UKI e September ya fi October ọre omuhẹn ọghe ukpo vbe ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya gha rre Otọ Na Ru Eyan Rẹn. Odẹ ẹghẹ na, ẹre iran ya gha gua, ẹre iran vbe ya gha kọ emwi okọ.

Vbe ẹghẹ nii, uki nọ rre orere iso ẹre emwa ya gha ka vbene uki taan sẹ hẹ ne ebo tie ẹre lunar calendar, (ikpẹdẹ 29 ra 30 ẹre ọ rre dọmwadẹ uki vbe lunar calendar). A gha ku edọmwadẹ uki na kugbe, ọ ma tan vbae solar year. E solar year ọre ẹghẹ ne agbọn na ya lẹga ovẹn uhukpa. Nọnaghiyerriọ, odẹ ughughan ẹre emwa loo, ne lunar calendar kevbe solar year mieke na gu egbe ro. Iran sẹtin rhie ikpẹdẹ eso ba e lunar calendar, ugbẹnso, iran ghi vbe rhie uki ọkpa ba ẹre, vbene a te lae ukpo ọgbọn. Ọna ẹre ọ ghi ya lunar calendar kevbe ẹghẹ na ya kọ kevbe ẹghẹ na ya rhọọ emwi okọ gu egbe ro.

Vbe ẹghẹ e Mozis, Osanobua keghi tama emwa rẹn wẹẹ, uki Abib ra uki e Nisan, ẹre ukpo khian ya gha suẹn. Ọni ọre uki e March ra April vbe ẹdẹnẹrẹ. (Ẹks 12:2; 13:4) Ugie ne iran ghaa do vbe uki Abib ra uki e Nisan, ọre ugie emwi orhọ ọghe ọka irhuarhua (barley harvest).​—Ẹks 23:​15, 16.

Vbe ebe na tie ẹre The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, (175 B.C.–A.D. 135), ne okpia ọkpa nọ rri egie ebe na tie ẹre Emil Schürer gbẹn, ọ keghi kha wẹẹ “Emwamwa na lele, na ya rẹn deghẹ a gha rhie ikpẹdẹ eso, ra uki ohoho ba e lunar calendar, ma zẹdẹ gha lọghọ. Nisan 14 ẹre Ivbi e Ju ya gha do Ugie Alagberra, vbe ẹdẹ ne uki ko urro (full moon). Ọ mwẹ ẹghẹ ne asọn vbe avan ya re uwọnmwẹ: asọn ghi gha mwẹ ughaẹdẹ 12, avan ghi vbe gha re ughaẹdẹ 12. Deghẹ ọna ma na sunu nẹ, ai do Ugie Alagberra . . . Sokpan, ọ ghaa bu ufomwẹ ukpo, a na bẹghe ẹre wẹẹ, ẹdẹ Ugie Alagberra, ẹre ọ khian ka rre, vbene ọ te sẹ ẹghẹ ne asọn vbe avan ya re uwọnmwẹ, a ghi yae wewe wẹẹ, a gha rhie uki ọkpa bae uki iweva nọ rre lunar calendar, vbene ọ te sẹ uki e Nisan.”

Ọna ọre obẹlẹ ne Avbe Osẹe Jehova vbe loo, ne iran ya rẹn ẹghẹ nọ khẹke ne iran ya do Ugie Evbare Ota Ọghe Nọyaẹnmwa. Ẹdẹ ne iran do ugie na, ọre ikpẹdẹ nogie 14 vbe uki e Nisan vbe calendar ọghe Ivbi e Hibru. Vbene ọ te sẹ ẹdẹ ugie na, a ghi ka yae wewe ma iko hia ni rre otagbọn hia. a

De vbene Ivbi e Hibru ya gha rẹn ẹghẹ ne uki ya sẹ ufomwẹ kevbe ẹghẹ ne uki ọgbọn ya suẹn? Vbe ẹdẹnẹrẹ, u sẹtin wa ya ghee calendar nọ rre egbekẹn, ra nọ rre efoni ruẹ. Sokpan, vbe ẹghẹ nẹdẹ, ọ ma gha khuẹrhẹ vberriọ.

