1, 2. (a) De emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghe ima? (b) Ya unu kaẹn avbe imamwaemwi ẹmwata ne ima gbọyẹmwẹ yi? Vbọzẹe ne ima na gbọyẹmwẹ yọ? (Ghee avbe efoto ni rre omuhẹn.)

DE EMWI nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ruẹ? Zẹvbe eguọmwadia e Jehova, emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghe ima, ọre asikẹgbe ne ima gu ẹre mwẹ. Ma i kue hiehie nọ fe ima obọ dee. Aro nọ ghaan ẹre ima vbe ya ghee ẹmwata nọ rre Baibol, rhunmwuda, imamwaemwi ẹmwata ni rre Baibol ẹre ọ ya ima sikẹ Osanobua.—Kọl 1:9, 10.

² E Jehova nọ re Ọmamwaemwi Nọ Sẹre keghi ye Baibol maa ima emwi nibun. Vbe igiemwi, irẹn ẹre ọ maa ima re vbene eni irẹn hiunsi sẹ hẹ, irẹn ẹre ọ ya ima rẹn akpa ne mose mose ne irẹn mwẹ, irẹn ẹre ọ ya ima rẹn wẹẹ, ahoẹmwọmwa ẹre ọ gua irẹn kpa ya kpemehe izọese adẹwerriegbe, e Jehova ẹre ọ vbe ya ima rẹn vbekpae Arriọba e Mẹzaia, irẹn ẹre ọ ye vbe maa ima re wẹẹ, etẹn ne a hannọ zẹ gha deba Jesu kha vbe ẹrinmwi kevbe wẹẹ, oghẹn ne gbii gha yin agbọn ne mosee vbe etẹbitẹ. (Jọn 10:16) Jehova ẹre ọ maa ima re, odẹ nọ khẹke ne ima ya gha yin. Aro nọ ghaan ẹre ima ya ghee avbe imamwaemwi ẹmwata na rhunmwuda, ọ ye ima sikẹ e Jehova, ẹre ọ vbe zẹe ighẹ arrọọ ọghe ima mwẹ evbọ demu.

3. E Jehova miẹn ọmwa rhọkpa igho ye ẹmwata ra? Rhan otọ re.

 ³ E Jehova keghi re Osa nọ zẹ emwi obọ. Akpa na, ẹre ọ si ẹre ne ọ na ya arrọọ ọghe Ovbi ẹre zọese ne ima. E Jehova i miẹn ọmwa rhọkpa igho ye ẹmwata nọ rre Ẹmwẹ ọnrẹn. Vbe ẹghẹ ne okpia ọkpa ne a tie ẹre Saimọn ya rhie igho ne ukọ e Pita, ne Pita rhie ẹtin ne irẹn, na miẹn wẹẹ, ọmwa ne irẹn rhie obọ yan, ghi vbe gha mwẹ orhiọn nọhuanrẹn, e Pita keghi wanniẹn tama rẹn wẹẹ: “Te uwẹ vbe igho ruẹ ra gba la ọrhiae rrie, ne u na gha ro ighẹ u gha sẹtin ya igho dẹ emwi ne Osanobua ya ru ọmwa ẹse.” (Iwinna 8:18-20) Ne Baibol na wẹẹ ne ima “ha osa” ye ẹmwata, vbe a yae kha?

4. Vbe ako iruẹmwi na, vbe ima khian ruẹ vbekpae ẹmwata?

⁴ Tie ebe Itan 23:23. Ẹrhiọn ẹre ima loo ne ima mieke na rẹn ẹmwata nọ rre Baibol. Te ima gha sẹ emwi nibun rae ne ima mieke na sẹtin gha mwẹ irẹnmwi na. Zẹ vbene ebe Itan khare, ma gha ghi ha osa ye ẹmwata nẹ, ọ ma khẹke ne ima khiẹn ọnrẹn. Ọni ọre wẹẹ, ma gha miẹn odẹ ọghe ẹmwata yi nẹ, ọ ma khẹke ne ima lahin vbọ rre. Nia, gi ima ziro yan evba yae kha na “ha osa” ye ẹmwata kevbe emwi ne a ya ha osa yọ. Iziro na gha ya ima gbọyẹmwẹ ye odẹ ọghe ẹmwata sayọ, ọ vbe ya ima deziẹn vbọ. Ọ gha vbe ya ima rẹn wẹẹ, ẹmwata nọ ke obọ Osanobua rre wa kakabọ hiunsi.

5, 6. (a) De vbene ima ya “ha osa” ye ẹmwata hẹ? Ru igiemwi yọ. (b) De afiangbe ne ima miẹn vbe odẹ ọghe ẹmwata?

⁵ Ọ mwẹ osa na hae ye emwi ọhẹ. Evba ya ẹmwẹ na kha, ‘ha osa yọ,’ nọ re ẹmwẹ Hibru na loo ro vbe ebe Itan 23:23, ọre “na hia, na gha mwẹ emwi.” Emwi ne ẹmwẹ na demu ọre wẹẹ, ọmwa ghi rhie emwi nọ ghan ladian nọ mieke na gha mwẹ emwi ọvbehe nọ ghan. Gi ima ru igiemwi yọ vbenian. Ọmwa nọ khiẹn ebanana gha yae wewe ne emwa do vio ebanana ọghe ọhẹ, ebanana nii i khian ye owẹ ọre khian kha die owa ima. Te ima gha tobọ ima gha rrie ẹki, nọ mieke na sẹ ima obọ. Ebanana ọhẹ nọ, sokpan, ẹghẹ kevbe ẹrhiọn ẹre ima ya khian gha rrie ẹki. Erriọ ẹmwata na “ha osa yi” vbe ye. Ai ye igho dọe, sokpan, te ima gha loo ẹrhiọn ne ima mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata.

⁶ Tie Aizaia 55:1-3. Ako ne a tie re na rhan otọ re sayọ, evba yae kha na dẹ ẹmwata. E Jehova keghi ya Ẹmwẹ ọnrẹn gie amẹ, ewẹn ẹmila kevbe ayọn. Zẹ vbene amẹ nọ furre ya fu ima egbe rre vbe ovbamẹ ghaa gbe ima, erriọ Ẹmwẹ Osanobua vbe ya mu ima orhiọn sotọ. Ewẹn ẹmila keghi rhie orhiọn ye ima iwu, ọ vbe ye ibiẹka waan, erriọ Ẹmwẹ Osanobua vbe ya ya ima mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn. Te Ẹmwẹ Osanobua vbe ye vbe na ghee ayọn. De odẹ nọ khin? E Baibol wẹẹ te ayọn ya ọmwa sọyẹnmwẹ. (Psm 104:15) Ọna rhiema wẹẹ, ne Jehova na wẹẹ ne emwa do dẹ ayọn, te ọ rhie ilẹkẹtin ne iran wẹẹ, iran gha lele adia ọghe irẹn, ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ iran. (Ps. 19:8) Igiemwi na ya ima rẹn wẹẹ, afiangbe rrọọ vbe ima ghaa rre odẹ ọghe ẹmwata. Nia, gi ima ziro yan emwi isẹn ne ima ya ha osa ye ẹmwata ne ima dẹ vbe obọ Osanobua.

7, 8. (a) Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima loo ẹghẹ, ne ima mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata? (b) De emwi ne Mariko ru nọ mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata? Vbọ ghi kẹrikian?

⁷ Ẹghẹ. Ẹghẹ ẹre a ya danmwehọ iyẹn nọ maan ọghe Arriọba, ẹre ima ya tie Baibol kevbe avbe ebe ughughan ne otu gbẹnnẹ ladian, ẹghẹ ẹre ima ya mu egbe iko, ẹre ima vbe ya yo iko. Ọna ẹre ọ si ẹre ne ọ na khẹke ne ima zẹ ẹghẹ kọ vbuwe ẹghẹ ne ima loo ye emwi ni ma mobọ ru ekpataki. (Tie Ẹfisọs 5:15, 16.) Inu ẹghẹ ẹre ọ rhie ma ke  do gha mwẹ irẹnmwi ọghe Baibol nọ somwa? Dọmwadẹ ima lughaẹn ne egbe, erriọ ẹghẹ nọ rhie vbe ya lughaẹn. Vbọrhirhighayehẹ, etẹbitẹ ẹre ima hia khian ya gha ruẹ vbekpae Jehova, odẹ ne ọ ya ru emwi kevbe emwi hia ne ọ yi. (Rom 11:33) Ebe Owa Ọkhẹ nokaro nọ ladian keghi kha wẹẹ: “Te ẹmwata ye vbe obobo nekherhe. Ghẹ gi obobo ọghe ẹmwata ọkpa sẹ ruẹ ọkẹn. Akpawẹ obobo ọkpa ọghe ẹmwata gha sẹ ima ọkẹn, ẹmwata ọkpa kẹkan ẹre Jehova gha te gie ma ima. Gha gualọ ba re, ghẹ gie egbe wọọ.” Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima nọ egbe ima wẹẹ, ‘De vbene irẹnmwi ne I mwẹ vbekpae Jehova sẹ hẹ?’ Vbene ẹmwata, te ima khian gha ruẹ vbekpae Jehova vbe etẹbitẹ. Emwi nọ wa ru ekpataki nia, ọre ne ima hia vbe odẹ ke odẹ, ne ima loo ẹghẹ nọ somwa, ya gha ruẹ emwi vbekpae Jehova. Nia, gi ima ghee igiemwi ọghe orhiọnkpa ne ọ wa gha gualọ odẹ ọghe ẹmwata.

