1, 2. (a) Vbe a lae miẹn deghẹ ai sẹtin dia egbe ọmwa? (b) Vbọzẹe ne ọ na khẹke na ziro yan ẹmwẹ na?

A DIA EGBE ỌMWA keghi akpa ne Osanobua hoo ne ima gha mwẹ. (Gal. 5:22, 23) E Jehova tobọre keghi dia egbe ẹre vbe odẹ nọ gbae. Sokpan rhunmwuda ne ima na re emwa ni ma gba, ma i sẹtin dia egbe ima vberriọ. Vbene ẹmwata, emwa nibun keghi rre uwu ọlọghọmwa vbe ẹdẹnẹrẹ, rhunmwuda ne iran i na sẹtin dia egbe iran. Emwa nẹi sẹtin dia egbe iran keghi ya emwi ne kpataki rhẹghẹrẹ. Ẹre ọ si ẹre ne emwa eso i na mu aro ye ebe vbe owebe, ẹre ọ vbe si ẹre ne eso na ya iwinna iran ku vbe isiwinna. Ọ vbe ya emwa tie ẹbọ, ọ ya emwa da ayọn gbe egbe, ọ si igbinnoguo nọ ghi ya emwa eso ye eghan, ebe orọnmwẹ na sọ, osa nọ ma khẹke na de fi, uyinmwẹ dan nọ gu ọmwa obọ ro nọ lọghọ ne a ban, akhiẹ, okpe emianmwẹ na mu vbe oghẹ kevbe ẹko ne a mu vbe oghẹ.—Psm. 34:11-14.

² Emwa nẹi sẹtin dia egbe iran keghi si egbe iran kevbe emwa ọvbehe fi ẹti. Emwa i ghi sẹtin dia egbe iran hiehie vbe ẹdẹnẹrẹ. Vbe ukpo 1940 ya sẹ odẹ ukpo 1949, emwa ni gualọ otọ emwi dinmwi keghi do bẹghe ẹre wẹẹ emwa wa ye gha mu egbe ye ọghọ vbe ẹghẹ nii. Te emwa ghi wa yin pirhipirhi vbe ẹghẹ na. Ọna i zẹdẹ kpa eguọmwadia Osanobua odin rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, vbe “ẹdẹ okiekie,” te emwa khian gha yin vbene iran rhirhi miẹn.—2 Tim. 3:1-3.

3. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha mu egbe ye ọghọ?

 ³ Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha mu egbe ye ọghọ? Gia ziro yan emwi eva ne kpataki. Okaro, emwa ni mu egbe ye ọghọ i gheghe de fi ẹti. Iran i si osi ye emwi nọ ma sẹ emwi, iran ze ọse ni maan, iran i vbe rherhe mu ohu. Nogieva, ne ima mieke na gha mwẹ ilekhue ọghe Osanobua, te ima gha mudia gbain vbuwe edanmwẹ, ma vbe sẹtin gha dia iziro ekhọe ima. Ọna ọre asefẹn ne Adam vbe Ivi na gbokhuẹre. (Gẹn. 3:6) Erriọ ẹbe ya rhuan emwa ni lele uviẹn Adam kevbe Ivi ke ẹghẹ gha dee.

4. De emwi nọ gha rhie igiọdu ne emwa ni hoo ne iran sẹtin gha dia egbe iran?

⁴ Emwa ni ma gba i sẹtin dia egbe iran vbe odẹ nọ gbae. E Jehova wa rẹn ọna, ẹre ọ zẹe ne ọ na ru iyobọ ne ima, ne ima sẹtin gha dia egbe ima vbe iziro dan gha la ima ekhọe. (1 Ọba 8:46-50) Ne Jehova na re Ọse nọ hoẹmwẹ ima, ọ keghi rhie igiọdu ne ima, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, ọ lọghọ ne ima sẹtin gha dia egbe ima. Ma gha ziro yan igiemwi nọ gbae ọghe Jehova vbe ako iruẹmwi na. Ma gha vbe guan kaẹn igiemwi ọghe emwa ni mu egbe ye ọghọ kevbe ni ma mu egbe ye ọghọ vbe Baibol, ma ke do ziro yan emwi ne ima gha ru ne ima mieke na sẹtin gha dia egbe ima.

5, 6. De igiemwi esi ne Jehova rhie yotọ vbe odẹ ne ọ ya dia egbe ẹre?

