1. De emwi nọ ya Ivbi e Ju ni rre imu gha sọyẹnmwẹ?

 IVBI Izrẹl ma sẹtin ghọghọ, vbe Jehova “rhie ẹre ye Sairọs ekhọe” nọ fan Ivbi Izrẹl ni gbe ukpo nibun vbe imu vbe Babilọn. Ọba ighẹ Sairọs na wẹẹ ne Ivbi e Ju werriegbe gha rrie ẹvbo iran, ne iran ya “dọlegbe bọ Ọgua Osa ọghe Nọyaẹnmwa ne Osanobua Izrẹl.” (Ẹzra 1:​1, 3) Ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ eguọmwadia e Jehova i gia gie! Rhunmwuda te iran khian ghi sẹtin werriegbe do gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn ne Osanobua ẹmwata vbe otọ nọ mu ne iran.

2. De emwi ne Ivbi e Ju ka ru, vbe iran wa sẹ e Jerusalẹm?

² Ukpo 537 B.C.E., ẹre Ivbi Izrẹl ni ka kpa hin imu rre ya sẹ e Jerusalẹm. E Jerusalẹm ẹre ọ ghaa re igiogbẹ ọghe arriọba e Juda, nọ re arriọba nọ rre odẹ ahọ. Vbọ ma he kpẹẹ vba, iran keghi suẹn gha bọ ọgua Osa, vbọ ghi wa rre ukpo 536 B.C.E., iran gbe ẹyotọ ẹre fo nẹ!

3. De ukpokpo ne Ivbi e Ju miẹn?

³ Vbe iran ghi dọlegbe suẹn gha bọ ọgua Osa nii, avbe eghian ma ghi gi egbe rọkhọ iran. Avbe emwa ni ghaa rre otọ ni lẹga iran, “na suẹn gha ye egbe wọọ avbe Ju, iran kegha ye ohan mu iran, iran na gha da iran obọ owa nii ne a bọ yi.” (Ẹzra 4:4) A ye ta ena ta na, Ivbi e Ju wa ye miẹn nọ sẹ ọna. Vbọ ghi rre ukpo 522 B.C.E., Atakzaziz keghi rri ọba yan e Pẹsia. * Avbe eghian ghi bẹghe ẹre wẹẹ, ọba ọvbehe ẹre ọ ghi rre ẹkete, iran na gha hoo ne iran loo ẹkpotọ na ya dobọ ẹre yi fẹfẹfẹ, ọgua Osa ne Ivbi Izrẹl ghaa bọ, iran na mu ẹmwẹ uhi gogogo, ne iran mieke na miẹn ehe la lae Ivbi Izrẹl egbe. (Psm 94:20) Iran na tama Ọba ighẹ Atakzaziz wẹẹ, Ivbi e Ju hoo ne iran sọtẹ daa re.  (Ẹzra 4:​11-16) Ọba keghi ya ohoghe ne iran ta yi, ọ na wẹẹ ne iran dobọ ọgua Osa na bọ yi. (Ẹzra 4:​17-23) Rhunmwuda ẹmwẹ ne ọba ta na, Ivbi e Ju na ghi dobọ ọgua Osa na bọ yi.​—Ẹzra 4:24.

4. De emwi ne Jehova ru, vbe eghian ghi mu idobo ye ọgua Osa ne Ivbi Izrẹl ghaa bọ? (Aizaia 55:11)

⁴ Emwa ni rre otọ nii nẹi ga e Jehova, kevbe Ivbi e Pẹsia eso keghi wa rhie ikugba gba wẹẹ, te iran khian dobọ ọgua Osa na bọ yi. Sokpan, e Jehova kegha hoo ne Ivbi e Ju bọ ọgua Osa nii fo, ma rẹn wẹẹ ai miẹn emwi ne Jehova i sẹtin ru. (Tie Aizaia 55:11.) E Jehova keghi zẹ akhasẹ ọkpa na tie ẹre Zẹkaraia nọ wa gha mwẹ udinmwẹ, ọ na mu umian erẹnrẹn ma rẹn, nọ khian tama Ivbi e Izrẹl, nọ ya rhie igiọdu ne iran. Avbe umian nii keghi ya emwa nii rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran gha mu ohan eghian, ọ na vbe rhie ẹtin ne iran ya rhie egbe ye iwinna ne Jehova waa iran re. Vbe umian nogisẹn ne Jehova mu ma e Zẹkaraia, ọ keghi miẹn erhan ọmukpa kevbe erhan oliv eva.

5. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

⁵ Ugbẹnso, egbe ghi wa wọọ ima. Rhunmwuda ọni, ma gha wa miẹn emwi ruẹ vbe umian nogisẹn ne Jehova mu ma e Zẹkaraia. Te Jehova wa ya umian na rhie igiọdu ne Ivbi Izrẹl. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan vbene umian na gha ya ru iyobọ ne ima, ne ima mieke na ye sẹtin gha ya ẹkoata ga e Jehova vbe ima gha miẹn ukpokpo, vbe emwi gha fi werriẹ vbe ẹdagbọn ima, kevbe a gha wẹẹ ne ima ru emwi ne ima ma mobọ rẹn otọ re.

6. De vbene umian ọghe erhan ọmukpa kevbe erhan oliv eva nọ rre ebe Zẹkaraia 4:​1-3 ya rhie igiọdu ne Ivbi e Ju hẹ? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

⁶ Tie Zẹkaraia 4:​1-3. Umian ọghe erhan ọmukpa kevbe erhan oliv eva keghi rhie igiọdu ne Ivbi e Ju, iran na ye gha winna iwinna ne iran ru khian, agharhemiẹn wẹẹ, iran miẹn ukpokpo. Odẹ vbo? Ofigbọn nọ ghaa rọn la erhan ọmukpa nii ma ka. Erhan oliv eva nii, ẹre ofigbọn ke gha rọnrọn la ọkpan nọ rre uhunmwu erhan ọmukpa nii, uwu ọkpan nii, ẹre ofigbọn ghi ke gha rọnrọn la ukpa ihinrọn nọ rre erhan ọmukpa nii. Ọna ẹre ọ zẹe ighẹ avbe ukpa nii ma dọyọ. E Zẹkaraia keghi nọ wẹẹ: “De emwi ne a ya enena kha yi?” Odibosa nii keghi tama rẹn uhunmwu ne Jehova gie ẹre, ọ na wẹẹ: “Ẹi re vbekpa ẹtin ivbiyokuo ra ẹtin ọghe obọ ruẹ sokpan, orhiọn mwẹ.” (Zẹk 4:​4, 6) Ofigbọn nọ ghaa ke erhan oliv eva nii ladian, keghi mudia ye ihe orhiọn nọhuanrẹn ọghe Jehova, nọ re ẹtin nẹi mwẹ ọkhioha. Ẹtin orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua sẹ ẹtin ọghe ivbi iyokuo e Pẹsia hia. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, e Jehova rre iran iyeke, iran gha sẹtin bọ ọgua Osa nii fo, ọ gha khọnrẹn ne eghian gha zẹ iran kpokpo. Umian na wa gele rhie igiọdu ne Ivbi e Ju ẹi re nekherhe! Emwi nọ wa khẹke ne iran ru, ọre ne iran mu ẹtin yan e Jehova, ne iran dọlegbe ya suẹn iwinna. Erriọ iran wa ru ẹre zẹẹ, agharhemiẹn wẹẹ, a ye mu awua ye iwinna nii.

7. De emwi nọ sunu nọ ru iyobọ ne Ivbi e Ju ni ghaa bọ ọgua Osa?

⁷ Ọ mwẹ emwi nọ sunu, nọ ru iyobọ ne Ivbi e Ju ya dọlegbe suẹn gha bọ ọgua Osa nii. Vbe ọni a khin? Vbe ukpo 520 B.C.E., e Dariọs I, ẹre ọ ghi gha kha yan e Pẹsia. Vbọ ghi rre ukpo nogieva nọ ya rri ọba yan e Pẹsia, ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ ma te khẹke na mu awua ye iwinna ọgua Osa ne Ivbi e Ju ghaa bọ. Ẹre Dariọs na ghi wẹẹ ne iran ya bọ ọgua Osa nii fo. (Ẹzra 6:​1-3) Ọmwa rhọkpa ma te zẹdẹ yaro ye ọna. Sokpan ọ mwẹ emwi ọvbehe ne Dariọs ye ru. Ọ keghi tama emwa ni rre ẹvbo ni lẹga Ivbi e Ju, ne iran zẹ Ivbi e Ju obọ vbe ẹkun, ọ na vbe wẹẹ ne iran ru iyobọ igho ne iran, iran ghi vbe kpemehe emwi ne iran gualọ ne iran, ne  iran mieke na sẹtin bọ ọgua Osa nii fo! (Ẹzra 6:​7-12) Rhunmwuda ọni, Ivbi e Ju keghi sẹtin bọ ọgua Osa nii fo vbe ukpo 515 B.C.E., kherhe ẹre ọ ya gberra ukpo enẹ nọ rhie iran re.​—Ẹzra 6:15.