⁸ Ọmokhuo ọkpa ne ovbi e Japan ne a tie ẹre Mariko, * na ke Japan do yo owebe vbe New York City, U.S.A. Vbe ẹghẹ na kha na, e Mariko rre ugamwẹ ọkpa nọ suẹnrẹn vbe Japan vbe ukpo 1959. Vbe ọ ghi rre U.S.A. ẹre ọtẹn nokhuo nọ re arọndẹ na kporhu ma rẹn. Ọtẹn nokhuo nii, na suẹn gha ye Baibol maa re emwi. Ẹmwi nọ ghaa ruẹ yẹ ọre sẹrriọ wẹẹ, ọ na wẹẹ ne ọtẹn na do gha maa irẹn emwi igbava vbe uzọla. Mariko ma zẹdẹ gha re ọmwa nọ miẹn ẹghẹ, ọ yo owebe, ọ vbe gha mwẹ iwinna ovbi ẹghẹ kherhe nọ ru, ọrheyerriọ, ọ na suẹn iko na yo. Ọ keghi fian ẹghẹ ne ọ loo ye iku isasegbe kevbe irọkhegbe kanmwa, nọ mieke na gha loo ẹghẹ nọ sọmwa ye emwi orhiọn. Ọna ẹre ọ yae gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọ ghi rre odẹ ukpo ọkpa, ọ na dinmwiamẹ. Uki ehan ghi vbe gberra nẹ, vbe ukpo 2006, ọ na rhie obọ ye iwinna arọndẹ. Arọndẹ ye nọ do fi ebanban.

9, 10. (a) Ọmwa gha ghi do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, de aro nọ ghi ya ghee emwi ewe na khu khian? (b) De emwi ne Maria sẹ rae rhunmwuda odẹ ọghe ẹmwata? Vbe ọ ghi lae miẹn?

⁹ Emwi ewe. Etẹn eso sẹ iwinna ne a na miẹn osugi rae ne iran mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata. Ọgbehẹn ẹre Pita kevbe Andru ghaa khin, sokpan vbe Jesu wẹẹ ne iran do gha re erhuanegbe irẹn, awarọkpa ẹre iran ya sẹ ọgua ọghe iran rae. (Mat 4:18-20) Ọna ma rhiema wẹẹ, ọmwa gha ghi rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, ọ wa sẹ iwinna rẹn rae. E Baibol ẹre ọ wẹẹ ne ikpia gha gbaroghe ẹgbẹe iran. (1 Tim 5:8) Emwi ne ọna rhiema ọre wẹẹ, ọmwa gha do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, ẹi ghi mu emwi ewe na khu khian ye okaro vbe arrọọ ọghẹe. Jesu keghi kha wẹẹ: “Wa ghẹ si ẹfe koko ye agbọn na ne egbe uwa . . . Sokpan wa si ẹfe koko ye ẹrinmwi.” (Mat 6:19, 20) Ọna ọre emwi ne ọmokhuo ọkpa ne a tie ẹre Maria ru.

¹⁰ E Maria ma he sẹ nọ suẹn e skul vbe ọ suẹn gha ku iku isasegbe na tie ẹre golf. Ọ na ghi do guẹ vbene a ya gbe golf ẹsẹse vbe ọ ghi rre owebe ne ukpogieva, serriọ wẹẹ, arriọba na kpasẹ yọ nọ gha rrie owebe nọ yo, vbe ne ẹi khian na hae igho esuku ọ ke ya ladian. E golf na gbe ọre iwinna ne Maria te wa gha hoo nọ ya ẹdagbọn rẹn ru, odẹ vberriọ, ọ do gha re ọmwa nọ fe kevbe na hiunsi ẹre rre. Sokpan, ọ ghi sẹ ẹghẹ, Avbe Osẹe Jehova na suẹn gha ye Baibol maa re emwi. E Maria wa gbọyẹmwẹ ye emwi nọ ghaa ruẹ, ọ wa vbe gbọyẹmwẹ ye odẹ ne imamwaemwi ẹmwata ya fi arrọọ ọghẹe werriẹ. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ke obọ ne I ya suẹn gha ya ilele ni rre Baibol ru emwi vbe arrọọ mwẹ, te ọyẹnmwẹ ghi wa sẹ mwẹ.” E Maria keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, irẹn i khian sẹtin mu emwi orhiọn ye okaro vbe arrọọ ọghe irẹn, vbene irẹn na khu emwi ewe khian vbe obọkpa. (Mat 6:24) Rhunmwuda ọni, e Maria keghi sẹ e golf na gbe rae, nọ mieke na rhie aro tua emwi nọ hiunsi sẹ.  Arọndẹ ọghe ẹghẹ hia ẹre Maria ghi khin nia. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ọyẹnmwẹ nọ ghi sẹ mwẹ nia i gia gie kevbe wẹẹ, eban arrọọ mwẹ ghi mwẹ evbọ demu.”

11. De emwi nọ gha sẹtin fiwerriẹ vbe ima gha ghi do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ?

¹¹ Asikẹgbe ne ima gu emwa vbuwe ẹgbẹe kevbe avbe ọse mwẹ. Ma gha ghi do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, asikẹgbe ne ima gu emwa vbuwe ẹgbẹe kevbe avbe ọse mwẹ, sẹtin fiwerriẹ. Vbọzẹe? Jesu keghi ya ima rẹn evbọzẹe vbe erhunmwu ne ọ na ne ẹrhuanegbe ẹre. Ọ na kha wẹẹ: “Ye ẹmwata ya iran khian ọghuẹ, ẹmwata ọre ẹmwẹ ruẹn khin.” (Jọn 17:17) Emwi ne ifiẹmwẹ na “ye ẹmwata ya iran khian ọghuẹ” demu, ọre wẹẹ, ‘ghẹ gi iran gha re ọkpa vbuwe agbọn.’ Ma gha ghi rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, ma i ghi re ọkpa vbe agbọn na rhunmwuda, ilele ni rre Baibol ẹre ima ghi ya ru emwi. Agharhemiẹn wẹẹ ima i hoo ne emwi rhọkpa mu idobo ye asikẹgbe ne ima gu emwa vbuwe ẹgbẹe kevbe avbe ọse mwẹ, avbe ọse kevbe emwa eso vbuwe ẹgbẹe sẹtin gha khuiwu ima, iran sẹtin vbe gha gbodan ye odẹ ọghe ẹmwata. Ọ na i zẹdẹ kpa ima odin rhunmwuda, Jesu khare wẹẹ: “Ẹgbẹe ọmwa ẹre ọ khian gha re oghian nọ khọ ẹko ọmwa sẹ.” (Mat 10:36) Jesu vbe rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, ai ya afiangbe ne ima khian miẹn vbe odaro gie emwikemwi ne ima sẹ rae rhunmwuda ugamwẹ e Jehova.—Tie Mak 10:28-30.

12. De emwi ne Aaron ya ha osa ye odẹ ọghe ẹmwata?

¹² Ọ mwẹ ọduẹki ọkpa ne Ovbi e Ju, ne a tie ẹre Aaron. Ke egbe ọvbokhan kpa, ẹre a ke yae maa re emwi wẹẹ, awua nọ na gha tie eni Osanobua. Ọrheyerriọ, Aaron kegha hoo ne ọ rẹn ẹmwata vbekpae Osanobua. Ọkpa vbe Osẹe Jehova keghi maa Aaron re wẹẹ, ọ gha rhie ikpẹ ẹmwẹ eso (vowel) bae ikpẹ ẹmwẹ enẹ ọghe Hibru ni mudia ye eni Osanobua, ọ gha sẹtin tie eni Osanobua, nọ re Jehova. Emwi nọ ruẹ re na keghi gbe ẹre otiti sẹrriọ wẹẹ, ọ na ya tama avbe ọmamwaemwi ọghe Ivbi e Ju vbe sinagọg. Emwi ne iran ghi ru keghi ya egbe wọọ Aaron. Ne iran gha te ya gu ẹre gha ghọghọ, iran na gie asẹn yan rẹn, iran na vbe khu ẹre fua. Ẹgbẹe ọre ma ghi vbe gha ya aro nọ maan ghee ẹre. Aaron ma gi egbe wọọ ọre. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọ na do gha re Osẹe Jehova. Te Aaron ga e Jehova ya sẹ ẹdẹ nọ wu. Afiwerriẹ vbenian gha rhiegbe ma vbe arrọọ ọghe ima, te ọ khẹke ne ima mudia gbain vbe na ghee Aaron.

13, 14. De afiwerriẹ ne ọ khẹke ne ima ru, ne ima mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata? Ru igiemwi yọ.

¹³ Iziro kevbe uyinmwẹ nọ ma gua ilele ọghe Osanobua ro. Ma gha ghi do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, te ọ khẹke ne iziro ekhọe ọghe ima kevbe uyinmwẹ ima fiwerriẹ. Ukọ Pita keghi kha wẹẹ: ‘Wa gha họn ẹmwẹ ne Osanobua, wa ghẹ ghi yin uyinmwẹ ne uwa ka gha yin vbe ẹghẹ ne uwa ma na rẹn ena ye, sokpan, wa gha re ne ọ huanrẹn vbe emwi ne uwa ru hia.’ (1 Pita 1:14, 15) Uyinmwẹ esakan ẹre ọ wa gu emwa nibun obọ ro vbe Kọrinti nẹdẹ. Rhunmwuda ọni, etẹn ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, keghi ru afiwerriẹ ne gẹdẹgbẹẹ vbe arrọọ ọghe iran, ne iran mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata. (1 Kọr 6:9-11) Erriọ etẹn nibun vbe ẹdẹnẹrẹ vbe ya sẹ uyinmwẹ dan rae, ne iran mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata. Ọna ẹre Pita ghaa guan kaẹn vbe ọ khare wẹẹ: “Uwa loo ẹghẹ ne ọ taẹn sẹ nẹ, ne uwa ya gha ru vbene avbe enimayayi ru. Ẹdẹ agbọn uwa kegha re ne a loo ye uyinmwẹ iruẹn, ufifimwẹ, ayọn ne a da gbe egbe, ohọhọ, ẹbu idayọn, kevbe iruẹbọ ne ọ hu ọmwa ẹko.”—1 Pit 4:3.

¹⁴ Ọdayọn da iku ẹre Devynn vbe Jasmine ghaa khin vbe ukpo nibun. Devynn kegha re akọwe nọ wa guẹ vbene a ya hae  ye ugan ighẹ igho na loo vbe isiwinna. Sokpan, rhunmwuda ayọn nọ da gbe egbe, ọ ma sẹtin gha rre isiwinna ọkpa vbe ẹghẹ nọ taẹn. Ọ na gha hẹ yo hẹ rre. Nọ ne Jasmine, te emwa wa rẹn ọnrẹn zẹvbe ọmwa ne aro ọre kpannọ ugiọnmwẹ erhẹn kevbe ọmwa nọ gbinna. Vbe Jasmine da ayọn nẹ vbe ẹdẹ ọkpa, arọndẹ eva na gie yo isi na miẹn ọnrẹn vbe odẹ, vbe iran rre ikporhu. Iran na tama Jasmine wẹẹ, iran gha rrie owa re, ne iran do gha ye Baibol maa re emwi. Aro ma zẹdẹ gbannọ e Jasmine vbe Devynn vbe avbe arọndẹ na ghi sẹ owa iran vbe uzọla nọ lelẹe. Iran keghi da ayọn gbe egbe. Iran ma ghi te yaro yọ wẹẹ, etẹn na gha werriegbe mu otuẹ gie iran vbe owa. Etẹn na ghi dọlegbe mu otuẹ gie iran vbe ẹdẹ ọvbehe, iran keghi bẹghe afiweriẹ eso vbe egbe Jasmine kevbe Devynn. Ke ẹghẹ okaro ne etẹn na wa ya suẹn gha maa iran emwi, ẹre iran wa ya suẹn gha rhie emwi ne iran ruẹ ye uyinmwẹ. Vbene ọ te sẹ uki eha, iran na ban ayọn na da. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, iran na ya ru ọrọnmwẹ zẹvbe nọ gua ilele ọghe arriọba ro. Te aro emwa hia ni rre ẹdogbo ne iran ye wa sẹ afiwerriẹ ne Jasmine kevbe Devynn ru, ọna ẹre ọ ya iran nibun kue yọ ne etẹn gha ye Baibol maa iran emwi.

15. De afiwerriẹ nọ ghi kue lọghọ emwa eso sẹ na ru, vbe iran gha ghi do rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ? Vbọzẹe ne ọ na lọghọ?

¹⁵ Ilele kevbe idugie ọghe erre avbavbotọ. Nọ ne emwa eso, iran gha ghi rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, ẹi mobọ lọghọ ne iran sẹ ilele kevbe idugie ọghe erre avbavbotọ rae. Sokpan, ọ wa kakabọ lọghọ emwa eso rhunmwuda, iran rẹnrẹn wẹẹ, avbe ọse kevbe emwa vbuwe ẹgbẹe gha suẹn gha ya aro dan ghee iran. Ọ keghi wa lọghọ, vbe ọ gha dekaẹn ilele ọghe irorinmwi kevbe uyi nọ ma khẹke ne emwa rhie ne orinmwi. (Diut 14:1) Igiemwi esi ọghe Ivbiotu e Kristi vbe Ẹfisọs vbe orre nokaro, gha ru iyobọ ne ima ya mudia gbain vbe ihe vbenian.

16. De emwi ne Ivbiotu e Kristi vbe Ẹfisọs sẹ rae rhunmwuda odẹ ọghe ẹmwata?

¹⁶ Vbe ẹghẹ nẹdẹ, te emwa nibun wa gha zẹ ọbo edunna vbe Ẹfisọs. De emwi ne Ivbi Ẹfisọs eso ni te gha zẹ obọ edunna ghi ru vbe iran ghi khian Ivbiotu e Kristi nẹ? E Baibol keghi kha wẹẹ: “Nibun vbe iran ni te ka zẹ ọbo edunna yi, keghi viọ ebe iran ladian, iran keghi sirra emwa hia giẹn ehia. Iran ghi tie igho ye avbe ebe nii, ehia keghi gha re [“igho esiliva arriaisẹn ekigbesiyeha,” NW ] Vbenian ọre ẹmwẹ Nọyaẹnmwa ya gha mu otọ, .  . . ọ na vbe gha gba otọ khian.” (Iwinna 19:19, 20) Vbene ẹmwata, emwi ighobioye ẹre iran giẹn ẹnrẹn, sokpan, iran wa vbe miẹn afiangbe ne ẹi gia gie vbe obọ e Jehova.

17. (a) De emwi eso ne ima ya ha osa ye ẹmwata? (b) De inọta ne ima khian zẹ ewanniẹn yi vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

¹⁷ De emwi ne uwẹ ya ha osa ye ẹmwata? Ẹghẹ ẹre ima hia loo ne ima mieke na gha rre odẹ ọghe ẹmwata. Etẹn eso sẹ iwinna ne a na miẹn osugi igho rae, ne iran mieke na sẹtin gha rre odẹ ọghe ẹmwata, vbene eso na ru afiwerriẹ vbe nọ dekaẹn emwa ne iran gu mu obọ, ya sẹ egbe emwa iran vbuwe ẹgbẹe. Eso vbe fi iziro ekhọe kevbe uyinmwẹ iran werriẹ, vbene eso na fi iyeke gbe ilele kevbe idugie ọghe erre avbavbotọ. Vborhirhighayehẹ, ma rẹnrẹn wẹẹ, imamwaemwi ẹmwata ni rre Baibol ẹre ọ ru ekpataki sẹ emwikemwi ne ima sẹ rae. Imamwaemwi ẹmwata na, ẹre ọ ya ima mwẹ emwi ewe nọ ghi ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ọghe ima, ọni ọre asikẹgbe ne ima gu e Jehova mwẹ. Ma ghaa ru erria yan afiangbe nibun ne ima he miẹn vbe odẹ ọghe ẹmwata, emwi rhọkpa i rrọọ nọ gha ya ima kpa hin vbọ rre. Sokpan, de emwi nọ gha sẹtin ya ọmwa nọ ka rẹn odẹ ọghe ẹmwata nẹ, kpa hin vbọ rre? De emwi ne ima gha ru, ne emwi vberriọ ghẹ sunu daa ima? Ma gha zẹ ewanniẹn ye avbe inọta na vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna.