1. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima hia gha mwẹ ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre? (Itan 4:7)

 ADEGHẸ u ka ru azẹ ne kpataki nẹ, ẹi mwẹ u ma na erhunmwu gie Osanobua nọ ru iyobọ nuẹn ya ru azẹ nọ maan. (Jems 1:5) E Solomọn ne ọba khare wẹẹ: “Na gha mwẹ ẹwaẹn ọrọre emwi kpataki nọ sẹ ẹre.” (Tie Itan 4:7.) Vbene ẹmwata, ẹi re ẹwaẹn ọghe emwa nagbọn, ẹre Solomọn guan kaẹn mwa. Ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre, ẹre ọ guan kaẹn. (Itan 2:6) Sokpan, ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre gha sẹtin ru iyobọ ne ima, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa vbe ẹdẹnẹrẹ ra? Ẹẹn! Ma gha ziro yan rẹn vbe ako iruẹmwi na.

2. De odẹ ọkpa ne ima khian ya gele do gha re emwa ni mwẹ ẹwaẹn?

² Odẹ ọkpa ne ima khian ya gele do gha re emwa ni mwẹ ẹwaẹn, ọre vbe ima ghaa rhie ẹre ye uyinmwẹ, imamwaemwi ọghe umẹwaẹn eva, ne ima khian guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na. Ne ima khian ka guan kaẹn, ọre Solomọn. E Baibol khare wẹẹ: “Osanobua keghi rhie ogie ẹwaẹn ne Solomọn, deba vbene a rria ẹmwẹ hẹ vbe ẹko.” (1 Ọba 4:29) Nogieva, ọre Jesu, nọ re ọmwa nọ ghi mwẹ ẹwaẹn sẹ, ke na ya bu agbọn gha dee. (Mat 12:42) Ọna ọre ẹmwẹ ne akhasẹ ọkpa tae vbekpa e Jesu: “Orhiọn e Jehova gha rhie ẹwaẹn nẹẹn, deba irẹnmwi kevbe iguemwi.”​—Aiz 11:2.

3. De emwi ne ima khian guan kaẹn vbe ako iruẹmwi na?

³ Osanobua wa kakabọ ya ẹwaẹn we Solomọn kevbe Jesu, ọni ẹre ọ si ẹre ne iran na sẹtin rhie ibude nọ maan ne ima. Ibude na, gha sẹtin ru iyobọ ne ima, vbe asefẹn ughughan  vbe ẹdagbọn ima. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan eha vbọ: Ẹmwẹ igho, ẹmwẹ iwinna kevbe vbene ima ghee egbe ima hẹ.

4. De vbene Solomọn vbe Jesu ya lughaẹn ne egbe hẹ?

⁴ Te Solomọn wa fe ya obọ mu iso, te ọ wa gha mwẹ emwi hia na ya yin agbọn. (1 Ọba 10:​7, 14, 15) Sokpan Jesu ma gha re ọmwa nọ fe, ọ ma vbe gha mwẹ owa obọ re. (Mat 8:20) Ọrheyerriọ ikpia eva na, ma mu ẹmwẹ igho ye okaro vbe arrọọ ọghe iran, rhunmwuda, e Jehova ẹre ọ ya ẹwaẹn we iran.

5. De vbene Solomọn ghaa ghee igho hẹ?

⁵ E Solomọn khare wẹẹ, igho gha sẹtin ya “ẹkun” sẹ ọmwa otọ. (Asan 7:12) A gha rri evbare, a gha dẹ ukpọn, a gha bọ owa, igho nọ. Igho ẹre a vbe loo ye emwi nikẹre na ya yin agbọn. Vbene Solomọn fe sẹ, ọ wa ye rẹn wẹẹ, emwi eso rrọọ ni ru ekpataki sẹ igho. Vbe igiemwi, ọ keghi kha wẹẹ: “A gha wẹẹ ne u zẹ ọkpa vbọ, eni esi ra ẹfe, zẹ eni esi.” (Itan 22:1) E Solomọn vbe bẹghe ẹre wẹẹ, emwa ni hoẹmwẹ igho, emwi ne iran mwẹ i sẹ iran ọkẹn. (Asan 5:​10, 12) Adia ne Solomọn ghi rhie ne ima ọre wẹẹ, ne ima ghẹ gha roro ẹre wẹẹ, igho ẹre ọ hin usi sẹ emwi hia, rhunmwuda, ọmwa nọ fe vbe ẹrẹna, sẹtin khian ovbiogue vbe akhuẹ.​—Itan 23:​4, 5.

