VBE ọwara ukpo nibun, te Ivbi Izrẹl wa gha ru iyobọ igho ya ye ugamwẹ e Jehova ike. Sokpan vbe ẹghẹ ọghe Jesu, igho uhunmwu ughughan ẹre iran ghi gha zẹ; te ọna wa gha ya agbọn lọghọ iran.

Ukhiọnmwẹ shekel ọkpa (drachma eva) ẹre Ivbi e Ju hia ni waan nẹ ghaa zẹ, ne iran ya ru iyobọ ye iwinna ugamwẹ nọ khian vbe owa Osanobua. Vbe ẹghẹ ọghe Jesu, igho na, ẹre iran ghaa loo ya dẹlẹ emwi na ya ru izọese, iran vbe gha loo ẹre ya dọlọ ẹre yi, Ọgua Osa ne Hẹrọd bọ. Ivbi e Ju eso keghi nọ e Pita deghẹ Jesu zẹ igho uhunmwu. E Jesu ma zẹdẹ gbodan ghee igho uhunmwu na zẹ. Ọ na kue tama e Pita, eke ne ọ khian na miẹn igho ne ọ khian ya zẹ igho uhunmwu nii.—Mat 17:24-27.

Emwa ọghe Osanobua ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, vbe gha ghae igho ne iran miẹn, ra emwiokọ ọghe iran ye ihe igbe, iran ghi ya obọ ọkpa vbọ ru izọhẹ. (Lẹv 27:30-32; Nọm 18:26-28) Avbe ọkaolotu ugamwẹ kegha kpikpi emwa, ne iran gha zẹ a ghae ye ihe egbe ọghe “ebe uwọnmwẹ ne giẹrẹ hia, vbene avbe akpọkọ, ihiehie kevbe ebe aranmwọkhọ ye.” E Jesu ma gbodan ye izọhẹ ọghe a ghae ye ihe egbe na; emwi ne ọ gbodan yi ọre, odẹ ne avbe ọkaolotu ugamwẹ ya muẹn yan uhunmwu.—Mat 23:23.

Vbe ẹghẹ nii, Ivbi e Ju vbe gha zẹ igho uhunmwu ughughan ne Ivbi e Rom, ni ghaa kha yan iran. Vbe igiemwi, emwa ni mwẹ otọ kegha zẹ igho uhunmwu yọ; iran ma na loo igho, iran ghi loo emwi ọvbehe ne iran mwẹ ya hae osa ne Ivbi e Rom. Iran ghi ghae emwiokọ ne otọ nii rhirhi mọ ladian ye ihe enẹ ra ye ihe isẹn, iran ghi viọ obọ ọkpa vbọ ne Ivbi e Rom. Ọ vbe gha mwẹ igho ọvbehe ne dọmwadẹ Ivbi e Ju ghaa zẹ ne Ivbi e Rom. Igho uhunmwu na, ẹre avbe Farisi do nọ e Jesu vbekpa ẹre. E Jesu keghi gi iran rẹn aro nọ khẹke na ya gha ghee igho uhunmwu na zẹ. Ọ na wẹẹ: “Wa rhie ne ọre ọghe Nọgbaisi nẹẹn, ne uwa vbe rhie ne ọre ọghe Osanobua ne Osanobua.”—Mat 22:15-22.

Avbe ọduẹki vbe gha zẹ igho uhunmwu ye emwi ne iran dẹlẹ kevbe emwi ne iran khian ya khiẹn vbe ihe ọvbehe. Ehe ke ehe ne iran na miẹn avbe oduẹki na, ẹre iran na gha miẹn iran igho uhunmwu na, ọ gha khọnrẹn nọ gha re eke ne okọ ẹzẹ na kun sie, agbadi (bridge), abọ idunmwu, onurho ẹvbo ra adesẹ ẹki.

Igho ne Ivbi e Rom wẹẹ ne Ivbi e Ju gha zẹ vbe ẹghẹ nii kpọlọ gbe. Vbe ẹghẹ ne ọtokha ọkpa na tie ẹre Tacitus nọ gbẹn vbekpa Ivbi e Rom ghi guan kaan emwi nọ sunu vbe Jesu rre agbọn, vbe ẹghẹ ne Ọgbaisi ighẹ Tiberius na gha khaevbisẹ, ọ na kha wẹẹ, “Ivbi e Siria kevbe Ivbi e Judia kegha rinmwian e Rom ne iran zẹ hin igho uhunmwu ne iran hae rre, rhunmwuda, nene igho kpọlọ sẹ iran gbe.”

Emwi ọvbehe nọ vbe gha ya agbọn lọghọ Ivbi e Ju, ọre odẹ na ya gha miẹn iran igho uhunmwu na. Ivbi e Rom gha khian zẹ emwa ni khian gu iran gha koko igho uhunmwu, ọmwa nọ mu igho nọ kpọlọ sẹ rre, ẹre iran mu iwinna nii na. Ọmwa ne iran zẹ na, ghi gha hoo ne ọ miẹn ọghẹe vbọ, rhunmwuda ọni, ọ ghi fian ba igho nọ khẹke ne ọ miẹn emwa re. Ọ ghi vbe ya viọ emwa ọvbehe ba egbe, ne ọ khian gha hae osa na, iran ghi gha gu ẹre miẹn emwa igho uhunmwu. Ọ khọ wẹẹ, ọkpa vbe usun emwa ni koko igho uhunmwu, ne ọ ghaa mwẹ emwa ni winna lelẹe ẹre Zakiọs ghaa khin. (Luk 19:1, 2) Ena hia ẹre ọ si ẹre, ne Ivbi e Ju na gha khẹko emwa ni koko igho uhunmwu.