1, 2. (a)De iwinna nọ hiunsi ne a waa e Solomọn re? (b) Vbozẹe ne Devid na ka gha si osi deghẹ e Solomọn gha sẹtin musọe?

E JEHOVA keghi rhie adia ne Solomọn nọ bọ owa nọ ghi hiunsi sẹ ke ne a ya bu agbọn tu agbọn gha dee. Ọ kegha re Ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm. Owa nii kegha re “ne ọ mose kevbe ne ọ titi gba otọ agbọn hia.” Nọ ghi sẹ ehia ọre wẹẹ, “Ọgua Osa e Nọyaẹnmwa ne Osanobua” ẹre a ghaa tie ẹre. Ọna ọre iwinna ne Jehova waa e Solomọn re.—1 Krọ. 22:1, 5, 9-11.

² Ọba e Devid kegha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ Osanobua gha ru iyobọ ne Solomọn, agharhemiẹn wẹẹ “ọ ma he rẹn ẹmwi rhọkpa.” Ohan gha ghi gi ẹre mu uhunmmwu daa iwinna ibowa nii? Ra ẹi khian sẹtin musọe rhunmwuda ne ọ na re igbama kevbe ne ọ ma na he rẹn emwi rhọkpa? Ne Solomọn mieke na sẹtin musọe vbe iwinna na waa re, te ọ khẹke ne ọ gha mwẹ udinmwẹ.

3. Vbọ ye Solomọn khian ọmwa nọ din?

³ Obọ erhae ighẹ Devid ẹre Solomọn na miẹn udinmwẹ. Vbe Devid rre igbama, ọ keghi gbele avbe aranmwẹ ni khọ ni te do mu ohuan erhae nọ gbaroghe. (1 Sam. 17:34, 35) Ọ keghi vbe rhie udinmwẹ ma vbe ọ werriẹ aro daa e Golaiat ne arhuanran. Lekpae  iyobọ e Jehova, e Devid keghi ya ikpokuta kẹkan gbe Golaiat rua.—1 Sam. 17:45, 49, 50.

4. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne Solomọn gha re ọmwa nọ din?

⁴ Ẹi khabe ne Devid na rhie igiọdu ne Solomọn nọ gha mwẹ udinmwẹ nọ mieke na sẹtin bọ Ọgua Osa. (Tie 1 Krọnikol 28:20.) Deghẹ e Solomọn ma din, ohan ghẹ gi ẹre mu uhunmwu daa iwinna na waa re. Ọnii ẹre ọ gha te khọ sẹ wẹẹ ọ suẹn ọnrẹn, sokpan ọ ma ghi musọe.

5. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha mwẹ udinmwẹ?

⁵ Zẹ vbene a ghee Solomọn, ma vbe gualọ iyobọ ọghe Jehova ne ima mieke na sẹtin ru iwinna nọ vbe waa ima re. Nia, ma gha ziro yan igiemwi ọghe emwa ni rhie udinmwẹ ma vbe ẹghẹ nẹdẹ. Ọna gha ya ima rẹn asefẹn eso nọ khẹke ne ima na rhie udinmwẹ ma, ne ima sẹtin musọe vbe iwinna ọghomwa.

6. Vbua miẹn ruẹ vbe udinmwẹ ne Josẹf rhiema?

⁶ E Josẹf keghi rhie udinmwẹ ma vbe ọvbokhan e Pọtifa wẹẹ nọ gu irẹn ru emwi ọdọ vbe amwẹ. E Josẹf rẹnrẹn wẹẹ aro i khian gbannọ irẹn deghẹ irẹn ma na kue yọ. Ọrheyerriọ, ọ keghi rhie udinmwẹ ma, ọ ma kue ye okhuo ni re.—Gẹn. 39:10, 12.

7. De vbene Rehab ya rhie udinmwẹ ma hẹ? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

⁷ E Rehab wa vbe rhie udinmwẹ ma. Vbe Ivbi Izrẹl eva rre do ba e Jẹriko ghee, a wẹẹ e Rehab ma din, ẹi ghẹ viọ iran la owa. Rhunmwuda ne ọ na muẹtinyan e Jehova, ọ keghi ya udinmwẹ viọ iran lẹre, ọ na vbe ru iyobọ ne iran ne obọ ghẹ vba iran. (Jọs. 2:4, 5, 9, 12-16) E Rehab keghi yayi wẹẹ, e Jehova ọre Osa ọghe ẹmwata kevbe wẹẹ, ọ gha mu otọ e Jẹriko ne Ivbi Izrẹl. Ọ ma gi orhirhi ọghe ọba e Jẹriko kevbe ivbiyokuo ẹre gbe ku ọre. Nọghayayerriọ, ọ na rhie udinmwẹ ma, nọ ghi zẹe wẹẹ irẹn vbe ẹgbẹe ọre miẹnfan vbe okiekie.—Jọs. 6:22, 23.

8. De vbene udinmwẹ ne Jesu rhiema ya ru iyobọ ne avbe ukọ re hẹ?

⁸ Avbe ukọ ọghe Jesu rhie igiemwi esi yotọ vbe nọ dekaan udinmwẹ. Iran bẹghe vbene Jesu ya rhie udinmwẹ ma hẹ. (Mat. 8:​28-32; Jọn 2:13-17; 18:3-5) Ọna ẹre ọ ya iran gha mwẹ udinmwẹ. Avbe Sadusi ghi ya obọ sekhae ne iran ne iran ghẹ ghi kporhu, iran na ye gha kporhu vbekpae Jesu.—Iwinna 5:17, 18, 27-29.

9. De ọmwa nọ re ẹzi ọghe udinmwẹ zẹ vbene ebe 2 Timoti 1:7 khare?

⁹ E Josẹf, e Rehab, Jesu kevbe avbe ukọ re keghi rhie udinmwẹ ma. Ọna ẹre ọ ghi gua iran kpa ya winna iwinna ne a waa iran re. Iran ma hẹnhẹn egbe yan egbe iran. E Jehova ẹre iran ya egbe kọ. Te ọ vbe khẹke ne ima gha re emwa ni din rhunmwuda, ọlọghọmwa eso ne ima werriẹ aro daa gualọ udinmwẹ. Nọnaghiyerriọ, e Jehova ẹre ọ khẹke ne ima hẹnhẹn egbe yan. (Tie 2 Timoti 1:7.) Gima ziro yan asefẹn eva vbe arrọọ ọghomwa ne ọ khẹke ne ima na rhie udinmwẹ ma: vbuwe ẹgbẹe kevbe iko.

10. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne igbama ni rre uwu ẹbu ima gha mwẹ udinmwẹ?

¹⁰ Asefẹn nibun rrọọ ne ọ na khẹke ne igbama rhie udinmwẹ ma, ne iran mieke na sẹtin ga e Jehova. Igiemwi ọghe Solomọn gha ru iyobọ ne iran ya ru azẹ ne ọ khẹke ze vbene Solomọn ruẹ re, vbe Osanobua mu iwinna Ọgua Arriọba ne a bọ yọ re obọ. Ọ khẹke ne igbama gha lele adia ọghe evbibiran, sokpan ọ mwẹ atamuolọyan eso ne iran gha tobọ iran ru. (Itan 27:11) Iran keghi gualọ udinmwẹ ne iran mieke na sẹtin ru azẹ nọ khẹke vbe nọ dekaan aro emwa ne iran gha gu mu obọ, odẹ ne iran gha ya rọkhọ egbe, na lẹ ne uyinmwẹ esakan  kevbe na dinmwi amẹ. Udinmwẹ vberriọ keghi khẹke rhunmwuda Esu ne oghian Osanobua ẹre iran gbodan ghee.

11, 12. (a) De vbene Mosis ya rhie udinmwẹ ma hẹ? (b) De vbene igbama gha ya lele uviẹn e Mosis hẹ?

¹¹ Atamuolọyan ne kpataki ne igbama gha ru keghi dekaan okhuo ne iran gha fian ne egbe iran vbe odẹ ọghe orhiọn. Vbe otọ ẹvbo eso, a keghi kpikpi igbama ye owa ebe, ne iran mieke na miẹn iwinna nọ maan, na khian na gha ha iran osugi igho. Rhunmwuda ne emwi na wegbe vbe otọ ẹvbo eso, igbama eso sẹtin gha hoo ne iran winna, ne iran mieke na sẹtin ru iyobọ igho ne ẹgbẹe iran. U ghaa rre egbe ihe vberriọ, ọ khẹke ne u ru erria yan igiemwi e Mosis. Deghẹ te Mosis rhie aro tua emwi ewe ọghe agbọn na, ọ gha te fe ẹsẹsẹmwẹse rhunmwuda, uwu ẹguae ọba ẹre ovbi e Fero na koko ẹre waan. Ẹi mwẹ emwa ni lẹga re vbe ẹguae ọba kevbe emwa ni maa re emwi vbe owebe nọ yo ma kpikpi ẹre nọ khian okpọmwa vbe Igipt. E Mosis keghi ya udinmwẹ rhiegba ye ugamwẹ ẹmwata. E Mosis ghi yangbe ẹfe Igipt, ọ keghi mu ẹtin yan e Jehova vbene udu ma na khu ẹre. (Hib. 11:24-26) E Jehova keghi fiangbẹe, ọ gha yevbe miẹn afiangbe nọkhua vbe odaro.

¹² E Jehova gha vbe fiangbe igbama ni ya udinmwẹ mu ẹmwẹ Arriọba ye okaro vbe arrọọ ọghe iran. E Jehova gha kpemehe emwi hia ne ẹgbẹe iran gualọ. Vbe orre nokaro, e Timoti ne igbama keghi rhie aro tua emwi orhiọn, u gha sẹtin ya egbe ta re. *—Tie Filipai 2:19-22.

13. De vbene udinmwẹ ya ru iyobọ ne ọtẹn nokhuo ọkpa ya fian emwi gbua vbe odẹ ọghe orhiọn?

¹³ Udinmwẹ ẹre ọtẹn nokhuo ọkpa nọ rre Alabama, U.S.A. wa gha gualọ nọ mieke na sẹtin fian okhuo ne egbe ẹre vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ọmwa ne ekhue mu ẹre I ghaa khin vbe I waan dee. Te ọ lọghọ I ke gu emwa guan vbe iko amaiwẹ ne I ya sobọ vbe ẹkhu emwa ne I ma rẹn.” Lekpae iyobọ ọghe evbibiẹ ọre kevbe etẹn nikẹre vbe iko, ọtẹn nokhuo na keghi sẹtin rhie obọ ye iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia. Ọ na ghi kha wẹẹ: “Emwi nọ rre atẹ ne emwa khu khian vbe agbọn Esu ọre owebe nọ yo, emwi ewe kevbe ne a gha họn usi ọmwa rre. Sokpan emwa nibun i sẹtin fian emwi gbua vbene iran zozo sẹ, ọna ẹre ọ ghi si oyanghan kevbe orriara ye iran egbe. Oghọghọ ne I ghi ye rhunmwuda ugamwẹ e Jehova i gia gie, erriọ I vbe ya mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn.”

14. De asefẹn eso ne ọ na khẹke ne evbibiemọ rhie udinmwẹ ma?

¹⁴ Te ọ vbe khẹke ne evbibiemọ gha mwẹ udinmwẹ. Enọwanrẹn vbe isiwinna ruẹ sẹtin khama ruẹ wẹẹ, irẹn hoo ne u gha rhie ẹghẹ ota kevbe ufomwẹ uzọla ba ẹghẹ ne u ya winna. Vbua khian ghi ru deghẹ a na miẹn wẹẹ, ẹghẹ na ẹre u zẹko ne ẹgbẹe ruẹ ya ruẹ emwi vbekpae Jehova, ẹre u ya yo ikporhu kevbe iko? Udinmwẹ ẹre ọ khian ya ruẹ sẹtin tama enọ yan isiwinna wẹẹ u i miẹn ẹghẹ ya ru iwinna vberriọ, ne u mieke na rhie igiemwi esi yotọ ne ivbuẹ. A sẹtin miẹn wẹẹ, ọ mwẹ emwi eso ne u ma kue yi ne ivbuẹ gha ru, ne evbibiemọ ọvbehe vbe iko ne u ye kue yi. Evbibiemọ vberriọ sẹtin nọ ruẹ evbọzẹe ne u ma na kue ye emwi vberriọ. Udinmwẹ ẹre ọ khian ru iyobọ nuẹn ya rhan otọre ma iran vbe odẹ ọghe ọghọ vbe ute.

15. De vbene ebe Psalm 37:25 kevbe Hibru 13:5 gha ya ru iyobọ ne evbibiemọ?

¹⁵ Udinmwẹ ẹre ivbibiemọ rhie ma vbe iran gha ru iyobọ ne ivbi iran ya fian okhuo ne egbe iran vbe odẹ ọghe orhiọn, iran na vbe ru iyobọ ne ivbi iran ya musoẹ. Vbe  igiemwi, evbibiemọ eso i rhie igiọdu ne ivbi iran ne iran rhiegbe ye iwinna arọndẹ, ra ne iran gha rrie ehe ne a na gualọ iyobọ etẹn ni kporhu iyẹn nọ maan, ra ne iran ya ga vbe Abotu, ra ne iran deba iwinna owa ugamwẹ na bọlọ. Ohan sẹtin gha mu evbibiemọ na wẹẹ, iran i khian miẹn ọmọ nọ gha gbaroghe iran vbe iran gha khian ọmaẹn nẹ. Vbọrhirhighayehẹ, te ọ khẹke ne evbibiemọ vberriọ gha mu ẹtin yan e Jehova wẹẹ, ọ gha gbaroghe iran zẹvbe ne ọ yan rẹn. (Tie Psalm 37:25; Hibru 13:⁠5.) Te evbibiemọ ni rhiẹre ma wẹẹ iran ya egbe kọ e Jehova rhie igiemwi nọ maan yotọ, ne ivbi iran gha lele.—1 Sam. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15.

16. De vbene evbibiemọ eso ya ru iyobọ ne ivbi iran hẹ? Vbe ọ ya biẹ ọmọ esi hẹ?

¹⁶ Ọdọ vbe amwẹ ọkpa vbe United States keghi ru iyobọ ne ivbi iran ya fian okhuo ne egbe iran vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọdọ nọ rrọọ keghi kha wẹẹ: “Egbe ọmọ obọ ẹre ima ke tama ivbi ima ọyẹnmwẹ ne a miẹn vbe iwinna arọndẹ kevbe iwinna na rhiegbe yi vbe iko. Ọna keghi do gha re okhuo ne iran fian ne egbe iran. Ne ivbi ima na fian okhuo ne egbe iran vbe odẹ ọghe orhiọn kevbe ne iran na sẹtin musọe, ẹre ọ ru iyobọ ne iran ya sẹtin mudia gbain vbuwe edanmwẹ nọ ke agbọn Esu rre, iran na vbe sẹtin rhie aro tua ugamwẹ ọghe Jehova.” Ọtẹn nokpia nọ mwẹ emọ eva keghi kha wẹẹ: “Evbibiemọ nibun keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne ivbi iran mieke na sẹtin musọe vbe iku isasegbe kevbe owebe. Sokpan emwi nọ gele ru ekpataki ọre ne ima ru iyobọ ne ivbi ma ya gha re Ọsie Jehova. Ọ keghi emwi nọ ya ima sọyẹnmwẹ ne ivbi ima na mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn kevbe ne ima na bẹghe ẹre wẹẹ, iyobọ ne ima ru ne iran wa biẹ ọmọ esi.” Vbene ẹmwata, Osanobua gha fiangbe evbibiemọ ni ru iyobọ ne ivbi iran ya digiẹ vbe odẹ ọghe orhiọn.

17. Yunu kaẹn asefẹn eso nọ khẹke ne ima na rhie udinmwẹ ma vbuwe iko.

¹⁷ Te ọ wa vbe khẹke ne a gha rhie udinmwẹ ma vbuwe iko. Vbe igiemwi, ediọn keghi gualọ udinmwẹ vbe iran ghaa bu ohiẹn, ra vbe iran ghaa ru iyobọ ne etẹn ne arrọọ ọghe iran rre ikpadede rhunmwuda emianmwẹ nọ wegbe. Ediọn eso vbe mu otuẹ gie avbe oleghan. Etẹn nikhuọ ni ma he rọnmwẹ ọdọ vbe vbo? Ẹkpotọ nibun wa  kie ne iran nia, ne iran ya ru sayọ vbe iwinna ugamwẹ. Iran sẹtin rhie obọ ye iwinna arọndẹ, iran sẹtin gha rrie ehe ne a na gualọ iyobọ etẹn ni kporhu iyẹn nọ maan, iran sẹtin vbe deba etẹn ni bọlọ owa ugamwẹ. (Local Design/Construction) Ẹkpotọ vbe kie ne iran ya ye Owebe Ọghe Etẹn Ni Kporhu Iyẹn Nọ Maan Ọghe Arriọba, (SKE) eso vbe ye owebe ọghe Gilead.

18. De vbene etẹn nikhuo ni khian enọwanrẹn nẹ gha ya rhie udinmwẹ ma?

¹⁸ Ma hoẹmwẹ etẹn nikhuo ni khian enọwanrẹn nẹ rhunmwuda iyobọ nọkhua ne iran ye vbuwe iko! Eso i ghi sẹtin ru vbene iran ka ru vbe ugamwẹ e Jehova, sokpan iran gha ye sẹtin ya udinmwẹ ru vbene ẹtin iran sẹ. (Tie Taitọs 2:3-5.) Vbe igiemwi, deghẹ ọtẹn nokhuo nọ khian enọwanrẹn nẹ ma din, ẹi sẹtin rhie adia ne ọtẹn nokhuo nọ re igbama nọ gha mu egbe ẹse. Ẹi re te ọ khian zaan ọtẹn nokhuo nọ ma mu egbe ẹse, sokpan ọ sẹtin rhie ibude nẹẹn, nọ gha muẹn roro deghẹ ukpọn ne ọ yọ gha sẹtin rhua emwa ọvbehe owẹ. (1 Tim. 2:9, 10) Adia ne a ya urhu nekhuẹrhẹ rhie ne ọmwa keghi biẹ ọmọ esi.

19. (a) De vbene etẹn nikpia ni dinmwiamẹ nẹ gha ya sẹtin rhie udinmwẹ ma? (b) De igiọdu ne ebe Filipai 2:13 kevbe 4:13 rhie ne etẹn nikpia?

¹⁹ Udinmwẹ wa vbe khẹke etẹn nikpia ni dinmwiamẹ nẹ. Iyobọ nọkhua ẹre etẹn nikpia ni rhiegbe ye iwinna wa vbe ye vbuwe iko. (1 Tim. 3:⁠1) Sokpan, eso sẹtin gha si egbe. Abakuru ne eso ka ru vbe ẹghẹ eso nọ gberra, sẹtin ye iran gha roro ẹre wẹẹ, iran ma gbegba nọ gha ga zẹvbe ọguọmwadia iwinna ra zẹvbe ediọn vbe iko. Ohan sẹtin vbe gha mu eso wẹẹ iran i mwẹ ifuẹro ne a ya musọe vbe iwinna vberriọ. Deghẹ u mwẹ iziro vberriọ, e Jehova gha sẹtin ya ruẹ khian ọmwa ne ohan i ghi mu. (Tie Filipai 2:13; 4:13.) Yerre wẹẹ, e Mosis vbe gha roro ẹre wẹẹ irẹn ma somwa nọ gha ru iwinna ne Osanobua waa re. (Ẹks. 3:11) E Jehova keghi ru iyobọ nẹẹn ya musọe. Ọtẹn nokpia nọ dinmwiamẹ nẹ sẹtin vbe nọ Jehova vbe erhunmwu nọ ru iyọbọ nẹẹn, ọ vbe gha tie Baibol vbe ẹghẹ hia. Ọ ghaa ru erria yan okha ọghe emwa ni rhie udinmwẹ ma vbe Baibol, ọ gha ru iyobọ nẹẹn. Ọ sẹtin vbe mu egbe rriotọ ne ediọn vbe iko ne iran ru iyobọ nọ khẹke ne irẹn, ọ vbe gha rhiegbe ye iwinna vbe iko. Ma rhie igiọdu ne etẹn nikpia hia ni dinmwiamẹ nẹ, ne iran gha ya udinmwẹ rhiegbe ye iwinna vbe dọmwadẹ iko ne iran ye!

20, 21. (a) De ilẹkẹtin ne Devid rhie ne Solomọn? (b) De ilẹkẹtin ne ima mwẹ?

²⁰ Ọba e Devid keghi tama e Solomọn wẹẹ e Jehova rre ọre iyeke a te miẹn wẹẹ ubọmwẹ ọghe Ọgua Osa fo vbe otọ. (1 Krọ. 28:20) Ẹmwẹ ne Devid tae wa sẹ e Solomọn ekhọe. Ọ keghi rhie udinmwẹ ma, ọ na rhiegba ye iwinna nọkhua nii, ọ keghi bọ owa nọ hiunsi nii fo vbe ukpo ihinrọn vbe ukhiọnmwẹ agharhemiẹn wẹẹ ọvbokhan ye gha nọ.

²¹ Zẹ vbene Jehova ya ru iyobọ ne Solomọn, ọ gha vbe sẹtin rhie udinmwẹ nuẹn ne u ya musọe vbuwe ẹgbẹe kevbe uwu iko. (Aiz. 41:10, 13) Ma ghaa rhie udinmwẹ ma vbe ugamwẹ e Jehova, te ima khian gha mwẹ ilẹkẹtin ne ẹi beghe wẹẹ, e Jehova gha fiangbe ima nia kevbe ẹghẹ nọ dee vbe odaro. Nọnaghiyerriọ, ‘gha mwẹ udinmwẹ . . . ne u ya suẹn iwinna.’