1, 2. De isievẹn ne eguọmwadia Osanobua werriẹ aro daa vbe ẹdẹnẹrẹ? (Ghee efoto ni rre omuhẹn.)

ỌBO ebo nibun keghi gbaroghe emwa ni khuọnmwi emianmwẹ ne emwa ọvbehe gha sẹtin mu. Avbe ọbo ebo keghi gbaroghe emwa vbenian rhunmwuda, iran hoo ne egbe rran iran. Sokpan, iran keghi kakabọ begbe ne iran ghẹ ya mu emianmwẹ ọghe emwa ne iran gbaro ghe. Erriọ ima nibun vbe yevbe avbe ọbo ebo nii rhunmwuda, ma rre uwu ẹbu emwa ni yin uyinmwẹ ne ẹi ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua. Ọna keghi re isievẹn nọkhua.

² Uyinmwẹ ọrhiae ẹre emwa nibun wa yin vbe okiekie ẹdẹ ne ima ye na. Ukọ e Pọl keghi gie uyinmwẹ ne emwa ni ma rẹn Osa khian gha yin vbe ebe nogieva nọ gbẹn gie Timoti. Ọ keghi nianiaẹn wẹẹ, te uyinmwẹ emwa khian rhia sayọ vbe ẹghẹ ne ima ye na. (Tie 2 Timoti 3:1-5, 13.) Uyinmwẹ dan vbenian sẹtin gha sọnnọ ima sokpan deghẹ ima ma begbe, ma sẹtin vbe suẹn gha yin vbene a ghee emwa ni lẹga ima. (Itan 13:20) Vbe ako iruẹmwi na, ma gha guan kaẹn vbene uyinmwẹ ne emwa yin vbe ẹdẹ okiekie ya lughaẹn ne uyinmwẹ ọghe eguọmwadia e Jehova. Ma gha vbe guan kaẹn emwi ne ima gha ru ne ọyasin ọghe uyinmwẹ dan ne emwa yin ghẹ sin ima kevbe odẹ ne ima gha ya sẹtin ru iyobọ ne emwa ọvbehe vbe odẹ ọghe orhiọn.

3. De emwa ne a guan kaẹn vbe ebe 2 Timoti 3:2-5?

 ³ E Pọl khare wẹẹ, te emwi hia khian gha lọghọ vbe “ẹdẹ okiekie.” Vbe iyeke ọni, ọ na ya unu kaẹn akpa 19 ne ẹi maan ne emwa khian gha rhiema vbe ẹghẹ na. Te avbe akpa na vbe yevbe ni rre ebe Rom 1:29-31 sokpan ẹmwẹ ne Pọl loo vbe nọ hae ye ugan vbe ebe Timoti, a ma loo ẹre vbe ehe ọvbehe vbe abọ ọghe Baibol ne a ya urhuẹvbo e Grik gbẹn. Vbe ọ suẹn gha ya unu kaẹn avbe akpa dan na, ọ keghi kha wẹẹ “emwa ghi khian . . . ” “Emwa” ne irẹn loo ro vbe ako na keghi re ikpia vbe ikhuo rhunmwuda ikpia vbe ikhuo ẹre ọ yin uyinmwẹ vbenian. Vbọrhirhighayehẹ, ẹi re emwa hia ẹre ọ yin uyinmwẹ vbenian. Ivbiotu e Kristi ọghe ata i yin vberriọ.—Tie Malakai 3:18.

4. De vbene emwa ni tọn egbe mu ya yin?

⁴ Vbe Pọl ghi tae nẹ wẹẹ, emwa nibun gha rẹn ọghe enegbe iran ọkpa, iran ghi vbe hoẹmwẹ igho, ọ na vbe rhie ba re wẹẹ, te emwa khian gha rhuọ, iran gha hio, iran gha ya obọ so udu. Emwa ni yin uyinmwẹ vbenian keghi roro wẹẹ iran maan sẹ emwa ọvbehe, ughaghe rhunmwuda ẹsọhẹ ne Osa ya we iran, ose, ẹfe ra ukpo ne iran na zẹ. Te emwa vberriọ hoo ne a gha ghee iran gidi ra ne a gha ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne iran. Okpia ọkpa nọ rri egie ebe keghi gbẹn vbekpae ọmwa nọ tọn egbe mu. Ọ weẹ: “Vbuwe ekhọe re, ọ mwẹ aka izọese ne ọ na ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne egbe ẹre.” Uyinmwẹ itengbemu keghi sọnnọ emwa sẹrriọ wẹẹ, te ọ vbe sọnnọ emwa ni tọn egbe mu.

5. Vbe ọ ya eguọmwadia e Jehova eso suẹn gha tọn egbe mu?

⁵ E Jehova keghi khuiwu emwa ni mwẹ “ekhọe itengbemu.” (Itan 6:16, 17) Ọmwa nọ tọn egbe mu i sẹtin sikẹ Osanobua. (Psm 10:4) Esu ọre erha emwa hia ni tọn egbe mu. (1 Tim 3:6) Ọ keghi re emwi nọ da ọmwa wẹẹ, eso vbuwe eguọmwadia e Jehova nẹdẹ, ni mwẹ ẹkoata vbe gha tọn egbe mu. Vbe igiemwi, Uzaia nọ ghaa Ọba e Juda keghi ya ekhọe hia ga Osanobua vbe ukpo nibun. E Baibol keghi kha wẹẹ, “ugbẹnvbe Uzaia ne ọba ghi khian ọmwa nọ wegbe nẹ, ọ keghi do gha hio, ọnii ẹre ọ si udẹmwẹ ọnrẹn. Ọ kẹghi yagha e Nọyaẹnmwa nẹ Osanobua ẹre, vbene ọ na gha rrie Ọgua Osa ya gha giẹn eturari vbe ogiukpo eturari.” Ọ mwẹ ẹghẹ ne Ọba e Hezikaia vbe ya gha tọn egbe mu, sokpan ovbi ẹghẹ kherhe ẹre ọ ya yin uyinmwẹ dan na.—2 Krọ 26:16; 32:25, 26.

6. De emwi eso ni gha te ya e Devid gha hio? Sokpan, vbọzẹe ne ọ na gha mu egbe rriotọ?

⁶ Emwa eso keghi hio rhunmwuda iran mose, a họn usi iran rre, iran gua so ihuan, iran gua ku iku isasegbe ra rhunmwuda ukpo nọ yo ne iran na zẹ. Te ena hia wa gba vbe egbe Devid; ọrheyerriọ, ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne Devid ya tọn egbe mu. E Devid ghi gbe Golaiati rua nẹ, e Sọl ne Ọba keghi ya ovbi ẹre nokhuo nẹẹn. E Devid keghi kha wẹẹ: “Gha ọ re imẹ, vbe uniẹn mwẹ a khin, ne I gha na gha re orruan ọba?” (1 Sam 18:18) Vbọ ye Devid gha mu egbe rriotọ? Rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova ma rhie aro gberra irẹn, te ọ “vbẹrre” ra te ọ mu egbe rriotọ tọn irẹn mu. E Devid wa rẹn wẹẹ, irẹn ghẹ gha mwẹ ukpamuyọmọ rhọkpa, akpawẹ e Jehova ma “vbẹrre”. (Psm 113:5-8) Ọ rẹnrẹn wẹẹ, obọ e Jehova ẹre emwi hia ne irẹn ghaa mwẹ ke rre.—Yae taa 1 Kọrinti 4:7.

7. Vbọ khian ya ima gha mu egbe rriotọ?

⁷ Eguọmwadia e Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ keghi hia ne iran gha mu egbe rriotọ vbe na ghee Devid. Ukpo nọ ghi yo sẹ ẹre Jehova na zẹ vbe agbọn vbe ẹrinmwi, ọrheyerriọ, te ọ ye mu egbe rriotọ. Ọ na sẹ nọ gha gua ima kpa, ne ima vbe gha mu egbe rriotọ. (Psm 18:35) Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima lele adia na: “Wa gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn, itohan, imuegberriotọ, ọmẹhẹ, ufumwẹ kevbe izinegbe.”  (Kọl 3:12) E Baibol yevbe kha wẹẹ ahoẹmwọmwa i “ya obọ rra ẹwẹe ra ne ọ gha tọn egbe mu.” (1 Kọr 13:⁠4) Ma ghaa mu egbe rriotọ, ọna sẹtin ya emwa ọvbehe do deba odẹ ọghe ẹmwata, ze vbene uyinmwẹ esi ọghe etẹn ima nikhuo eso ya ya arowa iran deba ugamwẹ e Jehova.—1 Pit 3:1.

8. (a) Vbe ẹdẹnẹrẹ, de aro ne emwa eso ya ghee uyinmwẹ emọ ne ẹi họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran? (b) De ibude ne Evbagbẹn Nọhuanrẹn rhie ne emọ?

⁸ E Pọl keghi gie ẹre, obọ ne emwa khian ya gha mu egbe vbe ẹdẹ okiekie. Ọ keghi kha wẹẹ, vbe okiekie ẹdẹ, emọ i khian ghi họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran. Te ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, iyin ehọ ọghe emọ ma de emwi nọ rhiae vbe u gha tie ebe eso ne emwa gbẹnnẹ ladian kevbe ughe eso ne a ghee vbe ẹkpẹti ughe. Sokpan ẹmwata ma wẹẹ ne a ghẹ tae—te iyin ehọ ọghe emọ zagha ẹgbẹe. Ẹmwata na keghi re ne emwa rẹnrẹn ke otọ gha dee. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ nẹdẹ vbe Greece, ọmọ gha gbe evbibiẹ ọre, a ghi kpe ema khuẹ fua vbe ẹvbo nii. Vbe Rom, uhi nọ mu ọmwa nọ dizigha ẹre ọ vbe mu ọmọ nọ tọn obọ mu fi erhae emwi. Abọ ọghe Baibol ne a ya urhu e Hibru kevbe urhu e Grik gbẹn keghi rhie adia ne emọ ne iran gha ya ọghọ ne evbibiẹ iran.—Ẹks 20:12; Ẹfis 6:1-3.

9. De emwi nọ gha ya emọ gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran?

⁹ Emọ ghaa muẹn roro emwi ne evbibiẹ iran he ru ne iran, ọ ghi ya iran gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran. Emọ gha vbe rẹn wẹẹ Osanobua hoo ne iran gha rhie ọghọ ne evbibiẹ iran, irẹnmwi nii ghi ru iyobọ ne iran ya gha ru vberriọ. Emọ ghaa taa ẹmwẹ evbibiẹ iran nọ maan sirra avbe ọse iran, avbe ọse nii ghi gha yaro nọ maan ghee evbibiẹ emọ nii. Sokpan deghẹ evbibiẹ emọ i mwẹ agiẹngiẹn daa emọ, emọ nii i khian vbe sẹtin ya ekhọe hia gha họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran. Emọ gha gele bẹghe ẹre wẹẹ evbibiẹ iran hoẹmwẹ iran, ọ ghi gua iran kpa ya gha rhie ọghọ ne iran agharhemiẹn wẹẹ ẹi khuẹrhẹ ugbẹnso. Igbama ọkpa na tie ẹre Austin keghi kha wẹẹ: “Ẹghẹ hia ẹre I ya hoo ne I gha ru emwi nọ rrọọ mwẹ ekhọe. Sokpan emwi nọ ya mwẹ gha lele adia ọghe evbibiẹ mwẹ ọre uhi ne iran yi, iran na vbe gu mwẹ rẹn evbọzẹe ne iran na yi uhi vberriọ kevbe wẹẹ, iran i lọghọ ne a gu guan. I keghi bẹghe ẹre wẹẹ iran hoẹmwẹ mwẹ, ọna ẹre ọ zẹe ne I na gha ru emwi nọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn iran.”

10, 11. (a) De uyinmwẹ eso ne emwa yin nọ rhiẹre ma wẹẹ iran i mwẹ ahoẹmwọmwa ne ogieva iran? (b) De vbene ọ wegbe sẹ hẹ ighẹ ahoẹmwọmwa ne Ivbiotu e Kristi ọghe ata mwẹ ne ogieva iran?

¹⁰ Akpa nikẹre ne Pọl ya unu kaẹn rhiẹre ma wẹẹ, emwa i khian hoẹmwẹ ogieva iran vbe ẹdẹ okiekie. Vbene Pọl ya hae ye ugan, uyinmwẹ ẹsoghodan ẹre ọ lele ọghe emọ ‘ne ẹi họn ẹmwẹ ne evbibiẹ iran.’ Te ọ wa deyọ rhunmwuda, emwa ẹsoghodan i gbọyẹmwẹ ye emwi esi ne a ru ne iran. Emwa i khian ghi vbe gha ga Osanobua, iran ghi rri vbe ekhọe, nọ rhiema wẹẹ, ọfunmwegbe i khian gha rre uwu ẹkpo emwa nibun, iran gha gu egbe suan. Emwa gha filo unu, iran gha si uma isọtẹ. Emwa vberriọ ghi gha ta emwa ọtakhọ uhiẹn ya sẹ egbe Osanobua. Te emwa ni ya unu rhia ọmwa ran khian vbe gba ehe hia vbe ẹdẹ okiekie. *

¹¹ Eguọmwadia Osanobua wa lughaẹn ne emwa ọvbehe vbe ẹdẹnẹrẹ rhunmwuda iran mwẹ ahoẹmwọmwa nọ sẹ otọ ẹko ne ogieva iran. Erriọ wa ye ke otọ gha dee. Jesu keghi kha wẹẹ, uhi nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe Uhi e Mozis ọre gha hoẹmwẹ Osanobua. Nọ ghi zẹ lelẹe ọre gha hoẹmwẹ ogieva ruẹ nọ re ahoẹmwọmwa ne a tie ẹre a·ga’pe. (Mat 22:38, 39) Jesu yevbe kha wẹẹ ahoẹmwọmwa  ne a mwẹ ne ogieva ọmwa ọre ama ne a khian ya rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ata. (Tie Jọn 13:34, 35.) Te ọ vbe khẹke ne Ivbiotu e Kristi ọghe ata gha hoẹmwẹ eghian iran.—Mat 5:43, 44.

12. De vbene Jesu ya rhiẹre ma wẹẹ irẹn gele hoẹmwẹ emwa ọvbehe?

¹² Jesu keghi rhiẹre ma wẹẹ irẹn gele hoẹmwẹ emwa ọvbehe. Ọ keghi mu okhian gha rrie ẹvbo ughughan rhunmwuda ọ hoo ne emwa họn iyẹn nọ maan ọghe Arriọba. Ọ keghi mu emwa ni khuọnmwi egbe rran​—⁠emwa ni rhu aro, emwa ni yin ehọ, avbe uke kevbe ni khuọnmwi oti. Te ọ vbe huẹn emwa ni wulo kpaegbe. (Luk 7:22) Nọ ghi sẹ ehia, ọ keghi ya arrọọ ọghẹe zọese ne emwa nagbọn agharhemiẹn wẹẹ emwa nibun ma gbọyẹmwẹ ye emwi nọ ru. Ahoẹmwọmwa ne Jesu rhiema keghi suigiẹ yọ wẹẹ, te Osanobua vuọn ne ahoẹmwọmwa. Ahoẹmwọmwa vbenian ẹre Avbe Osẹe Jehova rhiema vbe uhunmwu otagbọn hia.

13. De vbene ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ daa emwa ọvbehe ya si iran sikẹ e Jehova hẹ?

¹³ Ma ghaa rhiẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ emwa ọvbehe, ọ vbe ya iran gha hoo ne iran sikẹ e Jehova. Vbe igiemwi, vbe okpia ọkpa nọ rre Thailand ghi miẹn ahoẹmwọmwa ne etẹn rhiema vbe asikoko odin ne ọ yo, ọ keghi kpa re odin. Ọ ghi sẹ owa, ọ na wẹẹ ne etẹn suẹn gha gu irẹn ruẹ e Baibol igbava vbe uzọla. Ọ na kporhu ma etiọnrẹn hia. Ọ ghi rre uki ehan, ọ na gha mwẹ ọta ọghe Baibol na tie vbe iko. Ne ima mieke na rẹn deghẹ ima gele rhie ahoẹmwọmwa ma, ma sẹtin nọ egbe ima ọta vbenian: ‘Mẹ hia vbe odẹ ke odẹ ne I ru iyobọ ne etẹn vbuwe ẹgbẹe, vbe iko kevbe emwa ọvbehe vbe ikporhu ra? Mẹ hia ne I gha yaro ne Jehova ya ghee emwa ghee iran ra?’

14, 15. De uyinmwẹ dan eso ne emwa nibun yin? Vbọ ghi ya eso fiwerriẹ?

¹⁴ Uyinmwẹ dan eso ye rrọọ ne a ma he ya unu kaẹn ne emwa yin vbe ẹghẹ ne ima ye na. Ọna ẹre ọ zẹe ne ọ na khẹke ne ima gbaengbe ne emwa vberriọ. Vbe igiemwi, te ohu emwi nọ maan mu emwa nibun vbe ẹdẹnẹrẹ. E Baibol eso keghi zedu ẹre vbenian: “Emwa ni khuiwu emwi nọ maan” ra “emwa ne ẹko khọ ye emwi nọ maan.”  Emwa vbe gha yin pirhipirhi, aro iran ghi gha kpannọ ugiọnmwẹ erhẹn. Eso ghi vbe ze vbe udu. Emwa vbenian i roro emwi nẹ iran ke ru ẹre, te iran dekun emwi ru.

¹⁵ Emwa nibun ni ka gha yin uyinmwẹ aranmwẹ oha vbenian fiwerriẹ nẹ. Afiwerriẹ vbenian keghi re ne Baibol taa yotọ. (Tie Azaia 11:6, 7.) Ako ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn na keghi guan kaẹn vbene avbe oduma kevbe akpakomiza khian ya gha gu avbe oteghe ohuan kevbe ẹkhuia ẹmila loo hẹ vbuwe ọfunmwegbe. Yẹrẹro wẹẹ, emwi nọ khian ya ọfunmwegbe vbenian gha rrọọ ọre rhunmwuda, irẹnmwi ọghe “Nọyaẹnmwa gha vuọn otọe nii zẹ vbene amẹ vuọn olokun.” (Aiz 11:9) Avbe aranmwẹ i sẹtin ruẹ emwi vbekpae Jehova, nọnaghiyerriọ, ẹmwẹ akhasẹ na gha mwẹ amusẹ vbe egbe emwa nagbọn vbe odẹ ọghe orhiọn.

16. De vbene Baibol he ya ru iyobọ ne emwa ya fi uyinmwẹ iran werriẹ?

¹⁶ Etẹn eso rrọọ ni ka gha khọ vbe na ghee akpakomiza sokpan emwa ni fu ẹre iran ghi khin. U gha miẹn okha eso vbenian tie vbe uhunmwuta na gba ikun, “The Bible Changes Lives,” vbe jw.org. Emwa ni do rẹn odẹ ọghe ẹmwata ni ya ẹkoata ga e Jehova ma yevbe emwa ni ba mu akpa ọghe umamwẹ yọ sokpan uyinmwẹ iran rhiẹre ma wẹẹ iran i maan. Te emwa nibun ne aro iran ka gha kpannọ ugiọnmwẹ erhẹn, ni ghi rre otu e Jehova nia ghi fiwerriẹ. Te iran ghi ‘mu akpa ọgbọn nii, ne a yi zẹ vbe ama ọghe Osanobua yọ, zẹvbe nọ gua ahoo ọghe Osanobua ro vbe odẹ ọghe imudiaẹse kevbe ẹkoata.’ (Ẹfis 4:23, 24) Zẹ vbene emwa ya ruẹ vbekpae Osanobua, iran gha bẹghe ako nọ khẹke ne iran na ru afiwerriẹ. Irẹnmwi na ẹre ọ ghi gua iran kpa ya ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe uyinmwẹ iran. Ne a do ru afiwerriẹ vberriọ i khuẹrhẹ hiehie sokpan orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua ẹre ru iyobọ ne emwa ni gele hoo ne iran ru ahoo ọghe Osanobua.

17. De emwi ne ima gha ru ne ọyasin ọghe uyinmwẹ emwa dan ghẹ sin ima?

¹⁷ Te ọ ghi wa vẹẹ na rẹn ighẹ alughaẹn ne egbe nọ rre ẹkpo emwa ni ga Osanobua kevbe emwa ne ẹi gae. Te ọ khẹke ne ima ni ga Osanobua gha begbe ne ọyasin ọghe emwa ni rre uwu agbọn ghẹ sin ima. Ọna ẹre ọ zẹe ne ọ na khẹke ne ima bi egbe ne emwa vberriọ zẹ vbene ebe 2 Timoti 3:2-5 khare. Vbene ẹmwata, ma i khian wa sẹtin gbaengbe ne iran fo fẹẹrẹ ighẹ emwa ni yin uyinmwẹ vberriọ. Ma sẹtin gu emwa vberriọ gha winna vbe isiwinna ọkpa, ma sẹtin gha yo owebe ọkpa, ma sẹtin vbe gha rre owa ọkpa. Ọrheyerriọ, ma gha sẹtin gbogba ga egbe ima ne ọyasin ọghe uyinmwẹ ne iran yin ghẹ sin ima. Ma ghaa tie Baibol ne egbe ima, ima na vbe gha gu emwa ni ga e Jehova mu obọ, ọna gha ya ima deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn.

18. De odẹ ne ẹmwẹ nọ ke ima unu ladian kevbe uyinmwẹ ima ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe vbe odẹ ọghe orhiọn?

¹⁸ Te ọ vbe khẹke ne ima ru iyobọ ne emwa ọvbehe vbe odẹ ọghe orhiọn. Ma vbe gha loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya kporhu. Ọ ma vbe de emwi nọ rhiae deghẹ ima tama e Jehova nọ ru iyobọ ne ima ya gha taa ẹmwẹ nọ khẹke vbe ẹghẹ nọ khẹke. Ọ vbe khẹke ne ima gi emwa ọvbehe rẹn wẹẹ, Osẹe Jehova ẹre ima khin. Odẹ vberriọ, uyinmwẹ nọ maan ne ima rhiema ghi rhie uyi gie Osanobua. E Jehova maa ima re nẹ, ‘ne a gha zobọ vbe avbe uyinmwẹ ne ẹi re ọghe Osanobua, kevbe orriarria emwi agbọn na hia, ne a gha yin uyinmwẹ ai balọ egbe, uyinmwẹ ọghe ọmwa imudiaẹse, kevbe uyinmwẹ ne ọ khọ ọghe Osanobua vbe agbọn na.’ (Taitọs 2:11-14) Ma ghaa yin uyinmwẹ esi, te aro emwa ọvbehe khian sọe, eso sẹtin vbe kha wẹẹ: “Ma hoo ne ima vbe ghae vbe uhunmwu nọ maan ọghe uwa, rhunmwuda ma họẹn ighẹ Osanobua rrọọ yaba uwa.”—Zẹk 8:23.