1. Vbọzẹe ne ima hia na gualọ ifuẹko?

AI MIẸN ọmwa ne ẹi gualọ ifuẹko. Sokpan, egbe ma zẹdẹ rọkhọ etẹn eso vbuwe ima; osi, akhiẹ kevbe egbewọmwẹ ọre ọlọghọmwa ne etẹn eso werriẹ aro daa. Etẹn eso rri oya emianmwẹ, eso khiẹ rhunmwuda uwu ọghe emwa ne iran hoẹmwẹ ọnrẹn, eso vbe khian ọmaẹn nẹ. Eso vbuwe ima wa rri oya rhunmwuda obọ atosi ne emwa ya mu iran, erriọ uyinmwẹ igbinnoguo ne emwa yin vbe ẹdogbo ne ima ye, vbe ya kpokpo ima orhiọn. Te emwi hia ghi wa rhia yọ rhia yọ. Ena hia ẹre ọ ya ima yayi wẹẹ, “ẹdẹ okiekie” ẹre ima gele ye kevbe wẹẹ, agbọn ọgbọn sikẹ otọ nẹ. (2 Tim 3:1) Ọ kpẹre ne ima nibun ke khẹ ne Jehova do mu eyan rẹn hia sẹ, sokpan ọ ma he ye muẹn sẹ, te ọlọghọmwa ne ima ye ghi tua yọ tua yọ. De ehe ne ima khian na miẹn ifuẹko?

2, 3. (a) De emwi ne Baibol tae vbekpae Hababọk? (b) Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima ziro yan ebe Habakọk?

² Ebe Habakọk ne ima khian ziro yan na, gha zẹ ewanniẹn ye inọta na. Evba ye Habakọk kha ọre “Na Ya Oyaya Mu Ọmwa Dede.” Ọ na keghi dekaẹn odẹ ne Jehova ya rhie ifuẹkọ ne ima kevbe odẹ ne ima ya lẹgbinaẹn. E Baibol ma ta emwi rhọkpa  ma ima vbekpae arrọọ ọghe Habakọk, sokpan ebe Habakọk wa rhie igiọdu ne ima. E Habakọk keghi nọ Osanobua ọta eso. E Jehova zẹ ewanniẹn ye inọta ọghe Habakọk, ọ na vbe tama rẹn ne ọ gbẹn ọnrẹn yotọ rhunmwuda, e Jehova rẹnrẹn wẹẹ ima gha miẹn ere vbọ.—Hab 2:2.

³ Inọta ne Habakọk nọ Osanobua re vbe ẹghẹ ne iro ya han rẹn kevbe ewanniẹn ne Osanobua zẹe, ọre emwi ọkpa kẹkan ne Baibol tae vbekpae Habakọk. Ebe Habakọk keghi re ọkpa vbe usun ebe na gbẹn yotọ “na ya maa ima emwi ne ima sẹtin lekpae izinegbe kevbe ẹtin ne Ebe rhie ye ọmwa iwu, gha mwẹ idaehọ.” (Rom 15:4) De vbene dọmwadẹ ima gha ya miẹn ere vbe ebe Habakọk? Ọ gha ya ima rẹn evba yae kha na mu ẹtin yan e Jehova. Ẹmwẹ akhasẹ ọghe Habakọk vbe rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, ma gha sẹtin gha mwẹ agbẹkunsotọ uhiẹn vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa kevbe edanmwẹ. Nia, gi ima ziro yan ebe Habakọk.

4. Vbọ ya iro han e Habakọk?

⁴ Tie Habakọk 1:2, 3. Vbe ẹghẹ Habakọk, uyinmwẹ ika kevbe ọghe ọkpankpan ẹre ọ wa gba ehe hia vbe otọ Izrẹl. Ẹko ma zẹdẹ gha rhiẹnrhiẹn Habakọk rhunmwuda emwa dan ni lẹga re. Uyinmwẹ atosi ẹre Ivbi Izrẹl ghaa yin daa egbe. Ọta ne Habakọk ghi gha nọ ọre wẹẹ: De ẹghẹ ne emwi dan na khian ya sẹ ufomwẹ? Vbọzẹe ne Jehova na gi ẹre kpẹ sẹ vbenian hẹ? Vbuwe ena hia, ẹre Habakọk na da tie Jehova nọ do ru iyobọ. Ọ gha kẹ, e Habakọk ghaa mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn nẹ wẹẹ, Osanobua i khian ghi zẹ ye irẹn re kevbe wẹẹ, ọ gha kpẹ Osanobua ke zẹ emwi ru. Emwi vbenian he sunu daa ruẹ ẹdẹ ra?

