1, 2. De emwi eso ne ima ghi do rẹn, zẹ vbene ima ya mwẹ alaghodaro sayọ vbe odẹ ọghe orhiọn? Ru igiemwi yọ.

ỌMWA gha rhie emwi ọhẹ ne ọvbokhan, emwi ne evbibiẹ ọre mobọ tama ọvbokhan nii ọre wẹẹ “Tama rẹn wẹẹ ọ ru ẹse.” Ọmọ nii ghi gele kha vberriọ, rhunmwuda, evbibiẹ ọre ẹre ọ wẹẹ nọ tae. Sokpan, zẹ vbene ọmọ nii ya waan, ọ ghi do rẹn evbọzẹe nọ na gele ru ekpataki na gha kpọnmwẹ ẹse. Irẹnmwi na, ẹre ọ khian ghi yae gha ya ekhọe obọ re kpọnmwẹ emwa ni ru ẹse nẹẹn.

² Emwi vbenian vbe sunu daa ima vbe ima daa suẹn gha ruẹ emwi vbekpae Jehova. Ma keghi ruẹ ọre wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha lele adia ọghe Jehova. Sokpan, zẹ vbene ima ya mwẹ alaghodaro sayọ vbe odẹ ọghe orhiọn, ma na ghi do rẹn emwi nọ yẹẹ Jehova kevbe ne ẹi yẹẹ ọre kevbe aro nọ ya ghee emwi. Ma gha ghi do gha bẹghe emwi vbe ne Jehova bẹghe ẹre, ọna vbe gha rhiegbe ma vbe uyinmwẹ ima kevbe azẹ ne ima ru, ọ ghi rhiema wẹẹ, aro ne Jehova ya ghee emwi ẹre ima ghi vbe ya ghee ẹre.

3. Vbọzẹe ne ọ na lọghọ ne ima sẹtin gha ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre?

³ Ọ keghi re emwi nọ sẹ ima ọyẹnmwẹ vbe ima gha sẹtin gha ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre, sokpan, ọna i khuẹrhẹ vbe ẹghẹ hia, rhunmwuda, ima ma gba. Vbe igiemwi, agharhemiẹn wẹẹ, ma rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi ewe na khu khian,  esagiẹn na mu ye egbe, ikporhu iyẹn nọ maan, emwa ne ẹi yin uyinmwẹ esakan, kevbe emwi nibun ọvbehe, ugbẹnso, ọ ye gha lọghọ ima, ne ima rẹn evbọzẹe ne Jehova na ya aro vberriọ ghee emwi. De emwi nọ gha ru iyobọ ne ima? Ma ghaa ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre, de vbene ọ khian ya ru iyobọ ne ima vbe ẹghẹ na nia kevbe ẹghẹ nọ dee vbe odaro?

4. Vbe Pọl wẹẹ ne ima fi ekhọe ima werriẹ, vbọ yae kha?

⁴ Tie Rom 12:2. Vbe uviẹn na, ukọ e Pọl keghi gi ima rẹn emwi nọ khẹke ne ima ru, ne ima mieke na sẹtin gha ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre. Ako iruẹmwi nọ lae keghi ya ima rẹn wẹẹ, ne ima “ghẹ mieke na ya egbe ba emwi na agbọn ru,” te ima gha gban egbe ne iziro ọghe emwa nagbọn. E Pọl na vbe kha wẹẹ, te ọ khẹke ne ima fi ekhọe ima werriẹ. Ne ima mieke na sẹtin gha lele adia na, ọ khẹke ne ima gha tie Ẹmwẹ Osanobua, ma ghi gha ru erria yan rẹn ne ima mieke na rẹn otọ re, ma vbe gha hia, ne ima gha ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre.

5. De alughaẹn nọ rre Baibol na gbarokotọ tie kevbe na rhie aro la kẹkan?

⁵ Na gbarokotọ tie Baibol na mieke na rẹn otọ re, gberra na rhie aro lae kẹkan kevbe na vinnọ ama ye ewanniẹn ọghe inọta. A ghaa tie Baibol, ọ khẹke na ru erria yan emwi ne ako ne ima tie maa ima re vbekpae Jehova kevbe aro nọ ya ghee emwi. Ma ghi vbe hia ne ima rẹn evbọzẹe ne Osanobua na rhie adia ne ima, ne ima gha ru emwi eso kevbe evbọzẹe nọ na wẹẹ ne ima gha gban egbe ne emwi eso. Vbe iyẹke ọni, ma ghi ziro yan afiwerriẹ eso ne ima gha ru vbe iziro kevbe uyinmwẹ ima. Sokpan ẹi re ẹghẹ hia ma khian ya sẹtin gha ru erria yan asefẹn na hia. Vbọrhirhighayehẹ, ọ khẹke ne ima loo ẹghẹ eso ya ru erria vbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne ima ya tie Ẹmwẹ Osanobua.—Psm 119:97; 1 Tim 4:15.

6. Vbọ kẹrikian vbe ima ghaa ru erria yan Ẹmwẹ Osanobua?

⁶ Ma ghaa ru erria yan Ẹmwẹ Osanobua vbe ẹghẹ hia, ọ ghi gele do vẹẹ ne ima rẹn wẹẹ, aro ne Jehova ya ghee emwi ẹre ọ gele maan sẹ kevbe wẹẹ, emwi hia nọ ru keghi re nọ gbae. Irẹnmwi na, ghi fi ima ‘ekhọe werriẹ.’ Vbene ẹghẹ ya khian, ma ghi do gha ghee emwi vbene Jehovah ghee ẹre.

7, 8. (a) De aro ne Jehova ya ghee emwi ewe? (Ghee avbe efoto ni rre omuhẹn.) (b) Ma ghaa ghee emwi ewe vbene Jehova ghee ẹre, de emwi nọ khian hiunsi sẹ vbe arrọọ ọghe ima?

⁷ Vbene ẹmwata, iziro ekhọe ọghe ima keghi rhiegbe ma vbe uyinmwẹ ima. (Mak 7:21-23; Jems 2:17) Gia ru igiemwi eso yọ. Ebe enẹ ni rre Baibol, ni ta okha ọghe Jesu keghi ya ima rẹn, aro ne Jehova ya ghee emwi ewe. Osanobua ẹre ọ tobọre zẹ Mary vbe Josẹf ne iran koko e Jesu, agharhemiẹn wẹẹ iran ma gha re emwa ni fe. (Lẹv 12:8; Luk 2:24) Vbe Mary biẹ, “ọ keghi waa re ye aza emwirri rhunmwuda owa ekhẹn ma ghi gu iran.” (Luk 2:7) Te Jehova gha te sẹtin ruẹ, na biẹ Jesu vbe ehe ne mose mose, sokpan ẹi re ọni ọ ru ekpataki vbe aro e Jehova. Emwi nọ hiunsi vbe aro e Jehova, ọre na koko ovbi irẹn vbe ẹgbẹe nọ deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn.

⁸ Okha na ya ima rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi ewe. Evbibiẹ emọ eso keghi hoo ne ivbi iran gha mwẹ emwi ewe nọ ghi maan sẹ, ọ gha khọnrẹn nọ si emọ nii ghee iyeke vbe odẹ ọghe orhiọn. Ma bẹghe ẹre nia wẹẹ, emwi orhiọn ẹre ọ hiunsi sẹ vbe aro e Jehova. Vbe nọ dekaẹn na ta na, aro ne Jehova ya ghee emwi ẹre uwẹ ya ghee ẹre ra? Ọ rhiegbe ma vbe emwi ne u ru ra?—Tie Hibru 13:5.

9, 10. Vbe ima khian ya rhiẹre ma hẹ wẹẹ aro ne Jehova ya ghee emwi ẹre ima ya ghee ẹre vbe nọ dekaẹn owẹ na rhua emwa ọvbehe re?

 ⁹ Igiemwi nogieva na khian guan kaẹn na, keghi dekaẹn aro ne Osanobua ya ghee emwa ni rhua emwa ọvbehe owẹ. Jesu keghi kha wẹẹ: “Ọ wa wegbe sẹ na de olọ ye ọmwa urhu, na fi ẹre fi uwu olokun, sẹ na ya ọkpa vbe uwu iran ne giẹrẹ ni ya mwẹ yi, ba odẹ mwẹ ku.” (Mak 9:42) Ọna i re ẹmwẹ na ya gbakiyẹyẹ hiehie! Ma rẹnrẹn wẹẹ, aro ne Jehova ya ghee emwi ẹre Jesu vbe ya ghee emwi. Vbe ọna rhiema? Ọni nọ wẹẹ, ẹko i zẹdẹ rhiẹnrhiẹn e Jehova yọ vbe ọmwa rhọkpa gha rhua erhuanegbe Jesu owẹ.—Jọn 14:9.

¹⁰ Aro ne Jehova kevbe Jesu ya ghee na ta dee na, ẹre uwẹ ya ghee ẹre ra? ọ rhiegbe ma vbe uyinmwẹ ruẹ ra? A sẹtin miẹn wẹẹ, ọ mwẹ aro ukpọn nọ yẹẹ ruẹ. Deghẹ ukpọn nii gha rhua ọmwa owẹ vbe iko, u gha ye yọe ra? Ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ daa etẹn ne ima gba ga gha ye ima sẹ ukpọn nii rae ne ima yọ ọvbehe ra?—1 Tim 2:9, 10.

11, 12. Ma ghaa khuiwu emwi dan, ima na vbe gha dia egbe ima, de ere ne ima khian miẹn vbọ?

¹¹ Nogieva: Emwi dan i yẹẹ Jehova. (Aiz 61:8) Osanobua rẹnrẹn wẹẹ, rhunmwuda ne ima na re emwa ni ma gba, ọ keghi lọghọ ne ima gha ru emwi esi vbe ẹghẹ hia, ọrheyerriọ, ọ hoo ne ima gha khuiwu emwi dan. (Tie Psalm 97:10.) Ma ghaa ru erria yan evbọzẹe ne Jehova na khuiwu emwi dan, ọ ghi ru iyobọ ne ima ya gha ghee emwi vbene irẹn ghee ẹre, ọ vbe ye ima mudia gbain vbe ima gha werriẹ aro daa edanmwẹ nọ gha ya ima ru emwi dan.

¹² Ma ghaa khuiwu emwi dan, ọ ghi ru iyobọ ne ima ya rherhe rẹn emwi eso ne ẹi maan, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, e Baibol ma wa ya unu kaẹn emwi vberriọ. Vbe igiemwi, ọ mwẹ iku oghẹ ọkpa ne ebo tie ẹre “lap dancing,” nọ wa rre atẹ nia vbe ehe nibun vbe uhunmwu otagbọn. Te ọ kẹ kherhe ne emwa ni ku iku na wa bannuan. Emwa eso sẹtin kha wẹẹ ọ ma de emwi nọ rhiae, rhunmwuda, ai wa gu ọmwa ọvbehe ru emwi ọdọ vbe amwẹ. * Vbọrhirhighayehẹ, de aro ne Jehova nọ khuiwu emwi dan hia ya ghee emwi vberriọ? Aro ne Jehova ya ghee emwi, ẹre ọ khẹke ne ima ya gha ghee ẹre. Ọ khẹke ne ima gha dia egbe ima, ne ima mieke na sẹtin khian rree ne emwi dan.—Rom 12:9.

13. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha ru erria yan aro ne Jehova ya ghee emwi?

¹³ Ma ghaa tie Ẹmwẹ Osanobua, ọ khẹke ne ima gha ru erria yan aro ne Jehova ya ghee emwi, rhunmwuda, ọ gha ru iyobọ ne ima ya ru azẹ nọ khẹke vbe edanmwẹ gha ghi rre vbe odaro. Edanmwẹ gha ghi gele rhiegbe ma, ẹi wa gua ima rhie vbe udemwurri, rhunmwuda ma mu egbe ẹre yotọ nẹ. (Itan 22:3) Gi ima ziro yan igiemwi eso ni rre Baibol.

14. Vbe ima miẹn ruẹ vbe ẹmwẹ ne Josẹf zẹ wanniẹn amwẹ Pọtifa?

¹⁴ E Josẹf keghi lẹfua vbe ọvbokhan e Pọtifa wẹẹ nọ gu irẹn ru emwi ọdọ vbe amwẹ. Vbọzẹe? Rhunmwuda, e Josẹf rẹnrẹn aro ne Jehova ya ghee uyinmwẹ vberriọ. Ọ ka ru erria yan rẹn nẹ. (Tie Gẹnẹsis 39:8, 9.) Jọsẹf na tama amwẹ Pọtifa wẹẹ: “Vbia ghi gu ru emwi dan vberriọ hẹ, ne I ya fidọn ghe Osanobua?” Ọna rhiẹre ma wẹẹ, aro ne Jehova ya  ghee emwi ẹre Josẹf vbe ya gha ghee ẹre. Ma vbe vbo? Ọmwa sẹtin gu ima gha gbe ọkiẹkiẹ nọ ma khianrẹn vbe isiwinna. Ọmwa sẹtin vbe ya efoni gie uhunmwu nọ dekaẹn uyinmwẹ alama oghẹ gie ima, ọ sẹtin gha re efoto ọghe esakan. * Ma gha gele mu egbe yotọ, ima na vbe gha ya aro ne Jehova ya ghee emwi ghee ẹre, ẹre ima khian na sẹtin gban egbe ne edanmwẹ vbenian.

15. Vbọ khian ya ima mudia gbain vbe na ghee Siẹdrak, Mesiak kevbe Abẹdnigo, vbe ima gha werriẹ aro daa edanmwẹ?

¹⁵ Gi ima vbe guan kaẹn Siẹdrak, Mesiak kevbe Abẹdnigo. Vbe Ọba e Nebukadnẹza wẹẹ ne iran eha gbe uhunmwu kotọ ne amazẹ igoru, iran ma kue ru vberriọ. Ẹmwẹ ne iran tama e Nebukadnẹza, rhiẹre ma wẹẹ, iran rẹn emwi na gele ya ẹkoata na mwẹ dae Jehova kha. (Ẹks 20:4, 5; Dan 3:4-6, 12, 16-18) Vbene ọta ye, ọmwa nọ yan isiwinna ne u na winna, sẹtin wẹẹ ne u do zẹ igho rhunmwuda idugiẹ nọ dekaẹn ugamwẹ okeke. Emwi vbenian gha sunu, vbọ khẹke ne u ru? Ọ ma khẹke ne edanmwẹ vbenian rhiegbe ma nẹ, ma ke do gha gualọ vbene ima gha lae hẹ. Ọ wa khẹke ne ima mu egbe yotọ nian, ne ima mieke na ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Jehova. Ma gha mu egbe yotọ, ẹre ima khian na sẹtin mudia gbain vbe na ghe Siẹdrak, Mesiak kevbe Abẹdnigo.

16. Ma gha gele rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi, vbọ ru iyobọ ne ima ya mu egbe khẹ?

¹⁶ Ma ghaa ru erria yan evbọzẹe nọ na hiunsi ne ima gha mwẹ ẹkoata daa Jehova, ọ gha ru iyobọ ne ima vbe arrọọ ọghe ima ghaa rre ikpadede. Zẹvbe Ivbiotu e Kristi, ma i si esagiẹn ye egbe, ọ gha khọnrẹn nọ gha re ọkpa vbuwe abọ enẹ ọghe esagiẹn, nọ re plasma, red blood cells, white blood cells kevbe platelets. Sokpan, ọ mwẹ obẹlẹ eso ne avbe obọ ebo ya ruẹ, ne esagiẹn muan sayọ vbe egbe. Vbe nọ dekaẹn ọna, dọmwadẹ ima ẹre ọ khian zẹ ne egbe ima. Ọ khẹke ne azẹ ke azẹ ne ima ru, gha re nọ gua ilele ọghe Baibol ro. (Iwinna 15:28, 29) Ẹi re owa isiwinegbe ọ khẹke ne ima na ru azẹ vbenian, rhunmwuda, ma sẹtin gha rre uwu obalọ kevbe wẹẹ, azẹ ne ima khian ru ghi vbe gha re ọghe ẹgiẹgiẹ. Ẹghẹ na, ẹre ọ khẹke ne ima ya ru ezanzan,  ma ghi vbe gbẹn ebe asẹ (DPA) ọghe vbene ima hoo ne a ya gbaroghe ima, vbe arrọọ ọghe ima ghaa rre ikpadede. Ọ vbe khẹke ne ima gu obọ ebọ ọghe ima guan nia. *

17-19. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi nian? Ru igiemwi yọ.

¹⁷ Nokiekie ne ima khian ghi ziro yan ọre ẹmwẹ ne Jesu zẹ wanniẹn e Pita vbọ tama Jesu wẹẹ: “Emwi vberriọ ghẹ sunu vbe egbe ruẹ.” Jesu rẹnrẹn evbọzẹe ne irẹn na gha die agbọn, ọ wa vbe rẹn emwi ne ẹmwẹ akhasẹ nibun ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn khare vbekpae irẹn, ya sẹ egbe vbene irẹn khian ya wu hẹ. Ọ vbe ru erria yan ena hia. Irẹnmwi na, ẹre ọ ru iyobọ nẹẹn, nọ na sẹtin mudia gbain vbuwe edanmwẹ, sẹrriọ wẹẹ, ọ na ya arrọọ ọghẹe zọ ese ne emwa nagbọn.—Tie Matiu 16:21-23.

¹⁸ Vbe ẹdẹnẹrẹ, Osanobua hoo ne ima gha re ọse irẹn, ọ vbe hoo ne ima gha mwẹ ọghae vbe ikporhu iyẹn nọ maan vbene ẹtin ima sẹ. (Mat 6:33; 28:19, 20; Jems 4:8) Zẹ vbene igiemwi ọghe Jesu rhiẹre ma, emwa ni hoẹmwẹ ima sẹtin ru emwi nọ gha ya ẹtin fo ima vbe iwinna ugamwẹ. Vbe igiemwi, a sẹtin miẹn wẹẹ, ọmwa nọ yan isiwinna mu ruẹ ye ukpo nọ yo, ọ na vbe rhie osugi igho ba igho ne u miẹn, sokpan, ui khian ghi gha miẹn ẹghẹ no somwa ya gha yo iko kevbe ikporhu. A sẹtin vbe miẹn wẹẹ, avbe ọmamwaemwi ni rre owebe ne u yo kpasẹ yọ, ne u kpa gha rhie ehe nọ rree ya ruẹ emwi sayọ vbe owebe. Ọ ma khẹke ne emwi vbenian sunu nẹ, ma ke suẹn gha na erhunmwu, ma ke suẹn gha ru ezanzan, ma ke ya tama ediọn ra evbibiẹ ima. Ẹghẹ na ẹre ọ khẹke ne ima ya rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi vberriọ. Ẹghẹ nii, edanmwẹ vbenian gha rre, ẹi ghi ye vbe edanmwẹ rhunmwuda, ma mu egbe yotọ, ma ta mu olọ yan rẹn nẹ wẹẹ, te ima khian rhikhan mu e Jehova.

¹⁹ U sẹtin vbe hia ne u ya ekhọe zẹ omwa rẹn, edanmwẹ nọ gha sẹtin rhiegbe ma vbe udemwurri. Vbene ẹmwata, ma i khian wa sẹtin mu egbe khẹ ẹdanmwẹ hia ne ima gha werriẹ aro daa vbe odaro. Sokpan, ma ghaa ru erria yan aro ne Jehova ya ghee emwi vbe ima ghaa tie Baibol, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha ye emwi ne ima ruẹ rre, ọna ẹre ọ khian ghi ru iyobọ ne ima ya mudia gbain vbe edanmwẹ ne ima rhirhi werriẹ aro daa. Nọnaghiyerriọ, ma ghaa tie Ẹmwẹ Osanobua, ọ khẹke ne ima gha gbarokotọ, ne ima mieke na rẹn aro ne Jehova ya ghee emwi. Irẹnmwi na, ẹre ọ khian ya ima gha ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre. Ọna gha ru iyobọ ne ima vbe ẹghẹ nia kevbe ẹghẹ nọ dee vbe odaro.

20, 21. (a) Vbọzẹe ne ima khian na gha sọyẹnmwẹ afanvbimu nọ mwẹ okhiẹ oha vbe agbọn ọgbọn nọ dee? (b)  Vbọ khian ya ima gha sọyẹnmwẹ nian?

²⁰ Te ima hia wa yaro ye agbọn ọgbọn nọ dee. Nibun vbuwe ima mwẹ ayayẹro ọghe arrọọ ọghe etẹbitẹ vbe paradiase vbe uhunmwu otagbọn. Arriọba Osanobua gha do sọfurre ye ọlọghọmwa hia ne emwa nagbọn werriẹ aro daa vbe ẹdẹnẹrẹ. Ẹghẹ nii, te emwa nagbọn khian ye gha mwẹ asẹ na ya zẹ ne egbe ọmwa kevbe na ya ru emwi ke emwi nọ yẹẹ iran.

²¹ Sokpan, afanvbimu na keghi re nọ mwẹ okhiẹ oha. Adia kevbe ilele ọghe Jehova ẹre emwa ọmẹhẹ khian gha lele vbe ẹghẹ nii. Ọna ẹre ọ khian ye emwa nagbọn gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko, iran ghi gha ye “ọfunmwegbe zọmọ.” (Psm 37:11) Sokpan, vbene ọ te sẹ ẹghẹ nii, ọyẹnmwẹ ẹre ọ khian gha sẹ ima nia, deghẹ ima ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre!