1. De vbene Esu ya khọ ohuẹ hẹ?

OHUẸ ghaa rrie oha ọbafi, emwi nọ rrọọ ẹre ekhọe ọre, ne ọ mu aranmwẹ ra ne ọ gbe ẹre rua. Ọ sẹtin loo ifi ra akobẹ ughughan ya ru ọna, zẹvbe ne ọkpa vbe usun emwa ni tie egbe iran ọsie Job khare. (Job 18:8-10) De emwi ne ohuẹ gha ru, ne aranmwẹ mieke na de ye ifi ne ọ khuẹn? Ọ ghi ka rẹn vbene aranmwẹ nii ya ru emwi hẹ, eke nọ la, evbare nọ yẹẹ ọre, kevbe aro ifi nọ gha sẹtin muẹn. Erriọ Esu wa ye zẹẹ. Te aro ẹre wa sẹ otọ vbe egbe ima. Ọ ghi hia ne ọ rẹn eke ne ima yo, kevbe emwi ni yẹẹ ima. Ẹghẹ nii, ọ ghi khuẹn ifi, ne ọ rẹnrẹn wẹẹ, ọ gha sẹtin mu ima. Ọrheyerriọ, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, obọ Esu gha vba ima, ima gha ye sẹtin lẹẹ fe. Ọ vbe gi ima rẹn, emwi ne ima gha ru, ne ima ghẹ de ye ifi ọghẹe.

2. De ifi eva ne Esu mobọ loo, nọ wa winna nẹẹn?

² Esu mwẹ ifi ughughan ne ọ wa loo ya mu emwa, eva nọ wa kakabọ winna nẹẹn ọre itengbemu kevbe arovbẹmwẹ. * Ẹi re avbiẹ emwa ẹre Esu he loo ifi na ya mu vbe ọwara ukpo arriaisẹn nibun gha dee. Te Esu yevbe ọmwa ne ọ mu ahianmwẹ ne ọ loo obẹlẹ ughughan, ne ahianmwẹ nii mieke na de ye ifi ọghẹe. (Psm 91:3, NW) Sokpan ma gha sẹtin lẹẹ ne ifi ọghe Esu. Vbọ ya ima kha vberriọ? Rhunmwuda, e Jehova gi ima rẹn obẹlẹ ne Esu loo.—2 Kọr 2:11.

3. Vbọzẹ ne Jehova na wẹẹ, na gbẹnnẹ igiemwi ọghe emwa in de ye ifi ọghe Esu ye uwu e Baibol?

³ Odẹ ọkpa ne Jehova ya ya obọ sekhae ne ima, ne ima ghẹ de yi ifi ọghe itengbemu kevbe arovbẹmwẹ, ọre ne ọ na rhie igiọdu ne ima, ne ima ya emwi nọ sunu daa emwa ọvbehe waan ne egbe.  Vbe avbe igiemwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na, ma gha bẹghe ẹre wẹẹ, Esu sẹtin mu eguọmwadia e Jehova eso ni deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn rẹrẹ. Te ọni ghi rhie ma wẹẹ, obọ ẹre gha sẹtin vba ima ra? Hiehie. Te Jehova wẹẹ na gbẹnnẹ avbe igiemwi na ye uwu e Baibol, ne ọ mieke na yae “bu ima ude.” (1 Kọr 10:11) Ọ rẹnrẹn wẹẹ avbe igiemwi na gha ru iyobọ ne ima, ya gban egbe ne avbe ifi ọghe Esu, ra ne ima ya lẹẹ fe vbọ, deghẹ ọ kẹ ima ya de yọ nẹ.

4. De emwi ne itengbemu si?

⁴ Esu hoo ne ima gha tọn egbe mu. Esu rẹnrẹn wẹẹ, ma ghaa tọn egbe mu, ma ghi do gha yevbe irẹn, ẹghẹ nii arrọọ ọghe etẹbitẹ ghi la ima ban. (Itan 16:18) Ẹi khabe ne ukọ e Pọl na kha wẹẹ, deghẹ ọmwa ma na yegbe “a ghi ya bu abe gbẹe zẹ vbene ọghe Esu ghaa ye.” (1 Tim 3:6, 7) Egbe emwi vbenian gha sẹtin sunu daa ọmwaikọmwa vbe uwu ima, ọre te ima da la odẹ ọghe ẹmwata na, ra ọ kpẹẹ re nẹ ne ima ke ga e Jehova.

5. De vbene u khian ya rẹn ọmwa itengbemu hẹ, zẹvbe nọ rre ebe Asan-Ibo 7:16, 20?

⁵ Emwa ni tọn egbe mu keghi rẹn ọghe enegbe iran ọkpa. Esu keghi hia vbe odẹ ke odẹ, ne ọ ya ima gha mu ọghe enegbe ima ọkpa roro, ne ima gha te ya mu ọghe Jehova karo, katekate vbe ima ghaa rre ọlọghọmwa. Vbe igiemwi, a he mu ohoghe ba ruẹ ẹdẹ ra? Ra, a he rri ruẹ oya ba ẹmwẹ emwi ne u ma na rẹn ọkpa rẹn eva ra? Adeghẹ erriọ nọ, Esu hoo ne u gha kpee Jehova kevbe etẹn ye emwi nọ sunu daa ruẹ. Ọ vbe hoo ne u gha roro ẹre wẹẹ, odẹ ne u khian ya sọfurre yọ, ọre ne u ya emwi nọ rrọọ ruẹ ekhọe ru emwi, ne u gha te ya lele adia nọ rre uwu e Baibol.—Tie Asan-Ibo 7:16, 20.

6. Vbua miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa ọtẹn nokhuo ọkpa nọ rre Netherlands?

⁶ Gia ghee igiemwi ọghe ọtẹn nokhuọ ọkpa nọ rre Netherlands, nọ ghaa mu ohu etẹn ni rre iko ọghẹe, rhunmwuda abakuru ọghe iran. Ohu muẹn sẹrriọ wẹẹ, ọ ma ghi sẹtin zin. Ọtẹn na khare wẹẹ: “I ma ghi sẹtin mu ohu fua, I na fẹko gha ru ọghomwẹ khian. Ẹre I na ghi tama ọdafẹn mwẹ wẹẹ, ne ima kpa gha rrie iko  ọvbehe.” Ọtẹn na keghi ghee JW Broadcasting^® ọghe March 2016. E JW Broadcasting nii, keghi ru iyobọ nẹẹn ya rẹn, vbene a ya mu emwi ne ọmwa ru ọmwa re wuo egbe. Nene ọten na vbe kha wẹẹ: “I na do bẹghe ẹre wẹẹ, ne I gha te ya gha hoo ne etẹn ni rre iko mwẹ gha yin vbene I gualọ, ọ khẹke ne I rẹn wẹẹ, I zẹdia vbe ru emwi eso nọ sọnnọ emwa ọvbehe. E vidio nii vbe ru iyobọ mẹ ya rhie aro tua emwi ne Jehova hoo ne I ru, kevbe ne I vbe gha mwẹ ọnrẹn vbe ekhọe wẹẹ, irẹn ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ ne ọ ya tama ima emwi nọ khẹke ne ima ru.” De emwi ne ọna maa ruẹ re? U ghaa rre ọlọghọmwa, rhie aro tua emwi ne Jehova hoo ne u ru. Rinmwiaẹn ne ọ ru iyobọ nuẹn, ne u gha ya aro ne ọ ya ghee emwa ọvbehe ghee iran. E Jehova bẹghe abakuru ọghe iran; ọrheyerriọ, ekhọe hia ẹre ọ ya yabọ iran. Ọ vbe hoo ne u gha ru vberriọ.—1 Jọn 4:20.

7. De emwi nọ rhuan Uzaia?

⁷ Itengbemu ẹre ọ si ẹre ne ọba ọghe Juda ighẹ Uzaia ma na rhie ude na bu ẹre, ọ na ya mu egbe ẹre ye ukpo nọ ma khẹke ẹre. Okpia nọ wa sekpe ẹre Uzaia ghaa khin. Te obọ ẹre wa gha ke ukhunmwu vbe okuo, ọ bọlọ owa ọkhẹ nibun, erriọ ẹre ọ vbe ya mu ugbo nibun. “Osanobua keghi fiangbe ẹre.” (2 Krọ 26:3-7, 10) E Baibol khare wẹẹ: “Ugbẹnvbe Uzaia ne ọba ghi re ọmwa nọ wegbe nẹ, ọ keghi do gha hio, ọni ẹre ọ si udemwẹ ọnrẹn.” E Jehova ka gbe uhi ne Ivbi Izrẹl wẹẹ, avbe ohẹn ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya giẹn eturari vbe uwu Ọgua Osa. Sokpan Uzaia keghi ya mu egbe ẹre ye ukpo nọ ma khẹke ẹre, ọ na la uwu Ọgua Osa ya giẹn eturari. Ọna ma ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova, ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na mu emianmwẹ oti ku ọre. Ọkhọnmwọ oti ẹre Uzaia ghi gha khin, ọ te ya wu.—2 Krọ 26:16-21.

8. De vbene adia nọ rre ebe 1 Kọrinti 4:6, 7 khian ya ru iyobọ ne ima hẹ, ne ima ghẹ gha tọn egbemu?

⁸ Emwi nọ rhuan Uzaia gha vbe sẹtin rhuan ima, deghẹ ima na gha tọn egbe mu ra? Gia ghee igiemwi ọghe ọtẹn nokpia na tie ẹre José. Ọduẹki ne obọ wa sẹ ọre ghaa nọ. Ọdiọn ẹre ọ vbe gha khin vbe uwu iko, erriọ etẹn vbe ya rhie ọghọ nẹẹn. Ọ vbe gha ya ọta guan vbe asikoko nọkhua kevbe nekherhe; erriọ avbe ọgbaroghe ọghe otako vbe ya gha bu ẹre rre, do gha gualọ adia vbe obọ ẹre. E José keghi kha wẹẹ: “Ena hia keghi ya mwẹ mu ẹtin yan ẹwaẹn obọ mwẹ, ne I gha te ya mu ẹtin yan e Jehova. I na gha roro ẹre wẹẹ, emwi rhọkpa i khian sẹtin sunu daa mwẹ; vbene Jehova ya obọ sekhae mẹ sẹ, I ma rhie.” Vbene ẹghẹ ya khian, e José keghi ru  orukhọ nọ wegbe, ẹre a na ghi kan rẹn fua. Sokpan, ukpo eso ghi gberra, a na ghi rhie ẹre werriegbe. Ọ keghi kha wẹẹ: “E Jehova maa mwẹ re nẹ wẹẹ, na gha họn ẹmwẹ ne irẹn ẹre ọ ru ekpataki sẹ, ẹi re ukpamuyọmọ ne ima mwẹ.” Ọ ma khẹke ne ima mianmian wẹẹ, ẹwaẹn kevbe ukpamuyọmọ ne ima rhirhi gha mwẹ, e Jehova ẹre ọ yae ru ima ẹse. (Tie 1 Kọrinti 4:6, 7.) Ma ghaa tọn egbe mu, e Jehova i sẹtin loo ima.

9. De emwi ne arovbẹmwẹ ya Esu kevbe Ivi ru?

⁹ A ghaa guan kaan ọmwa arovbẹmwẹ, Esu ẹre ọ ka la ọmwa ekhọe. Ẹi mwẹ Esu ma gha mwẹ ukpamuyọmọ nibun vbe ẹrinmwi, vbe ẹghẹ ne ọ na gha re odibosa. Sokpan ọ ma sẹ ọre ọkẹn. Ọ na gha gualọ ugamwẹ nọ khẹke Jehova. Esu keghi hoo ne ima gha yevbe irẹn; rhunmwuda ọni, ọ keghi hia ne ọ ya ima khian ọmwa arovbẹmwẹ. Egbe Ivi ẹre ọ na suẹn ọnrẹn. Te Jehova wa kpemehe evbare ne wọrhọwọrhọ ne Ivi vbe ọdafẹn ọnrẹn; ọ na wẹẹ ne iran “gha rri avbe ọmọ erhan hia ni rre uwu ogba” ọghe Idẹni, vbọ gberra ọkpa vbọ. (Gẹn 2:16) Ọrheyerriọ, Esu na ya Ivi gha roro ẹre wẹẹ, ọ khẹke ne ọ rri ọmọ erhan nii ne Osanobua wẹẹ ne iran ghẹ re. Emwi ne Ivi mwẹ ma sẹ ọre ọkẹn, aro ẹre na ye viẹn ye ọvbehe. Ma rẹn emwi nọ ghi kẹrikian. Ivi keghi ru orukhọ daa Osanobua, vbe okiekie, ọ na ghi ya uhunmwu khiẹ ọre.—Gẹn 3:6, 19.

