1-3. De emwi eso nọ gha sẹtin si eve ye ima egbe?

 U YE yerre ẹdẹ ne u viẹ kiekie ra? Ẹghẹ eso rrọọ ne ima ya viẹ eve oghọghọ. Sokpan emwi nọ mobọ ya ima viẹ, ọre vbe ima ghaa rre uwu obalọ. Vbe igiemwi, ọmwa ima gha wu, ọ keghi si eve ye ima egbe. Ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Lorilei, nọ rre United States khare wẹẹ: “Ugbẹnso ẹmwẹ ovbi mwẹ nokhuo nọ wu gha wa fian mwẹ re, I ghi wa suẹn gha viẹ; ai miẹn emwi ne ọmwa khian tama mwẹ vbe ẹghẹ nii, nọ khian fu mwẹ ẹko rre. Ọ gha wa sunu vberriọ, I ghi gha roro ẹre wẹẹ, I i khian sẹtin zin ọnrẹn.” *

² Emwi ọvbehe ye rrọọ nọ si eve ye ima egbe. Arọndẹ ọkpa na tie ẹre Hiromi, ne ọ rre Japan khare wẹẹ: “Ugbẹnso, deghẹ emwa ma na rhie ehọ mẹ ta yi vbe ikporhu, ọ ghi wa gbe mwẹ orhiọn mu otọ. Ẹghẹ eso, I i rẹn ẹghẹ ne ameve ya rrọọ kua vbe aro mwẹ; I ghi rinmwian e Jehova ne ọ ru iyobọ mẹ ya miẹn ọmwa ne ọ gele hoo ne ọ rẹn ẹmwata.”

³ Egbe emwi nọ sunu daa etẹn ima eva na he ka sunu daa ruẹ ra? Ọ sunu daa etẹn ima nibun nẹ. (1 Pit 5:9) Ma hoo ne ima gha “ya oghọghọ ga” e Jehova, sokpan ẹi re ẹghẹ hia ẹre ọ ya de yọ vberriọ. Iro sẹtin han ima, ọmwa ne ima hoẹmwẹ ọnrẹn sẹtin wu, ma sẹtin vbe miẹn edanmwẹ nọ wegbe. (Psm 6:6; 100:2) De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima, vbe egbe emwi vbenian gha sunu daa ima?

4. De emwi ne ima khian guan kaan vbe ako iruẹmwi na?

⁴ Ma gha wa miẹn emwi nibun ruẹ vbe emwi nọ sunu daa e  Jesu. Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ eso ne Jesu ya “viẹ.” (Jọn 11:35; Luk 19:41; 22:44; Hib 5:7) Gi ima guan kaan emwi eso nọ sunu nọ ya e Jesu viẹ. Ma gha wa miẹn emwi nibun ruẹ vbọ. Ma gha vbe guan kaan emwi ne ima gha ru, deghẹ ima na gha rre uwu ọlọghọmwa nọ gha sẹtin si eve ye ima egbe.

5. De emwi ne ebe Jọn 11:32-36 maa ima re vbekpa e Jesu?

⁵ Vbe ukpo 32 C.E., ọsie Jesu ne kankankan ighẹ Lazarọs keghi suẹn gha khuọnmwi; vbọ ma he kpẹẹ vba, ọ na wu. (Jọn 11:3, 14) E Lazarọs ghaa mwẹ etẹn nikhuo eva, eni iran ọre Meri kevbe Mata, te Jesu wa kakabọ họemwẹ iran. Obalọ ne uwu e Lazarọs si ye iran egbe, ẹi gia gie. Vbe Lazarọs ghi wu, e Jesu kegha rrie igue ọkpa na tie ẹre Bẹtani, evba nii ẹre Meri vbe Mata ye. Vbe Mata ghi họn wẹẹ e Jesu dee, ọ na rhulẹ ya vba ẹre vbe odẹ. Uwu akhiẹ nii ẹre Mata na kha wẹẹ: “Nọyaẹnmwa, akpawẹ u rre emwa na, ọtẹnmwẹ ghẹ wu.” (Jọn 11:21) Vbe Jesu ghi vbe bẹghe ẹre wẹẹ, e Meri kevbe emwa nikẹre viẹ egbe rua, irẹn tobọre na vbe suẹn gha “viẹ.”—Tie Jọn 11:32-36.