6. De vbene Jesu ghaa ghee emwi ewe hẹ? (Matiu 6:​31-33)

⁶ E Jesu ma mu emwi ewe na khu khian ye okaro vbe arrọọ ọghẹe. Ọ rri evbare, ọ vbe da ayọn. (Luk 19:​2, 6, 7) Ọ mwẹ ẹghẹ ne Jesu ya ya amẹ khian ayọn; ayọn nọ gele maan ẹre wa gha nọ. Ọni ọre emwi ọyunnuan nokaro nọ ru. (Jọn 2:​10, 11) Ukpọn ighobioye ẹre Jesu vbe yọ vbe ẹdẹ nọ wu. (Jọn 19:​23, 24) Ọrheyerriọ, e Jesu ma gi emwi ewe gha re emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghẹe. Ọ keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Orhunmwu ọkpa nọ gha sẹtin ga arowa eva i rrọọ . . . Uwa i khian sẹtin ga Osanobua, ne uwa vbe gha ga Ẹfe.” (Mat 6:24) E Jesu gi ima rẹn wẹẹ, ma gha mu ẹmwẹ Arriọba ye okaro vbe ẹdagbọn ima, e Jehova gha kpemehe emwi  hia nikẹre na ya yin agbọn ne ima.​—Tie Matiu 6:​31-33.

7. De afiangbe ne Daniel miẹn rhunmwuda nọ ma na mu ẹmwẹ igho ye okaro?

⁷ Ẹi re avbiẹ afiangbe etẹn nibun he miẹn, rhunmwuda ne iran na rhie ibude ọghe Jehova nọ dekaẹn ẹmwẹ igho. Gia guan kaẹn ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Daniel, nọ re okhiọnkpa. Ọ khare wẹẹ: “Vbe ẹghẹ ne I na gha re ehọnrre, I na ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, ugamwẹ e Jehova ẹre I khian mu ye okaro vbe arrọọ mwẹ.” Rhunmwuda ne Daniel na ya arrọọ ọghẹe khian ne khuẹrhẹ, ẹkpotọ keghi kie nẹẹn ya ga vbe Bẹtẹl, ọ na vbe sẹtin rhiegbe ye emwamwa, na ya ru iyobọ ne etẹn ne odekun ẹrria sunu daa. Ọ na ye vbe kha wẹẹ: “Ọghe ne ẹmwata, I ma gbe I ma rẹn hiehie ye azẹ ne I ru. I gha te wa gha mwẹ igho akpawẹ I muẹn ẹmwẹ igho ye okaro vbe arrọọ mwẹ. Sokpan, I ghẹ te gha mwẹ avbe ọse ni maan kevbe ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko, akpawẹ I ma mu ẹmwẹ Arriọba Osanobua ye okaro vbe arrọọ mwẹ. Ai sẹtin ya igho dẹ afiangbe ne I he miẹn vbe obọ e Jehova.” Vbene ẹmwata, afiangbe wa rrọọ vbe ima gha mu ugamwẹ Osanobua ye okaro, ai miẹn afiangbe vberriọ vbe ima ghaa khu ẹfe khian.

