1. De vbene Jehova ya rhie egbe ẹre ma e Mosis hẹ? Vbọzẹe ne odẹ ne ọ ya gie egbe ẹre ma e Mosis na ru ekpataki?

Ọ MWẸ ẹghẹ ne Jehova ya rhie egbe ma e Mosis. Osanobua keghi taa eni irẹn ma e Mosis kevbe akpa eso ni irẹn mwẹ. Akpa eva ne Jehova ka yunu kaẹn ọre itohan kevbe agiẹngiẹn. (Tie Ẹksodọs 34:5-7.) E Jehova ma nianiaẹn ma e Mosis vbene irẹn mwẹ ẹwaẹn kevbe ẹtin sẹ hẹ. Te Mosis ghaa hoo nọ rẹn deghẹ Jehova gha ye irẹn obọ. Ọna ẹre ọ zẹe ne Jehova na gi e Mosis rẹn akpa eso ne irẹn mwẹ nọ gha ya e Mosis gha mwẹ ilẹkẹtin nẹi beghe wẹẹ Osanobua mu egbe nọ ya ru iyobọ ne eguọmwadia ẹre. (Ẹks. 33:13) Ọ keghi ya ima sọyẹnmwẹ ne ima na rẹn wẹẹ e Jehova mwẹ ekhoẹ agiẹngiẹn daa ima vbe ẹghẹ hia. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan akpa na ighẹ agiẹngiẹn, nọ re itohan na mwẹ daa emwa ọvbehe ni rre uwu ibavbaro kevbe a hoo na ya ru iyobọ nọ khẹke ne iran.

2, 3. (a) Vbọ rhiẹre ma wẹẹ akpa na biẹ ọmwa biẹ ẹre agiẹngiẹn khin? (b) Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima ruẹ sayọ vbekpae agiẹngiẹn?

² Osanobua keghi yi emwa nagbọn ne iran gha yevbe irẹn. Te Osanobua vuọn ne agiẹngiẹn, ọna ẹre ọ zẹe ne emwa nagbọn na mwẹ ekhọe agiẹngiẹn uhiẹn ya sẹ egbe emwa ni ma rẹn Osa. (Gẹn. 1:27) Okha nibun wa rre Baibol ọghe emwa ni rhie akpa na ma. U gha yerre vbe ikhuo eva ni re igbiragia ghaa muan ẹmwẹ ba ẹmwẹ  ọmọ. E Solomọn ghi wẹẹ ne a fian ọmọ nii ye ihe eva, ekhọe okhuo nọ yan ọmọ keghi vuọn ne agiẹngiẹn ovbi ẹre. Ọ keghi zẹ emwi ru. Ọ na wẹẹ ne a gha ya fian ọmọ nii ye ihe eva, ne a wa mu ne okhuo nọkẹre. (1 Ọba 3:​23-27) U gha vbe yerre ovbi e Fero ne okhuo, nọ zẹe ighẹ e Mosis ma wu zẹvbe ọmọ obọ. Ọ wa rẹn wẹẹ erhae yi uhi, ne a gha gbele ivbi Hibru nikpia rua, sokpan ọ ma ru vberriọ. Vbe ọ miẹn Mosis, “ohan rẹn keghi to ẹre,” ọ na ghi muẹn ye ọmọ biẹ.—Ẹks. 2:5, 6.

³ Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima ruẹ sayọ vbekpae agiẹngiẹn? Rhunmwuda, e Jehova hoo ne ima ya egbe ta irẹn. (Ẹfis. 5:1) Te Jehova yi ẹre ye uwu ima ighẹ ekhọe ne a ya mwẹ ẹnina sokpan, rhunmwuda orukhọ ne ima re vbe ukhu vbe obọ Adam, ma keghi muẹn ọghe enegbe ima ye okaro. Ọna ẹre ọ zẹe ne iyobọ na ru ne emwa ọvbehe na lọghọ ugbẹnso. De emwi nọ gha ya ima gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe? Okaro, ru ezanzan ye odẹ ne Jehova he ya rhie akpa na ma. Nogieva, ru erria yan vbene u gha ya sẹtin ya egbe ta Osanobua hẹ kevbe ere ne u gha lae miẹn.

4. (a) Vbọzẹe ne Jehova na gie odibo eva gha rrie Sodọm? (b) Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Lọt?

⁴ Ako nibun vbe Baibol guan kaẹn vbene Jehova ya rhie akpa na ma hẹ. Muẹn roro vbene Jehova ya ru iyobọ ne Lọt hẹ. Ne Lọt na gha re ọmwa imudiaẹse, uyinmwẹ alama ne iran ghaa yin vbe Sodọm kevbe Gomorra ke “gha kpokpo ẹre.” Osanobua na ghi yan rẹn wẹẹ irẹn gha guọghọ emwa dan nii. (2 Pit. 2:7, 8) Ọ keghi gie odibo eva bu e Lọt ya tama rẹn nọ zẹgiẹ kpa hin ẹvbo nii rre. “E Lọt keghi gha si uhe. Sokpan e Nọyaẹnmwa tohan rẹn, emwa nii keghi rhie ẹre obọ kevbe amwẹ ọnrẹn kevbe ivbi ẹre nikhuo eva, iran keghi hẹ iran ladian vbe ẹvbo nii, iran na sẹ iran rae ye evba.” (Gẹn. 19:16) Okha na ma rhiẹre ma wẹẹ e Jehova rẹn ọlọghọmwa ne eguọmwadia ẹre zẹdia werriẹ aro daa ra?—Aiz. 63:7-9; Jems 5:11; 2 Pit. 2:9.

5. De ibude ne ima miẹn vbe ebe 1 Jọn 3:17 vbe nọ dekaan agiẹngiẹn na mwẹ daa emwa ọvbehe?

⁵ E Jehova maa eguọmwadia ọghẹe ne iran gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe rhunmwuda irẹn tobọ irẹn mwẹ ekhọe agiẹngiẹn. Gia guan kaẹn uhi ọkpa ne Jehova yi ne Ivbi Izrẹl. Ọ keghi wẹẹ ne iran rhọkpa ghẹ mu ọmwa ẹwu ye osa nọ mwẹ. (Tie Ẹksodọs 22:26, 27.) Deghẹ uhi vberriọ ma gha rrọọ, ivbiogue i ghẹ te gha miẹn ẹwu yọ, rhunmwuda emwa eso ni mwẹ ekhọe nọ wegbe ne iran mọmọ igho vbe obọ re. Sokpan e Jehova keghi gi emwa ọghẹe rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne iran gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn. Ima ma miẹn emwi ruẹ vbe ilele ọghe uhi na? Emwi ne ima miẹn ruẹ vbọ ọre wẹẹ, ma i khian kue ne ọtẹn ima wu ye uwu oni. Ọni rhiema wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima yangbe ọtẹn ima nọ susẹ vbene ima na mwẹ emwi ne ima gha ya ru iyobọ nẹẹn.—Kọl. 3:12; Jems 2:15, 16; tie 1 Jọn 3:17.

6. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne Jehova ya mwẹ agiẹngiẹn daa Ivbi Izrẹl ni sọtẹ daa re?

⁶ Te Jehova ye gha mwẹ agiẹngiẹn daa emwa rẹn ne Ivbi Izrẹl uhiẹn vbe iran sọtẹ daa re. E Baibol keghi kha wẹẹ: ‘E Nọyaẹnmwa ne Osanobua avbe erha iran odede kegha gie avbe akhasẹ rre ne ọ do gha bu iran ude, rhunmwuda, irẹn ghaa mwẹ agiẹngiẹn daa iran kevbe Ogua Ọsa ọghẹe.’ (2 Krọ. 36:15) Ẹi re erriọ vbe khẹke ne ima gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn daa emwa nẹi ga e Jehova, ni gha sẹtin roiro fi uyinmwẹ werriẹ do gha gae? E Jehova ma hoo ne ọmwa rhọkpa fuan. (2 Pita. 3:9) Nọnaghiyerriọ, a te miẹn wẹẹ Osanobua do guọghọ emwa dan, te ọ khẹke ne ima ye gha kporhu, ne emwa ni ma he fiwerriẹ mieke na fiwerriẹ.

7, 8. De emwi nọ sunu nọ ya ẹgbẹe ọkpa yayi wẹẹ e Jehova mwẹ agiẹngiẹn daa iran?

 ⁷ Emwi ẹwaẹn nibun rrọọ ni rhiẹre ma wẹẹ Osanobua mwẹ ekhọe agiẹngiẹn daa eguọmwadia ẹre. Gia ziro yan emwi nọ sunu daa ẹgbẹe ọvbokhan okpia ọkpa na tie ẹre Milan nọ rre ukpo 12. Vbe odẹ ukpo 1990 ya muẹn 1995, okhọn kegha rre uwu ẹkpo emwa ni zẹ urhuẹvbo ughughan vbe Bosnia. Iran na wa gha gbele egbua. Vbuwe ẹghẹ na ẹre ẹgbẹe Milan kevbe avbe Osẹe Jehova ọvbehe ya ke Bosnia gha rrie asikoko ne evbibiẹ Milan khian na dinmwiamẹ vbe Serbia. Iran ghi sẹ eke ne Bosnia vbe Serbia na gba miẹn uwu, avbe ivbiyokuo ni khẹ odẹ vba na wẹẹ ne ẹgbẹe Milan tuorre vbe imọto rhunmwuda ne iran na zẹ urhuẹvbo ọvbehe. Iran na wẹẹ ne Avbe Osẹe Jehova nikẹre gberra. Vbe ọ ghi rre ikpẹdẹ eva, ovbiyokuo nọ daa iran yi na tie ọkaokuo ọghe iran vbe efoni, ne ọ nọ rẹn vbene irẹn gha ru ẹgbẹe Milan hẹ. Ọkaokuo keghi kha wẹẹ: “Ya osisi gbele iran rua!” Etẹn ima wa họn emwi ne ọkaokuo khare rhunmwuda odaro iran ẹre ovbiyokuo na tie ẹre vbe efoni.

⁸ Ovbiyokuo na ghi tama enikẹre emwi ne enọwanrẹn iran khare, ikpia eva keghi bu ẹgbẹe Milan gha dee. Ikpia eva na keghi fẹko tama iran wẹẹ Osẹe Jehova ẹre iran vbe khin kevbe wẹẹ, etẹn nikẹre tama iran emwi nọ sunu. Etẹn nikpia na keghi tama e Milan kevbe otiọnrẹn nokpia wẹẹ ne iran do la imọto iran rhunmwuda ivbiyokuo nii i kpopkpo ibiẹka. Iran na vbe tama evbibiẹ Milan ne iran la odẹ abọtọ do vba iran vbe obọ nọkpa. Ọna keghi wa kpa e Milan odin. Ọ ma ghi rẹn nọ gha ghi ru vbọ, deghẹ ọ gha viẹ o ra nọ gha giẹ. Evbibiẹ ọre keghi nọ ẹtẹn nikpia nii wẹẹ: “U te wẹẹ iran gha kue ne ima kpa vberriọ?” Sokpan iran keghi ru vbene etẹn na khare. Iran ghi khian, ọ na yevbe ne ivbiyokuo nii ma zẹdẹ bẹghe iran. Erriọ iran ya fian uwu nii rra ya vba ivbi iran vbe obọ nọkpa. Iran na ghi gha rrie asikoko. Ọ keghi wa vẹẹ ne iran rẹn wẹẹ, e Jehova họn erhunmwu iran. E Baibol gima rẹn wẹẹ, ẹi re ẹghẹ hia e Jehova ya gbogba gae emwa rẹn vbe odẹ ọghe ọyunnuan vbenian. (Iwinna 7:​58-60) E Milan keghi kha wẹẹ, “E Jehova ẹre ọ ya avbe odibo ọghẹe rhu ivbiyokuo nii aro ne iran ghẹ bẹghe ima.”—Psm. 97:10.

9. De obọ ne Jesu ya mu okhọngborrie emwa ni ghaa lelẹe khian? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

⁹ Ma gha vbe miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe Jesu. Ọ ghi bẹghe okhọngborrie emwa vbe asẹ ọkpa vbe ọ kporhu khian, ọ keghi tohan iran rhunmwuda, te “ehia wa khọn yo khọn rre zẹ vbe ohuan ne ẹi mwẹ nọ suẹe.” Vbọ ghi ru? “Ọ kevbe suẹn gha ma iran emwi nibun.” (Mat. 9:36; Tie Mak 6:34.) Te Jesu wa lughaẹn ne avbe Farisi ni ghaa ya obọ dan mu ivbi ogue. (Mat. 12:9-14; 23:4; Jọn 7:49) Ẹre te ọ vbe khẹke ne ima ya egbe tae Jesu vbe odẹ ne ọ ya ru iyobọ ne emwa ne ohanmwẹ gbe vbe odẹ ọghe orhiọn?

10, 11. Ẹghẹ hia ẹre ọ khẹke ne ima ya gha mwẹ agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe ra? Rhan otọre.

¹⁰ Ọna ma rhiema wẹẹ, ẹghẹ hia ẹre ọ ya khẹke ne ima gha rhie agiẹngiẹn ma. Zẹ vbene ima nanaẹn de sin, ma bẹghe ẹre wẹẹ, odẹ nọ khẹke ẹre Osanobua ya rhie agiẹngiẹn ma. Vbe okuo ne Ọba e Sọl gu Ivbi Amalẹk khọn, ọ keghi mwẹ itohan ghee Agag ne oghian emwa Osanobua, ọ na vbe viọ emwi irri ni ghi maan sẹ gha die otọ Izrẹl. Ọna ma ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova rhunmwuda ọ tama e Sọl nọ gbe Agag rua, nọ vbe guọghọ emwi irri hia ne iran mwẹ. Rhunmwuda ọni, e Jehova keghi hẹe zẹvbe ọba ọghe Izrẹl. (1 Sam. 15:3, 9, 15) E Jehova ọkpa ọre Osa nẹi bu eku. Ọ rẹn emwi nọ rre emwa nagbọn ekhọe, ọ vbe rẹn ẹghẹ nọ khẹke nọ ya mwẹ agiẹngiẹn daa ọmwa ke ọmwa. (Eve. 2:17; Ezik. 5:11) Ẹghẹ dee  ne Jehova khian ya buohiẹn emwa hia ni he ẹmwẹ yọ re obọ. (2 Tẹs. 1:6-10) Ẹi zẹdẹ ẹghẹ nii ọ khian ya do gha mwẹ agiẹngiẹn daa emwa ni zẹ utun vbe ehọ sokpan, e Jehova gha guọghọ emwa dan, te ọ rhiẹre ma wẹẹ, irẹn mwẹ agiẹngiẹn daa emwa imudiaẹse ne irẹn khian miẹn fan.

¹¹ Vbene ẹmwata, Osanobua ẹre ọ mwẹ asẹ ne a ya miẹn emwa fan kevbe ne a ya buohiẹn uwu gbe emwa, ọni i zẹdẹ iwinna ima. Iwinna nọ bi ye ima izabọ nia ọre ne ima ru iyobọ ne emwa vbene ẹtin ima sẹ. De odẹ eso nọ khẹke ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima mwẹ agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe? Gima ziro yan eso.

12. De vbene ima gha ya rhiẹre ma wẹẹ ima mwẹ agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe?

¹² Gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe. Zẹvbe emwa ni ya egbe tae Jesu, te ọ khẹke ne ima gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn daa ogieva ima kevbe etẹn ne a gba ga. (Jọn 13:34, 35; 1 Pit. 3:8) Emwi ọvbehe ne a ya agiẹngiẹn kha ọre na “gu emwa ọvbehe ya egbe miẹn oya.” Ọmwa nọ mwẹ agiẹngiẹn keghi mwẹ aguakpa nọ ya ru iyobọ ne emwa ni rre ibavbaro. Nọnaghiyerriọ, loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe. Vbe igiemwi, ma sẹtin gu emwa ru iwinna eso vbe owa iran, ma sẹtin vbe gu iran ya dẹ emwi vbe ẹki.—Mat. 7:12.

13. De akpa ne emwa ọghe Osanobua rhiema vbe odekun ẹrhia gha sunu?

¹³ Gha mwẹ obọ vbe iyobọ na ru ne emwa ni miẹn odekun ẹrhia. Agiẹngiẹn ẹre ọ gu ima kpa ya ru iyobọ ne emwa ne odekun ẹrhia sunu daa. Te a wa rẹn Avbe Osẹe Jehova zẹvbe emwa ni ru iyobọ ne emwa vbe egbe ẹghẹ vbenian. (1 Pit. 2:17) Ukpo 2011, igbohiotọ kevbe odekun ẹrhia na tie ẹre tsunami keghi sunu vbe ako ne ọtẹn nokhuo ọkpa ghaa ye vbe Japan. Ọ keghi kha wẹẹ, “orhiọn keghi la mwẹ iwu” rhunmwuda iyobọ ne etẹn ni rre Japan kevbe ni ke ẹvbo ọvbehe rre do ru ne iran. Owa hia ni guọghọe, etẹn keghi dọlọ ehia yi. Ọtẹn nokhuo na, keghi vbe kha wẹẹ, “Emwi nọ sunu na, ẹre ọ ya mwẹ gele rẹn wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima. Erriọ etẹn ima hia vbe hoẹmwẹ ima, kevbe wẹẹ, etẹn nibun vbe uhunmwu otagbọn hia wa mu ẹmwẹ ima ye erhunmwu.”

14. De vbene u gha ya sẹtin ru iyobọ ne emwa ni khuọnmwi kevbe ni khian ọmaẹn nẹ?

 ¹⁴ Gha ru iyobọ ne emwa ni khuọnmwi kevbe emwa ni khian ọmaẹn nẹ. Ma gha bẹghe emwa ni khuọnmwi ra emwa ni khian ọmaẹn nẹ, ekhọe agiẹngiẹn ẹre ọ gu ima kpa ya ru iyobọ ne iran. Ọna ẹre ọ zẹe ne ima na na erhunmwu ne Arriọba Osanobua rre do sọfurre ye avbe ọlọghọmwa na. Sokpan vbene Arriọba Osanobua te rre, te ọ khẹke ne ima gha ru iyobọ ne emwa ni rre uwu ọlọghọmwa. Ọgbenbe ọkpa ne iyẹe khuọnmwi emianmwẹ na tie ẹre Alzheimer keghi kha wẹẹ, ọ mwẹ ẹdẹ ọkpa, ne iye irẹn kpa bi egbe. Ọ ghi hoo nọ khiẹn ukpọn nọ kpa yi, ọmwa keghi sobọ vbe ẹkhu. Avbe Osẹe Jehova eva ni guẹ ruẹ Baibol vbe owa, ẹre ghaa nọ. Etẹn nikhuo eva na, keghi nọ deghẹ ọ mwẹ emwi ne iran gha gu ẹre ru. Okhuo ne egbe ma rhan keghi wẹẹ: “Ẹẹn, sokpan emwi nọ sọnọ ẹre nọ.” Iran keghi guẹ họ ne ukpon nọ kpa yi. Iyeke ọni, iran na gbe eti nẹẹn, iran na vbe guẹ tota kherhe iran ke kpa. Ẹko keghi wa kakabọ rhiẹnrhiẹn ovbiẹre ne ọ gbẹn ebe. Ẹre ọ na kha wẹẹ: “I kpọnmwẹ Avbe Osẹe Jehova, iran maan gbe, iran wa rhie emwi ne iran maa emwa re ye uyinmwẹ.” Ekhọe agiẹngiẹn ne u mwẹ daa emwa ni khuọnmwi kevbe avbe ọmaẹn, gua ruẹ kpa ya ru iyobọ nọ khẹke ne iran ra?—Fil. 2:3, 4.

15. De vbene ikporhu iyẹn nọ maan ne ima kpee ya ru iyobọ ne emwa hẹ?

¹⁵ Gha ru iyobọ ne emwa vbe odẹ ọghe orhiọn. Osi kevbe ọlọghọmwa ne emwa werriẹ aro daa ẹre ọ gu ima kpa ya ru iyobọ ne iran vbe odẹ ọghe orhiọn. Odẹ nọ ghi maan sẹ ne ima ya ru iyobọ vbenian ọre ne ima gha maan iran emwi vbekpae Jehova kevbe emwi ne arriọba ọghẹe khian ru ne emwa nagbọn. Odẹ ọvbehe ne ima vbe ya ru iyobọ ne iran ọre ne ima gi iran rẹn afiangbe ne iran gha miẹn vbe iran ghaa lele ilele ọghe Osanobua. (Aiz. 48:17, 18) Ikporhu iyẹn nọ maan keghi re odẹ ne kpataki ne a ya rhie uyi ne Jehova kevbe ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ma mwẹ agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe. Nọnaghiyerriọ, u gha sẹtin ru sayọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ra?—1 Tim. 2:3, 4.

16. De ere ne a miẹn deghẹ ima mwẹ ekhọe agiẹngiẹn?

¹⁶ Avbe ọbo ebo ni ruẹ ọre dinmwi vbene ẹrherhe ya winna hẹ keghi kha wẹẹ, orhiọn ọmwa nọ mwẹ agiẹngiẹn keghi sotọ rhunmwuda ọni, ẹi rherhe khuọnmwi, erriọ vbe ya gu emwa rrọọ vbuwe ọfunmwegbe. U ghaa ru iyobọ ne emwa ọvbehe, ọyẹnmwẹ gha sẹ ruẹ, u i si osi gbe, u do gha mwẹ ọse nibun, iziro dan i vbe la ruẹ ekhọe. Vbene ẹmwata, ẹi re ere ne kherhe u khian miẹn deghẹ u mwẹ agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe. (Ẹfis. 4:31, 32) Deghẹ ahọemwọmwa ẹre ọ gu ima kpa ya ru iyobọ ne emwa ọvbehe, ọ gha ya ima gha mwẹ ekhọe ọguọmwaziro nọ hianrẹn, rhunmwuda ne ima na rẹn wẹẹ adia ọghe Jehova ẹre ima lele. Egbe uyinmwẹ vbenian keghi ya ima khian evbibiemọ ni mwẹ ahọemwọmwa daa ivbi iran, ọdọ vbe amwẹ ni hoẹmwẹ egbe kẹ kevbe ọse ọghe ẹmwata. Emwa ni rherhe ru iyobọ ne emwa ọvbehe vbe rherhe miẹn iyobọ vbe iran ghaa rre uwu ọlọghọmwa.—Tie Matiu 5:7; Luk 6:38.

17. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne u gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn?

¹⁷ Evbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha mwẹ ekhọe agiẹngiẹn i re rhunmwuda ere ne ima miẹn vbọ, sokpan ne ima sẹtin gha rhie uyi ne Jehova nọ re ẹzi ọghe ahoẹmwọmwa kevbe agiẹngiẹn. (Itan 14:31) E Jehova rhie igiemwi nọ gbae yotọ ne ima. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima gha ya egbe ta e Jehova, ne ima mieke na sẹtin gha gu etẹn ima kevbe emwa ọvbehe loo vbuwe ọfunmwegbe.—Gal. 6:10; 1 Jọn 4:16.