emwi ne Jehova rhie aro tua vbe egbe Lọt? Vbe ima khian ya sẹtin ya egbe tae Jehova hẹ?

⁷ E Jehova ma rhie aro tua abakuru ọghe Lọt. Vbe ima ya rẹn hẹ? Ọ keghi loo ukọ e Pita ya gbẹn ọnrẹn yotọ vbe Baibol wẹẹ, ọmwa imudiase ẹre Lọt ghaa khin. U miẹn vbene ọ sẹ ima ọyẹnmwẹ hẹ ne ima na rẹn wẹẹ, e Jehova i rhie aro tua abakuru ọghomwa! (Psm 130:3) Ma gha sẹtin ya egbe tae Jehova vbe odẹ vbenian ra? Ma ghaa rhie aro tua uyinmwẹ esi ọghe etẹn ima, ẹre ima khian na sẹtin gha mwẹ izinegbe vbe egbe iran. Ọna ẹre ọ khian ya iran miẹn ọnrẹn yi, vbe ima gha rhie adia ne iran.

8. Ma ghaa mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn ima, de emwi nọ khian gua ima kpa ya ru?

⁸ Atamuolọyan nọ ma gbe ye uviẹn ne Lọt ru ẹre ọ yae rrioya. Sokpan nọ ne Job, te irẹn wa rrioya ọghe ọhanabe vbene ọ ma na rẹn ọkpa rẹn eva. Emwi ewe nọ mwẹ kevbe ukpo nọ na gha zẹ vbe ẹvbo keghi wii ẹre. Emianmwẹ nọ wegbe na vbe dekun ẹnrẹn. Nọ ghi wa khọ sẹ ọre ne ivbi ẹre hia na wa wulo ye ọre aro vbe ẹdẹ ọkpa. Yevbesọni, ọse eha ne hoghaa ne Job vbe  gha mwẹ, na wẹẹ orukhọ nọ ru, ẹre ọ rri oya yi. Vbọsiẹ ne ọsie Job eha ma na tohan e Job? Iran ma hia ne iran rẹn vbene emwi gele gha ye Job hẹ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne iran na ba e Job ifiẹzọ ohoghe. Vbọ khẹke ne ima ru ne ima ghẹ ru abakuru vberriọ? Ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, e Jehova ọkpa ẹre ọ gele rẹn emwi hia ne ọmwa la gberra. Nọnaghiyerriọ, ọtẹn nọ rre uwu ibavbaro ghaa fannọ otọ ẹko ẹre ma ima, gi ima gbehọ kotọ danmwehọ re. Ọ vbe khẹke ne ima hia ne ima gele rẹn vbene emwi ye ẹre hẹ. Ọna gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin gha mwẹ agiẹngiẹn daa re.

9. De emwi ne ima i khian ru deghẹ ima mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn ima? Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne ima ru emwi vberriọ?

⁹ Ma gha gele gha mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn ima, ma i khian gha naa iran khian vbe iran ghaa rre uwu ọlọghọmwa. Te ọmwa nọ ta ọta wẹwẹwẹ si ighaegbe ye uwu iko. (Itan 20:19; Rom 14:19) Ọmwa vbenian sẹtin ta ẹmwẹ nọ gha ya ẹtin fu ọmwa nọ rre ibavbaro. (Itan 12:18; Ẹfis 4:31, 32) Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na khẹke ne ima gha rhie aro tua uyinmwẹ esi ọghe etẹn ima, ma ghi vbe gualọ odẹ ne ima gha ya ru iyobọ nọ khẹke ne iran vbe ọlọghọmwa ne iran ye!

10. Vbe ima miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ ne Job tae vbe ebe Job 6:2, 3?

¹⁰ Tie Job 6:2, 3. Ọ mwẹ ẹghẹ ne Job ya talọ ẹmwẹ eso nọ ma khẹke. Sokpan ọ ye miẹn kue wẹẹ, ẹmwẹ eso ne irẹn tae ma deyọ. (Job 42:6) Ọtẹn nọ rre uwu ibavbaro sẹtin vbe gha talọ ẹmwẹ eso nọ ma khẹke, nọ gha do gbe I ma rẹn yi vbe okiekie. Ọ ghaa ye vberriọ, vbọ khẹke ne ima ru? Ne ima gha te ya rhie aro tua abakuru ọghẹe, ọ khẹke ne ima tohan rẹn. Ma ghi gha yerre wẹẹ, e Jehova ma te yi emwa nagbọn, ne iran gha rrioya. Rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke nọ gha kpa ima odin deghẹ ọtẹn nọ rre uwu ibavbaro na gha ta ẹmwẹ eso nọ ma khẹke. Ọ gha khọn rẹn wẹẹ ọtẹn vberriọ ta ẹmwẹ nọ ma  khẹke vbekpae Jehova ra vbekpae ima, ọ ma khẹke ne ima gha mu ohu, ra ne ima wa suẹn gha buohiẹn gbẹe rhunmwuda ẹmwẹ nọ tae.—Itan 19:11.

11. De vbene ediọn khian ya sẹtin ya egbe tae Elihu hẹ vbe iran ghaa rhie adia ne ọtẹn?

¹¹ Ugbẹnso, ọ khẹke na rhie adia ne ọmwa nọ rre uwu ọlọghọmwa. (Gal 6:1) De vbene ediọn khian ya ru ọna hẹ? Ọ khẹke ne iran lele igiemwi ọghe Elihu. Te Elihu wa gbehọ kotọ danmwehọ e Job, nọ mieke na rẹn emwi ne Job la gberra. (Job 33:6, 7) Iyeke ọni, ọ na ghi rhie adia nọ khẹke ne Job. Ọ vbe khẹke ne ediọn gha gbehọ kotọ danmwehọ ọtẹn nọ werriẹ aro daa ọlọghọmwa, ne iran mieke na rẹn emwi ne ọtẹn nii la gberra. Ọni ẹre ọ khian ya iran sẹtin rhie adia nọ khẹke nẹẹn, adia nii ghi vbe sẹ ekhọe ọghe ọtẹn ne iran rhie ẹre na.

12. De obalọ ne uwu ọghe ọdafẹn Naomi kevbe ivbi ẹre si ye ọre egbe?

¹² Okhuo nọ mwẹ ẹkoata kevbe nọ hoẹmwẹ e Jehova ẹre Naomi ghaa khin. Ọdọ re kevbe ivbi ẹre eva ghi wulo nẹ, ọ na wẹẹ ne emwa ghẹ ghi tie irẹn Naomi, sokpan ne iran gha tie irẹn “Mara.” Evba ya e Mara kha ọre “Orriara.” (Rut 1:3, 5, 20, 21) Vbuwe ena hia, e Rut ne amwẹ ovbi ẹre, ma sẹ ọre rae. E Rut keghi zẹ emwi ru ya ru iyobọ nọ khẹke ne Naomi, ọ na vbe ya ẹmwẹ igiọdu mu ẹre orhiọn sotọ. Ẹmwẹ nọ fu ọmwa ẹko rre ne Rut tama e Naomi wa gele rhiẹre ma wẹẹ, ọ hoẹmwẹ ọnrẹn.—Rut 1:16, 17.

13. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima ru iyobọ ne ọtẹn ne ọdọ re ra amwẹ ọnrẹn wu?

¹³ Te ọ khẹke ne ima gha ru iyobọ ne ọtẹn ne ọdọ re ra amwẹ ọnrẹn wu. Te ọdọ vbe amwẹ yevbe erhan eva ni koko waan. Zẹvbe ne erhan eva na ya waan, inian ọghe iran ghi rhilo ginna egbe. A gha vu ọkpa vbe erhan eva nii, ẹi mwẹ agbọn ma lọghọ enọ kẹre. Erriọ vbe ye vbe ọmwa na gba rrọọ vbe orọnmwẹ gha wu, obalọ nọ si ye ọmwa egbe i rherhe fo vbe otọ. E Paula, * ne uwu udemwurri gbe ọdọ re keghi kha wẹẹ: “Agbọn na wa khan mwẹ. Orhiọn ma ghi gha rrọọ mwẹ iwu. Arowa mwẹ ọre ọse ne I ghi gu obọ re sẹ. Ai miẹn emwi ne Ii sẹtin tama arowa mwẹ. Ọ baa ra ọ khọ o, mẹ vbe ọre, ẹre ọ te fẹko ya egbe khian. I ghaa rre ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin, te ọ rhie ehọ mẹ ta yi. Vbene ẹmwata, ọ na yevbe na wa fian mwẹ ye ihe eva.”

14-15. Vbe ima khian ya sẹtin rhie ifuẹko ne ọtẹn ne ọdọ re ra amwẹ ọnrẹn wu hẹ?

¹⁴ Vbe ima khian ya sẹtin rhie ifuẹko ne ọtẹn ne ọdọ re ra amwẹ ọnrẹn wu hẹ? Emwi okaro nọ khẹke ne ima ru ọre wẹẹ, ma ghi hia ne ima gu ọtẹn vberriọ guan, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, ọmwa ne ekhue mu ẹre ima khin ra ma ma wa rẹn ẹmwẹ ne ima khian ta ya rhie ifuẹko nẹẹn. E Paula ne ima ka guan kaẹn ban keghi kha wẹẹ: “Emwa nibun gha rre do tuẹ emwa ni khiẹ, iran i guan gbe, rhunmwuda, iran ma hoo ne iran ta ẹmwẹ nọ ma khẹke. Sokpan, ọmwa nọ ta ẹmwẹ eso nọ ma deyọ fo, ẹre ọ vbe maan sẹ ọmwa nọ ma zẹdẹ guan hiehie.” Ẹi re ẹmwẹ umẹwaẹn ẹre emwa ni khiẹ hoo ne iran họn vbe unu ima. E Paula keghi kha wẹẹ: “Vbe ọdafẹn mwẹ wu, ẹmwẹ ne I wa gha gbọyẹmwẹ yi, ne avbe ọse mwẹ mobọ ya gha rhie ifuẹko mẹ ọre: ‘Ẹmwẹ ọdafẹn ruẹ nọ wu wa kakabọ da ima.’”

¹⁵ E William ne ọvbokhan rẹn wu vbe ukpo eso nọ lae keghi kha wẹẹ: “Emwa gha wa tama mwẹ emwi esi ne ọvbokhan mwẹ ru vbe ọ rre agbọn, ọ wa gha sẹ mwẹ ọyẹnmwẹ. Ọni ghi ya mwẹ rẹn wẹẹ, emwa wa gele hoẹmwẹ ọvbokhan mwẹ. Te ẹmwẹ vbenian wa gha rhie igiọdu mẹ, rhunmwuda I gele hoẹmwẹ ọvbokhan mwẹ. Obọ ma miẹn uhunmwu ẹi vbiẹ, ẹre imẹ vbe ọre ghaa khin.” Okhuo ọkpa nọ dẹgbẹe na tie ẹre Bianca keghi vbe kha wẹẹ: “Emwa gha rre do tuọ mwẹ, iran na gu mwẹ na erhunmwu, iran  na vbe tie ako ọghe evbagbẹn nọhuanrẹn eso ma mwẹ, orhiọn mwẹ ghi wa sotọ. Te ọ wa gha rhie ifuẹko mẹ vbe emwa ghaa guan kaẹn ọdafẹn mwẹ, erriọ ẹre ọ vbe ye vbe emwa gha gbehọ kotọ danmwehọ mwẹ vbe I ghaa guan kaẹn ọdafẹn mwẹ.”

16. (a) De iyobọ nọ khẹke ne ima ru ne ọtẹn ne ọmwa rẹn wu? (b) Zẹvbe nọ rre ebe Jems 1:27, de iwinna nọ bi ye ima egbe?

¹⁶ E Rut ma bizugbe Naomi. Ọ ma vbe khẹke ne ima bizugbe emwa ne ọmwa iran wu. Ọ khẹke ne ima ye gha ru iyobọ ne iran zẹvbe ne ẹghẹ ya khian. E Paula ne ima guan kaẹn ban keghi kha wẹẹ: “I wa miẹn iyobọ vbe obọ emwa nibun vbe ọdafẹn mwẹ da wu. Sokpan vbene ẹghẹ ya gha khian, emwa ma ghi mobọ gha zẹ yọ mwẹ re, iwinna dọmwadọghẹ ẹre ọ ghi muẹn. Ẹghẹ nii, ẹre aro ghi ya ru mwẹ gboo, I na gele do rẹn wẹẹ, te arowa mwẹ wu. Emwi hia na fi werriẹ vbe arrọọ mwẹ. Ọ khẹke ne emwa rẹn wẹẹ, ọmwa ne ọmwa rẹn wu wa ye gualọ iyobọ emwa, ọ gha khọn rẹn wẹẹ, uki eso ra ukpo eso gberra nẹ. Ọ khẹke na ye gha nọ ẹmwẹ ọnrẹn.” Ẹmwata nọ wẹẹ, emwa hia i re ọkpa. A miẹn emwa eso ne ẹi khiẹ la ẹghẹ nọ taẹn. Nọ ne emwa eso, ẹghẹ ke ẹghẹ ne iran ya miẹn emwi eso, nọ ya iran yee ọmwa iran nọ wu rre, ọ ghi ye vbe na rhinọ iran ẹtẹ. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima kọe ye orhiọn wẹẹ, ọkpa vbe usun iwinna ne Jehova waa ima re, ọre ne ima gha rhie ifuẹko ne emwa ne arowa iran wu ra emwa ne ọvbokhan iran wu.—Tie Jems 1:27.

17. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha ru iyobọ ne emwa ne arowa iran ra ne ọvbokhan iran sẹrae?

¹⁷ Emwa eso rrọọ ne arowa iran ra ọvbokhan iran wa gheghe sẹrae. Ọna keghi si obalọ  nọkhua ye ọmwa egbe. E Joyce ne ọdọ re sẹrae ya rhie okhuo ọvbehe keghi kha wẹẹ: “Ọ keghi da mwẹ sẹ ugboloko, ne ọdafẹn mwẹ na sẹ mwẹ rae ya rhie okhuo ọvbehe. Akpawẹ te ọ wu, rhunmwuda emianmwẹ nọ wegbe ra odekun, ẹi ghẹ da mwẹ sẹ vberriọ, rhunmwuda, I ghi rẹn wẹẹ, ẹi re ẹmwẹ ọnrẹn. I na ghi do ye vbe ọmwa ne ẹi ghi mwẹ uyi. Ọ wa gele ya ekhue mu mwẹ.”

18. De odẹ eso ne ima gha ya sẹtin ru iyobọ ne emwa ne ẹi ghi mwẹ ọdọ ra amwẹ?

¹⁸ A gha wẹẹ iyobọ kherhe ẹre ima sẹtin ru ne emwa ne ẹi ghi mwẹ ọdọ ra amwẹ, ọ ghi ya iran rẹn wẹẹ ima hoẹmwẹ iran. Ẹghẹ vbenian, ne emwi wa ya fi werriẹ vbe arrọọ ọghe iran, ẹre iran wa ya gualọ iyobọ ima. (Itan 17:17) De vbene u khian ya rhiẹre ma wẹẹ, u gele hoẹmwẹ iran? U sẹtin tie iran gha die owa ruẹ, ne iran do gu ruẹ rri evbare. U sẹtin vbe tie iran ba egbe vbe u gha khian sọyẹnmwẹ egbe ra vbe u ghaa rrie ikporhu. Ugbẹnso, u sẹtin wẹẹ ne iran deba ruẹ vbe iruẹmwi ẹgbẹe. U ghaa ru ena hia, ẹko ghi gha rhiẹnrhiẹn e Jehova rhunmwuda, irẹn ọre ọmwa nọ “sikẹ iran ne agbọn zẹ ọre ẹtin,” irẹn ẹre ọ vbe ‘degue ikhuo ni dẹgbẹe.’—Psm 34:18; 68:5.

19. De emwi ne 1 Pita 3:8 wẹẹ ne ima gha ru?

¹⁹ Vbe ne ẹi khian ghi kpẹẹ gbe, Arriọba Osanobua gha suẹn gha kha yan uhunmwu otagbọn na. Ẹghẹ nii, ọlọghọmwa hia ne ima werriẹ aro daa vbe ẹdẹnẹrẹ ghi khian na “mianmian ẹn.” Ma wa yaro ye ẹghẹ na khian ya “mianmian emwi ni sunu vbe ẹghẹ nọ gberra hia fẹfẹẹfẹ.” (Aiz 65:16, 17) Vbene ọ te sẹ ẹghẹ nii, wa gi ima gha ru iyobọ ne egbe, wa gi ẹmwẹ ne ima ta kevbe uyinmwẹ ima gha rhiẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ etẹn ima nikpia kevbe etẹn ima nikhuo.—Tie 1 Pita 3:8.