1-2. (a) Zẹvbe nọ rre ebe Itan 16:​31, de aro nọ khẹke ne ima ya gha ghee etẹn ni khian ọmaẹn nẹ? (b) De avbe inọta ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

Ọ MWẸ ako ọkpa ne emwa na rọkhọ egbe vbe Arkansas, vbe U.S.A., emwa ni rrie evba sẹtin miẹn okuta ẹrọnmwọ na tie ẹre diamond vbe otọ. Sokpan, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, a ma he kpe ẹre nọ gha fi wainwain, iran sẹtin wa khian gberra ẹre, iran ghi gha ghee ẹre vbe na ghee okuta kẹkan.

² Erriọ etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ vbe ye, te iran yevbe okuta ẹrọnmwọ ọghe ighobioye. E Baibol ghi guan kaẹn edẹ nọ rre iran uhunmwu, ọ na tie ẹre ẹrhu ẹde ọghe uyi. (Tie Itan 16:31; 20:29) Sokpan, ma sẹtin rhie aro gberra etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ, vbe ne ima ma na rẹn. Igbama ni ya aro nọ ghaan ghee eniwanrẹn, gha wa miẹn emwi nọ sẹ ẹfe vbe obọ iran. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha rhie ewanniẹn ye inọta eha na: Vbọzẹ ne Jehova na ya aro nọ ghaan ghee etẹn ni khian ọmaẹn nẹ? De iyobọ ne etẹn vbenian ye vbe otu ọghe Jehova? De emwi ne ima gha ru, ne ima mieke na miẹn emwi ruẹ vbe obọ iran?

3. Zẹvbe nọ rre ebe Psalm 92:​12-15, vbọzẹ ne Jehova na ya aro nọ ghaan ghee etẹn ni khian ọmaẹn nẹ?

³ Aro nọ ghaan ẹre Jehova ya ghee etẹn ni khian ọmaẹn nẹ. Ọ rẹn aro emwa ne iran khin, ọ vbe gbọyẹmwẹ ye akpa esiesi ne iran mwẹ. Ẹko keghi rhiẹnrhiẹn ọnrẹn vbe ọ gha bẹghe vbene avbe eniwanrẹn ya tama igbama vbekpa emwi eso ne iran he miẹn vbe agbọn, ke obọ ne iran ke ga e Jehova. (Job 12:12; Itan 1:​1-4) E Jehova wa vbe ya aro nọ ghaan ghee etẹn na, rhunmwuda izinegbe ne iran mwẹ. (Mal 3:16) Agharhemiẹn wẹẹ, ọlọghọmwa ughughan ẹre iran he werriẹ aro daa, iran ye mwẹ amuẹtinyan nọ  wegbe. Ẹdẹgbegbe ẹre avbe afiangbe ne iran ya aro yi, ya ru ọghe ọgbọn yọ vbe ekhọe iran. Te Jehova wa hoẹmwẹ iran, rhunmwuda, iran ye ya eni ẹnrẹn wewe vbe egbe “ọmaẹn.”​—Tie Psalm 92:​12-15.

4. De emwi nọ khẹke ne etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ kọ ye orhiọn, nọ gha fu iran ẹko rre?

⁴ Adeghẹ u fẹko khian ọmaẹn nẹ, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova i khian mianmian iwinna hia ne u he ru vbe ugamwẹ ọghẹe. (Hib 6:10) Te ẹko wa rhiẹnrhiẹn e Jehova rhunmwuda ne u na ya ekhọe hia rhiegbe ye iwinna ikporhu. U vbe zin egbe ọlọghọmwa ni wegbe nibun nẹ, u ya ekhọe hia lele avbe ilele ọghẹe, u ru iwinna nibun nẹ vbe otu ọghe Jehova, u vbe maa emwa emwi ne u rẹnrẹn nẹ. Ẹghẹ ke ẹghẹ ne adia ya ke otu e Jehova rre, ekhọe hia ẹre u ya lelẹe. U vbe rhie igiọdu ne etẹn nẹ, ne iran ghẹ gie egbe wọọ iran, zẹvbe ne iran ya ru iwinna ugamwẹ ọghe ẹghẹ hia. Ekhọe hia ẹre Jehova ya hoẹmwẹ ruẹ, rhunmwuda ẹkoata ne u ya gae. Irẹn yan rẹn wẹẹ, irẹn i khian “he emwa ni guobọ ẹre yotọ”! (Psm 37:28) Ọ vbe kha wẹẹ: ‘I gha gbaroghe ruẹ rhinrin u te do khian ọmaẹn, ne u vbe fu edẹ.’ (Aiz 46:4) Vbọrhirhighayehẹ, ghẹ roro ẹre wẹẹ, u i ghi mwẹ esa ne u ye vbe otu ọghe Jehova, rhunmwuda u khian ọmaẹn nẹ. U wa mwẹ iyobọ nọkhua ne u ye!

5. Vbọ khẹke ne etẹn ni khian ọmaẹn nẹ kọ ye orhiọn?

⁵ Etẹn ima ni khian eniwanrẹn nẹ, wa mwẹ iyobọ nọkhua ne iran ye. Agharhemiẹn wẹẹ, iran i ghi mwẹ ẹtin ne iran ka mwẹ vbe ẹghẹ igbama, ẹwaẹn ne iran mwẹ i gia gie, rhunmwuda emwi ughughan ne iran he miẹn vbe agbọn. Iran wa mwẹ esa ne iran ye vbe odaro e Jehova. Igiemwi ọghe emwa eso ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nẹdẹ kevbe ni rrọọ vbe ẹghẹ ọghe ima, so igiẹ ye ọna.

6-7. De vbene Jehova ya fiangbe eguọmwadia ọghẹe ni khian ọmaẹn nẹ, ni ya ẹkoata gae? Ru igiemwi yọ?

⁶ Igiemwi ọghe emwa ni rhie egbe ye ugamwẹ e Jehova, egbe egbe ne iran ya khian ọmaẹn nẹ, wa bun vbe uwu e Baibol. Vbe Igiemwi, odẹ ukpo 80 ẹre Mosis ghaa ye, vbe Jehova suẹn gha loo ẹre zẹvbe akhasẹ, irẹn ẹre Jehova vbe loo ya su Ivbi Izrẹl ladian vbe otọ Igipt. Ọ gha kẹ, vbe Daniẹl gberra ukpo 90 nẹ, te Jehova ye gha loo ẹre ya ru iwinna akhasẹ. Ọ khọ wẹẹ, ukọ ighẹ Jọn gberra ukpo 90 nẹ, vbe orhiọn nọhuanrẹn dia ẹre ya gbẹn ebe Arhie-Maan.

 ⁷ Eguọmwadia Osanobua nibun vbe gha rrọọ ne emwa ma mobọ rẹn. Ọ gha kẹ, emwa ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii ghaa rhie aro gberra iran. Ọrheyerriọ, te aro e Jehova wa gha sẹ otọ vbe egbe iran, ọ na vbe fiangbe iran ye ẹkoata ne iran ghaa mwẹ. Vbe igiemwi, “ọmwa esiesi ne ọ mu ohan Osanobua” ẹre Simiọn ghaa khin. Ẹmwata nọ wẹẹ, e Baibol ma ta ẹmwẹ nọ bun vbekpa ẹre, sokpan, te Jehova wa gele rẹn ọnrẹn; ọ na vbe kie ẹkpotọ nẹẹn ya bẹghe Jesu vbe a da biẹ ọre. E Jehova vbe loo ẹre ya ta ẹmwẹ akhasẹ vbekpa e Jesu kevbe iyẹe ighẹ Meri. (Luk 2:​22, 25-35) Gia vbe guan kaan okhuo ọkpa ne ọ dẹgbẹ na tie ẹre Ana, akhasẹ ghaa nọ. Agharhemiẹn wẹẹ ukpo 84 ẹre ọ ghaa ye, ẹghẹ hia ẹre ọ ya gha rrie Ọgua Osa. Rhunmwuda ne ọ ma na gha “kpa vbe Ọgua Osa rre,” ẹkpotọ keghi kie nẹẹn ya bẹghe Jesu, vbe a da biẹ ọre. Te Jehova wa gele hoẹmwẹ Simiọn kevbe Ana.​—Luk 2:​36-38.

8-9. De iyobọ ne etẹn ima nikhuo ni dẹgbẹ ye vbe otu ọghe Jehova?

⁸ Vbe ẹdẹnẹrẹ, eguọmwadia e Jehova nibun ni khian ọmaẹn nẹ, wa rhie igiemwi esi ye otọ ne avbe igbama. Gia guan kaan ọtẹn ima nokhuo ọkpa na tie ẹre Lois Didur. Ukpo 21 ẹre ọ ghaa ye, vbe ọ suẹn gha ru iwinna arọndẹ ne kpataki vbe Canada. Vbene ẹghẹ ya khian, irẹn vbe ọdafẹn ọnrẹn na suẹn gha ru iwinna ọghe ọgbarọghe ọghe otako, ukpo nibun ẹre iran wa ya ru iwinna na. Vbe iyeke ọni, otu na wẹẹ ne iran gha die abotu nọ rre Canada; ọ gberra ukpo 20 ne iran gbe vba. Vbe Lois ghi rre ukpo 58, otu keghi gie irẹn vbe ọdafẹn ọnrẹn gha rhie abotu nọ rre Ukraine. Iran ma kha wẹẹ, iran i khian sẹtin ya ga vbe ẹvbo ọvbehe rhunmwuda iran khian ọmaẹn nẹ. Iran keghi miẹn iwinna nii yi. Evba nii, ẹre otu na wẹẹ ne ọdafẹn ọnrẹn suẹn gha ga zẹvbe ọkpa vbe Agbaziro Ọghe Abotu nọ rre Ukraine. Vbọ ghi rre ukpo ihinrọn vba, ọdafẹn ọnrẹn ighẹ Jọn keghi wu, ọrheyerriọ e Lois na ye gha ga vba. Nia, ukpo 81 ẹre ọ ghi ye, ọ wa ye ya ẹkoata ga e Jehova vbe abotu nọ rre Ukraine; erriọ etẹn hia ni rre evba vbe hoẹmwẹ ọnrẹn.

⁹ Etẹn ima nikhuo nibun rrọọ ni dẹgbẹ vbene Lois vbe ye. Egbọre vbe ẹghẹ ne ọdafẹn iran na gha rre agbọn, te emwa wa rẹn iran; sokpan, ugbẹnvbe ọdafẹn iran i ghi rrọọ nia, emwa sẹtin do gha rhie aro gberra iran. Vbọrhirhighayehẹ, ọ gha khọnrẹn ne okhuo dẹgbẹ, te Jehova ye ya aro nọ ghaan ghee ẹre. Te Jehova wa gbọyẹmwẹ ye odẹ ne etẹn ima nikhuo na ya gha ye ọdafẹn iran ike kevbe odẹ ne iran ya mudia ẹse. (1 Tim 5:3) Deba ọni, iran wa vbe rhie igiọdu ne igbama ni rre uwu iko.

10. De igiemwi esi ne Tony rhie ye otọ?

¹⁰ Aro nọ ghaan ẹre Jehova vbe ya ghee etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ, ni rre eke ne a na gbaroghe avbe ọmaẹn. Vbe igiemwi, eke ne a na gbaroghe avbe ọmaẹn ẹre ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Tony ghi ye. August 1942 ẹre ọ dinmwiamẹ vbe Pennsylvania vbe U.S.A.; vbe ẹghẹ na kha na, ukpo 20 ẹre ọ ghaa ye. Vbe ọ da dinmwiamẹ, arriọba na wẹẹ ne ọ do deba ivbiyokuo, sokpan  ọ ma kue. Rhunmwuda ọni, iran keghi muẹn khui; ukpo eva vbe ukhiọnmwẹ ẹre ọ gbe vbe eghan. Emọ eva ẹre irẹn vbe ọvbokhan rẹn ighẹ Hilda ghaa mwẹ, te iran wa ya e Baibol maa ivbi iran emwi. Iko eha ẹre Tony he na ga zẹvbe presiding overseer (ọsiemwiẹnro ọghe ẹbu ediọn ẹre a ghi tie presiding overseer vbe ẹghẹ na); e Tony vbe ru iwinna ọghe ọgbaroghe ọghe asikoko (circuit assembly overseer). Ọ gha vbe ya kporhu vbe eghan, ọ ghi gu avbe oleghan ruẹ e Baibol, ọ ghi vbe gu iran do iko. Agharhemiẹn wẹẹ ukpo 98 ẹre Tony ghi ye, te ọ ye zọghae vbe ugamwẹ e Jehova. Ọ keghi hia vbene ẹtin ẹnrẹn sẹ, ne ọ deba etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo gha ga e Jehova!

11. De vbene ima khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma ya aro nọ ghaan ghee etẹn ni khian eniwanrẹn nẹ ni rre iko ọghe ima, ra ni rre eke ne a na gbaroghe avbe ọmaẹn?

¹¹ De vbene ima khian ya rhie ẹre ma wẹẹ, ma ya aro nọ ghaan ghee etẹn ni khian eniwanrẹn nẹ nọ rre iko ọghe ima, ra ni rre eke ne a na gbaroghe avbe ọmaẹn? Ediọn sẹtin ru emwamwa ne etẹn vbenian gha die iko, ra ne iran sẹtin gha danmwehọ avbe ọta na ya guan vbe iko, kevbe ne iran gha mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu. Ma sẹtin vbe mu otuẹ gie iran ra ma ghi vbe gu iran ru e vidio call. Ọ khẹke ne ima gi aro ima gha sẹ otọ vbe egbe avbe eniwanrẹn ni rre iko ọghe ima, ọ gha khọnrẹn ne eke ne iran dia gha rree ne Ọgua Arriọba. Ọ khẹke ne ima gha begbe, ne ima ghẹ do mianmian etẹn vbenian. Ugbẹnso, ma ghaa gu etẹn na guan, ọ sẹtin gha lọghọ iran, ne iran tama ima emwi ne iran he miẹn vbe agbọn. Sokpan, deghẹ ima ma gi egbe wọọ ima, ma na gha nọ iran ọta, iran gha tama ima emwi ughughan ne aro iran he sẹ vbe otu e Jehova, nọ ya iran sọyẹnmwẹ.

12. De aro emwa ne ima gha miẹn vbe iko ọghe ima deghẹ aro ima na gha sẹ otọ?

¹² Etẹn nibun ni khian ọmaẹn nẹ, ni rhie igiemwi esi ye otọ sẹtin gha rre iko ọghe ima, vbene ima i na rẹn. Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Harriette, ọwara ukpo nibun ẹre ọ ya gha ga e Jehova vbe iko ọkpa nọ rre New Jersey, vbe U.S.A. Vbene ẹghẹ ya khian, ọ na ya gu ovbi ẹre nokhuo dia. Etẹn ni rre iko ọgbọn ne ọ ye keghi si ẹre kẹ egbe, iran na do bẹghe ẹre wẹẹ, ọmwa ne ọ kakabọ hoẹmwẹ e Jehova wa nọ. Ọ keghi ta vbene etẹn ya gha kporhu hẹ vbe irẹn da miẹn odẹ ọghe ẹmwata na vbe odẹ ukpo 1925. Ẹghẹ nii, ọ gha ladian vbe ikporhu, ọ ghi rhie emwi ne a ya kpee akọn lele egbe, ai rẹn deghẹ iran na muẹn khui. Uhiẹn, igbava ẹre ọ ye eghan vbe ukpo 1933, igbava ne ọ ye eghan nii, uzọla ọkpa ọkpa ẹre ọ gbe vbọ. Vbe uwu ẹghẹ na, ọdafẹn ọnrẹn ẹre ọ gu ẹre gha gbaroghe emọ eha ne iran mwẹ, agharhemiẹn wẹẹ ẹi re Osẹe Jehova. Vbene ẹmwata, ọ khẹke ne ima gha ya aro nọ ghaan ghee etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ, ni mudia ẹse vbe na ghee Harriette!

13. De emwi ne ima he miẹn ruẹ vbekpa aro ne Jehova ya ghee etẹn ni khian ọmaẹn nẹ?

¹³ Etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ, wa mwẹ esa ne iran ye ne Jehova kevbe otu ọghẹe. Aro iran vbe sẹ odẹ ughughan ne Jehova he ya fiangbe otu ọghẹe, iran vbe miẹn afiangbe ọghe Jehova nẹ vbe arrọọ ọghe iran. Deba ọni, iran vbe miẹn emwi nibun ruẹ nẹ, vbe abakuru ne iran ru vbe ẹghẹ nọ gberra. Nọnaghiyerriọ, hia ne u ruẹ emwi vbe obọ iran, rhunmwuda, ẹwaẹn nọ gu iran i gia gie. (Itan 18:4) U gha si iran kẹ egbe, ẹi mwẹ u ma miẹn emwi ruẹ vbe obọ iran, ẹghẹ nii, amuẹtinyan ọghuẹ ghi do wegbe sayọ!

14. De emwi ne ebe Diutẹronomi 32:7 wẹẹ ne igbama gha ru?

¹⁴ Hia ne u gha gu etẹn ni khian ọmaẹn nẹ guan. (Tie Diutẹronomi 32:7.) Ẹmwata nọ wẹẹ, eso vbe uwu iran i ghi bẹghe odẹ ẹse, okhian i ghi vbe kẹ iran, iran i ghi vbe sẹtin guan  zaizai, sokpan iran ye zọghae, iran vbe mwẹ “eni esi” vbe odaro e Jehova. (Asan 7:1) Ghẹ mianmian evbọzẹe ne Jehova na ya aro nọ ghaan ghee iran. Ye gha mu uyi nọ khẹke ye iran egbe. Ya egbe taa Ẹlaisia. Vbe ẹghẹ ne Ẹlaija khian ya kpa sẹ Ẹlaisia rae, Ẹlaisia na ye rhikan muẹn. Igba eha ẹre Ẹlaisia tama Ẹlaija wẹẹ: “Mẹ i ra sẹ ruẹ rae.”​—2 Ọba 2:​2, 4, 6.

15. De ọta eso ne ima gha sẹtin nọ etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ?

¹⁵ Hia ne u rẹn iran sayọ. (Itan 1:5; 20:5; 1 Tim 5:​1, 2) Odẹ ọkpa ne u khian ya ru ọna, ọre ne u gha nọ iran ọta, u sẹtin nọ iran wẹẹ: “De emwi nọ ya ruẹ rẹn wẹẹ, odẹ ẹmwata na khin vbe u waan dee?” “De vbene emwi ne u he miẹn vbe agbọn ya si ruẹ kẹ e Jehova hẹ?” “De emwi nọ he ru iyobọ nuẹn, ne u na ye sọyẹnmwẹ vbe ugamwẹ e Jehova?” (1 Tim 6:​6-8) U gha nọ avbe ọta na nẹ, u ghi fẹko gbe ehọ ke otọ gha danmwehọ iran, ne u rẹn emwi ne iran khian tama ruẹ.

16. De ere ne eniwanrẹn kevbe igbama gha miẹn deghẹ iran na gha gu egbe guan?

¹⁶ Enọwanrẹn vbe ọvbokhan ghaa gu egbe guan, iran eva gha sẹtin rhie igiọdu ne egbe. (Rom 1:12) U ghaa gu eniwanrẹn guan, u ghi do bẹghe ẹre wẹẹ, e Jehova gele gbaroghe eguọmwadia ẹre; eniwanrẹn ni rrọọ ghi vbe bẹghe ẹre wẹẹ, u hoẹmwẹ iran. Iran gha wa tama ruẹ, odẹ ughughan ne Jehova he ya fiangbe iran.

17. Vbọzẹ ne ima gha na sẹtin kha wẹẹ, vbene ẹdẹ ya gbe, erriọ etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ ya mose yọ?

¹⁷ Zẹvbe ne ọmwa ya khian ọmaẹn, ose ẹre ghi fẹko gha rrie; sokpan ọmwa ne ọ ya ekhọe hia ga e Jehova, ẹdẹgbegbe ẹre ọ ya mose yọ vbe odaro ẹre. (1 Tẹs 1:​2, 3) Vbe a gu kha vberriọ? Rhunmwuda, te ọmwa vbenian kie ẹkpotọ yọ, ne Jehova maa re emwi, kevbe ne ọ ru iyobọ nẹẹn ya gha mwẹ avbe akpa ni maan. Ma ghaa hia ne ima si etẹn ima ni khian ọmaẹn nẹ kẹ egbe, ma na gha mu uyi ye iran egbe, ma na vbe gha ruẹ emwi vbe obọ iran, ma ghi do gha ghee iran zẹvbe emwi ighobioye nai sẹtin ya igho dẹ!

18. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

¹⁸ Adeghẹ igbama na gha ya aro nọ ghaan ghee eniwanrẹn, eniwanrẹn na vbe gha ya aro nọ ghaan ghee igbama, ọna gha ya akugbe gha rre uwu iko. Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha ziro yan vbene etẹn ni khian ọmaẹn nẹ, khian ya gha ya aro nọ ghaan ghee avbe igbama ni rre uwu iko.