1-2. De emwi ne akhasẹ ighẹ Hagai tae ye otọ wẹẹ ọ gha sunu?

“EMWA eso ni miẹn uhunmwu vbe ugbohiotọ nọ sunu vbe Nepal vbe 2015 khare wẹẹ: “Vbene ima te rẹn, avbe owa kevbe eke ne a na khiẹn emwi na suẹn gha dele.” “Emwa hia na suẹn gha lẹẹ gbe egbe . . . Emwa nibun wẹẹ odẹ ifuanro eva ẹre ugbohiotọ nii ya vbe otọ. Sokpan ọ gberra vberriọ vbe aro mwẹ.” Egbe emwi vberriọ gha sunu daa ruẹ, u i khian sẹtin mianmiaẹn ẹdẹ na wu.

² Vbe na guan na, emwi ọvbehe rrọọ nọ wa mu ehe hia rueghe. Ọna lughaẹn ne emwi nọ sunu vbe Nepal; agbẹnvbo hia ẹre ọna na wa sunu, kevbe wẹẹ, ọ kpẹẹ re nọ suẹn rẹn. Akhasẹ ighẹ Hagai ẹre ọ tae ye otọ wẹẹ, egbe emwi vbenian gha sunu. Ọ wẹẹ: “Vbe ọ ma he kpẹẹ wan, I gha mu ẹrinmwi rueghe, kevbe agbọn, otọe kevbe okun.”​—Hag 2:6.

3. Ne Hagai na wẹẹ Osanobua gha mu ehe hia rueghe, de vbene ọ ya lughaẹn ne ugbohiotọ nọ sunu vbe ẹdẹnẹrẹ?

³ Ne Hagai na kha wẹẹ Osanobua gha mu ehe hia rueghe, ọ lughaẹn ne ugbohiotọ nọ wa mu emwi rhia. Nọghayayerriọ, emwi nọ maan ẹre ọ ke ẹre ladian. E Jehova tama ima wẹẹ: “I gha mu agbẹnvbo hia rueghe, a ghi viọ emwi ẹfe ọghe agbẹnvbo hia gha die emwa na; I ghi ya uyi vuọn owa na.” (Hag 2:​7, NW) De vbene ẹmwẹ akhasẹ na, ya kaan emwa ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ ọghe Hagai hẹ? De vbene ọ vbe ya kaan ima hẹ? Ma gha rhie ewanniẹn ye avbe inọta na, ma gha vbe guan kaan vbene ima khian ya gha mwẹ obọ vbe iwinna na, nọ wa mu agbẹnvbo hia rueghe.

4. Vbọzẹ ne Jehova na gie akhasẹ ighẹ Hagai bu emwa rẹn?

⁴ E Jehova keghi mu iwinna ne kpataki ne Hagai. Gia ghee emwi nọ sunu, e Jehova ke mu nene iwinna nẹẹn. Egbọre Hagai  ghaa rre usun emwa ni ke Babilọn gha die Jerusalẹm vbe ukpo 537 B.C.E. Vbe iran ghi sẹ Jerusalẹm, iran keghi gbe ẹyotọ ọghe Ọgua Osa. (Ẹzra 3:​8, 10) Sokpan vbọ ma he kpẹẹ vba, emwi eso keghi sunu. Orhiọn keghi gbe ye iran iwu, iran na ghi dobọ iwinna nii yi, rhunmwuda emwa ni ghaa zẹ iran kpokpo. (Ẹzra 4:4; Hag 1:​1, 2) Vbọ ghi rre 520 B.C.E., e Jehova keghi tama Hagai nọ ya rhie igiọdu ne Ivbi Izrẹl, ne iran mieke na bọ Ọgua Osa nii fo. *​—Ẹzra 6:​14, 15.