5. De emwi ne kpataki ne ima miẹn ruẹ vbe ebe Habakọk? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

⁵ Te inọta ne Habakọk nọ Osanobua re, rhiẹre ma wẹẹ, ẹi ghi mwẹ amuẹtinyan ra? Hiehie! Ne Habakọk na fannọ otọ ẹko ẹre ma e Jehova keghi rhiema wẹẹ, ọ ye mwẹ ilẹkẹtin yan Osanobua. Emwi nọ ghaa kpokpo ẹre orhiọn ọre ne ọ ma na rẹn ẹghẹ ne Osanobua khian ya zẹ emwi ru kevbe ne Osanobua na kue yọ, ne irẹn gha rri oya vberriọ. Ne Jehova na wẹẹ ne Habakọk gbẹn emwi nọ rre ọre orhiọn yotọ, ọ mwẹ emwi ne kpataki nọ maa ima re, ọni ọre wẹẹ: Osanobua ma hoo ne ohan gha mu ima vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa, ọ hoo ne ima gha fannọ otọ ẹko ima ma rẹn vbe erhunmwu. (Psm 50:15; 62:8) Ebe Itan 3:5 khare wẹẹ ne ima “ya ẹtin ima hia mu ẹtin yan e Nọyaẹnmwa,” ne ima “ghẹ mu ẹtin yan emwi ne ima ro ighẹ ima rẹnrẹn.” Te Habakọk wa rhie owẹ lele ẹmwẹ ibude na.

6. Vbọzẹe ne erhunmwu na hiunsi?

⁶ E Habakọk keghi mu ẹtin yan Osanobua, ọ na vbe sikẹ ọre vbe na ghee Ọse kevbe vbene ọmọ ya sikẹ Erhae. E Habakọk ma gha si osi ra nọ hẹnhẹn egbe yan irẹnmwi ọghe obọ re. Ọ keghi tama Osanobua emwi nọ kpokpo irẹn vbe orhiọn. Igiemwi esi ẹre ọ rhie yotọ ne ima. E Jehova nọ re Osa nọ họn erhunmwu wa vbe hoo ne ima gha tama irẹn vbe erhunmwu emwi hia nọ kpokpo ima. (Psm 65:2) Ma ghaa ru ọna, ma ghi gele do bẹghe vbene Osanobua ya họn erhunmwu ima hẹ kevbe odẹ nọ ya fu ima ẹko rre. (Psm 73:23, 24) Ọ ghi ru iyobọ ne ima ya rẹn aro ne irẹn ya ghee ọlọghọmwa ne ima la gberra. Vbene ẹmwata, erhunmwu ne ima na gie Jehova keghi re odẹ kpataki ne ima ya rhiẹre ma wẹẹ ima mu ẹtin yan rẹn.

7. De vbene Jehova ya họn erhunmwu ọghe Habakọk hẹ?

⁷ Tie Habakọk 1:5-7. E Habakọk ghi tama e Jehova emwi hia nọ kpokpo irẹn vbe orhiọn nẹ, ọ keghi zinegbe ne Jehova zẹ emwi ru, sokpan ọ ma rẹn vbene Jehova khian ya sọfurre ye ọlọghọmwa ọghe irẹn hẹ. E Jehova keghi re Osa nọ mwẹ itohan, ọ vbe rẹn emwi ne Habakọk la gberra, rhunmwuda ọni, ọ ma gu e Habakọk gui. Ọ keghi tama e Habakọk emwi nọ khian sunu daa Ivbi e Ju ni sọtẹ daa irẹn. Ọ gha kẹ, Habakọk ọre ọmwa okaro ne Jehova ta re ma wẹẹ, irẹn gha rherhe fuẹn Ivbi e Ju rua.

8. Vbọzẹe ne emwi ne Jehova tae na kpa e Habakọk odin?

⁸ E Jehova keghi tama e Habakọk wẹẹ irẹn gha zẹ emwi ru kevbe wẹẹ, ẹi khian kpẹ gbe. Ẹmwẹ ne Jehova loo ro vbe uviẹn 5, rhiẹre ma wẹẹ, ẹghẹ Habakọk kevbe Ivbi e Ju ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii, ẹre Jehova khian ya zẹ emwi ru. E Jehova keghi tama e Habakọk wẹẹ, Ivbi e Babilọn ni mwẹ ekhọe atosi ẹre irẹn khian loo ya guọghọ Ivbi Izrẹl. Iran khọ sẹ Ivbi e Izrẹl. Ọna rhiema wẹẹ, te emwi khian rhia sayọ vbe otọ e Juda. * Ọna keghi kpa e Habakọk odin rhunmwuda, ọna i re emwi ne irẹn te yaro yi. Vbọzẹe ne Osanobua khian na loo emwa dan vbenian ya guọghọ emwa rẹn? Ughaghe inọta vbenian ghaa rre ekhọe Habakọk. De emwi ne uwẹ gha te ru deghẹ uwẹ ọ rre ihe vbenian?

9. De inọta ọvbehe ne Habakọk nọ rẹn?

⁹ Tie Habakọk 1:12-14, 17. Te iro ye haẹn Habakọk agharhemiẹn wẹẹ ọ rẹnrẹn wẹẹ, Ivbi e Babilọn ẹre Jehova khian loo ya rri Ivbi Izrẹl oya. Ọrheyerriọ, ọ na ya imuegberriotọ gha mu ẹtin yan Osanobua. Ọ keghi kha wẹẹ Osanobua ọre okuta nọ “degue” irẹn. (Diut 32:4; Aiz 26:4) E Habakọk rẹnrẹn wẹẹ e Jehova ọre Osa nọ mwẹ itohan rhunmwuda ọni, ọ na ye gha mu ẹtin yan rẹn. Ọ na ye nọ e Jehova ọta eso vbenian: Vbọzẹe ne Jehova khian na kue yọ, ne emwi ye kulo sayọ vbe otọ e Juda? Vbọzẹe ne Osanobua ma na zẹ emwi ru nia? Vbọzẹe ne Osanobua khian na kue ne emwa rẹn rri oya sayọ? Vbọzẹe ne Osanobua na hunwan ne emwi dan kevbe emwa dan gba ehe hia? Vbọrhirhighayehẹ, e Habakọk na ghi kha wẹẹ, aro Osanobua “huan gbe ne ọ gha sẹtin ghe ọkhọ.”

10. De emwi nọ gha vbe sẹtin ya iro han ima ugbẹnso?

¹⁰ Agharhemiẹn wẹẹ ima mu ẹtin yan e Jehova, ma tie Baibol, ma lele ilele kevbe adia ọghẹe ni ke obọ otu rre, iro sẹtin ye han ima ugbẹnso, vbe na ghee Habakọk. Vbọzẹe? Rhunmwuda ima ma rẹn ẹghẹ ne ọlọghọmwa ne ima ye khian ya sẹ ufomwẹ. Ma ghaa rre ihe vbenian, ma gha miẹn emwi ruẹ vbe emwi ne Habakọk ghi ru.

11. De emwi ne Habakọk ya ekhọe yan?

¹¹ Tie Habakọk 2:1. E Habakọk ghi fannọ otọ ẹko ẹre ma e Jehova nẹ, orhiọn rẹn na ghi sotọ. Ọ na vbe ya ekhọe yan rẹn wẹẹ irẹn gha mwẹ izinegbe a te miẹn wẹẹ e Jehova do zẹ emwi ru. Eyan na i re ne Habakọk wa gheghe ru. Ẹmwẹ nọ werriegbe ta ẹre ọ suigiẹ yọ wẹẹ, ọ gele mu eyan na sẹ. Ọ wẹẹ irẹn “gha hẹko zinegbe khẹ ẹghẹ nọ dee.” (Hab 3:16) Erriọ eguọmwadia e Jehova ni mwẹ ẹkoata vbe ya izinegbe gha diakhẹ ọre vbe ẹghẹ nii. Igiemwi ọghe  iran rhiẹre ma wẹẹ, ọ ma khẹke ne ẹtin fo ima zẹ vbene ima ya diakhẹ e Jehova.—Mai 7:7; Jems 5:7, 8.

12. De emwi eso ne ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Habakọk?

¹² Vbe ima miẹn ruẹ vbe eyan ne Habakọk ru? Okaro, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ima rre uwu ọlọghọmwa nọ wegbe, te ọ khẹke ne ima ye gha na erhunmwu gie Jehova. Nogieva, ọ khẹke ne ima gha danmwehọ emwi ne Jehova ya Ẹmwẹ ọnrẹn kevbe otu ọghẹe tama ima. Nogieha, ọ khẹke ne ima gha ya izinegbe diakhẹ e Jehova, ma ghi vbe gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha sọfurre ye ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa vbe ẹghẹ nọ khẹke. Ma ghaa fannọ otọ ẹko ima ma Osanobua vbe erhunmwu, ekhọe ima ghi vbe sotọ, ọ na ghi ya ima gha mwẹ ayayẹro. Ayayẹro ghi ya ima gha mwẹ ẹbo izinegbe, ọ vbe ya ima gha sọyẹnmwẹ vbuwe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye. Ayayẹro ẹre ọ ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha zẹ emwi ru.—Rom 12:12.

13. De vbene Osanobua ya rhie ifuẹko ne Habakọk hẹ, zẹ vbene ọ rre ebe Habakọk 2:3?

¹³ Tie Habakọk 2:3. Ẹko wa rhiẹnrhiẹn e Jehova ye izinegbe ne Habakọk mwẹ ẹnrẹn. Osanobua wa rẹn ọlọghọmwa ne Habakọk ghaa ye, ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na mu ẹre orhiọn sotọ, ọ na tama e Habakọk wẹẹ, irẹn gha rherhe zẹ emwi ru. Te ọ ye vbe ne Osanobua ghaa tama e Habakọk wẹẹ: “Mwẹ izinegbe, mu ẹtin yan mwẹ, I gha họn erhunmwu ruẹ, ghẹ gha roro ẹre wẹẹ, ọ gha rhie ẹghẹ nọ taẹn.” E Jehova keghi ye Habakọk re rre wẹẹ, ọ mwẹ ẹghẹ ne irẹn buru ne irẹn ya mu eyan ke eyan ne irẹn yan rẹn sẹ. Ọ na rhie ilẹkẹtin ne Habakọk nọ ye mwẹ izinegbe rhunmwuda ẹi khian gbe ima rẹn vbe okiekie.

14. De emwi nọ khẹke nọ gha re atamuolọyan ọghe ima vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa?

¹⁴ Ma ghaa ya izinegbe diakhẹ Jehova, ima na vbe gha danmwehọ emwi ne ọ tama ima, orhiọn ima ghi vbe sotọ, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ima rre uwu ibavbaro. Jesu wẹẹ ne ima ghẹ rhie aro tua “ẹghẹ nọ khian gha khin” rhunmwuda Osanobua tobọre ma he ya unu kaẹn ẹghẹ nọ khian gha khin tara. (Iwinna 1:7) Gi ima gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, ẹghẹ nọ ghi maan sẹ ẹre Jehova khian ya zẹ emwi ru. Nọnaghiyerriọ, wa ghẹ gi ẹtin fo ima. Gi ima gha ya imuegberriotọ kevbe izinegbe diakhẹ Osanobua, ma ghi vbe gha loo ẹghẹ kherhe nọ ghi kẹ vbe ugamwẹ ọghe Jehova.—Mak 13:35-37; Gal 6:9.

15, 16. (a) De avbe eyan ne kpataki ni rre ebe Habakọk? (b) Vbe ima miẹn ruẹ vbọ?

¹⁵ E Jehova keghi yan rẹn wẹẹ: “Emwa ata gha di agbọn ya rhunmwuda iran mudia ke Osanobua” kevbe wẹẹ, irẹnmwi vbe “uyi Osanobua gha vuọn agbọn na hia zẹ vbene amẹ vuọn olokun.” (Hab 2:4, 14) Vbene ẹmwata, Osanobua gha ya arrọọ ọghe etẹbitẹ fiangbe emwa ni mu ẹtin yan rẹn.

¹⁶ Emwa eso gha tie emwi nọ rre ebe Habakọk 2:4, iran sẹtin ya aro tila rua, sokpan eyan nọ rre ako na wa ru ekpataki sẹrriọ wẹẹ, igbaha ẹre ukọ Pọl ya unu kaan rẹn vbe ebe ughughan ni rre Baibol. (Rom 1:17; Gal 3:11; Hib 10:38) Gi ima gha mwẹ ilẹkẹtin ne ẹi beghe wẹẹ, ma gha ya egbe kọ Osanobua vbuwe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye, ma gha miẹn vbene Osanobua khian ya mu eyan rẹn hia sẹ. E Jehova hoo ne ima rhie aro gberra emwi ne ima la gberra nia, ne ima yaro ye afiangbe ni de vbe odaro.

17. De ilẹkẹtin ne ebe Habakọk rhie ne ima?

¹⁷ Ma hia ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ gha miẹn emwi kpataki ruẹ vbe ebe Habakọk. E Jehova gha ya arrọọ ọghe etẹbitẹ fiangbe  emwa ni mu ẹtin yan irẹn. Nọnaghiyerriọ, gia amuẹtinyan ọghe ima gha wegbe sayọ vbuwe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye. E Jehova ru iyobọ ne Habakọk, ọ gha vbe ru iyobọ ne ima. Osanobua hoo ne ima ya izinegbe gha diakhẹ ẹghẹ ne irẹn khian ya mu Arriọba ọghẹe gbọọ vbe uhunmwu otagbọn na. Vbe ẹghẹ nii, emwa ọmẹhẹ ghi gha sọyẹmwẹ vbe agbọn ne mose mose.—Mat 5:5; Hib 10:36-39.

18. De vbene ẹmwẹ ne Jehova tae ya ru iyobọ ne Habakọk hẹ?

¹⁸ Tie Habakọk 3:16-19. Emwi ne Jehova tama e Habakọk keghi sẹ ọre ekhọe, ọ na vbe rhie ifuẹko nẹẹn. Ọ ghi ru erria yan odẹ ọghe ọyunnuan ne Jehova he ya ru iyobọ ne emwa rẹn, amuẹtinyan ọghẹe keghi wegbe sayọ. Ọ na do gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ Osanobua gha rherhe zẹ emwi ru. Ọ rẹnrẹn wẹẹ irẹn gha ye rri oya la ẹghẹ eso, sokpan orhiọn rẹn keghi sotọ. Ọ ma ghi vbe gha gbawawẹ rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ Osanobua gha miẹn irẹn fan. Ifiẹmwẹ ne Habakọk loo ro vbe uviẹn 18 rhiẹre ma wẹẹ, ọkpa vbe usun eguọmwadia Osanobua nọ ghi mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe sẹ, ẹre Habakọk khin. Emwa eso ni rri egie ebe keghi kha wẹẹ, evba ya uviẹn na kha ọre, “I gha ya oghọghọ san ghee odukhunmwu ne Nọyaẹnmwa; I gha rhunmwuda ọyẹnmwẹ fiokin lẹga ne Osanobua.” Emwi nọkhua ẹre ima ruẹ re vbe ọna. E Jehova ru eyan nẹ, ọ vbe rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, emwamwa wa khian vbe obọ ne irẹn khian ya mu eyan rẹn hia sẹ.

19. De emwi ne ima gha ru ne Jehova mieke na rhie ifuẹko ne ima zẹvbe nọ vbe ya rhie ifuẹko ne Habakọk?

¹⁹ Emwi kpataki ne ima miẹn ruẹ vbe ebe Habakọk ọre ne ima gha mu ẹtin yan e Jehova. (Hab 2:4) Te ọ khẹke ne asikẹgbe ne ima gu e Jehova mwẹ wegbe sayọ rhunmwuda, ọna ẹre ọ khian ya amuẹtinyan ọghe ima wegbe sayọ. Vbọ ghi khẹke ne ima ru? Okaro, ma ghi gha tama e Jehova emwi nọ kpokpo ima orhiọn vbe ẹghẹ hia. Nogieva, ma ghi gha gbarokotọ tie Ẹmwẹ Osanobua, ma vbe gha lele adia hia ni ke obọ otu rre. Nogieha, ma ghi gha ya amuẹtinyan kevbe izinegbe diakhẹ e Jehova. Erriọ e Habakọk ruẹ zẹẹ! Vbe omuhẹn ọghe ebe Habakọk, te iro han akhasẹ na, sokpan, ọyẹnmwẹ ẹre ọ ghi ya mu ebe na sẹ ufomwẹ vbe Jehova ghi rhie igiọdu nẹẹn nẹ. Ma gha ya egbe tae Habakọk, e Jehova ne Erha mwa gha fu ima ẹko rre. Ihe ọvbehe i rrọọ ne ima khian na miẹn ifuẹko vbenian vbe agbọn Esu na.