1. De emwi ne Jesu wa mobọ guan kaẹn vbe asọn nokiekie ne ọ gbe vbe agbọn?

VBE asọn nokiekie ne Jesu gbe vbe agbọn, te ọ ghi rrie igba 30 ne ọ ya unu kaẹn ahoẹmwọmwa. Ọ keghi tama erhuanegbe ẹre ne iran “gha hoẹmwẹ egbe.” (Jọn 15:12, 17) Jesu na gi erhuanegbe ẹre rẹn wẹẹ, te ahoẹmwọmwa ne iran mwẹ khian wegbe sẹrriọ wẹẹ, ọ gha re ama ne emwa khian ya rẹn Ivbiotu e Kristi. (Jọn 13:34, 35) Ahoẹmwọmwa ne Jesu guan kaẹn mwa i re orhirhi egbe kẹkan, ọ keghi re ahoẹmwọmwa ne ẹi re ọghe ọkẹnrẹn ra nọ sẹ otọ ẹko. Jesu keghi kha wẹẹ: “Ahoẹmwọmwa ne ọ ghi kpọlọ sẹ, ne ọmwa gha sẹtin mwẹ ghe avbe esiọre ọrọre ne ọ wu ba ẹmwẹ iran. Ọse mwẹ wa khin deghẹ uwa da uhi mwẹ yi.”—Jọn 15:13, 14.

2. (a) De ama ne a ya rẹn eguọmwadia Osanobua vbe ẹdẹnẹrẹ? (b) De inọta ne ima khian zẹ ewanniẹn yi vbe ako iruẹmwi na?

² Ahoẹmwọmwa nọ sẹ otọ ẹko kevbe akugbe ẹre ọ gele ama ne a ya rẹn eguọmwadia Osanobua vbe ẹdẹnẹrẹ. (1 Jọn 3:10, 11) Agharhemiẹn wẹẹ, otọ ẹvbo ughughan ẹre eguọmwadia Osanobua ke rre, urhuẹvbo ughughan ẹre iran vbe zẹ, iran keghi mwẹ ahoẹmwọmwa nọ wegbe vbe uhunmwu otagbọn hia. Vbọ mobọ zẹe ne ahoẹmwọmwa na kakabọ ru ekpataki  vbe ẹdẹnẹrẹ? De vbene Jehova kevbe Jesu ya ya ima deziẹn hẹ vbe odẹ ọghe orhiọn? De iyobọ ne dọmwadẹ ima gha ru ne etẹn ne iran mieke na deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn?—1 Kọr 8:1.

3. De emwi ne ẹghẹ nọ wegbe ne ima ye na si ye emwa egbe?

³ Vbe ẹghẹ nọ wegbe ne ima ye na, “akhiẹ kevbe ibaro” ẹre ọ gba ehe hia, rhunmwuda ọni, emwa nibun keghi rre uwu ọlọghọmwa nọ ya agbọn khan ọmwa. (Psm 90:10; 2 Tim 3:1-5) Nọ ne emwa nibun, iran wa wu ẹre ọ maan sẹ. Emwa ni gberra 800,000 ẹre ọ rhiukorrọọ vbe ukpo ukpo. A gha muẹn ye omwa, ọni rhiema wẹẹ, ibuanro 40 i gberra ne ọmwa ghẹ rhiukorrọọ, erriọ wa sunu ukpo ke ya gba. Ọ keghi re emwi da ọmwa wẹẹ, etẹn eso vbe rhiukorrọọ rhunmwuda agbọn nọ wegbe ne ima sẹ fi.

4. De eguọmwadia Osanobua ni te gha hoo ne iran wu?

⁴ Vbe ẹghẹ nẹdẹ, eguọmwadia e Jehova wa vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ wegbe sẹrriọ wẹẹ, iran na gha hoo ne iran rhiukorrọọ. Vbe igiemwi, e Job nọ ghaa rre obalọ ọghe ohanabe keghi kha wẹẹ: “I zobọ vbọ, agbọn khan mwẹ nẹ.” (Job 7:16; 14:13) Nọ ne Jona, rhunmwuda ne emwi ma na sunu vbe ne ọ te yaro yi, orhiọn keghi gbe yọ re iwu. Ọ na ghi kha wẹẹ: “Osanobua, gu mwẹ wa wu, rhunmwuda, I wa wu ọre ọ maan sẹ agbọn ne I ye na.” (Jona 4:3) Erriọ iro vbe ya han akhasẹ ighẹ Elaija vbe asẹ ọkpa. Ọ na vbe kha wẹẹ: “Ọ sẹ mwẹ abọ nẹ Nọyaẹnmwa.  . . I wu ẹre ọ ghi maan sẹ!” (1 Ọba 19:4) Aro nọ ghan ẹre Jehova ya gha ghee eguọmwadia re na ya unu kaẹn na, rhunmwuda ọni, ọ na mu iran orhiọn sotọ. Ohu ma mu e Jehova ye ekhọe iziro ne iran ghaa mwẹ. Ọ keghi ru iyobọ ne iran, iran na gele fi ekhọe werriẹ do gha ya ẹkoata gae.

5. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha mwẹ ahoẹmwọmwa daa etẹn ima katekate vbe ẹghẹ ne ima ye na?

⁵ Vbe ẹdẹnẹrẹ, etẹn ima nibun wa werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ wegbe, rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima gha ya ekhọe ahoẹmwọmwa ru iyobọ nọ khẹke ne iran. Eso werriẹ aro daa ukpokpo kevbe ozan vbuwe ẹgbẹe, vbe owebe ra vbe isiwinna. Eso keghi rhie ẹghẹ ba ẹghẹ ya winna iwinna a gha wu a rrie vbe isiwinna. Eso vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa nọ gbe orhiọn ye ọmwa iwu vbe obọ arowa iran ra ọvbokhan iran ne ẹi re Ọsẹe Jehova. Ena ẹre ọ si ẹre ne iro na han etẹn eso. De ọmwa ne ọ gha ghi sẹtin rhie igiọdu ne etẹn vbenian?

6. De vbene ahoẹmwọmwa ọghe Jehova ya ya ima deziẹn hẹ?

⁶ E Jehova ẹre ọ ya eguọmwadia re deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọ keghi rhie ilẹkẹtin ne iran wẹẹ, ahoẹmwọmwa ne irẹn mwẹ daa iran i fira. U miẹn ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ Ivbi izrẹl vbe Jehova tama iran wẹẹ: ‘Ighobioye ẹre uwa khin mwẹ re, rhunmwuda I hoẹmwẹ uwa, I vbe rhie ọghọ ne uwa . . . Uwa ghẹ fian afianma, I rrọọ yaba uwa!’ (Aiz 43:4, 5) Gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ruẹ ẹsẹse rhunmwuda ọguọmwadia re ẹre u khin. * Vbekpae emwa ni rre ugamwẹ ẹmwata, e Baibol keghi kha wẹẹ: ‘E Nọyaẹnmwa ne Osanobua mwẹ rrọọ yaba uwa, ẹtin ẹnrẹn ẹre ọ ra rhie akhọnmiotọ ne uwa.’—Zẹf 3:16, 17.

7. De vbene ahoẹmwọmwa ne Jehova mwẹ daa ima ya khọ ọghe iye ọmọ hẹ? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

 ⁷ E Jehova yan rẹn wẹẹ irẹn gha ru iyobọ ne ima vbe ọlọghọmwa ne ima rhirhi gha ye. E Jehova keghi kha wẹẹ: “Wa ghi yevbe ọmọ ne iyẹe koko, ne ọ mu mwẹ obọ, ne ọ vbe ya obọ ahoẹmwọmwa mu. I gha bọ uwa . . . zẹ vbene iye ọmọ bọ ovbiẹre.” (Aiz 66:12, 13) Ẹmwẹ ne Osanobua loo ro mwa keghi re nọ mu ọmwa orhiọn sotọ rhunmwuda, te egbe wa rọkhọ ọmọ obọ ne iyẹe mu ye ukegbe! Igiemwi na rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova gele mwẹ ẹnina daa ima. Wa gi ima gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima. Ọ ma khẹke ne ima gha gbawawẹ.—Jer 31:3.

8, 9. De vbene ahoẹmwọmwa ọghe Jesu ya ya ima deziẹn hẹ?

⁸ Izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu ọre emwi ọvbehe nọ ya ima yayi wẹẹ, Osanobua gele hoẹmwẹ ima. E Baibol keghi kha wẹẹ: ‘Osanobua hoẹmwẹ agbọn na sẹrriọ zẹẹ ọ na rhie Ovbi ẹre ukpọmọkpa ne ọmwa, ne ọmwakọmwa ne ọ rhirhi yae yi ghẹ wirua, sokpan ne ọ gha mwẹ arrọọ ne ẹi mwẹ ọfo.’ (Jọn 3:16) Jesu wa gele hoẹmwẹ ima. Ahoẹmwọmwa na ẹre ọ ya ima deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn, ọ vbe gua ima kpa ya mwẹ ahoẹmwọmwa daa emwa ọvbehe. E Baibol rhie ilẹkẹtin ne ima wẹẹ, “orueghe ra ọlọghọmwa” i sẹtin wannọ ima hin ahoẹmwọmwa ọghe Kristi rre.—Rom 8:35, 38, 39.

⁹ Ma ghaa werriẹ aro daa isievẹn nọ ya iro han ọmwa ra nọ si ọmwa ghee iyeke vbe odẹ ọghe orhiọn, ọ khẹke ne ima yerre ahoẹmwọmwa ne Jesu mwẹ daa ima. Ọna gha rhie ẹrhiọn ye ima iwu, ne ima mieke na sẹtin zinegbe ẹre. (Tie 2 Kọrinti 5:14, 15.) Ọ gha vbe sẹtin ya ima mudia gbain vbe odaro ọlọghọmwa nọ wegbe vbe na ghee odekun ẹrhia, ukpokpo kevbe evba yaro yi nọ ma ghi sẹ obo. Ena hia keghi ya ọmwa si osi.

10, 11. De emwa ni khẹke ni gha rhie igiọdu ne etẹn ne iro han rẹn? Rhan otọ re.

¹⁰ E Jehova vbe loo iko ọghe Ivbiotu e Kristi ya rhie ẹrhiọn ye ima iwu. Ma gha gele hoẹmwẹ etẹn ima, te ima khian gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran. Ma ghaa ru vberriọ, te ima rhiẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ Osanobua. (1 Jọn 4:19-21)  Ukọ e Pọl keghi rhie adia na ne Ivbiotu e Kristi. Ọ keghi kha wẹẹ: “Wa gha rhie ẹtin ye egbe iwu, wa gha ye egbe obọ zẹ vbene uwa wa ruẹe na.” (1 Tẹs 5:11) Ọna rhiema wẹẹ, ẹi re ediọn ọkpa ẹre iwinna na bi ye iran izabọ, etẹn hia vbe iko gha sẹtin ya egbe tae Jehova kevbe Jesu vbe nọ dekaẹn ifuẹko ne a rhie ne etẹn.—Tie Rom 15:1, 2.

¹¹ Etẹn eso vbuwe iko keghi khuọnmwi emianmwẹ nọ si akhiẹ vbe ẹghẹ hia, ne ebo tie ẹre depression. Avbe ọbo ebo ẹre ọ khẹke nọ gbaroghe etẹn vberriọ. (Luk 5:31) Ediọn kevbe etẹn vbe iko gha vbe sẹtin ru iyobọ ne etẹn vbenian ọ gha khọnrẹn wẹẹ iran i re ọbo ebo. Iran gha sẹtin rhie igiọdu ne etẹn ne iro han rẹn kevbe ni vburriẹ, iran ghi vbe gha “mu ẹmwẹ emwa hia wo egbe.” (1 Tẹs 5:14) Te ọ khẹke ne ima hia gha mwẹ agiẹngiẹn daa etẹn ima, ma vbe gha mwẹ izinegbe vbe egbe iran ne ima mieke na sẹtin gha ya ẹmwẹ nọ maan rhie igiọdu ne iran. Wẹ rhie igiọdu ne etẹn ra? Ẹrhiọn ne u loo ya rhie igiọdu ne etẹn gha biẹ ọmọ esi.

12. Vbe ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne etẹn vbe iko ya ru iyobọ ne ọtẹn nokhuo ọkpa nọ rre Europe?

¹² Ọtẹn nokhuo ọkpa nọ rre Europe keghi kha wẹẹ: “Ọ mwẹ ẹghẹ eso ne I ya gha hoo ne I rhiukorrọọ, sokpan, etẹn wa ru iyobọ mẹ. Etẹn ni rre iko ne I ye ẹre ọ zẹe vbe egbe mwẹ. Iran gele rhiẹre ma wẹẹ iran hoẹmwẹ mwẹ lekpae igiọdu ne iran ghaa rhie mẹ. Agharhemiẹn wẹẹ eso vbọ ẹre ọ rẹnrẹn wẹẹ emianmwẹ ne a tie ẹre depression ẹre I ghaa khuọnmwi, te iran hia wa gha ru iyobọ mẹ. Ọdọ vbe amwẹ ọkpa vbe iko ima keghi ye vbe na ghee evbibiẹ mwẹ vbe odẹ ọghe orhiọn. Iyobọ ne iran ru mẹ i gia gie. Ke asọn ke avan ẹre iran ya gha gbaroghe mwẹ, iran ma sẹ mwẹ rae vbe ẹdẹ ọkpa.” Dọmwadẹ ima keghi ru iyobọ vbene ẹtin ima sẹ. Vbọrhirhighayehẹ, emwi ne ima rhirhi ru ya ru iyobọ wa mwẹ esa nọ ye. *

13. De emwi nọ khẹke ne ima ru deghẹ ima hoo ne ima fu emwa ẹko rre?

¹³ Gha rhie ehọ ne emwa taa yi. (Jems 1:19) Ma gha gbe ehọ kotọ danmwehọ emwa nọ rre uwu ibavaro, te ima rhiẹre ma wẹẹ ima hoẹmwẹ iran. Ya ẹwaẹn nọ ọta eso, ne u mieke na rẹn emwi ne iran gele la gberra. Ẹghẹ nii, ẹre u khian na sẹtin ru iyobọ ne iran. Gi ugbaro ruẹ gha maan vbe uhunmwu ne iran mieke na rẹn wẹẹ, u gele mwẹ agiẹngiẹn daa iran. Deghẹ iran mwẹ ẹmwẹ ne iran khian taa vbe nọ wa rre iran ekhọe, u ghi mwẹ izinegbe, ghẹ gbe eta ye iran unu. Odẹ vbenian ẹre u khian ya gele rẹn vbene ọ ye iran hẹ vbe ekhọe. U ghaa re ọmwa nọ rhie ehọ ne emwa taa yi, iran ghi do gha mwẹ ilẹkẹtin yan ruẹ. Ibude ne u rhirhi rhie ne iran, iran ghi vbe miẹn ọnrẹn yi. Orhiọn iran ghi vbe sẹ otọ rhunmwuda iran rẹnrẹn wẹẹ, u gele hoo ne u ru iyobọ.

14. Vbọzẹe ne ọ ma na khẹke ne ima gha rhie aro tua abakuru ọghe emwa ọvbehe?

¹⁴ Ghẹ gha rhie aro tua abakuru ọghe emwa ọvbehe. Ma ghaa gu emwa ne iro han rẹn gui, ọlọghọmwa ne iran ye ghi gha tua sayọ, ẹghẹ nii, ma i ghi sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne iran. Ọni ẹre ọ si ẹre ne ebe Itan na kha wẹẹ: “Ẹmwẹ akpa, te ọ fian ẹwẹn ne ọ da zẹ vbe umozo, sokpan ẹmwẹ ne a ya ẹwaẹn ta, te ọ kpe ẹwẹn rrie.” (Itan 12:18) Ẹmwata nọ wẹẹ, ima i khian wa gheghe taa ẹmwẹ nọ balọ  ọmwa sẹ ugboloko ma emwa ni iro han rẹn, sokpan deghẹ ima ma ka roro ẹmwẹ nẹ, ma ke tae, ma sẹtin taa ẹmwẹ vberriọ. Ne ima mieke na sẹtin rhie igiọdu ne etẹn vbenian, te ima gha hia ne ima gele rẹn emwi ne iran la gberra.—Mat 7:12.

15. De emadogua eso ne ima gha ya sẹtin rhie igiọdu ne emwa ọvbehe?

¹⁵ Gha ya Ẹmwẹ Osanobua rhie ifuẹko ne emwa. (Tie Rom 15:4, 5.) Ẹmwẹ igiọdu kevbe ifuẹko ẹre ọ vuọn e Baibol rhunmwuda Osanobua nọ yan e Baibol ọre ẹzi ọghe ifuẹko kevbe izinegbe. Ma vbe mwẹ emadogua nibun ne a ya ru ezanzan vbe Baibol, vbe na ghee Watch Tower Publications Index kevbe Research Guide for Jehovah’s Witnesses. Avbe emadogua na gha ru iyobọ ne ima ya sẹtin gualọe miẹn, ako ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne ima gha ya sẹtin rhie ifuẹko ne etẹn ima.

16. De akpa eso nọ khẹke ne ima gha mwẹ ne ima mieke na sẹtin ru iyobọ ne emwa ne iro han rẹn?

¹⁶ Gha re ọmwa ne ọ fu kevbe ne ọ mwẹ ẹnina. Ne ima mieke na sẹtin gha ru iyobọ nọ khẹke ne etẹn ni gele gualọ iyobọ, te ọ khẹke ne ima gha mwẹ avbe akpa na. E Jehova tobọre ọre “Erha ne ọ mwẹ itohan kevbe Osanobua ne iyobọ hia ke obọ ẹre rre.” E Jehova mwẹ ẹnina daa eguọmwadia re hia. (Tie 2 Kọrinti 1:3-6; Luk 1:78; Rom 15:13) E Pọl wa rhie igiemwi nọ maan yotọ vbe nọ dekaẹn ọna. Ọ keghi kha wẹẹ: “Ma keghi do khian emwa ni fu vbuwe ẹbu uwa vbene iye ọmọ ya mwẹ agiẹngiẹn daa ivbi ẹre. Rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ ne uwa, ma keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne uwa họn iyẹn nọ maan, erriọ ima vbe ya loo arrọọ ọghe ima rhunmwuda, aro nọ ghan ẹre ima ya ghee uwa.” (1 Tẹs 2:7, 8, NW) Ma ghaa mwẹ ẹnina vbe na ghee Jehova, e Jehova sẹtin loo ima ya họn erhunmwu ọghe emwa ni gualọ iyobọ.

17. De emwi nọ khẹke ne ima gha yerre ne ima mieke na sẹtin gha rhie igiọdu ne etẹn ima?

¹⁷ Ghẹ mianmian wẹẹ emwa ni ma gba ẹre ima khin. Ẹghẹ hia ẹre emwa ni ma gba ya ru abakuru. Ma ghaa ye ọna rre vbe ẹghẹ hia, ẹre ima khian na sẹtin gu etẹn ima gha rrọọ vbuwe ọfunmwegbe. (Asan 7:21, 22) Emwi ne Jehova gualọ vbe obọ ima keghi re emwi ne ima gha sẹtin ru. Ma ghaa ya egbe ta re, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha rhie aro gberra abakuru ọghe etẹn ima. (Ẹfis 4:2, 32) Ako ne iran na musọe ẹre ọ khẹke ne ima gha rhie aro tua. Ọna gha ya ima gha tian iran ye ẹrhiọn ne iran loo vbe ugamwẹ e Jehova. Ma ghaa tian etẹn ima vbenian, iran ghi gha sọyẹnmwẹ vbe ugamwẹ Jehova.—Gal 6:4.

18. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne ima gha rhie ahoẹmwọmwa nọ de ọmwa igiẹ ma?

¹⁸ Aro nọ ghan ẹre Jehova ya ghee eguọmwadia re, erriọ Jesu nọ ya arrọọ ọghẹe de ima werriegbe vbe ye. (Gal 2:20) Ahoẹmwọmwa nọ wegbe ẹre ima hia vbe mwẹ daa egbe vbe otu e Jehova, ọna ẹre ọ si ẹre ne ima na ya obọ esi mu etẹn ima. E Baibol keghi kha wẹẹ: “Wa gie ima gha rhie ekhọe ye ẹmwẹ emwi nọ gha rhie ọfunmwegbe rre kevbe nọ gha rhie ẹtin ye egbe iwu.” (Rom 14:19) Ma wa yaro ye agbọn ọgbọn nọ dee, vbe ẹghẹ nii, iro i khian ghi gha han ọmwa rhọkpa. Ai ghi khuọnmwi, ai ghi miẹn okuo, uwu, ukpokpo, ọlọghọmwa ọghe ẹgbẹe kevbe emwi ke emwi nọ si egbewọmwẹ. Vbe iyeke ukpo arriaisẹn ọkpa ne Jesu khian ya kha, emwa nagbọn hia ghi khian emwa ni gbae. Emwa ni la edanmwẹ nokiekie gberra ghi gele do gha re ivbi Osanobua, iran ghi do gha mwẹ afanvbimu ọghe “ivbi Osanobua.” (Rom 8:21) Nọnaghiyerriọ, wa gi ima hia gha rhie ahoẹmwọmwa nọ de ọmwa igiẹ ma, ne ima hia mieke na sẹtin la agbọn ọgbọn nọ dee.