1. De emwi na lae miẹn vbe a ghaa lele adia ni rre Baibol?

MA GHA sẹtin zinegbe ọlọghọmwa nọ rhirhi gha khin rhunmwuda, e Jehova ẹre ọ maa ima emwi. (Aiz 30:20, 21) Ẹmwẹ Osanobua ẹre ọ ya ima khian emwa ni gbegba kevbe ni sẹ ni gha “winna iwinna nọ maan hia.” (2 Tim 3:17) Ma ghaa lele adia ni rre Baibol, ọ ghi ya ima waan sẹ emwa ni ya ẹwaẹn agbọn na ru emwi.—1 Kọr 3:19; Psm 119:97-100.

2. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

² Ma gha bẹghe ẹre vbe ako iruẹmwi na wẹẹ, te ẹwaẹn ọghe emwa nagbọn ya emwa mu ọghe enegbe iran ye okaro. Ọna ẹre ọ si ẹre nọ na lọghọ ne ima sẹtin gban egbe ne iziro dan kevbe uyinmwẹ dan ọghe emwa ni rre agbọn Esu. Ẹi khabe ne Baibol na rhie adia na ne ima: “Wa ghẹ gie ọmwakọmwa ya ẹwaẹn akuọkan ne agbọn ya rẹrẹ ọmwa mu uwa oghunmwu, iruẹmwi la obọ dinna obọ ẹre ọ ke rre.” (Kọl 2:8) Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan vbene ohoghe eva ya do vẹwae hẹ. Zẹ vbene ima ya ziro yan rẹn, ma gha bẹghe vbene emwi ẹwaẹn ọghe agbọn na ya re ukọnmwẹ hẹ vbe odaro Osanobua kevbe vbene ẹwaẹn ọghe Osanobua zẹvbe nọ rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn ya hiunsi sẹ ẹwaẹn ọghe emwa nagbọn.

3-4. De afiwerriẹ nọ rhiegbe ma vbe aro ne emwa ya ghee emwi ọdọ vbe amwẹ vbe odẹ ukpo 1900 ya sẹ 1930 vbe United States?

³ Vbe United States, afiwerriẹ ne gẹdẹgbẹe keghi rhiegbe ma vbe aro ne emwa ya ghee emwi ọdọ vbe amwẹ, vbe odẹ ukpo 1900 ya sẹ 1930. Vbene ọ te sẹ ẹghẹ na, emwi ne emwa yayi ọre wẹẹ, ọdọ vbe amwẹ ọkpa ẹre ọ khẹke nọ gha ru emwi ọdọ vbe amwẹ kevbe wẹẹ, ẹi re emwi na ta vbe idagbo. Sokpan, vbene  ẹghẹ ya gha khian, uyinmwẹ alama oghẹ kegha vẹwae.

⁴ Vbe odẹ ukpo 1920 ya fi 1929, afiwerriẹ keghi rhiegbe ma vbe odẹ ne emwa ya sọyẹnmwẹ egbe. Vbe nọ dekaẹn afiwerriẹ na, ọgbenbe ọkpa keghi kha wẹẹ: “Uyinmwẹ alama oghẹ kegha rhiegbe ma vbe efoto, ikueta, ebe okha kevbe odẹ ne emwa ya ya emwi wewe.” Vbuwe ẹghẹ na, ẹre emwa vbe ya suẹn gha gbe iku oghẹ, iran na vbe gha mu egbe oghẹ. Emwa keghi do hoẹmwẹ “egberọkhọmwẹ” gberra egbe zẹvbe ne Baibol tae yotọ zẹẹ.—2 Tim 3:4.