10. De emwi ne arovbẹmwẹ si e Devid fi?

¹⁰ Arovbẹmwẹ ẹre ọ ya Ọba e Devid mianmian emwi hia ne Jehova ru nẹẹn. E Jehova ya ẹfe we Devid, ọ na ru ẹre, na gha họn usi ẹre rre, ọ vbe rhie akhọnmiotọ nẹẹn. Vbe Devid ghi guan kaẹn emwi hia ne Osanobua ru nẹẹn, ọ na wẹẹ: “Mẹ i ra sẹtin talọ ehia, iran mobọ bun ẹsẹsẹmwẹse.” (Psm 40:5) Sokpan vbe ọ ghi rre asẹ ọkpa, e Devid na wa mianmian emwi hia ne Jehova he ru nẹẹn. Emwi ne ọ mwẹ ma ghi sẹ ọre ọkẹn. Agharhemiẹn wẹẹ e Devid wa gha mwẹ ikhuo nibun, aro ẹre na ye wu ye okhuo ẹrrẹẹ. Eni okhuo na ọre Batsiẹba, eni ọdafẹn ọnrẹn na gha re Uraia ne ovbi Hiti. E Devid keghi lovbiẹ ke Batsiẹba, ọ na ghi suẹn gha hanmwa. Ozere ne Devid do na ma sẹ ọre, ọ na ye si uma na gbe Uraia rua! (2 Sam 11:2-15) Vbọ ya e Devid ru egbe orukuru vbenian? Te ọ ghaa roro ẹre wẹẹ e Jehova ma bẹghe irẹn ra? Agharhemiẹn wẹẹ ọ kpẹẹ re ne Devid ke ga e Jehova, ọ keghi de ye ifi ọghe arovbẹmwẹ, okiekie ẹre ma gha maan hiehie. Ma ghọghọ wẹẹ, e Devid miẹn orukhọ ọghẹe kue vbe okiekie, ọ na  ghi fi werriẹ. E Devid wa ghọghọ wẹẹ, e Jehova yabọ irẹn!—2 Sam 12:7-13.

11. Zẹvbe nọ rre ebe Ẹfisọs 5:3, 4, vbọ khian ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ gha re ọmwa arovbẹmwẹ?

¹¹ De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe emwi nọ sunu daa e Devid? Ma ghaa gbọyẹmwẹ ye emwi ne Jehova ru ne ima, aro ima i khian gha wu ye emwi nẹi re ọghe ima. (Tie Ẹfisọs 5:3, 4.) Ọ khẹke ne ima gi emwi ne ima mwẹ sẹ ima ọkẹn. Ma gha da suẹn gha ya e Baibol maa emwa emwi, ma mobọ rhie igiọdu ne iran, ne iran muẹn roro emwi ọkpa ne Jehova ru ne iran, iran ghi vbe kpọnmwẹ ọnrẹn yọ. Iran gha sẹtin ru ọna la uzọla ọkpa, ọni rhie ma wẹẹ, iran kpọnmwẹ e Jehova nẹ, ye emwi ihinrọn ne ọ he ru ne iran. (1 Tẹs 5:18) Uwẹ vbe ru vberriọ ra? U ghaa muẹn roro emwi hia ne Jehova he ru nuẹn, ọ gha gua ruẹ kpa ya rhie ekpọnmwẹ nẹẹn. Ẹghẹ nii, emwi ne u mwẹ ghi sẹ ruẹ ọkẹn. Emwi ne u mwẹ gha sẹ ruẹ ọkẹn, aro ruẹ i khian gha wu ye emwi nẹi ọghuẹ.

12. De emwi ne arovbẹmwẹ si e Judas Iskariọt fi?

¹² Arovbẹmwẹ ẹre ọ si ẹre ne Judas Iskariọt na ya e Jesu dẹ. Sokpan ẹi re erriọ e Judas ka gha ye. (Luk 6:13, 16) Ọ ghaa rre usun emwa ne Jesu zẹ, ne ọ gha re ukọ ọghẹe. Ọmwa na gba ẹko ẹre, ẹre Judas ghaa khin, ẹre ọ si ẹre ne a na mu ẹkpẹti igho ye ọre obọ, ne ọ gha gbaroghe. Igho nọ rre ẹkpẹti na, ẹre Jesu vbe avbe ukọ ọghẹe ya gha gbaroghe egbe iran, vbe iran kporhu khian. Ọ vbe yevbe na ghee igho na ya ye iwinna Arriọba ike vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbene ẹghẹ ya khian, e Judas na suẹn gha do rhie vbọ, agharhemiẹn wẹẹ ọ ghaa họn vbe Jesu maa emwa re, ne iran ghẹ gha mwẹ arovbẹmwẹ. (Mak 7:22, 23; Luk 11:39; 12:15) Sokpan, e Judas na ye fi ehọ ye amẹ.

13. De ẹghẹ ne arovbẹmwẹ ọghe Judas ya dewarorua?

¹³ Arovbẹmwẹ ọghe Judas keghi dewarorua, vbe ọ ghi bu ẹghẹ na khian ya gbe Jesu rua. E Saimọn ne ọkhọnmwọ oti keghi tie Jesu kevbe erhuanegbe ẹre gha die owa ẹre, e Meri vbe Mata vbe gha rre evba. Iran ghi rri evbare, e Meri na kpaegbe, ọ na tue ori nọ winhin ọghe ighobioye ye Jesu uhunmwu. Ọna keghi ya ohu mu e Judas kevbe erhuanegbe nikẹre. Egbọre erhuanegbe nikẹre ghaa roro ẹre wẹẹ iran gha te sẹtin khiẹn ori nii, ne iran loo igho ne iran miẹn vbọ ya ye iwinna ikporhu ike. Sokpan emwi nọ ghaa rre ekhọe Judas lughaẹn. “Oyi” ẹre Judas ghaa khin, te ọ ghaa gualọ igho ne ọ khian do rhie. Vbe okiekie, igho na ya khiẹn ọviẹn ẹre Judas ya ya e Jesu dẹ rhunmwuda arovbẹmwẹ.—Jọn 12:2-6; Mat 26:6-16; Luk 22:3-6.

14. De vbene ọdọ vbe amwẹ ọkpa ya lele ibude nọ rre ebe Luk 16:13 hẹ?

¹⁴ E Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Wa i sẹtin ga Osanobua ga igho.” (Tie Luk 16:13.) Ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ẹre ọna wa khin. Gia ghee vbene ọdọ vbe amwẹ ọkpa nọ rre Romania ya lele ibude ọghe Jesu na hẹ. Iran keghi miẹn iwinna ọghe ovbi ẹghẹ kherhe vbe otọ ẹvbo ne igho ye. Iran keghi kha wẹẹ, “Ma ghaa mwẹ osa nọkhua vbe urhu, rhunmwuda te ima mọmọ igho vbe bank, ọni ẹre ọ si ẹre ne ima na gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova ẹre ọ ya iwinna na fiangbe ima.” Sokpan iran gha miẹn iwinna ni yi, iran i khian ghi gha miẹn ẹghẹ ya ru ọghe Jehova. Vbe iran ghi tie uhunmwuta nọ khare wẹẹ “Maintain Loyalty With a Unified Heart” vbe The Watchtower ọghe August 15, 2008, iran keghi ru azẹ nọ khẹke. Iran keghi kha wẹẹ: “Adeghẹ ẹmwẹ igho ẹre ọ ya ima rrie otọ ẹvbo ọvbehe, ọni rhie ma wẹẹ te ima mu ọghe Jehova ye ukpogieva. Ma rẹnrẹn wẹẹ ima gha miẹn iwinna nii yi, ọ gha si ima digiẹn vbe odẹ ọghe orhiọn.” Rhunmwuda ọni, iran ma ghi miẹn nene iwinna yi. Vbọ ghi sunu? Ne okpia keghi miẹn iwinna vbe ẹvbo iran, ne a na gha ha ẹre igho nọ gha sẹ iran gha loo. Ọvbokhan rẹn keghi kha wẹẹ: “Ẹi mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Jehova ya  sẹ ne ọre ọghẹe rae.” Ọdọ vbe amwẹ na kegha ghọghọ wẹẹ, ọghe Jehova ẹre iran mu ye okaro, ẹi re igho.

15. Vbọzẹ ne ima na mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ima gha sẹtin lẹẹ fe vbe ifi ọghe Esu?

¹⁵ Vbọ khẹke ne ima ru, deghẹ ima na bẹghe ẹre wẹẹ, ma mwẹ ekhọe itengbemu kevbe arovbẹmwẹ? Ọ khẹke ne ima fi werriẹ! E Pọl khare wẹẹ, emwa ni de ye “ifi ne Esu rhuẹre” gha ye sẹtin lẹẹ fe. (2 Tim 2:26) Erriọ ẹre ọ ghaa ye ne Devid, ọ keghi lele adia ne Netan rhie nẹẹn, ọ na mu uyinmwẹ arovbẹmwẹ fua; ọ keghi dọlegbe khian ọse ọghe Jehova. Ghẹ mianmian wẹẹ, ẹtin e Jehova ẹre ọ sẹ ọghe Esu. Deghẹ ima na gie Jehova ru iyobọ ne ima, ma gha sẹtin lẹẹ fe vbe ifi ne Esu khuẹn khẹ ima.

16. Vbọ khian ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ de ye ifi ọghe Esu?

¹⁶ A ma zẹdẹ de ye ifi ọghe Esu, ẹre ọ maan sẹ wẹẹ, a ghi de yọ nẹ, a do gha gualọ vbene a khian ya lẹẹ fe vbọ. Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ru iyobọ ne ima, ne ima ghẹ de ye ifi ọghe Esu. Sokpan, ọ ma khẹke ne ima gha mwẹ ekhọe ọghe vbọ ghi ye ke de! Uhiẹn emwa eso ni kpẹẹ re nẹ vbe ugamwẹ e Jehova, de ye ifi ọghe itengbemu ra arovbẹmwẹ nẹ. Nọnaghiyerriọ, gha rinmwian e Jehova vbe ẹdẹgbegbe, ne ọ ru iyobọ nuẹn ya zanzan egbuẹ ghee, deghẹ itengbemu ra arovbẹmwẹ suẹn gha gbọzinian vbe ekhọe ruẹ nẹ, ra deghẹ ọ suẹn gha rhie egbe ma vbe uyinmwẹ ruẹ nẹ. (Psm 139:23, 24) Ghẹ gi uyinmwẹ dan na gbọzinian vbe ekhọe ruẹ!

17. De emwi nọ khian rhuan Esu vbene ẹi khian ghi kpẹẹ gbe?

¹⁷ Ẹi re eban Esu ke khuẹn ifi khẹ emwa, ukpo arriaisẹn nibun ẹre ọ ghi ye na. Vbene ẹi khian ghi kpẹẹ gbe, a gha mu Esu fi uvun nẹi mwẹ otọ, iyeke ọni, ọ ghi gbẹro. (Arhie 20:1-3, 10) Ne ẹghẹ nii sẹ, ẹre ima wa ye. Ọ ghi te sẹ ẹghẹ nii, wa gha begbe ne uwa ghẹ de ye ifi ọghe Esu. Wa gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne uwa ghẹ gi itengbemu ra arovbẹmwẹ gbọzinian vbe ekhọe uwa. “Wa mu aro igbinna da Esu, ọ gha lẹẹ hin ehe ne uwa ye rre.”—Jems 4:7.