⁵ E Jehova keghi dia egbe ẹre vbe odẹ nọ gbae. (Diut. 32:⁠4) Ima ma gba, ọrheyerriọ, te ọ khẹke ne ima ziro yan odẹ ne Jehova ya rhie akpa na ma, ne ima mieke na sẹtin gha ya egbe ta re. De odẹ eso ne Jehova he ya rhie akpa na ma?

⁶ Muẹn roro vbene Jehova ya dia egbe ẹre hẹ vbe Esu sọtẹ daa re. Vbe nai na gbawawẹ, evẹn ne Esu si e Jehova re ya ohu muẹn odibo nikẹre vbe ẹrinmwi, te ọ vbe kpa iran odin. Ẹi khian vbe ya ẹko rhiẹnrhiẹn uwẹ, deghẹ u na muẹn roro usẹ ne Esu si ye emwa nagbọn egbe. E Jehova ma ye okhirhikhirhi ze emwi ru. Ọ keghi loo ẹwaẹn, ọ na vbe gbe ibiẹ rrie do fi ebanban. (Ẹks. 34:6; Job 2:2-6) Vbọzẹe? Te ọ rhie ẹghẹ nọ somwa yọ rhunmwuda, ọ ma hoo ne “ọmwa rhọkpa fuan, sokpan ọ hoo ne emwa hia fiwerriẹ hin orukhọ iran rre.”—2 Pit. 3:9.

7. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Jehova?

⁷ Emwi ne ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Jehova ọre wẹẹ, te ọ khẹke ne ima gha kọn ẹmwẹ taa, ma vbe gha roro emwi nẹ, ma kegha ruẹ. Deghẹ ima khian ru azẹ ne kpataki, ọ khẹke ne ima rhie ẹghẹ ya muẹn roro ẹsẹsẹmwẹse. Ma ghi vbe muẹn ye erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne ima ya ru emwi nọ khẹke. (Psm. 141:3) Ọ ma khẹke ne ima ya ohu ru emwi rhọkpa rhunmwuda, ohu i biẹ ọmọ esi. Emwa hia ni ya ohu ru emwi keghi gbe I ma rẹn vbe okiekie.—Itan 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) De ehe ne ima khian na miẹn igiemwi esi ọghe emwa ni sẹtin dia egbe iran? (b) Vbọzẹe ne Josẹf ma na de ye edanmwẹ ọghe ọvbokhan e Pọtifa? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

⁸ De igiemwi ọghe eguọmwadia e Jehova eso ni rhiẹre ma wẹẹ te ọ gele khẹke ne a gha dia egbe ọmwa? Iran wa bun. Ọkpa vbọ keghi re Josẹf ne ọvbi e Jekọb. E Josẹf keghi dia egbe ẹre vbe ọ rre owa e Pọtifa nọ ghaa re ọkaolotu ọghe emwa ne Fero ya khẹ egbe. Ne Josẹf na gha re “ọmọ ne ọ zọ ẹse, ne ọ vbe mose,” ọ keghi viẹn ye ọvbokhan e  Pọtifa aro. Ọ na gha hoo ne Josẹf gu irẹn ru emwi ọdọ vbe amwẹ. Vbọzẹe ne Josẹf ma na de ye edanmwẹ nii? Rhunmwuda, ọ muẹn roro evbọ gha kẹrikian deghẹ irẹn na yin uyinmwẹ vberriọ. Okhuo nii ghi sobọ yọre ukpọn, ọ na lẹfua. Ọ keghi kha wẹẹ: “Vbia ghi gu ru emwidan vberriọ hẹ, ne I ya fidọn ghe Osanobua?”—Gẹn. 39:6, 9; tie Itan 1:10.

9. Vbua khian ya sẹtin mu egbe khẹ edanmwẹ hẹ?

⁹ Vbe ima miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Josẹf? Te ọ khẹke ne ima mudia gbain deghẹ ima werriẹ aro daa edanmwẹ. Ma sẹtin vbe biegbe zẹ vbene Josẹf ruẹ re. Uyinmwẹ nọ ka gu emwa eso obọ ro keghi re esiga ne a si, ayọn ne a da gbe egbe, oregbe, ikpẹ ukhunmwu ni wegbe na loo kevbe alama oghẹ. Uhiẹn vbe iran dinmwiamẹ nẹ, te ọ ye gha lọghọ ne iran mu uyinmwẹ vberriọ fua fẹẹrẹ. U gha werriẹ aro daa edanmwẹ, muẹn roro ẹbe nu gha lae miẹn vbe odẹ ọghe orhiọn deghẹ u na rra uhi e Jehova. Hia ne u rẹn emwi eso nọ gha sẹtin danmwẹ ruẹ, ne u mieke na khẹ ye egbe ra ne u gbaengbe ne emwi vberriọ. (Psm. 26:4, 5; Itan 22:3) U gha werriẹ aro daa edanmwẹ nọ rhirhi gha khin, rinmwian e Jehova nọ rhie ẹwaẹn nuẹn, ne u sẹtin ya dia egbuẹ.

10, 11. (a) De edanmwẹ ne igbama nibun werriẹ aro daa vbe owebe? (b) De emwi nọ gha ru iyobọ ne igbama ya mudia gbain vbe edanmwẹ gha de rre?

¹⁰ Emwi nọ sunu dae Josẹf wa vbe sunu daa igbama nibun ni re Ivbiotu e Kristi vbe ẹdẹnẹrẹ. Gia guan kaẹn ọtẹn nokhuo Kim. Te ihua ẹre ne iran gba gha rre klasi wa gha ghẹẹ sẹrriọ wẹẹ, iran do yae gha rhuọ. E Kim i miẹn okha vberriọ taa rhunmwuda, ọ ma gha ghẹẹ. Ọ keghi kha wẹẹ, ne irẹn na lughaẹn, irẹn yevbe “ọmwa na yangbe, nẹi mwẹ nọ gu agbọn ye.” Iran gha ya aro ọzuọ ghee ẹre rhunmwuda ne ẹi na mwẹ egbakhian. Ọ keghi gbaengbe ne uyinmwẹ vberriọ rhunmwuda uyinmwẹ esankan keghi re edanmwẹ nọ wegbe vbe ẹghẹ igbama. (2 Tim. 2:22) Ẹghẹ hia ẹre ihua re vbe skul ya nọ rẹn deghẹ ọ rẹn okpia nẹ. Ọni keghi kie ẹkpotọ yọ ne ọ ya rhan otọ re evbọzẹe ne irẹn i na ghẹẹ. Igbama ni ma de ye edanmwẹ ọghe alama oghẹ keghi ya ẹko rhiẹnrhiẹn ima hia, erriọ iran wa vbe ye ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova.

¹¹ E Baibol vbe guan kaẹn emwa ni de ye edanmwẹ ọghe alama oghẹ rhunmwuda iran ma sẹtin dia egbe iran, ọ vbe yunu kaẹn ẹbe nọ kẹrikian. U gha werriẹ aro daa aro edanmwẹ ne Kim werriẹ aro daa, ọ khẹke ne u muẹn roro emwi nọ sunu daa igbama okpia ọkpa nẹi mwẹ ẹwaẹn ne ebe Itan uhunmwu ẹnrẹn 7 guan kaẹn. U vbe muẹn roro ozere ne Amnọn do kevbe ẹbe nọ kẹrikian. (2 Sam. 13:1, 2, 10-15, 28-32) Evbibiemọ gha sẹtin loo ako ọghe Baibol na guan kaẹn na vbe iruẹmwi ẹgbẹe, ya ru iyobọ ne ivbi iran, ne iran mieke na sẹtin ya ẹwaẹn gha dia egbe iran vbe iran gha werriẹ aro daa edanmwẹ ọghe alama oghẹ.

12. (a) Vbọzẹe ne Josẹf na dia egbe ẹre vbe etiọnrẹn rrie Igipt? (b) De ẹghẹ nọ khẹke ne ima ya gha dia egbe ima?

¹² Ọ mwẹ ẹghẹ ọvbehe ne Josẹf ya werriegbe rhie akpa ọghe a dia egbe ọmwa ma. Ne Josẹf mieke na rẹn deghẹ avbe etiẹn ọnrẹn fiwerriẹ nẹ, ọ ma gi iran rẹn ighẹ irẹn ọre Josẹf vbe iran rre do dẹẹ evbare vbe Igipt. Vbe ọ ma ghi sẹtin gbe ibiẹ rrie, ọ na fẹko khian ghee ẹkhokho ya viẹ egbe ẹre rua. (Gẹn. 43:30, 31; 45:⁠1) Deghẹ ọtẹn vbe iko na ru ẹmwi nọ sọnnọ ruẹ, u gha vbe sẹtin  dia egbuẹ, adeghẹ u ya egbe tae Josẹf. (Itan 16:32; 17:27) Deghẹ ọ mwẹ emwa eso vbuwe ẹgbẹe ruẹ ne a kan fua vbe iko, te ọ khẹke ne u dia egbuẹ ne u ghẹ mieke na gu iran gha mu obọ. Ọna i wa re emwi nọ khuẹrhẹ, sokpan ma gha sẹtin ru vberriọ deghẹ ima yerre wẹẹ e Jehova ẹre ima ya egbe ta kevbe wẹẹ, adia ọghẹe ẹre ima lele.

13. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Devid?

¹³ Ọba e Devid wa vbe rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaan a dia egbe ọmwa. Vbe Sọl vbe Shimei ru emwi nọ sọnnọ e Devid, ọ ma loo ẹkpotọ nọ kiere ya gbe Sọl rua, ra nọ ye asẹ nọ mwẹ zẹvbe nọ khaevbisẹ ya guọghọ e Shimei. (1 Sam. 26:9-11; 2 Sam. 16:5-10) Ọni ma rhiema wẹẹ ẹghẹ hia ẹre Devid ya sẹtin gha dia egbe ẹre. Ma rẹn okha ọghe Devid vbe Bath-Sheba kevbe ohu ọhanabe nọ te muẹn vbe Nebal ne ẹwobi ru emwi nọ sọnnọ rẹn. (1 Sam. 25:10-13; 2 Sam. 11:2-4) Ọrheyerriọ, ma gha miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi e Devid. Okaro, ọ wa khẹke ne ediọn gha dia egbe iran ne iran ghẹ ya loo asẹ ne iran mwẹ ghee ihan. Nogieva, ọ ma khẹke ne ima gha mwẹ ekhọe ọghe vbọghiyekede wẹẹ ima i ghi sẹtin de fi edanmwẹ.—1 Kọr. 10:12.

14. De emwi nọ sunu daa ọtẹn nokpia ọkpa? Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima hia gha dia egbe ima vbe emwi vberriọ gha sunu daa ima?

¹⁴ De emwi ne u gha ru ne u mieke na gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne u ya dia egbuẹ? Gia ziro yan emwi nọ sunu daa e Luigi. Okpia ọkpa keghi ya imọto su imọto e Luigi vbe iyeke. Agharhemiẹn wẹẹ okpia nii ẹre ọ rriabe, ọ na gha rhovbiẹ Luigi, te ọ khian ghi te guẹ gbinna. E Luigi na ghi na erhunmwu ne Jehova ru iyobọ ne irẹn ya sẹtin gbe ibiẹ rrie. Ọ na te gha tama okpia nọkẹre nọ mu yotọ, sokpan ọ ma họn. Vbe okpia nii ye go, e Luigi keghi gbẹnnẹ emwi eso vbe egbe imọto ọghe ne okpia nọ dekaan e kọmpini nọ gbaroghe imọto ẹre. (insurance company) Uzọla ọkpa ghi gberra nẹ, e Luigi ghi sẹ owa okhuo ọkpa nọ rhie ebe na vbe ikporhu, ọ na do rẹn wẹẹ, arowa okhuo na, ẹre ọ su irẹn imọto. Egbe na wọọ okpia nii, ọ na suẹn gha rinmwian. Ọ na ghi wẹẹ irẹn gha dọlọ imọto e Luigi yi. Okpia na keghi deba ọvbokhan rẹn gha ruẹ e Baibol, ọ na vbe gha gbọyẹmwẹ ye emwi nọ ruẹ. U miẹn emwi nọ gha te sunu akpawẹ ọtẹn nokpia na ma gbe ibiẹ rrie! Ọ gele wa khẹke ne ima gha dia egbe ima.—Tie 2 Kọrinti 6:3, 4.

15, 16. De vbene Baibol na tie ne egbe ọmwa gha ya ru iyobọ nuẹn kevbe ẹgbẹe ruẹ ya gha mu egbe ye ọghọ?

¹⁵ Ma gha sẹtin gha dia egbe ima deghẹ ima gbarokotọ tie Baibol vbe ẹghẹ hia. E Jehova keghi tama e Jọsua wẹẹ: “U ghi miẹn wẹẹ, a tie ebe uhi nii vbe uwu ugamwẹ uwa vbe ẹghẹ hia. U ghi gha ruẹ ọre asọn kevbe avan, ne u vbe miẹn wẹẹ u ya emwi ne a gbẹnnẹ yọ hia ru emwi. Ẹghẹ nii, agbọn gha ma ruẹn, u ghi vbe ru ne a gbaan.” (Jọs. 1:8) De vbene Baibol na tie ne egbe ọmwa ya ru iyobọ ne ima ya gha dia egbe ima?

¹⁶ Ze vbene ima ruẹ ọre dee sin, ma bẹghe ẹre wẹẹ, emwi nọ maan ẹre a lae miẹn deghẹ ima sẹtin dia egbe ima, erriọ ẹbe vbe ya kẹrikian deghẹ ima ma sẹtin dia egbe ima. Te Jehova hoo ne ima ya igiemwi ughughan na wan ne egbe ima, ẹre ọ zẹe ne a na gbẹnnẹ ọnrẹn yotọ. (Rom. 15:4) Te ọ khẹke ne ima gha tie avbe okha na, ma vbe gha ru erria yan rẹn. Hia ne u rẹn odẹ ne ọ gha ya ru iyobọ ne ẹgbẹe ruẹ. Rinmwian e Jehova  nọ ru iyobọ nuẹn ya rhie emwi ne u ruẹ vbe Baibol ye uyinmwẹ. Gi e Jehova rẹn ako ne u na vburriẹ, u muẹn ye erhunmwu, u vbe zowẹ lele erhunmwu ne u na. (Jems 1:5) U ghaa ru ezanzan vbe ebe ọghomwa, u gha miẹn adia eso ni gha vbe ru iyobọ nuẹn.

17. De iyobọ ne evbibiemọ gha sẹtin ru ne ivbi iran, ne iran mieke na sẹtin gha dia egbe iran?

¹⁷ De iyobọ ne evbibiemọ gha sẹtin ru ne ivbi iran, ne iran mieke na sẹtin gha dia egbe iran? Evbibiemọ rẹnrẹn wẹẹ akpa na i re na biẹ ọmwa biẹ, ọna ẹre ọ zẹe ne ọ na khẹke ne iran rhie igiemwi esi yotọ ne ivbi iran. (Ẹfis. 6:⁠4) Deghẹ ivbi uwa i mu egbe ye ọghọ, inọta nọ khẹke ne evbibiemọ nọ egbe iran ọre wẹẹ, de igiemwi ne imẹ rhie yotọ? Odẹ eso ne evbibiemọ ya rhie igiemwi esi yotọ ọre ikporhu kevbe iko ne a yo vbe ẹghẹ hia, kẹ kevbe iruẹmwi ẹgbẹe ne a ru. Ẹi re emwi hia ne ivbuẹ nọ rẹn ẹre u khian gha kue yi. Erriọ e Jehova vbe ruẹ vbe egbe Adam vbe Ivi. Ọ mwẹ emwi eso nọ wẹẹ ne iran ghẹ ru, ne iran mieke na rẹn wẹẹ, ọ mwẹ ehe nọ khẹke ne iran khian sẹ vbuwe ogba nii. Erriọ adia kevbe igiemwi esi ọghe evbibiemọ ya ru iyobọ ne emọ ya gha dia egbe iran. Usun emwi nọ ghi maan sẹ ne u gha sẹtin maa ivbuẹ re ọre ne a gha gbe uhunmwu kotọ ne ọdakha ọghe Osanobua kevbe ne a gha lele adia ọghẹe.—Tie Itan 1:5, 7, 8. 

18. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha ya ẹwaẹn zẹ ọse?

¹⁸ Adeghẹ evbibiemọ ma khin ra igbama, te ọ khẹke ne ima gha ya ẹwaẹn zẹ ọse. Gha gu emwa ni hoẹmwẹ e Jehova ru ọse rhunmwuda iran gha ru iyobọ nuẹn ne u ya gha khu emwi orhiọn khian, ne u ghẹ de fi edanmwẹ. (Itan 13:20) Igiemwi esi ọghe emwa ni deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn gha ru iyobọ nuẹn ya gha dia egbuẹ rhunmwuda, a gha lele adia, a ghi dia. Erriọ igiemwi esi ọghuẹ gha vbe ya ru iyobọ ne avbe ọse ruẹ. Ma gha sẹtin gha dia egbe ima, Osanobua gha rhan obọ miẹn ima yi, ma gha mwẹ agbẹnkunsotọ zẹ vbene ima ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe vbe odẹ oghe orhiọn.