8. Vbọzẹ nọ na khẹke ne u gha mwẹ udinmwẹ, vbe a ghaa zẹ ruẹ kpokpo?

⁸ Vbe ẹdẹnẹrẹ, a wa vbe kpokpo eguọmwadia e Jehova nibun. Vbe igiemwi, etẹn ima eso rre otọ na na mu awua ye iwinna ima. Vbe otọ vbenian, a sẹtin mu etẹn ima eso ye eghan, a ghi vbe viọ iran gha rrie ọghe “enibuohiẹn kevbe avbe ọba,” ọna keghi kie ẹkpotọ ne etẹn ima ya kporhu ma iran. (Mat 10:​17, 18) Ugbẹnso, ọmwa ọgbọn gha la ukpo arriọba, ọ sẹtin ya egbe rọkhọ etẹn ima. Avbe ọbuohiẹn ni mwẹ ekhọe esi sẹtin bu ohiẹn nọ gha kie ẹkpotọ ne etẹn ima ya gha ga e Jehova vbene ai na kpokpo iran. Ukpokpo ne etẹn eso miẹn, lughaẹn ne na ta de sin. Iran i rre otọ na na mu awua ye iwinna ugamwẹ e Jehova, sokpan emwa iran vbe uwu ẹgbẹe wa kpokpo iran, ne iran ghẹ ghi ga e Jehova. (Mat 10:​32-36) Sokpan nibun gha ghi zẹ hia, iran na bẹghe ẹre wẹẹ ọ ma gba ẹre, iran ghi sẹ iran rae. Uhiẹn, emwa eso ni te wa kakabọ gha khọọ mu etẹn ima, ni ma vbe gi egbe rọkhọ iran, te iran ghi ga e Jehova nia. A ghaa zẹ ruẹ kpokpo, ghẹ gi ẹtin fuẹ! Gha mwẹ udinmwẹ. E Jehova rrọọ ruẹ iyeke, ọ gha ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ nuẹn, rhunmwuda ọni, ghẹ gi emwi rhọkpa mu ruẹ ohan!

9. Vbọzẹ ne Ivbi e Ju eso na viẹ egbe rua, vbe a gbe ẹyotọ ọghe ọgua Osa ọgbọn?

⁹ Vbe a ghi gbe ẹyotọ ọghe ọgua Osa ọgbọn na khian bọ, Ivbi e Ju eso ni khian eniwanrẹn nẹ, keghi viẹ egbe rua. (Ẹzra 3:12) Iran ka bẹghe ọgua Osa ne mose mose ne Sọlomọn bọe, rhunmwuda ọni, iran kegha roro ẹre wẹẹ, ọna ma zẹdẹ mose vba ne Sọlomọn ka bọ. (Hag 2:​2, 3) Ẹko iran keghi vuọn ne orriara, vbe iran ghi ya ọgua Osa ne Sọlomọn bọ tae ọghe ọgbọn ne iran ghi bọ na. Umian ne Zẹkaraia miẹn gha wa ru iyobọ ne iran. Odẹ vbo?

10. De vbene ẹmwẹ ne odibosa nii ta vbe ebe Zẹkaraia 4:​8-10, ya rhie igiọdu ne Ivbi e Ju hẹ?

¹⁰ Tie Zẹkaraia 4:​8-10. De emwi ne odibosa nii yae kha nọ na kha wẹẹ, Ivbi e Ju “gha miẹn emwi na ya mwa egbekẹn vbe obọ [e gọvina ọghe Ivbi e Ju] Zẹrubabẹl iran gha ghọghọ”? Emwi na ya mwa egbekẹn (plumb line) ẹre a ya rẹn deghẹ emwi dia, ra ọ mudia ẹse. Te odibosa na ghaa rhie igiọdu ne emwa ọghe Osanobua  wẹẹ, agharhemiẹn wẹẹ, ọgua Osa na ma mose vba ne a ka bọ, iran gha ye bọe fo, zẹvbe ne Jehova gualọ ẹre yi. E Jehova gha wa gbọyẹmwẹ ye ọgua Osa nii, erriọ vbe khẹke ne Ivbi e Ju gbọyẹmwẹ yọ. Emwi nọ wa ru ekpataki sẹ ne Jehova, ọre ne Ivbi e Ju gha ga irẹn vbe odẹ nọ khẹke vbe ọgua Osa ọghe ọgbọn ne iran bọe. Deghẹ Ivbi e Ju na hia ne iran gha ru ọna, iran na vbe gha hia ne iran gha ru emwi ni yẹẹ e Jehova, iran ghi werriegbe do gha sọyẹnmwẹ.

11. De ọlọghọmwa eso ne etẹn eso he miẹn?

¹¹ Ẹi zẹdẹ khuẹrhẹ ne ima nibun, vbe emwi gha fi werriẹ vbe ẹdagbọn ima. Etẹn eso rrọọ ni rre iwinna ugamwẹ ẹghẹ hia ne kpataki na fi iwinna iran werriẹ, agharhemiẹn wẹẹ, ọ kpẹẹ re ne iran ke ga. Etẹn eso vbe rrọọ ni dobọ iwinna ugamwẹ ni te yẹẹ iran yi, rhunmwuda wẹẹ iran khian eniwanrẹn nẹ. Ẹi emwi dan deghẹ ọ na gha da ima vbe emwi vbenian gha sunu. Vbe okaro, a sẹtin miẹn wẹẹ, ima ma wa rẹn emwi nọ si ẹre ne ọna na sunu, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ima ma wa ya ekhọe hia kue yọ. Ma sẹtin vbe gha roro ẹre wẹẹ, vbene emwi ka gha ye ẹre ọ maan sẹ. Ọna sẹtin ya egbe wọọ ima, ma ghi do gha roro ẹre wẹẹ, iwinna ne ima ghi ru nia, i ghi mwẹ esa nọ ye ne Jehova. (Itan 24:10) De vbene umian ọghe Zẹkaraia khian ya ru iyobọ ne ima, ne ima ye gha ru vbene ẹtin ima sẹ vbe ugamwẹ e Jehova?

12. De vbene umian ọghe Zẹkaraia khian ya ru iyobọ ne ima hẹ, ne iro ghẹ han ima, vbe emwi eso gha fi werriẹ vbe ẹdagbọn ima?

¹² Emwi nọ gha ru iyobọ ne ima deghẹ iwinna ugamwẹ ima na fi werriẹ, ọre deghẹ ima na gha ghee emwi vbene Jehova ghee emwi. Emwi ọyunnuan nibun ẹre Jehova wa ru vbe ẹghẹ ọghe ima na, uyi nọkhua ma wa mwẹ, ne ima na deba e Jehova winna. (1 Kọr 3:9) Iwinna ugamwẹ ima sẹtin fi werriẹ, sokpan ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ ne ima i khian sẹtin fi werriẹ. Nọnaghiyerriọ, emwi gha fi werriẹ vbe otu e Jehova, nọ ghi ya iwinna ugamwẹ ima fi werriẹ, ọ ma khẹke ne ima gi ẹmwẹ afiwerriẹ vberriọ mu ima. Ọ ma khẹke ne ima gha mu “ẹghẹ nẹdẹ” roro, nọghayayerriọ, ọ khẹke ne ima rinmwian e Jehova, nọ ru iyobọ ne ima, ne ima gha ya aro nọ khẹke ghee afiwerriẹ na. (Asan 7:10) Emwi ne ima gha sẹtin ru, ẹre ọ khẹke ne ima rhie aro tua, ẹi re emwi ne ima i sẹtin ru. Umian ọghe Zẹkaraia maa ima re wẹẹ, afiwerriẹ eso gha rhie egbe ma, ọ khẹke ne ima gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, emwi hia gha maan. Ma gha ru vberriọ, ọyẹnmwẹ ghi gha sẹ ima, ma ghi vbe gha ya ẹkoata ga e Jehova.

13. Vbọzẹ ne Ivbi Izrẹl eso na gha roro ẹre wẹẹ, iwinna ọgua Osa na dọlegbe suẹn gha bọ i khian mwẹ uhunmwu?

¹³ A keghi tama Ivbi e Ju ne iran dobọ ọgua Osa ne iran bọ yi. Sokpan, Ogiohẹn ighẹ Jẹsua (Jọsua) kevbe Zẹrubabẹl ne Gọvina ni ghaa su emwa nii, “keghi suẹn gha dọlegbe bọ Ọgua Osa.” (Ẹzra 5:​1, 2) Ivbi e Ju eso sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, emwi ne iran ru na i khian mwẹ uhunmwu, rhunmwuda, iran i khian sẹtin mu iwinna na lẹre ne avbe eghian ni ma gi egbe rọkhọ iran. E Jọsua kevbe Zẹrubabẹl, wa gha gualọ emwi nọ gha ya iran rẹn wẹẹ, e Jehova rre iran iyeke. Iran wa gele miẹn ọnrẹn zẹẹ. Odẹ vbo?

14. Zẹvbe nọ rre Zẹkaraia 4:​12, 14, de emwi nọ rhie igiọdu ne Ogiohẹn ighẹ Jọsua kevbe Zẹrubabẹl ne Gọvina?

¹⁴ Tie Zẹkaraia 4:​12, 14. Vbe umian nii, odibosa nii keghi tama e Zẹkaraia wẹẹ, erhan oliv eva nii, mudia ye “ikpia eva ne Osanobua zẹe” ọni ọre Jọsua kevbe Zẹrubabẹl. Odibosa nii keghi kha wẹẹ, ọ yevbe na miẹn wẹẹ, te ikpia eva na mudia ke “Nọyaẹnmwa nọ yan otọ agbọn hia,” ọni ọre Jehova. U miẹn uyi nọkhua na mu ye iran egbe! E Jehova rẹnrẹn wẹẹ, iran i khian ya ekhue mu irẹn. Rhunmwuda ọni, te ọ khẹke ne Ivbi Izrẹl ru emwi ke emwi ne ikpia eva na wẹẹ ne iran ru, rhunmwuda e Jehova ẹre ọ ghaa loo iran ya dia emwa rẹn.

15. Vbe ima khian ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, ma ya aro nọ ghaan ghee ibude ọghe Jehova ni rre Baibol?

¹⁵ Ọkpa vbe usun emwi ne Jehova loo ya dia emwa rẹn vbe ẹdẹnẹrẹ ọre Baibol. Ebe nọhuanrẹn na, ẹre ọ ya ima rẹn odẹ nọ khẹke ne ima ya gha ga Osanobua. De vbene ima khian ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, ma ya aro nọ ghaan ghee avbe ibude ni rre ẹmwẹ ọghe Osanobua? Ọ khẹke ne ima gha gbarokotọ tie Baibol, ma ghi vbe hia ne ima rẹn otọ re. Nọ egbuẹ wẹẹ: ‘Okhirhi okhirhi mẹ ya tie Baibol kevbe avbe ebe ọghomwa ra? Ra te imẹ hẹko tie ẹre, I ghi vbe rhie ẹghẹ ya ru erria yan emwi ne I tiere? Mẹ hia ne I rẹn otọ avbe imamwaemwi ẹmwata ni rre Baibol, ni “lọghọ” na rẹn otọ re ra? Ra te imẹ wa zẹgiẹ rhie aro lae kẹkan?’ (2 Pit 3:16) Deghẹ ima na gha rhie ẹghẹ ya ru erria yan emwi ne Jehova maa ima re, ma ghi sẹtin gha ru emwi nọ hoo ne ima ru, ma ghi vbe musọe vbe iwinna ikporhu ọghomwa.​—1 Tim 4:​15, 16.

16. Deghẹ “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ fuẹro” na wẹẹ ne ima ru emwi eso ne ima ma wa rẹn otọ re, vbọ khian ru iyobọ ne ima ya zẹ owẹ lelẹe?

¹⁶ E Jehova vbe loo “ọviẹn nọ gia mu ẹtin yan kevbe nọ fuẹro” ya dia ima ye odẹ. (Mat 24:45)  Ugbẹnso, iran sẹtin wẹẹ ne ima ru emwi eso ne ima ma wa rẹn otọ re. Vbe igiemwi, iran sẹtin wẹẹ ne ima mu egbe ye otọ khẹ odekun ẹrhia, ne ima roro wẹẹ, ẹi khian sẹtin sunu vbe ẹdogbo ne ima ye. Iran gha vbe wẹẹ ne ima ru emwi eso vbe emianmwẹ ghaa vẹwae khian, ma sẹtin gha kha wẹẹ, ohan mu iran gbe. Vbọ khẹke ne ima ru, deghẹ ima na gha roro ẹre wẹẹ, ẹwaẹn i rre emwi ne iran wẹẹ ne ima ru? Ọ khẹke ne ima muẹn roro, afiangbe ne Ivbi Izrẹl miẹn rhunmwuda ne iran na ru emwi ne Jọsua kevbe Zẹrubabẹl wẹẹ ne iran ru. Ọ khẹke ne ima vbe ru erria yan avbe okha ọvbehe ne ima he tie vbe Baibol. Ẹghẹ eso ghaa rrọọ ne Osanobua ya tama emwa rẹn ne iran ru emwi eso, vbe aro emwa nagbọn, iran sẹtin gha ghee ẹre wẹẹ, emwi nọ wẹẹ ne iran ru ma deyọ. Sokpan vbe okiekie, ọni ẹre ọ ghi zẹe ighẹ iran miẹn uhunmwu.​—Giọg 7:7; 8:10.

17. De vbene umian ọghe erhan ọmukpa kevbe erhan oliv eva ya ru iyobọ ne Ivbi e Ju hẹ?

¹⁷ A sẹtin miẹn wẹẹ, umian nogisẹn ne Zẹkaraia miẹn ma tan vbe otọ. Sokpan ọ keghi rhie igiọdu ne Ivbi e Ju, ne iran ya rhiegba ye iwinna ọgua Osa na bọ, kevbe ne iran gha ya ekhọe hia ga e Jehova. Vbe iran ghi zẹ owẹ lele emwi ne iran miẹn ruẹ vbe umian ọghe Zẹkaraia, iran na do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova rre iran iyeke, ọ vbe dia iran ye odẹ, erriọ vbe ya hoẹmwẹ iran. E Jehova keghi ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ru iyobọ ne iran, ne iran ye sẹtin gha ru iwinna nii, kevbe ne iran werriegbe gha sọyẹnmwẹ.​—Ẹzra 6:16.

18. De vbene umian ne Zẹkaraia miẹn khian ya ru iyobọ nuẹn hẹ?

¹⁸ Umian ne Zẹkaraia miẹn ọghe erhan ọmukpa kevbe erhan oliv eva gha wa vbe sẹtin ru iyobọ nuẹn. Zẹvbe ne ima he guan kaẹn rẹn sin, ọ gha sẹtin rhie ẹrhiọn nuẹn ya zin egbe ukpokpo, ọ gha vbe ya ruẹ gha sọyẹnmwẹ vbe emwi gha fi werriẹ vbe ẹdagbọn ruẹ, ọ gha vbe sẹtin ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ ekhọe na ya họn ẹmwẹ, uhiẹn vbe a gha wẹẹ ne u ru emwi eso ne u ma wa rẹn otọ re. Vbọ khẹke ne u ru deghẹ u na gha rre uwu ọlọghọmwa? Vbe okaro, hia ne u bẹghe emwi ne Zẹkaraia bẹghe, ọni ọre osẹ nọ rhie ẹre ma wẹẹ, e Jehova gele gbaroghe emwa rẹn. U ghi gi emwi ne u miẹn nii, ya ruẹ mu ẹtin yan e Jehova, u ghi vbe gha ya ekhọe hia gae. (Mat 22:37) U gha ru vberriọ, e Jehova gha ru iyobọ nuẹn, ne u gha ya ekhọe ọyẹnmwẹ ga irẹn vbe etẹbitẹ.​—Kọl 1:​10, 11.