Vbe ẹghẹ e Noa, ikpẹdẹ ọgban ọre uki ọkpa. (Gẹn 7:​11, 24; 8:​3, 4) Ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọna keghi fi werriẹ, ẹi re ẹghẹ hia, uki ọkpa ghi ya gha re ikpẹdẹ 30 vbe calendar ọghe Ivbi e Hibru. Vbe calendar ọghe Ivbi e Hibru, ẹdẹ na bẹghe uki ọgbọn vbe iso, ọre ẹdẹ ne uki ọgbọn suẹn. A gha kae vbenian, uki ọkpa ghi do gha re ikpẹdẹ 29 ra ikpẹdẹ 30.

Ọ mwẹ asẹ ọkpa ne Devid vbe Jonatan ya gha guan kaẹn ẹdẹ ne uki ọgbọn khian suẹn, iran na kha wẹẹ: “Akhuẹ ẹre uki khian hin.” (1 Sam 20:​5, 18) Ọ khọ wẹẹ, vbe ẹghẹ ọghe iran, iran rẹn ẹdẹ ne uki khian hin. Sokpan, de vbene Ivbi Izrẹl ya gha rẹn ẹdẹ ne uki ọgbọn ya suẹn? Ebe Ivbi e Ju na tie ẹre Mishnah, nọ guan kaẹn uhi ọghe Ivbi e Ju kevbe ilele ọghe iran, guan kaẹn ena ta dee na. Ọ khare wẹẹ, Ivbi e Ju ghi ke imu rre nẹ vbe Babilọn, iko ọghe Sanhẹndrin (owa ẹzọ ọghe Ivbi e Ju nọ ghi yo sẹ) ghaa mwẹ obọ vbe emwamwa ọghe vbene uki ọgbọn ya suẹn hẹ. Uki ughughan ẹre Ivbi e Ju ya gha do ugie vbe ukpo, a gha ku edọmwadẹ uki na kugbe, ọ ghi gha re uki ihinrọn. Vbe dọmwadẹ uki na, ikpia ni rre iko ọghe Sanhẹndrin keghi do iko vbe ikpẹdẹ nogie 30 ọghe uki nii. Ikpia na, ẹre ọ tae ẹghẹ ne uki ọgbọn khian ya suẹn. De vbene iran ya rẹn hẹ?

Ọ mwẹ ikpia eso ne iran ghaa gie, ne iran ya mudia ye oke ra ehe ni yo vbe Jerusalẹm, ne iran mieke na rẹn ẹghẹ ne uki khian ya hin. Iran gha ghi wa bẹghe uki ọgbọn, iran ghi giẹgiẹ ya tama iko e Sanhẹndrin. Nibun vbe uwu ikpia na gie na, gha ghi do tama iko e Sanhẹndrin wẹẹ, uki hinrin nẹ, iko e Sanhẹndrin ghi yae wewe wẹẹ, a la uki ọgbọn nẹ. Sokpan, deghẹ a na ghi miẹn wẹẹ, okuku nọ rre iso ma ghi gi ikpia na  bẹghe uki nọ hinrin ghi vbo? Ọ ghaa yerriọ, iran ghi yae wewe wẹẹ, uki ne iran wa ye nii, mwẹ ikpẹdẹ 30, iyeke ọni, uki ọgbọn ghi suẹn.

Ebe nii na tie ẹre Mishnah ye vbe gi ima rẹn wẹẹ, iko ọghe Sanhẹndrin gha ghi ru azẹ nẹ, iran ghi yae wewe ma ẹvbo. Erhẹn ọre ama ne iran ghaa loo. Iran gha khian yae wewe ma emwa ni rre Jerusalẹm, Oke Oliv nọ sikẹ e Jerusalẹm ẹre iran hie erhẹn yi. Vbe ehe ughughan vbe otọ Izrẹl, iran ghi vbe hie erhẹn ye avbe oke ni rrọọ, ne emwa hia mieke na rẹn emwi nọ sunu. Vbene ẹghẹ ya gha khian, iran ma ghi gha loo erhẹn, emwa ẹre iran ghi gha gie. Iran ghi gie emwa gha rrie ehe ughughan vbe otọ Izrẹl, ne emwa hia mieke na rẹn ẹghẹ ne uki ọgbọn ya suẹn. Ọna ẹre ọ zẹe ne iran hia na sẹtin gha do ugie vbe ẹghẹ ọkpa.

Isama nọ ginna uhunmwuta na, gha ru iyobọ nuẹn ya rẹn vbene ugie ughughan ne Ivbi Izrẹl ghaa do vbe uki ughughan ya rhilo ginna egbe hẹ.