1. Zẹvbe nọ rre ebe Asan Ibo 7:​20, de ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ne Ọba ighẹ Solomọn tae?

 ỌBA ighẹ Solomọn khare wẹẹ: “Orhiọnkpa i rre agbọn na nọ wa ru emwi ẹse khian, nẹi vbe mwẹ abakuru.” (Asan 7:20) Ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ ẹre ọna wa khin! Emwa orukhọ ẹre ima hia khin. (1 Jọn 1:8) Rhunmwuda ọni, ma hia wa gualọ ayabọ vbe obọ Osanobua kevbe obọ emwa ọvbehe.

2. Vbọ ye ruẹ hẹ, vbe ọse ruẹ ne kankankan gha yabọ ruẹ?

² U ye yerre ra, ẹghẹ ne u ya ru emwi nọ sọnnọ ọse ruẹ? U kegha hoo ne u gu ẹre ru adọlọ, ne uwa mieke na dọlegbe khian ọse, rhunmwuda ọni u na ya ekhọe hia rinmwian rẹn. Vbọ ghi gha ye ruẹ hẹ, vbe ọ ghi ya ekhọe hia yabọ ruẹ? Ẹi mwẹ orhiọn ruẹ ma sotọ, erriọ u khian vbe ya gha ghọghọ!

3. De emwi ne ima khian guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na?

³ Ma hoo ne Jehova gha re ọse nọ ghi sikẹ ima sẹ, sokpan ugbẹnso ma ta emwi nọ sọnnọ ọnrẹn, ma vbe ru emwi nẹi ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Ọrheyerriọ, vbọ ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova gele mu egbe nọ khian ya yabọ ima? De alughaẹn nọ rre odẹ ne Jehova ya yabọ kevbe odẹ ne ima ne emwa nagbọn ya yabọ? Kevbe wẹẹ, de ọmwa ne Jehova gha sẹtin yabọ?

4. Vbọ ya ima rẹn wẹẹ e Jehova gele mu egbe nọ khian ya yabọ ima?

⁴ Ẹmwẹ Osanobua gi ima rẹn wẹẹ, e Jehova mu egbe nọ ya yabọ ima. Vbe Jehova rhie egbe ma e Mozis vbe Uhunmwu Oke Saina, ọ keghi gie odibo ọkpa nọ tama rẹn wẹẹ: “E Jehova, e Jehova, Osa nọ mwẹ itohan kevbe ẹnina, nai sẹtin rherhe  ya ohu mu, nọ vuọn ne ahoẹmwọmwa nẹi beghe kevbe nọ ta ẹmwata. Nọ mwẹ ahoẹmwọmwa nẹi beghe daa emwa arriaisẹn nibun, nọ ya iba, ọkhọ, kevbe emwi dan bọ ọmwa.” (Ẹks 34:​6, 7) E Jehova keghi re Osa nọ mwẹ ẹnina kevbe itohan, ọ mu egbe vbe ẹghẹ hia nọ ya yabọ emwa orukhọ ni fi werriẹ.​—Neh 9:17; Psm 86:15.

5. Zẹvbe nọ rre ebe Psalm 103:​13, 14, de emwi ne Jehova ru rhunmwuda nọ na rẹn ima ẹsẹsẹmwẹse?

⁵ Ai miẹn emwi ne Jehova ma rẹn vbekpa ima, rhunmwuda irẹn ẹre ọ yi ima. Muẹn roro, e Jehova rẹn emwi hia vbekpa dọmwadẹ emwa ni rre uhunmwu otagbọn na. (Psm 139:​15-17) Ọ rẹnrẹn wẹẹ, ọ ma gba ne ima fo, rhunmwuda orukhọ ne ima re vbe ukhu vbe obọ Adam kevbe Ivi. Yevbesọni, ọ rẹn emwi ne ima he miẹn vbe agbọn nọ ya ima ru emwi ne ima ru. De emwi ne Jehova ru rhunmwuda nọ na rẹn ima ẹsẹsẹmwẹse? Ọ keghi tohan ima.​—Psm 78:39; tie Psalm 103:​13, 14.