6. De emwi nọ ya e Jesu viẹ vbe asẹ ọkpa?

⁶ De emwi nọ mobọ ya e Jesu viẹ vbe ẹdẹrriọ? Insight on the Scriptures khare wẹẹ: “Uwu ọghe ọsiọre ighẹ Lazarọs kevbe obalọ ne uwu nii si ye etiọnrẹn egbe ẹre ọ ya e Jesu viẹ.” * Egbọre te Jesu ghaa mu ẹre roro, obalọ ne emianmwẹ e Lazarọs si ye Lazarọs egbe kevbe vbene emwi ghaa ye ẹre hẹ, vbe ọ rẹn wẹẹ irẹn i khian ghi fe vbe emianmwẹ nii. Emwi ọvbehe nọ ya e Jesu viẹ, ọre ne ọ na bẹghe ẹre wẹẹ, uwu ọghe Lazarọs wa da e Meri vbe Mata sẹ ugboloko. Ẹi mwẹ u ma he la egbe obalọ vbenian gberra vbe ọmwa ruẹ wu. Gia guan kaan emwi eha ne ima miẹn ruẹ vbe okha na.

7. De emwi ne eve ne Jesu viẹ maa ima re vbekpa e Jehova?

⁷ E Jehova rẹn vbene emwi gele ye ruẹ hẹ. E Jesu “ọrọre ama ọghe vbene Osanobua wa ye  zẹẹ.” (Hib 1:3) Eve ne Jesu viẹ vbe ẹdẹrriọ, ya ima rẹn wẹẹ, ọ kakabọ da e Jehova vbe ọmwa ima gha wu. (Jọn 14:9) Adeghẹ ọmwa ruẹ na wu, ghẹ mianmian wẹẹ, e Jehova rẹn obalọ ne u ye, erriọ ẹre ọ vbe ya da ẹre. Ọ vbe mu egbe ne ọ ya ru iyobọ nuẹn.—Psm 34:18; 147:3.

8. Vbọ ya ima rẹn wẹẹ, e Jesu gha gele huẹn emwa ima ni wu nẹ kpaegbe?

⁸ E Jesu wa hoo ne ọ huẹn emwa ruẹ ni wu kpaegbe. A te miẹn wẹẹ, e Jesu suẹn gha viẹ, ọ na tama e Mata wẹẹ: “Ọtuẹn gha rhiọ kpaegbe.” E Mata keghi ya ẹmwẹ ne Jesu ta yi. (Jọn 11:23-27) Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọguọmwadia e Jehova ẹre Mata ghaa khin, ẹi mwẹ ọ ma rẹn vbene Jehova ya loo Ẹlaija vbe Ẹlaisia ya huẹn emwa ni wulo kpaegbe. (1 Ọba 17:17-24; 2 Ọba 4:32-37) Egbọre, ọ vbe rẹn wẹẹ, e Jesu ka huẹn emwa ni wu kpaegbe. (Luk 7:11-15; 8:41, 42, 49-56) Gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwa ruẹ ni wu nẹ, gha werriegbe rhiọ kpaegbe. Eve ne Jesu viẹ, ya ima rẹn wẹẹ, ọ hoo ne ọ huẹn emwa ni wulo nẹ kpaegbe!

9. De vbene u khian ya ru iyobọ ne emwa ni khiẹ zẹvbe ne Jesu ru ẹre? Ru igiemwi yọ.

⁹ U gha sẹtin ru iyobọ ne emwa ni khiẹ. Ẹi re eve ọkpa ẹre Jesu viẹ, vbe ọ miẹn e Mata vbe Meri, ọ vbe rhie ehọ ne iran ta yi, ọ na vbe ta ẹmwẹ nọ gha fu iran ẹko rre. Obọ vberriọ ẹre ọ khẹke ne ima ya gha mu emwa ni rre uwu akhiẹ. Ọdiọn ọkpa na tie ẹre Dan nọ rre Australia khare wẹẹ: “Vbe ọvbokhan mwẹ ghi wu, I kegha gualọ iyobọ ọghe avbe ọse. Ọdọ vbe amwẹ eso rrọọ ni wa gele rhie ehọ mẹ ta yi. Iran ma gha fo vbe owa mwẹ. I ghaa viẹ, iran i kha wẹẹ, ‘uwẹ ma rẹn wẹẹ okpia ẹre u khin, okpia i viẹ nia.’ Ẹi re avbiẹ iyobọ iran ru mẹ; iran gu mwẹ kpee imọto, iran gu mwẹ yo ẹki, iran vbe gu mwẹ le evbare. Iran wa vbe gha gu mwẹ na erhunmwu. Ọse na miẹn vbe ‘ẹdẹ oseghe’ ẹre iran gele khin.”—Itan 17:17.

10. De emwi nọ rre ebe Luk 19:36-40?

¹⁰ Vbe Jesu ghi sẹ e Jerusalẹm vbe Nisan 9, 33 C.E, emwa ughughan keghi wa ukpọn ọghe iran lele odẹ ne Jesu, ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ, e Jesu ọre Ọba ọghe iran. Te iran hia wa gha ghọghọ. (Tie Luk 19:36-40.) Rhunmwuda ọni, ẹi mwẹ ọ ma kpa erhuanegbe ẹre odin, vbe iran bẹghe emwi ne Jesu ghi ru. “[E Jesu] keghi sikẹ ore ẹvbo, ugbẹn vbe ọ ghi bẹghe ẹre, ọ viẹ ọre.” Zẹvbe ne ameve ya gha rrọọ kua vbe aro e Jesu, ọ keghi ta emwi nọ khian rhuan e Jerusalẹm.—Luk 19:41-44.

11. Vbọzẹ ne Jesu na gha viẹ vbe ọ bẹghe emwa ni rre Jerusalẹm?

¹¹ Ẹmwata nọ wẹẹ, emwa wa miẹn e Jesu yi vbe ẹdẹrriọ, sokpan e Jesu rẹnrẹn wẹẹ, Ivbi e Ju nibun ma mu egbe ne iran danmwehọ iyẹn nọ maan ọghe Arriọba Osanobua; ọna ẹre ọ si ẹre ne Jesu ma na gha ghọghọ. Ọ na ghi kha wẹẹ, a gha guọghọ e Jerusalẹm rua, a ghi viọ emwa ni kẹ vbọ gha rrie imu. (Luk 21:20-24) Zẹvbe ne Jesu wa tae, erriọ ẹre ọ gele gha ye; emwa nibun ma miẹn ọnrẹn yi. Emwa mobọ danmwehọ vbe ẹdogbo ne u na kporhu ra? Adeghẹ iran nibun i hoo ne iran danmwehọ, de emwi ne u gha miẹn ruẹ vbe eve ne Jesu viẹ? Gia guan kaan emwi eha.

12. De emwi ne eve ne Jesu viẹ maa ima re vbekpa e Jehova?

¹² E Jehova hoẹmwẹ emwa. Eve ne Jesu viẹ ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova kakabọ hoẹmwẹ emwa. “Irẹn i hoo ne ọmwa rhọkpa fuan, sokpan ọ hoo ne emwa hia fiwerriẹ hin orukhọ iran rre.” (2 Pit 3:9) Ma gha sẹtin rhie ẹre ma wẹẹ, ma hoẹmwẹ emwa deghẹ ima na gha hia  ne ima kporhu ma iran, vbe odẹ nọ gha mu iran ekhọe.—Mat 22:39. *

13-14. De vbene Jesu ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ emwa? Vbe ima khian ya ya egbe taa ẹre hẹ?

¹³ E Jesu ma ya iwinna ikporhu ku. Te ọ wa gha loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie nẹẹn ya kporhu ma emwa, rhunmwuda, ọ hoẹmwẹ iran. (Luk 19:47, 48) Ẹnina ne ọ mwẹ ne iran, ẹre ọ ghaa gua ẹre kpa ya kporhu. Ẹghẹ eso ghaa rrọọ ne emwa nibun ya bu e Jesu gha dee ne ọ maa iran emwi, “Jesu kevbe avbe erhuanegbe ẹre, ma ghi miẹn otọ na rri evbare.” (Mak 3:20) Ọ vbe gha mwẹ asẹ ọkpa ne okpia ọkpa ya bu e Jesu rre vbe asọn, ne ọ maa irẹn emwi; e Jesu ma kha wẹẹ asọn nọ, ọ na ye maa ẹre emwi. (Jọn 3:1, 2) Emwa nibun ne Jesu kporhu ma, ma khian erhuanegbe ẹre; sokpan iran i khian sẹtin kha wẹẹ, iran ma họn vbe Jesu kporhu. Erriọ ẹre ima vbe hoo ne emwa hia họn iyẹn ne ima ya wewe. (Iwinna 10:42) Ne ima mieke na sẹtin ru ọna, te ọ khẹke ne ima gha fi ẹghẹ kevbe odẹ ne ima ya kporhu werriẹ.

¹⁴ Gha fi ẹghẹ kevbe odẹ ne u ya kporhu werriẹ. Adeghẹ ima i fi ẹghẹ ne ima ya kporhu werriẹ, ẹkpotọ i khian kie ne ima, ne ima ya kporhu ma emwa eso ni hoo ne iran rẹn Osanobua. Arọndẹ ọkpa na tie ẹre Matilda khare wẹẹ, “Mẹ vbe ọdafẹn mwẹ keghi hia ne ima gha fi ẹghẹ ne ima ya kporhu werriẹ. Vbe owiẹ fioro, ma ghi ya kporhu vbe ẹki. Ọ ghaa rre ẹghẹ avan ne emwa nibun ya khian yo khian rre, ma ghi ya mudia ke uhanhan na waa ebe yi. Ọ ghaa rre ẹghẹ ota, ma ghi ya kporhu ma emwa vbe owa.” Ẹi re ẹghẹ nọ fu ima egbe rre ọkpa ẹre ima khian ya gha kporhu, ọ khẹke ne ima gha kporhu vbe ẹghẹ ne ima rẹnrẹn wẹẹ, ma gha ya miẹn emwa. Ma gha ru vberriọ, e Jehova gha wa ghọghọ.

15. Zẹvbe nọ rre ebe Luk 22:39-44, de emwi nọ sunu vbe asọn nokiekie ne Jesu gbe vbe agbọn?

¹⁵ Vbọ ghi rre ẹghẹ asọn vbe Nisan 14, 33 C.E., e Jesu kegha rrie ogba ọghe Getsemani. Vbe ọ ghi sẹ evba, ọ keghi fannọ otọ ẹko ẹre ma e Jehova. (Tie Luk 22:39-44.) Ẹghẹ na, ẹre Pọl ghaa guan kaan vbe ọ  khare wẹẹ, “utumwẹ nọkhua kevbe ameve ọre ọ ya gha nọ emwi vbe obọ Osanobua.” (Hib 5:7) De emwi ne Jesu ghaa rinmwian Osanobua ne ọ ru nẹẹn, vbe asọn nokiekie ne ọ gbe vbe agbọn? Te ọ ghaa rinmwian Osanobua ne ọ rhie ẹtin nẹẹn, ne ọ mieke na sẹtin mudia ẹse. E Jehova bẹghe eve ne Jesu viẹ, ọ na vbe họn erhunmwu ẹnrẹn; ọ keghi gie odibo bu e Jesu ne ọ ya rhie igiọdu nẹẹn.

16. Vbọzẹ ne Jesu na gha viẹ, vbe ọ na erhunmwu vbe ogba ọghe Getsemani?

¹⁶ Te Jesu wa viẹ vbe ọ na erhunmwu vbe ogba ọghe Getsemani, rhunmwuda, ọ dae wẹẹ, te emwa khian gha ghee irẹn zẹvbe ọmwa nọ fi unu gie Osanobua. Ọ vbe rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne irẹn mudia ẹse, ne irẹn mieke na rhie uyi gie Jehova. Adeghẹ u na gha rre uwu ibavbaro, de emwi ne u gha miẹn ruẹ vbe eve ne Jesu viẹ? Gia guan kaan emwi eha.

17. De emwi ne ima miẹn ruẹ, vbe odẹ ne Jehova ya họn erhunmwu e Jesu?

¹⁷ E Jehova keghi họn erhunmwu ruẹ. Te Jehova wa họn erhunmwu e Jesu. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ọ bẹghe ẹre wẹẹ, vbene Jesu khian ya mudia ẹse kevbe vbene ọ khian ya rhie uyi gie irẹn, ẹre Jesu ghaa mu roro. Adeghẹ vbene ima khian ya mudia ẹse kevbe vbene ima khian ya rhie uyi gie Jehova ẹre ima mu roro, e Jehova gha vbe họn erhunmwu ima.—Psm 145:18, 19.

18. Vbọzẹ ne ima gha na sẹtin kha wẹẹ, ọse nọ rẹn ọlọghọmwa ne ima la gberra ẹre Jesu khin?

¹⁸ E Jesu rẹn emwi ne u la gberra. Adeghẹ ima na miẹn ọse nọ fu ima ẹko rre vbe ima ghaa rre uwu ibavbaro, ẹko keghi sẹ ima ọyẹnmwẹ, katekate deghẹ a na miẹn wẹẹ, ọse ima nii ka la egbe ọlọghọmwa ọghe ima gberra nẹ. Egbe ọse vberriọ ẹre Jesu khin ne ima. Ọ rẹn vbene emwi ye ima hẹ, vbe ima ghaa rre uwu ibavbaro. Ọ rẹn aro ọmwa ne ima khin kevbe ọlọghọmwa ne ima la gberra, ọ vbe mu egbe ne ọ ya ru iyobọ ne ima “vbe ẹghẹ ne a na gualọe zẹẹ.” (Hib 4:15, 16) Vbe Jehova ghi gie odibo ọkpa bu e Jesu vbe ogba ọghe Getsemani, ne ọ do ru iyobọ nẹẹn, e Jesu keghi miẹn iyobọ nii yi. Erriọ ẹre ọ vbe ye, e Jehova sẹtin loo ebe ọghomwa, e vidio, ọta ne ọtẹn ya guan, ẹmwẹ igiọdu ne ọtẹn  tama ima ya ru iyobọ ne ima; ọ ghaa yerriọ, ọ khẹke ne ima miẹn iyobọ nii yi.

19. De emwi nọ gha ru iyobọ nuẹn vbe u ghaa rre uwu ibavbaro? Ru igiemwi yọ.

¹⁹ E Jehova gha fu ruẹ ẹko rre. De vbene Jehova khian ya rhie ẹrhiọn ye ima iwu hẹ? Ma gha na erhunmwu, ma ghi gha mwẹ “ọfumwegbe Osanobua, ne ọ gberra ne ọmwa ne agbọn gha sẹtin rẹn otọ ẹre.” (Fil 4:6, 7) Ọfunmwegbe ne Jehova rhie ne ima keghi mu ima orhiọn sẹ otọ. Erriọ ẹre ọ ghaa ye ne ọtẹn ima ọkpa na tie ẹre Luz. Ọ khare wẹẹ: “Ugbẹnso, I wa gha roro ẹre wẹẹ, mẹ ọkpa ẹre ọ rrọọ. I ghi kue gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova ma hoẹmwẹ mwẹ. Sokpan, egbe iziro vberriọ gha wa la mwẹ ekhọe, I ghi wa tama e Jehova vbene emwi ye mwẹ hẹ. Ẹghẹ nii, orhiọn mwẹ ghi wa sẹ otọ.” Emwi nọ sunu daa ọtẹn na, ya ima rẹn wẹẹ, ma gha mu ọlọghọmwa ọghe ima ye obọ e Jehova, orhiọn ima ghi sẹ otọ.

20. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe eve ne Jesu viẹ?

²⁰ De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe eve ne Jesu viẹ? Ma bẹghe ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha ru iyobọ ne emwa ne ọmwa iran wu; ma ghi vbe gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọmwa ima gha wu, e Jehova vbe Jesu gha ru iyobọ nọ khẹke ne ima. Ahoẹmwọmwa ne Jehova kevbe Jesu mwẹ ne ima, keghi gua ima kpa ya kporhu. Ma wa ghọghọ wẹẹ, e Jehova vbe Jesu rẹn vbene emwi ye ima hẹ, iran gha vbe ru iyobọ ne ima ya zin egbe. Gi ima hia ne ima rhie emwi ne ima ruẹ re vbe ako iruẹmwi na ye uyinmwẹ, ọ te sẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya “khiẹn ameve hia hin aro [ima] rre.”—Arhie 21:4.