5. De afiwerriẹ nọ rhiegbe ma vbe uyinmwẹ emwa nagbọn ke ukpo 1960 gha dee?

⁵ Ọ ghi rre odẹ ukpo 1960, afiwerriẹ ọvbehe na vbe rhiegbe ma. Usun afiwerriẹ na kegha re emwa ni ma he ru orọnmwẹ ni yin vbe ọdọ vbe amwẹ, ikpia ikpia kevbe ikhuo ikhuo ni lovbiẹ ke egbe kevbe ebe orọnmwẹ na sọ vbe na rhirhi miẹn. Efoto kevbe ughe ne ikpia vbe ikhuo na bannuan na ghi gbae ehe hia. De emwi ne ena hia ghi si? Uyinmwẹ esakan na keghi si ighaegbe ye uwu ẹgbẹe, ẹre ọ si ẹre ne ẹgbẹe ne iye ra erha ọkpa na koko emọ na do gha muan sayọ, yevbesọni, ọ si orriara, ẹre ọ vbe si ẹre ne emwa nibun ma na ghi sẹtin ban efoto ne ikpia vbe ikhuo na bannuan na ghee. Ọgbenbe ọkpa keghi kha wẹẹ: “Afiwerriẹ nọ rhiegbe ma vbe aro ne emwa ya ghee emwi ọdọ vbe amwẹ ẹre ọ si ena hia.” Avbe okpe emianmwẹ na mu vbe oghẹ nọ ghi do gbae ehe hia, vbe na ghee AIDS, keghi re ọkpa vbe usun ama nọ rhiẹre ma wẹẹ, emwi ne emwa ne agbọn tie ẹre emwi ẹwaẹn keghi re ukọnmwẹ vbe aro Osanobua.—2 Pit 2:19.

6. Vbọzẹe ne ima gha na kha wẹẹ Esu ẹre ọ ye emwa yin uyinmwẹ alama oghẹ?

⁶ Esu ẹre ọ ya emwa yin uyinmwẹ alama oghẹ. Nọnaghiyerriọ, ọ keghi ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn vbe emwa ghaa yin uyinmwẹ alama oghẹ. Ọ keghi yẹẹ Esu ne emwa na rraa uhi Osanobua nọ dekaẹn emwi ọdọ vbe amwẹ. (Ẹfis 2:2) Emwa ni yin uyinmwẹ alama oghẹ i gbọyẹnmwẹ ye emwamwa ne Osanobua ru na ya biẹlẹ emọ. Deghẹ emwa vbenian ma fiwerriẹ, iran i khian la Arriọba Osanobua.—1 Kọr 6:9, 10.

7-8. De emwi ne Baibol khare vbekpae emwi ọdọ vbe amwẹ?

⁷ Emwa ni ya ẹwaẹn agbọn na ru emwi keghi kpitan ye adia ni rre Baibol. Emwa vberriọ keghi kha wẹẹ, ‘Osanobua ẹre ọ yi ẹre ye uwu ima ne ima ne emwi ọdọ vbe amwẹ gha zẹdia khọn ima, vbọ ghi zẹe ne ọ na wẹẹ ne ima da egbe yi?’ Emwa ni nọ ọta vbenian keghi mwẹ iziro nọ ma  gba. Iran yayi wẹẹ, ọ khẹke ne ọmwa gha ru emwi nọ rhirhi khọnrẹn. Sokpan, ẹi erriọ e Baibol khare. Te Baibol yae mu uyi ye ima egbe, nọ na wẹẹ ne ima gha dia egbe ima vbe iziro dan gha la ima ekhọe. (Kọl 3:5) Yevbesọni, e Jehova ẹre ọ ru emwamwa ọghe orọnmwẹ, vbuwe emwamwa na, ọdọ vbe amwẹ sẹtin ya emwi ọdọ vbe amwẹ sọyẹnmwẹ egbe. (1 Kọr 7:8, 9, NW) Iran gha ru vberriọ, iran i si osi, iran i vbe gbe ima rẹn vbe na ghee emwa ni yin uyinmwẹ alama oghẹ.

⁸ Adia nọ rre Baibol nọ dekaẹn emwi ọdọ vbe amwẹ keghi re nọ gbae, ẹi vbe rhie ikuanegbe ne ọmwa. E Baibol khare wẹẹ, emwi ọdọ vbe amwẹ keghi re odẹ ne ọdọ vbe amwẹ ya sọyẹnmwẹ egbe. (Itan 5:18, 19) E Baibol ye vbe kha wẹẹ: ‘Ọ khẹke ne dọmwadẹ ọghẹe vbuwe uwa rẹn vbene ọ ya dia egbe ẹre hẹ vbe odẹ ọghe ọghọ vbe ute. Ẹi re ne ima gha rriarria zẹ vbene iran ni ga ẹbọ, ni ma rẹn Osanobua ru.’—1 Tẹs 4:4, 5.

9. (a) Vbọzẹe ne eguọmwadia e Jehova na sẹtin mudia gbain vbe ugamwẹ vbe ukpo 1900 ya fi 1930? (b) Vbe ima miẹn ruẹ vbe ebe 1 Jọn 2:15, 16? (c) Zẹvbe na hae ye ugan vbe ebe Rom 1:24-27, de uyinmwẹ nọ khẹke ne ima gban egbe na?

⁹ Vbe odẹ ukpo 1900 ya fi 1930, eguọmwadia e Jehova ma gi emwa ni yin uyinmwẹ alama oghẹ, ne ima “ghi rẹn emwi na tie ẹre ekhue” de iran ọzuọ. (Ẹfis 4:19) Iran keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha lele adia ọghe Jehova. Watch Tower ọghe May 15, 1926 keghi kha wẹẹ: “Ọ khẹke ne okpia vbe okhuo gha re emwa ne ẹi mwẹ ozan vbe nọ dekaẹn uyinmwẹ alama oghẹ, iziro ekhọe ọghe iran kevbe wẹẹ, uyinmwẹ ne iran yin daa egbe ghi gha re nọ gua ilele Baibol ro.” Agharhemiẹn wẹẹ emwa ni lẹga eguọmwadia e Jehova ghaa yin uyinmwẹ esakan, iran ma gi ọyasin ọghe uyinmwẹ dan sinnọ iran, adia ni rre Baibol ẹre iran ghaa lele. (Tie 1 Jọn 2:15, 16.) Ekhọe hia ẹre ima ya gbọyẹmwẹ ye Ẹmwẹ Osanobua! Erriọ ima vbe ya gbọyẹmwẹ ye evbare orhiọn ne Jehova kpemehe ẹre, nọ rre ye ẹghẹ. Evbare orhiọn ẹre ọ zẹe ne agbọn Esu ma na sẹtin de ima ọzuọ vbe nọ dekaẹn emwi ọdọ vbe amwẹ. *—Tie Rom 1:24-27.

10-11. De emwi ne Baibol ta yotọ wẹẹ ẹre ọ khian gha sunu vbe ẹdẹ okiekie?

¹⁰ E Baibol ta re yotọ wẹẹ, vbe ẹdẹ okiekie, “emwa ghi khian ni rẹn enegbe iran ọkpa.” (2 Tim 3:1, 2) Ẹi khabe ne emwa nagbọn na ghee egbe iran gidii rhunmwuda, ọna ọre uyinmwẹ nọ ghi gua emwa obọ ro vbe agbọn Esu. Ebe ọkpa keghi kha wẹẹ: “Vbe odẹ ukpo 1970, ebe ne emwa ghi gha gbẹnnẹ ladian kegha re ebe adia ni ru iyobọ ne emwa ya runagban vbe arrọọ ọghe iran. Ọkpa vbe usun ibude ni rre avbe ebe na ọre wẹẹ, ọ ma khẹke ne ọmwa ke ọmwa fi emwi rhọkpa werriẹ vbe arrọọ ọghe iran rhunmwuda ai miẹn ọmwa nọ mwẹ ozan ra okan.” Ọvbehe vbe usun avbe ebe na, na vbe kha wẹẹ: “Kakabọ hoẹmwẹ egbuẹ rhunmwuda, uwẹ ẹre ọ ghi mose sẹ, uwẹ ẹre ọ vbe hiunsi sẹ vbe uhunmwu otagbọn hia ke na ya bu agbọn tu agbọn gha dee.” Emwi ne avbe ebe na kọ ye emwa orhiọn ọre wẹẹ, “Ọmwa mwẹ asẹ nọ ya yin vbene ọ rhirhi miẹn, ọ vbe mwẹ asẹ nọ ya ru emwi ke emwi nọ hoo nọ ru zẹvbe nọ gua ekhọe ọguọmwaziro ọghẹe ro.”

¹¹ Uwẹ he ka họn ẹmwẹ vbenian ẹdẹ ra? Emwi vbenian ẹre Esu wẹẹ ne Ivi ru. Esu keghi tama Ivi wẹẹ, ọ ghi do ye vbe Osanobua, ọ ghi “rẹn emwi nọ maan ke ne ẹi maan.” (Gẹn 3:5) Vbe ẹdẹnẹrẹ, te emwa nibun wa tọn egbe mu, ọna ẹre ọ si ẹre ne iran na yayi wẹẹ, ọmwa rhọkpa i mwẹ asẹ nọ ya tama iran emwi nọ khẹke ne iran ru, uhiẹn ya sẹ egbe Osanobua. Uyinmwẹ vbenian wa rhiegbe ma vbe orọnmwẹ.

12. De aro ne emwa nagbọn ya ghee orọnmwẹ?

 ¹² E Baibol wẹẹ ne ọdọ vbe amwẹ gha ya ọghọ ne egbe, ne iran ghẹ mianmian eyan ne iran ru vbe ẹdẹ orọnmwẹ kevbe ne iran rọnmwẹ egbe sẹ ota. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ọna ọre ọ zẹe ne okpia gha na sẹ erhae kevbe iyẹẹ rae, ọ ghi rhikhan mu amwẹ ọnrẹn, iran ghi gha re ọkpa.” (Gẹn 2:24) Sokpan, emwa ni ya ẹwaẹn agbọn na ru emwi i lele adia na. Iran wẹẹ, te ọ khẹke ne ọdọ vbe amwẹ gha mu ọghe enegbe iran ye okaro. Ebe ọkpa nọ guan kaẹn ebe orọnmwẹ na sọ keghi kha wẹẹ: “Vbe otọ ẹvbo eso, te afiwerriẹ ghi rre eyan ne emwa ru vbe ẹdẹ orọnmwẹ. Na wa rẹn tẹlẹtẹlẹ gha dee ọre: ‘Ma gha rọnmwẹ egbe sẹ ota.’ Ne iran ghi ta nia ọre: ‘Ma ghaa mwẹ ahoẹmwọmwa daa egbe, ẹre ima khian na gba gha rrọọ vbe orọnmwẹ, deghẹ ima ma ghi hoẹmwẹ egbe, ma ghi sẹ egbe rae.’ ” Aro vbenian ne emwa ya ghee orọnmwẹ ẹre ọ si ighaegbe kevbe akhiẹ ye ẹgbẹe nibun. Vbene ẹmwata, iziro ne emwa nagbọn mwẹ vbekpae orọnmwẹ keghi re emwi ukọnmwẹ vbe odaro e Jehova.

13. Vbọzẹe ne Jehova na khuiwu emwa ni tọn egbe mu?

¹³ E Baibol keghi kha wẹẹ: “Te ẹmwẹ ọmwaikọmwa nọ tọn egbe mu sọnnọ e Nọyaẹnmwa.” (Itan 16:5) Vbọzẹe? Rhunmwuda, te emwa hia ni tọn egbe mu lele ukpowẹ ọghe Esu. Vbene Esu ghi tọn egbe mu sẹ, ọ na gha roro ẹre wẹẹ, Jesu ne Osanobua loo ro ya yi emwi hia, gha gbe uhunmwu kotọ ne irẹn! (Mat 4:8, 9; Kọl 1:15, 16) Itengbemu ọre emwi ọvbehe nọ suigiẹ yọ wẹẹ, emwi ne emwa nagbọn tie ẹre emwi ẹwaẹn keghi re emwi ukọnmwẹ vbe aro e Jehova.

14. Zẹvbe nọ rre ebe Rom 12:3, de aro nọ khẹke ne ima ya gha ghee egbe ima?

¹⁴ Te Baibol ye vbe na ghee ughegbe ne ima ya sẹtin bẹghe egbe ima zẹvbe ne Jehova ya ghee ima. Jesu keghi kha wẹẹ: “Gha hoẹmwẹ ogieva ruẹ zẹ vbe ne u hoẹmwẹ egbe ruẹ.” (Mat 19:19) Ọna rhiema wẹẹ, ọ ma de emwi nọ rhiae deghẹ ima na hoẹmwẹ egbe ima, sokpan, ọ ma khẹke ne ima hoẹmwẹ egbe ima gberra egbe. E Baibol  ma wẹẹ ne ima gha roro ẹre wẹẹ, ima maan sẹ emwa ọvbehe. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa ghẹ ya ekhọe a gua ye ẹgẹn ọmwa ọkpa ru emwi rhọkpa, ra ekhọe abawẹ, sokpan wa gba gha daa ne egbe, vbene u i na ro ighẹ uwẹ maan sẹ ọmwa ọvbehe.”—Fil 2:3; tie Rom 12:3.

15. Vbọzẹe ne uwẹ na yayi wẹẹ adia ni rre Baibol nọ dekaẹn imuegberriotọ ẹre ọ maan sẹ?

¹⁵ Vbe ẹdẹnẹrẹ, avbe umẹwaẹn ra emwa ni rri egie ebe keghi kpitan ye avbe adia ni rre Baibol nọ dekaẹn imuegberriotọ. Iran keghi kha wẹẹ, u ghaa mu egbe rriotọ ne emwa ọvbehe, iran ghi wa gha ya ruẹ ru ọghe enegbe iran. Ọghe ne ẹmwata, de emwi na he lae miẹn ighẹ uyinmwẹ itengbemu nọ gua emwa obọ ro vbe agbọn Esu? Emwa arovbẹmwẹ gele mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko ra? Iran gele mwẹ akugbe vbe ẹgbẹe iran ra? Iran mwẹ ọse ọghe ẹmwata ra? Iran gu Osanobua mu obọ ra? Ma rẹn ewanniẹn ọghe avbe inọta na. Nia, de ne uwẹ gha kha wẹẹ ọ gele biẹ ọmọ esi—ẹwaẹn ọghe agbọn na nọ ra, ra ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre?

16-17. De emwi ne ima gbọyẹmwẹ yi? Vbọzẹe ne ima na gbọyẹmwẹ yọ?

¹⁶ Te emwa ni lele adia ọghe emwa nagbọn ye vbe na ghee ọmwa nọ bibi odẹ, nọ tama ọmwa ọvbehe nọ vbe bibi odẹ, nọ gie odẹ ma irẹn. Vbe Jesu gie emwa ni tie egbe iran umẹwaẹn, ọ keghi kha wẹẹ: “Arọndẹ ni rhu aro iran khin. Arhuaro gha rhie arhuaro la odẹ uye iran eva ra kharha yi.” (Mat 15:14) Vbene ẹmwata, emwi ne emwa nagbọn tie ẹre emwi ẹwaẹn keghi re emwi ukọnmwẹ vbe aro e Jehova.

¹⁷ Vbe ne ai na gbawawẹ, adia ni rre Baibol keghi maan “na ya ma emwa emwi ẹmwata, na ya gbe ọmwa hin ọkhọ rre, ne a ya rhie emwi ne a ma ru ẹse ye vbe ne ọ te kei yi, kevbe ne a ya bu ọmwa ude ne a gha yin ẹse.” (2 Tim 3:16) U miẹn vbene ima gbọyẹmwẹ ye adia ne Jehova la obọ otu ọghẹe rhie ne ima, nọ ghi zẹe ighẹ emwa nagbọn ma sẹtin de ima ọzuọ! (Ẹfis 4:14) Evbare orhiọn ne otu e Jehova kpemehe ẹre keghi ru iyobọ ne ima ya lele adia ni rre Ẹmwẹ Osanobua. Ọ keghi re ukpamuyọmọ nọ hiunsi ne Jehova na ye Baibol dia ima ye uviẹn nọ khẹke!