6. De vbene Jehova he ya rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gele hoo nọ yabọ ima?

⁶ E Jehova gele rhie ẹre ma nẹ wẹẹ, irẹn mu egbe ne irẹn khian ya yabọ ima. Ọ rẹnrẹn wẹẹ orukhọ ne Adam ru, ẹre ọ si ẹre ne ima na re emwa orukhọ, ẹre ọ vbe si ẹre ne ima na wu. (Rom 5:12) Emwi ọkpa i rrọọ ne ima gha sẹtin ru ne ima ya miẹn egbe ima kevbe emwa ọvbehe fan vbe obọ orukhọ kevbe uwu. (Psm 49:​7-9) Vbọrhirhighayehẹ, rhunmwuda ne Osanobua na hoẹmwẹ ima, ọ keghi tohan ima, ọ na ru emwamwa nọ gha ya ima miẹn fan. De emwamwa nọ ru? Zẹvbe nọ rre ebe Jọn 3:​16, e Jehova keghi gie Ovbi ẹre ne ukpọmọkpa gha dee nọ do wu ne ima. (Mat 20:28; Rom 5:19) E Jesu keghi wu ba ẹmwẹ ima, na mieke na miẹn wẹẹ ọmwaikọmwa nọ mu ẹtin yan rẹn ghi miẹn fan. (Hib 2:9) Ọ wa kakabọ da e Jehova, vbe ọ bẹghe vbene Ovbi ẹre ne irẹn hoẹmwẹ ọnrẹn ya wu uwu obalọ kevbe uwu efa! Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, akpawẹ e Jehova ma hoo nọ yabọ ima, ẹi ghẹ te kue ne Ovbi ẹre do wu ne ima.

7. De emwa eso ne Baibol guan kaẹn, ne Jehova ya ekhọe hia yabọ?

⁷ E Baibol guan kaẹn emwa nibun ne Jehova ya ekhọe hia yabọ. (Ẹfis 4:32) De ne u yerre vbọ? A sẹtin miẹn wẹẹ ẹmwẹ Ọba e Manasẹ ẹre ọ wa la ruẹ ekhọe. Ọmwa nọ mwẹ ekhọe atosi ẹre Manasẹ ghaa khin, erriọ vbe ya ru  orukhọ nọ wegbe nibun. Ọ kegha ga ẹbọ, ọ na vbe rhie igiọdu ne emwa ọvbehe ne iran gha ru vberriọ. Ọ gbele ivbi ẹre rua, ọ na ya iran zọ ese ne ẹbọ. Ọ ru sẹrriọ wẹẹ, ọ na kue mu amazẹ ọghe ẹbọ ye uwu ọgua Osa nọhuanrẹn. Vbe Baibol ghi guan kaẹn Manasẹ, ọ na wẹẹ: “Ọ keghi kakabọ ru khọọ ghee Jehova.” (2 Krọ 33:​2-7) Ọrheyerriọ, e Manasẹ ghi gele rhie ẹre ma wẹẹ irẹn fi werriẹ nẹ, e Jehova keghi ya ekhọe hia yabọ ọre. Osanobua na kue dọlegbe rhie ẹre ye ukpo ọba nọ te ka ye. (2 Krọ 33:​12, 13) Ọ gha kẹ, ẹmwẹ Ọba e Devid vbe la ruẹ ekhọe, e Devid wa ru orukhọ nọ wegbe nibun. Usun orukhọ nọ ru ọre wẹẹ, ọ lovbiẹ ke amwẹ ẹrrẹ, ọ na vbe gbe arowa okhuo nii rua. Sokpan, e Devid keghi miẹn kue wẹẹ irẹn ru orukhọ, ọ na vbe fi werriẹ, ẹre Jehova na ghi yabọ ọre. (2 Sam 12:​9, 10, 13, 14) Gele gele, e Jehova wa mu egbe nọ ya ya orukhọ ọghe ima bọ ima. Vbe ako iruẹmwi na, ima gha bẹghe ẹre wẹẹ odẹ ne Jehova ya yabọ, lughaẹn ne odẹ ne emwa nagbọn ya yabọ.

8. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ e Jehova ọre Ọbuohiẹn nọ ghi maan sẹ, vbọ ya kaẹn odẹ nọ ya yabọ hẹ?

⁸ E Jehova ọre “nọ bu ohiẹn otọ agbọn hia.” (Gẹn 18:25) Ọ khẹke ne ọbuohiẹn kakabọ rẹn ototọ uhi na lele vba ghaa bu ohiẹn. Erriọ e Jehova wa ye zẹẹ, rhunmwuda, irẹn ọre Ọbuohiẹn ọghe ima, irẹn ẹre ọ vbe yi uhi ne ima. (Aiz 33:22) Ọmwa ọvbehe i rrọọ nọ mwẹ ẹwaẹn na ya rẹn emwi nọ maan kevbe nẹi maan vbene Jehova ye. De emwi ọvbehe nọ khẹke ne ọbuohiẹn nọ maan gha ru? Ọ khẹke nọ ka mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹmwẹ nọ rre otọ, ọ ke bu ohiẹn gbe ọmwa. Nọnaghiyerriọ, e Jehova ọre Ọbuohiẹn nọ ghi maan sẹ rhunmwuda ai miẹn emwi nọ ma rẹn.

9. De emwi eso ne Jehova ghee vbe ọ ghaa bu ohiẹn?

⁹ E Jehova i yevbe na ghee ọbuohiẹn ọghe emwa nagbọn, te ọ wa rẹn emwi hia vbekpa ẹmwẹ nọ rre otọ vbe ọ ghaa bu ohiẹn. (Gẹn 18:​20, 21; Psm 90:8) Emwi ne emwa nagbọn bẹghe kevbe emwi ne iran họn ẹre iran ya bu ohiẹn, sokpan e Jehova i yerriọ. E Jehova rẹn emwi nọ si ẹre ne emwa na yin vbene iran ya yin. Vbe igiemwi, ọ rẹn uyinmwẹ eso ne iran miẹn vbe obọ erha iran vbe iye iran, ọ rẹn vbene a ya koko iran waan hẹ, kevbe ẹdogbo ne iran na waan, ọ vbe rẹn vbene iran roro emwi hẹ kevbe vbene emwi ye iran hẹ. Vbe deba ọni, e Jehova rẹn emwi nọ rre emwa ekhọe. Ọ rẹn emwi nọ ya emwa ru emwi ne iran ru kevbe emwi ne iran te hoo ne iran ru, ọ vbe rẹn emwi ne dọmwadẹ emwa gualọ. Ai sẹtin mu emwi rhọkpa lẹre ne Jehova. (Hib 4:13) Rhunmwuda ọni, e Jehova gha yabọ ọmwa, te ọ ru vberriọ rhunmwuda ọ rẹn emwi hia nọ sunu.

10. Vbọzẹ ne ima na kha wẹẹ, Osa nọ bu ohiẹn ẹmwata vbe ẹghẹ hia ẹre Jehova khin? (Diuteronomi 32:4)

¹⁰ E Jehova keghi re Osa nọ bu ohiẹn ẹmwata vbe ẹghẹ hia. Ẹi gbe ewanmwẹ ghee obọ ọkpa. Ẹi re ose ọghe ima, ẹfe ne ima mwẹ, ukpo ne ima na zẹ ra emwi eso ne ima guẹ, ẹre ọ khian ya e Jehova yabọ ima. (1 Sam 16:7; Jems 2:​1-4) Ọmwa rhọkpa i sẹtin kpikpi e Jehova nọ ru emwi ke emwi, ra nọ rhie igho okodẹ. (2 Krọ 19:7) E Jehova i ya ibalegbe bu ohiẹn ra nọ gha ghee ikpanro. (Ẹks 34:7) Vbene ẹmwata, e Jehova wa gele rẹn ima, ọ vbe rẹn emwi ne ima la gberra, rhunmwuda ọni, irẹn ọre Ọbuohiẹn nọ ghi maan sẹ.​—Tie Diuteronomi 32:4.

11. De vbene odẹ ne Jehova ya yabọ, ya lughaẹn ne ọghe emwa nagbọn hẹ?

¹¹ Emwa ni gbẹn abọ ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn Na Ya E Hibru Gbẹn wa rẹn wẹẹ, ai  miẹn ọmwa nọ yabọ vbe na ghee Jehova. Vbe ako eso, ọ mwẹ ẹmwẹ Hibru ọkpa ne iran loo ro, ebe ọkpa ghi guan kaẹn ẹmwẹ na, ọ na wẹẹ “te a loo ẹmwẹ na ya gie odẹ ne Jehova ya yabọ emwa orukhọ, ako rhọkpa i rrọọ na na loo ẹmwẹ na ya gie vbene emwa nagbọn ya yabọ egbe.” E Jehova ọkpa ẹre ọ mwẹ asẹ na ya yabọ ọmwa orukhọ nọ fi werriẹ, ọ gha yabọ ọmwa nẹ, ọ ghi fo vbe otọ. De afiangbe ne ima miẹn vbe Jehova gha yabọ ima?

12-13. (a) De afiangbe ne ọmwa gha miẹn, deghẹ e Jehova na yabọ ọre? (b) Inu ẹghẹ ẹre avbe afiangbe na ya vbe otọ?

¹² Adeghẹ ima na ya ekhọe hia miẹn ọnrẹn yi wẹẹ, e Jehova gele yabọ ima nẹ, ‘egbe ghi fu ima rre,’ orhiọn ima ghi sotọ, ekhọe ima i khian vbe gha bu abe gbe ima. Ma gha sẹtin sọyẹnmwẹ avbe afiangbe na, deghẹ e “Jehova tobọre” na yabọ ima. (Iwinna 3:19) E Jehova gha yabọ ima nẹ, ọ ghi kie ẹkpotọ yọ ne ima ya dọlegbe gha re ọsiọre, ọ ghi yevbe na miẹn wẹẹ, ima ma ka ru orukhọ.