8. Vbọ ya ima rẹn wẹẹ, Solomọn ma mu ẹmwẹ iwinna ye okaro vbe arrọọ ọghẹe? (Asan Ibo 5:​18, 19)

⁸ E Solomọn wẹẹ, ọmwa ghaa winna, ọ na vbe gha miẹn emwi nọ winna yi, ọ ya ọmwa sọyẹnmwẹ. “Ẹse nọ ke obọ Osanobua rre nọ.” (Tie Asan-Ibo 5:​18, 19.) E Solomọn khare wẹẹ, ere rrọọ, vbe ima ghaa re emwa ni wegbe obọ. (Itan 14:23) E Solomọn wa rẹn ọna, rhunmwuda, ọmwa nọ wegbe obọ ẹre irẹn ghaa khin! Ọ bọlọ owa nibun, ọ mu ugbo e vine, ọ ghaa mwẹ otọ nọ kọ emwi okọ ughughan yi (garden), ọ na vbe fian ọghọdọ nibun (pools). Ọ vbe bu ẹvbo nibun. (1 Ọba 9:19; Asan 2:​4-6) Ena i re iwinna nekherhe, ẹi mwẹ ọ ma vbe gha ya ẹko rhiẹnrhiẹn ọnrẹn. Sokpan e Solomọn rẹnrẹn wẹẹ, ena ma sẹ ni gha ya irẹn gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko. Te ọ wa vbe rhiegbe ye ugamwẹ e Jehova. Vbe igiemwi, irẹn ẹre ọ siẹnro emwamwa, na ya bọ ọgua Osa. Ukpo ihinrọn ẹre iwinna nii ya vbe otọ! (1 Ọba 6:38; 9:1) E Solomọn rhiegbe ye iwinna ugamwẹ e Jehova, ọ vbe rhiegbe ye iwinna ọvbehe nọ ma dekaẹn ẹmwẹ ugamwẹ. Ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, ugamwẹ Osanobua ẹre ọ ru ekpataki sẹ emwi hia. Ọ keghi kha wẹẹ: “Vbe iyeke avbe enena hia, emwi ọkpa kẹkan nọ ghi kẹ, ọre: Gha ya ọghọ ne Osanobua, ne u vbe gha ya uhi ẹre ru emwi, rhunmwuda emwi na yi ọmwa ba, ọre ọna khin.”​—Asan 12:13.

9. Vbe Jesu a ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, irẹn ma mu ẹmwẹ iwinna ye okaro?

⁹ E Jesu kegha re ọmwa nọ wegbe obọ. Vbe ọ waan dee, iwinna ekabita ẹre ọ ghaa ru. (Mak 6:3) Evbibiẹ Jesu ghaa mwẹ emọ nibun ne iran gbaroghe, rhunmwuda ọni, iran ghaa gbọyẹmwẹ ye iyobọ ne Jesu ghaa ru ne iran. Ọmwa nọ gbae ẹre Jesu ghaa khin, rhunmwuda ọni, abakuru rhọkpa i khian gha rre iwinna rẹn. Ẹi mwẹ iwinna rẹn ma gha tie ọkhẹn! Ẹi mwẹ Jesu ma vbe gha sọyẹnmwẹ iwinna rẹn. Agharhemiẹn wẹẹ Jesu ghaa ru iwinna ekabita, ọ wa ye gha zẹ ẹghẹ kọ, nọ ya gha ga e Jehova. (Jọn 7:15) Ọ ghi suẹn iwinna ikporhu nẹ, ọ keghi tama emwa eso wẹẹ: “Wa ghẹ miẹn ẹsọn ye evbare nọ sẹtin rhia, sokpan, ọ kere ne uwa miẹn ẹsọn ye evbare nọ sẹtin gha rrọọ vbe etẹbitẹ.” (Jọn 6:27) Vbe Jesu kporhu vbe uhunmwu oke, ọ khare wẹẹ: “Uwa si ẹfe koko ye ẹrinmwi.”​—Mat 6:20.

10. De ọlọghọmwa eso ne etẹn eso werriẹ aro daa vbe isiwinna?

 ¹⁰ Ma ghaa lele adia ọghe Jehova, ọ ghi ru iyobọ ne ima ya mu ẹmwẹ iwinna ye oreghe. Zẹvbe Ivbiotu e Kristi, ọ khẹke ne ima wegbe obọ, ma ghi vbe gha ya ekhọe hia winna. (Ẹfis 4:28) Emwa ne ima winna lele wa rherhe bẹghe ẹre wẹẹ, emwa ni wegbe obọ kevbe emwa nẹi fi ibeleku ẹre ima khin. Iran sẹtin gha tian ima ye odẹ ne ima ya winna. Ọna sẹtin ya ima rhie ẹghẹ ba ẹghẹ ne ima ya winna, rhunmwuda, ma hoo ne arowa ima vbe isiwinna gha ya aro nọ maan ghee Avbe Osẹe Jehova. Deghẹ ima ma begbe, ma i khian ghi gha mwẹ ẹghẹ ne ẹgbẹe ima, ma i ghi vbe miẹn ẹghẹ ya gha rhiegbe ye iwinna ugamwẹ. Ọ ghaa yerriọ, ọ khẹke ne ima ru afiwerriẹ eso, ne ima mieke na mu emwi ni ru ekpataki sẹ ye okaro.

11. Vbe nọ dekaẹn ẹmwẹ iwinna, de emwi ne igbama ọkpa ruẹ re?

¹¹ Igbama ọkpa na tie ẹre William keghi do bẹghe vbe nọ fu ọmwa egbe rre hẹ, deghẹ a ma mu ẹmwẹ iwinna yan uhunmwu. Ọ ghi guan kaẹn ọdiọn ọkpa nọ ka winna lele, ọ keghi kha wẹẹ: “Ọdiọn na keghi re ọmwa nẹi mu ẹmwẹ iwinna ye okaro. Ọ wegbe obọ, te emwa ni mu iwinna gie ẹre, wa vbe gbọyẹmwẹ ye iwinna esi nọ ru. Ọ gha ghi zobọ nẹ vbe isiwinna, ọ ghi wa sẹ iwinna rae, ọ ghi rhie aro tua ẹgbẹe ọre kevbe iwinna ugamwẹ. Ọghe ne ẹmwata, ọdiọn na, wa mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko!” *

12. De vbene Solomọn ya rhie ẹre ma hẹ wẹẹ, irẹn mu egbe rrie otọ? Vbe ọ ghi yae fi werriẹ?

¹² Ẹghẹ ne Solomọn na gha ya ekhọe hia ga e Jehova, ọ ma gha ghee egbe ẹre gidii. Vbe ọ rre igbama, ọ na rinmwian e Jehova nọ rhie ẹwaẹn ne irẹn, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, ai miẹn nọ fo na. (1 Ọba 3:​7-9) Vbe ọ da rri ọba, ẹmwẹ nọ tae, rhie ẹre ma wẹẹ, ọ rẹn ẹbe ne itengbemu gha sẹtin si. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te uhiomwẹ khian rrie odẹ ọfuan, itengbemu ẹre ọ vbe si udemwẹ.”  (Itan 16:18) Ọ keghi re emwi da ọmwa wẹẹ, vbe ẹdẹ ghi rrie ẹdẹ, e Solomọn tobọre ma ghi lele adia na. Rhunmwuda itengbemu, e Solomọn na ghi suẹn gha rraa uhi Osanobua. Vbe igiemwi, ọkpa vbe usun avbe uhi ne Osanobua yi ne Ivbi Izrẹl, ọre ne “ọba ghẹ viọ ikhuo nibun, ọna gha yae fi iyeke gbe Nọyaẹnmwa.” (Diut 17:17) E Solomọn ma lele uhi na. Ọ na viọ ikhuo 700 rọnmwẹ, ikhuo nọ zẹ ọre ọse, na gha re 300. Nibun vbọ ma gha ga e Jehova! (1 Ọba 11:​1-3) Ọ gha kẹ, te Solomọn ghaa roro ẹre wẹẹ, “irẹn rẹn emwi ne irẹn ru.” Vbe okiekie, rhunmwuda ne Solomọn na sẹ e Jehova rae, ọ keghi rri oya yọ.​—1 Ọba 11:​9-13.

13. De emwi ne ima gha miẹn ruẹ, vbe ima ghaa ru erria yan odẹ ne Jesu ya gha mu egbe rrie otọ?

¹³ E Jesu kegha re ọmwa nọ mu egbe rrie otọ. Vbene Jesu te gha die agbọn, ọ wa ru emwi ọyunnuan nibun vbe ugamwẹ e Jehova. E Jesu ẹre Osanobua loo ro ya “yi emwi ni rre ẹrinmwi kevbe agbọn na.” (Kọl 1:16) Ọ khọ wẹẹ, vbe Jesu dinmwiamẹ, ẹre ọ na yerre, emwi hia nọ ru, vbe ọ rre ẹrinmwi. (Mat 3:16; Jọn 17:5) Sokpan, emwi nọ yerre na, ma yae gha tọn egbe mu. Ọ ma vbe ghee egbe irẹn wẹẹ, irẹn maan sẹ emwa ọvbehe. Ọ keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ, irẹn ma rre, na do gha ga irẹn, sokpan, te irẹn rre do ga emwa ọvbehe kevbe ne irẹn ya arrọọ ọghe irẹn “dẹ emwa nibun werriegbe.” (Mat 20:28) E Jesu yevbe kha wẹẹ, irẹn “i zẹ enegbe ẹre ru, vbe emwikemwi.” (Jọn 5:19) E Jesu wa gele gha mu egbe rrie otọ! Igiemwi esi ẹre Jesu rhie yotọ ne ima.

14. Vbe ima miẹn ruẹ vbe imamwaemwi ọghe Jesu, vbe nọ dekaẹn vbe nọ khẹke ne ima gha ghee egbe ima hẹ?

¹⁴ E Jesu keghi gi erhuanegbe ẹre rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne iran gha fian yan egbe, ọ ma vbe khẹke ne iran gha roro ẹre wẹẹ, iran i mwẹ esa ne iran ye. Ọ mwẹ ẹghẹ ne Jesu ya tama iran wẹẹ: “Sokpan nọ ne uwa, ọ rẹn inu eto hia nọ rre uwa uhunmwu.” (Mat 10:30) Te ẹmwẹ na wa rhie igiọdu ne ima, katekate, vbe ima ghaa roro ẹre wẹẹ, ima i mwẹ esa ne ima ye. Ọ rhie ma wẹẹ, Osanobua wa hoẹmwẹ ima. Aro nọ ghaan, ẹre ọ ya ghee ima. E Jehova ẹre ọ kue yọ ne ima gha ga irẹn, deghẹ  ọ na ka ima ba emwa ni khian gha rre agbọn ọgbọn, ọ ma khẹke ne ima ye gha roro ẹre wẹẹ, ima ma sẹ ihe emwa ni khian gha rre evba.

15. (a) De ibude ne ebe Owa Ọkhẹ ọkpa rhie ne ima? (b) Zẹvbe ne ima bẹghe ẹre vbe efoto nọ rre ipapa 24, ma ghaa ghee egbe ima gidii, de afiangbe eso nọ gha sẹtin la ima ban?

¹⁵ Odẹ ukpo 15 nọ gberra, ebe Owa Ọkhẹ ọkpa na guan kaẹn odẹ nọ khẹke ne ima ya gha ghee egbe ima. Ọ khare wẹẹ: “Ọ ma khẹke ne ima gha ghee egbe ima gidii; ọ ma vbe khẹke ne ima gha roro ẹre wẹẹ, ma i mwẹ evbọ gia ya ru, ra ima i mwẹ esa ne ima ye. Nọghayayerriọ, ọ khẹke ne ima gha yerre wẹẹ, ọ mwẹ ako eso ne ima na hia, ọ vbe mwẹ ako eso ne ima gha winna yan. Ọtẹn nokhuo ọkpa keghi kha wẹẹ: ‘Ẹi imẹ ẹre ọ ghi ru emwi dan sẹ; ẹi imẹ ẹre ọ vbe maan sẹ. Ọ mwẹ asefẹn eso ne I na hia, ọ mwẹ ako eso ne I na vburriẹ, erriọ emwa hia ye.’” * Ọ wa vẹ ne ima hia rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima gha ghee egbe ima gidii, ọ ma vbe khẹke ne ima gha roro ẹre wẹẹ, ima i mwẹ esa ne ima ye.

16. Vbọzẹ ne Jehova na rhie ibude nọ maan ne ima?

¹⁶ E Baibol ẹre Jehova ya rhie ibude nọ maan ne ima. Ọ hoẹmwẹ ima, ọ vbe hoo ne ima gha ghọghọ. (Aiz 48:​17, 18) Azẹ nọ ghi maan sẹ nọ khẹke ne ima ru, nọ gha vbe ya ima gha sọyẹnmwẹ, ọre ne ima mu ugamwẹ e Jehova ye okaro vbe ẹdagbọn ima. Ma gha ru vberriọ, orhiọn ima ghi sotọ, rhunmwuda, ma i mu ẹmwẹ igho kevbe iwinna ye okaro vbe arrọọ ọghe ima, ma i vbe tọn egbe mu. Ọ khẹke ne dọmwadẹ ima, gha re emọ ni waan, ne ẹko mieke na gha rhiẹnrhiẹn e Jehova!​—Itan 23:15.