5. Vbọzẹ ne ẹmwẹ ne Hagai tae na mu orhiọn emwa ọghe Osanobua sẹ otọ?

⁵ Evbọzẹe ne Jehova na gie Hagai bu Ivbi e Ju, ọre ne ọ ya ru iyobọ ne iran, ne amuẹtinyan ne iran mwẹ daa irẹn mieke na wegbe sayọ. Hagai keghi si agbada vbe unu tama Ivbi e Ju ne orhiọn gbe yọ re iwu, emwi ne Jehova khare, ọ wẹẹ: “‘Gha re nọ wegbe, uwa ne ivbi ẹvbo,’ erriọ e Jehova khare, ‘wa ya suẹn iwinna. I gu uwa rrọọ,’ erriọ e Jehova ne Osa ọghe ivbiyokuo khare.” (Hag 2:​4, NW ) Ẹi mwẹ orhiọn iran ma sẹ otọ vbe iran họn ẹmwẹ na, “E Jehova ne Osa ọghe ivbiyokuo.” E Jehova ẹre ọ kha yan avbe odibosa hia ni rre ẹrinmwi, nọnaghiyerriọ, deghẹ Ivbi e Ju hoo ne emwi dunna ne iran, te iran gha mu ẹtin yan rẹn.

6. De emwi nọ khian ke ẹre ladian ighẹ ẹmwẹ akhasẹ ne Hagai tae?

⁶ E Jehova keghi tama Hagai nọ ya tama emwa rẹn wẹẹ, irẹn gha mu agbẹnvbo hia rueghe. Ẹmwẹ ne Hagai tae, ne ọ na wẹẹ, e Jehova gha rueghe agbẹnvbo ọghe Pẹsia, nọ ghaa khaemwisẹ yan agbẹnvbo nibun vbe ẹghẹ nii, keghi wa rhie ẹrhiọn ne Ivbi e Ju ni ghaa bọ owa ọghe Jehova. De emwi nọ khian ghi ke ọna ladian? Vbe okaro, emwa ọghe Osanobua gha bọ Ọgua Osa nii fo. Vbe iyeke ọni, emwa nẹi re Ivbi e Ju, ghi do deba Ivbi e Ju gha ga e Jehova vbe Ọgua Osa nii. Te ẹmwẹ na wa rhie igiọdu ne emwa ọghe Osanobua!​—Zẹk 8:9.

7. De iwinna nọ mu ehe hia rueghe ne ima na mwẹ obọ vbe ẹdẹnẹrẹ? Rhan otọ re.

⁷ De vbene ẹmwẹ akhasẹ ne Hagai tae, ya kaan ima hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ? E Jehova werriegbe suẹn gha mu agbẹnvbo hia rueghe nẹ, vbe ẹghẹ na; ma wa vbe mwẹ obọ vbọ. Muẹn roro: Ukpo 1914 ẹre Jehova ma e Jesu Kristi Ọba vbe Arriọba ọghẹe nọ rre ẹrinmwi. (Psm 2:6) Arriọba na mu gbọọ na vbe ẹrinmwi, ma zẹdẹ ya ẹko rhiẹnrhiẹn avbe arriọba ni khaemwisẹ vbe agbọn na, rhunmwuda, ẹghẹ na rhie ne iran gba nẹ. Ọna rhie ma wẹẹ, te Jehova khian ghi gha mwẹ ọba ne ọ ya zẹ ihe egbe vbene ọ ka gha ye. (Luk 21:24) Ọni ẹre ọ si ẹre, ke ukpo 1919 kpa, emwa ọghe Osanobua na ghi suẹn gha yae wewe wẹẹ, Arriọba Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa ọghe emwa nagbọn. “Iyẹn nọ maan ọghe Arriọba” na, ẹre ọ ya mu otagbọn hia rueghe.​—Mat 24:14.

8. Zẹvbe nọ rre ebe Psalm 2:​1-3, de vbene iyẹn nọ maan ọghe Arriọba ye emwa nibun hẹ vbe egbe?

⁸ De vbene iyẹn nọ maan na, ye emwa nibun hẹ vbe egbe? Emwa nibun i danmwehọ. (Tie Psalm 2:​1-3.) Ohu ohu ẹre ọ ghi mu agbẹnvbo nibun. Iran ma vbe miẹn ọnrẹn yi ighẹ ọmwa ne Jehova zẹ nọ gha re Ọba. Iran i ghee iyẹn Arriọba ne ima ya wewe zẹvbe “iyẹn nọ maan.” Uhiẹn, arriọba ni khaemwisẹ vbe otọ ẹvbo eso kue mu awua ye iwinna ima nẹ! Agharhemiẹn wẹẹ, iran nibun ni khaemwisẹ kha wẹẹ Osanobua ẹre iran ga, iran ma mu egbe ne iran ya gi Osanobua kha  yan iran. Zẹvbe ne emwa ni ghaa khaemwisẹ vbe ẹghẹ ọghe Jesu ma ya miẹn Jesu yi, erriọ iran ni vbe khaemwisẹ vbe ẹdẹnẹrẹ vbe ru ẹre; odẹ ne iran ya ru ọna, ọre ne iran na zẹ emwa ni họn ẹmwẹ ne Jesu kpokpo.​—Iwinna 4:​25-28.

9. De obọ ne Jehova ya mu avbe agbẹnvbo ni ma họn ẹmwẹ nẹẹn?

⁹ De obọ ne Jehova ghi ya mu avbe agbẹnvbo na? Ebe Psalm 2:​10-12 rhie ewanniẹn ye inọta nii. Ọ khare wẹẹ: “Rhunmwuda ọnii, wa danmwehọ obọ ne a ya sekhae ne uwa na, wa ne ọba, wa vbe ruẹ iruẹmwi na, wa ni khaevbisẹ agbọn na. Wa ya ohan ga Nọyaẹnmwa, wa gha guọ. Ne uwa vbe ya uhunmwu rhanmwẹ otọ nẹẹn. Ne uwa ghẹ gie ohu ya mu ẹẹn, wa ghi wulo uwu udemwurri. Afiangbe ọre ọghe iran hia, ni lẹgbinna ẹẹn.” E Jehova keghi kie ẹkpotọ ne iran, ne iran ya fi werriẹ, ne iran mieke na do gha rre ototọ ọdakha ọghe irẹn. Vbọrhirhighayehẹ, ẹghẹ i ghi rrọọ. “Ẹdẹ okiekie” ọghe ufomwẹ agbọn na ma wa ye na. (2 Tim 3:1; Aiz 61:2) Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne emwa ya do ga Osanobua ọghe ẹmwata.

10. Zẹvbe nọ rre ebe Hagai 2:​7-9, NW, de vbene odẹ ne Osanobua ya rueghe otagbọn hia, ya biẹ ọmọ esi hẹ?

¹⁰ Ẹmwẹ akhasẹ ne Hagai tae keghi wa biẹ ọmọ esi, te emwa nibun ghi ga e Jehova nia. Ọ tama ima wẹẹ, rhunmwuda ne a na rueghe ehe hia vbenian, ẹre ọ si ẹre ne a gha na “viọ emwi ẹfe ọghe agbẹnvbo hia [emwa ni mwẹ ekhọe esi] gha die emwa na,” ne iran mieke na do ga e Jehova. * (Tie Hagai 2:​7-9, NW.) Aizaia kevbe Maika vbe tae ye otọ wẹẹ, egbe emwi vbenian gha sunu vbe “okiekie ẹdẹ.”​—Aiz 2:​2-4, Mai 4:​1, 2.

11. De emwi ne ọtẹn nokpia ọkpa ru, vbe ẹghẹ okaro na ya kporhu ma rẹn?

¹¹ Gia ghee vbene iwinna na, ya ru iyobọ ne ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Ken, nọ ga vbe igiogbẹ ọghomwa. Ọtẹn na wa ye yerre emwi hia nọ sunu, vbe ẹghẹ okaro ne ọ ya họn iyẹn Arriọba vbe odẹ ukpo 40 nọ gberra. E Ken  khare wẹẹ: “Vbe ẹghẹ okaro na ya kporhu ma mwẹ, a keghi maa mwẹ re wẹẹ, ẹghẹ okiekie ẹdẹ ma ye na, te ọna wa gha ya mwẹ ghọghọ. I keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, deghẹ I hoo ne Jehova miẹn mwẹ yi, ne I vbe gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ, ọ ma khẹke ne I gha ya agbọn na ike, I ghi vbe mudia gbain ye odẹ ọghe Jehova. I keghi na erhunmwu gie Jehova vbe ọwarọkpa nii, ẹre I na ghi zẹ emwi ru. I ma ghi gha ye agbọn na ike, Arriọba Osanobua ẹre I ghi ye ẹre ike nia, rhunmwuda I rẹnrẹn wẹẹ, emwi rhọkpa i rrọọ nọ gha sẹtin muẹn rueghe.”

12. De vbene uyi ya vuọn Ọgua Osa ọghe orhiọn hẹ, vbe okiekie ẹdẹ ne ima ye na?

¹² Ọ wa vẹ na rẹn wẹẹ, e Jehova gele fiangbe emwa rẹn. Vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ ne ima ye na, te emwa ni ga e Jehova ghi wa muan yọ muan yọ. Vbe ukpo 1914, odẹ orhunmwu 5,100 ẹre ọ ghaa ga e Jehova. Vbe na guan na, ma gberra ẹbo erẹnrẹn nẹ, kevbe wẹẹ, ẹbo emwa nibun ẹre ọ vbe deba ima do Ugie Ayere ọghe uwu e Kristi vbe ukpo ukpo. Odẹ vbenian, ẹre a ghi ya viọ “emwi ẹfe” ọghe agbẹnvbo hia la Ọgua Osa ọghe orhiọn; Ọgua Osa ọghe orhiọn na, ọre emwamwa ne Jehova ru, na ya gha rhie ugamwẹ nọhuanrẹn nẹẹn. Rhunmwuda ne emwa ni do gha ga Osanobua na, na mu uyinmwẹ dan nọ gu iran obọ ro fua, iran na vbe mu akpa ọghe ọgbọn yọ, te emwa ghi lekpae iran rhie uyi gie Jehova.​—Ẹfis 4:​22-24.

13. De ẹmwẹ akhasẹ eso nọ he mwẹ amusẹ rhunmwuda amuan nọ rre otu ọghe Jehova? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

¹³ Amuan nọ wa rre otu ọghe Jehova nia keghi re odẹ ọkpa ne ẹmwẹ akhasẹ nibun ya mwẹ amusẹ; ọkpa vbe usun ẹmwẹ akhasẹ na rre ebe Aizaia uhunmwu ẹnrẹn 60. Uviẹn 22 khare wẹẹ: “Ẹgbẹe nọ kanmwa sẹ ke nọ rri otọ sẹẹ, gha do gha kpọlọ zẹ vbe uhunmwu ẹvbo nọ mwẹ ẹtin. Ọ gha sẹ ẹghẹ nọ kei yi, I gha ru ẹre ne ọna sunu ẹgiẹgiẹ. Mẹ ọrọre Nọyaẹnmwa.” Ne emwa nibun na bi la ugamwẹ e Jehova keghi wa biẹ ọmọ esi. Emwa ni bi la odẹ ọghe ẹmwata na, keghi mwẹ emwi nibun ne Osanobua ya we iran, iran vbe mu egbe ne iran ya kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba. Ena hia wa ya iwinna ikporhu mwẹ alaghodaro. Ọna rhie ẹre ma  wẹẹ, emwa ọghe Jehova wa gele sọyẹnmwẹ ‘ewẹn ẹmila ọghe agbẹnvbo’ zẹvbe ne Aizaia tae ye otọ. (Aiz 60:​5, 16) Rhunmwuda iyobọ etẹn na, te ima ghi sẹtin kporhu vbe otọ ẹvbo 240, erriọ ima vbe print ebe ima nibun ladian vbe urhuẹvbo ni gberra 1,000.

14. De azẹ ne emwa hia gha ru nia?

¹⁴ Vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ ne ima ye na, te emwa nibun ghi zẹ emwi ne iran khian ya ẹdagbọn iran ru, rhunmwuda ne Jehova na mu agbẹnvbo hia rueghe. Iran gha ye Arriọba Osanobua ike ra, ra arriọba emwa nagbọn ẹre iran khian mu ẹtin yan? Te emwa hia gha zẹ obọ ne iran khian gha ye vbọ. Agharhemiẹn wẹẹ, emwa ọghe Jehova lele uhi ọghe arriọba, iran i mwẹ obọ vbe otu azẹ ọghe agbọn na. (Rom 13:​1-7) Iran rẹnrẹn wẹẹ, Arriọba Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa ọghe emwa nagbọn. Arriọba na i re ọghe agbọn na.​—Jọn 18:​36, 37.

15. De edanmwẹ nọ wegbe ne Arhie Maan guan kaan?

¹⁵ Ebe Arhie Maan gi ima rẹn wẹẹ, vbọ ghaa bu ufomwẹ agbọn na, eguọmwadia e Osanobua gha werriẹ aro daa edanmwẹ ughughan, nọ gha rhie ẹre ma deghẹ iran gele mudia ẹse. Obọ wa da ima nia ẹi re nekherhe, erriọ ẹre ọ khian gha ye khian, vbene agbọn na te sẹ ufomwẹ. Arriọba emwa nagbọn ghi gha hoo ne ima rhie ugamwẹ nọ khẹke Jehova ne iran, ọmwa ke ọmwa nọ ma ru vberriọ, iran ghi rhie ẹre oya ọghe ọhanabe. (Arhie 13:​12, 15) Iran gha “ya ẹtin munọ emwa hia ni kanmwa kevbe ni kpọlọ, ivbiogue kevbe avbe ọdafẹn, eviẹn kevbe ni yan egbe iran, ne a vinnọ ama ye iran obọ erha ọmwa kevbe uharo.” (Arhie 13:16) Emwa ni mwẹ eviẹn vbe ẹghẹ nẹdẹ, keghi yi eviẹn ọghe iran ama, ne iran ya rhie ẹre ma wẹẹ, iran ẹre ọ yan eviẹn nii. Erriọ ẹre ọ vbe ye vbe ẹdẹnẹrẹ, arriọba emwa nagbọn gha vbe gha hoo ne iran yi ama ye emwa uharo ra obọ. Uyinmwẹ emwa kevbe iziro ọghe iran, ẹre ọ khian rhie ẹre ma deghẹ emwa nagbọn ẹre iran ye ẹre ike.

16. Vbọzẹ nọ na khẹke ne ima ya amuẹtinyan ne ima mwẹ daa e Jehova khian nọ wegbe nia?

¹⁶ Ma gha kue ne iran yi ima ama nii ra, ne ima ya rhie ẹre ma wẹẹ, obọ iran ma ye ra? Obọ gha wa da emwa ni ma kue ne iran yi iran ama nii. Ebe Arhie Maan ye vbe kha wẹẹ: “Ọmwa ọkpa ne ọ ghi sẹtin khiẹn, ra ne ọ dẹ, ẹi ghi rrọọ vbe ẹ i re te ọ mwẹ ama na.” (Arhie 13:17) Sokpan emwa ọghe Osanobua rẹn emwi ne Osanobua gha ru emwa ni mwẹ ama nii na guan kaan vbe ebe Arhie Maan 14:​9, 10. Ne emwa ọghe Osanobua gha te ya kue ne iran yi iran ama nii, iran ghi gbẹn ọnrẹn ye obọ iran wẹẹ: “Ọghe Nọyaẹnmwa ọre imẹ khin.” (Aiz 44:5) Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya ya amuẹtinyan ne ima mwẹ daa e Jehova wegbe sayọ. Ma gha ru vberriọ, e Jehova ghi ya ekhọe hia miẹn ima yi!

17. Vbọ ya e Jehova zin egbe?

¹⁷ Odẹ ne Jehova he ya rhie izinegbe ma, vbe ẹghẹ okiekie ẹdẹ ne ima ye na, i re ne kherhe. Ọ ma hoo ne ọmwa rhọkpa fuan. (2 Pit 3:9) Ọ kie ẹkpotọ ne emwa hia ne iran fi werriẹ, ne iran do ga irẹn. Sokpan ọ mwẹ eke ne Jehova khian zin egbe sẹ. Nọ ne emwa ni ma fi werriẹ, emwi nọ rhuan Fero ẹre ọ khian vbe rhuan iran. E Jehova keghi tama e Fero wẹẹ: “Sokpan I ke sẹ uwa rae ye agbọn, ne I miẹn ehe na rhie ẹtin mwẹ ma ruẹn, kevbe ne otiti mwẹ miẹn ehe na titi gba otọ agbọn hia.” (Ẹks 9:​15, 16) Agbẹnvbo hia gha do rẹn wẹẹ, e Jehova ọre Osanobua ọghe ẹmwata. (Ẹzik 38:23) De vbene ọna khian ya sunu hẹ?

18. (a) Zẹvbe nọ rre ebe Hagai 2:​6, 20-22, de odẹ ọvbehe ne Jehova khian ya mu ehe hia rueghe? (b) Vbe ima ya rẹn hẹ wẹẹ, ẹmwẹ ne Hagai ta gha mwẹ amusẹ vbe odaro?

 ¹⁸ Ukpo nibun ghi gberra nẹ vbe iyeke Hagai ghi wu, e Jehova keghi loo ukọ e Pọl ya tama Ivbi e Hibru wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Hagai 2:​6, 20-22 gha mwẹ amusẹ vbe odaro. (Tie ẹre.) Ọ khare wẹẹ: “Sokpan wanwanna nian, irẹn tae nẹ wẹẹ, ‘Ẹi re otọ agbọn ọkpa I gha dọlegbe mu rueghe, sokpan, kevbe ẹrinmwi ba ẹre.’ Ne ọ na kha wẹẹ, ‘dọlegbe,’ wa rhie ma wẹẹ, emwi ne a yi hia ọre a gha mu rueghe, a ghi viọ iran hin rre, ne ọ miẹn ehe na do kẹe avbe emwi ne a ma mu rueghe.” (Hib 12:​26, 27) Odẹ ne ako na wẹẹ Osanobua khian ya mu ehe hia rueghe lughaẹn ne emwi ne ebe Hagai 2:​7, NW tae; ọ rhie ma wẹẹ, e Jehova gha fuẹn emwa hia ni ma kue ne irẹn kha yan iran, zẹvbe nọ ru e Fero re.

19. De emwi na i khian sẹtin mu rueghe? Vbe ima ya rẹn ọna hẹ?

¹⁹ De emwi nai khian sẹtin mu rueghe? E Pọl na yevbe kha wẹẹ: “Wa gie ima kpọnmwẹ ye ọna wẹ, Arriọba ne ai sẹtin mu rueghe ọre ọ sẹ ima obọ. Wa gie ima kpọnmwẹ Osanobua ne a vbe gae vbe ọghọ kevbe ute, zẹ vbe ne ọ gha yẹ ọre.” (Hib 12:28) A gha ghi mu ehe hia rueghe nẹ, Arriọba Osanobua ọkpa, ẹre ọ khian ghi gha rrọọ. Emwi rhọkpa i rrọọ nọ khian sẹtin rueghe ẹre!​—Psm 110:​5, 6; Dan 2:44.

20. De azẹ nọ khẹke ne emwa hia ru? De vbene ima khian ya ru iyobọ ne iran hẹ?

²⁰ Ẹghẹ i zẹdẹ rrọọ na mu rhia hiehie! Te emwa gha zẹ obọ ne iran khian gha ye. Adeghẹ arriọba agbọn na ẹre iran khian gha ye ẹre ike, ọfuan ẹre ọ khẹ iran. Sokpan adeghẹ e Jehova ẹre iran hoo ne iran ga, te iran gha ru afiwerriẹ nọ khẹke; iran gha ru vberriọ, arrọọ ọghe etẹbitẹ gha sẹ iran obọ. (Hib 12:25) Ma gha sẹtin ru iyobọ ne emwa, ne iran ya ru azẹ nọ khẹke, lekpa ikporhu iyẹn nọ maan ne ima kpe. Wa gi ima gha ru iyobọ ne emwa ni mwẹ ekhọe esi, ne iran mieke na do deba ima ga e Jehova. Wa gi ima kọ ẹmwẹ ne Jesu ta ye orhiọn, ne ọ na wẹẹ: “A gha kporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba na la otọ agbọn hia nẹ zẹ vbe osẹe ghe emwa hia, iyeke ọnii, ufomwẹ ghi do rre.”​—Mat 24:14.