¹³ E Jehova gha yabọ ima nẹ, ẹi ghi rri ima oya ye orukhọ ne ima ru nii. (Aiz 43:25; Jer 31:34) “Zẹvbe ne ahọ rree ne orrie,” erriọ e Jehova vbe mu orukhọ ọghomwa khian rree ne ima. b (Psm 103:12) Odẹ ne Jehova ya yabọ ima i gia gie! Ma ghaa muẹn roro, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha rhie ọghọ nọ khẹke nẹẹn, ma ghi vbe gha kpọnmwẹ ọnrẹn vbe ẹghẹ hia. (Psm 130:4) Sokpan, de emwa ne Jehova yabọ?

14. Zẹvbe ne ima he ruẹ ọre sin, vbọ ya ima rẹn wẹẹ, e Jehova mwẹ asẹ nọ khian ya tae deghẹ irẹn gha yabọ ọmwa?

¹⁴ Zẹvbe ne ima he ruẹ ọre sin, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ọmwa ru orukhọ nekherhe ra nọ wegbe, ẹi re ọni ẹre ọ khian tae deghẹ e Jehova gha yabọ ọre. Ma vbe ruẹ ọre wẹẹ, e Jehova ọre Ayi ọghomwa, irẹn ẹre ọ yi uhi ne ima, irẹn ẹre ọ vbe bu ohiẹn ima, rhunmwuda ọni, e Jehova ẹre ọ gele rẹn deghẹ irẹn gha yabọ ọmwa nọ ru orukhọ. De emwi eso ne Jehova ghee vbene ọ te yabọ ọmwa?

15. Zẹvbe nọ rre ebe Luk 12:​47, 48, de emwi ọkpa ne Jehova ghee ọ ke yabọ?

¹⁵ Emwi ọkpa ne Jehova ghee, ọre deghẹ te ọmwa nii mema ru orukhọ nii. Ẹmwẹ ne Jesu  tae vbe ebe Luk 12:​47, 48, wa so igiẹ ye ọna. (Tie ẹre.) Ọmwa gha rhan aro rua gha ru emwi dan, vbene ọ na rẹn wẹẹ emwi ne irẹn ru nii sọnnọ e Jehova, orukhọ nọ wegbe ẹre ọmwa nii ru. E Jehova sẹtin wẹẹ, irẹn i khian yabọ ọmwa vberriọ. (Mak 3:29; Jọn 9:41) Vbọrhirhighayehẹ, ma zẹdia ru emwi eso ne ima rẹnrẹn wẹẹ ọ ma khẹke. Ọni rhie ma wẹẹ ọghe ima fo nẹ ra? Ẹn o! Rhunmwuda, ọ mwẹ emwi ọvbehe ne Jehova vbe ghee ọ ke yabọ. Vbe ọni a khin?

16. Vba yae kha ne ọmwa ro iro fi uyinmwẹ werriẹ? Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima fi werriẹ deghẹ ima hoo ne Jehova yabọ ima?

¹⁶ Emwi ọvbehe ne Jehova vbe ghee, ọre deghẹ ọmwa nii gele ro iro fi uyinmwẹ werriẹ. Vba yae kha na ro iro fi uyinmwẹ werriẹ? Evba yae kha, ọre ne ọmwa “fi ekhọe ọre werriẹ, odẹ nọ ya yin, kevbe emwamwa nọ mwẹ vbe orhiọn.” Deba ọni, ọ ghi vbe gbe I ma rẹn ye emwi dan nọ ru, ọ ghi vbe gha dae vbe ekhọe wẹẹ, irẹn ma ru emwi nọ khẹke. Ọmwa nọ ro iro fi uyinmwẹ werriẹ keghi khiẹ, ẹi re wa re rhunmwuda orukhọ nọ ru ọkpa, sokpan rhunmwuda nọ na khian rree ne Jehova, nọ ghi yae ru emwi nọ ma khẹke. Ma rẹnrẹn wẹẹ, te Ọba e Manasẹ kevbe Ọba e Devid wa ru orukhọ nọ wegbe, sokpan e Jehova keghi yabọ iran rhunmwuda, iran ro iro fi uyinmwẹ werriẹ. (1 Ọba 14:8) Vbene Jehova te yabọ ọmwa, ọ ghi ka ghee ẹre deghẹ ọmwa nii gele ro iro fi uyinmwẹ werriẹ. Sokpan ima gha gbe I ma rẹn ye orukhọ ne ima ru, ọ ma wa fo ye evba, ọ khẹke ne ima mu egbe ne ima ya zẹ emwi ru. c Nian, gia guan kaẹn emwi ọvbehe ne Jehova vbe ghee, vbene ọ te yabọ ọmwa nọ ru orukhọ.

17. Vba yae kha ne ọmwa kie werriegbe? Vbọ khian ya ru iyobọ ne ima hẹ, ne ima ghẹ mieke na werriegbe ya ru orukhọ ne ima ka sẹ rae nẹ? (Aizaia 55:7)

¹⁷ Emwi ọvbehe ne Jehova vbe ghee, ọre deghẹ ọmwa nii kie werriegbe vbe orukhọ nọ ru. Ọni nọ wẹẹ, ọmwa nii ghi sẹ emwi dan nọ te ru rae, ọ ghi do gha ru emwi nọ yẹẹ e Jehova. (Tie Aizaia 55:7.) Te ọmwa vbenian khian fi ekhọe ẹre werriẹ, nọ mieke na do gha ghee emwi vbene Jehova ghee emwi. (Rom 12:2;  Ẹfis 4:23) Ọ ghi hia nọ ban uyinmwẹ dan nọ te gua ẹre obọ ro, ọ ghi vbe fi iziro ọghẹe werriẹ. (Kọl 3:​7-10) Vbene ẹmwata, deghẹ ima hoo ne Jehova yabọ ima kevbe nọ vbe miẹn ima fan vbe obọ ẹtin orukhọ, ọ khẹke ne ima mu ẹtin yan izọese ọghe Jesu. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ ima ẹre Jesu do wu na, e Jehova gha yabọ ima deghẹ ọ na bẹghe ẹre wẹẹ, ma hia vbene ẹtin ima sẹ, ne ima ya fi uyinmwẹ ima werriẹ.​—1 Jọn 1:7.

18. De emwi ne ima he guan kaẹn sin vbekpa odẹ ne Jehova ya yabọ?

¹⁸ Nian, gi ima gbe ẹre ọrriẹ emwi eso ne ima he guan kaẹn sin. Vbene ẹmwata, ai miẹn ọmwa nọ yabọ vbe na ghee Jehova, ẹi rre agbọn ẹi ke ẹrinmwi dee. Vbọ ya ima kha vberriọ? Nokaro, e Jehova mu egbe vbe ẹghẹ hia nọ ya yabọ ima. Nogieva, e Jehova rẹn emwi hia fẹẹrẹ vbekpa ima, rhunmwuda ọni irẹn ẹre ọ gele rẹn deghẹ ima ro iro fi uyinmwẹ werriẹ. Nogieha, e Jehova gha yabọ ima nẹ, ẹi ghi ye orukhọ nii rre. Ọna ẹre ọ zẹe ne ekhọe ima i na ghi fi ima uwẹnrhiẹn.

19. Vbọ khian ya ima gha ghọghọ agharhemiẹn wẹẹ, emwa orukhọ ẹre ima khin?

¹⁹ Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, emwa ni ma gba ẹre ima khin, te ima khian ye gha ru orukhọ. Vbọrhirhighayehẹ, ẹmwẹ nọ rre Insight on the Scriptures, Volume 2, ipapa 771, gha wa rhie ifuẹko ne ima, ọ khare wẹẹ: “E Jehova mwẹ itohan, ọ vbe rẹn wẹẹ, ọ ma gba ne ima fo, rhunmwuda ọni, ọ ma khẹke ne ima gi ekhọe ima gha fi ima uwẹnrhiẹn, rhunmwuda te ima rri orukhọ vbe ukhu. (Psm 103:​8-14; 130:3) Deghẹ ima na ya ekhọe hia gha lele Jehova, ima ghi gha mwẹ oghọghọ nọ sẹ otọ ẹko. (Fil 4:​4-6; 1 Jọn 3:​19-22).” Ẹmwẹ igiọdu ẹre ọna wa khin!

20. Vbe ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

²⁰ Ma wa ghọghọ wẹẹ, e Jehova mu egbe nọ ya yabọ ima adeghẹ ima na ro iro fi uyinmwẹ werriẹ. Sokpan, de vbene ima khian ya sẹtin ya egbe taa odẹ ne Jehova ya yabọ? De vbene odẹ ne ima ya yabọ ya khọ ọghe Jehova hẹ, de vbene ọ vbe ya lughaẹn hẹ? Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima rẹn alughaẹn nọ rrọọ? Ma gha zẹ ewanniẹn ye avbe inọta na vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna.