1-2. (a) De ugie ne emwa eso do? (Ghee ne ẹkpẹti “ Vbọ Re Ukpo Afanvbirri?”) (b) De emwi ne Jesu guan kaẹn vbe ebe Luk 4:16-18?

VBE ẹvbo eso, ọba nọ khaevbisẹ gha gbe ukpo ekigbesiyeha nẹ vbe ẹkete, iran ghi do ugie ne kpataki ya gu ẹre ghọghọ. Ẹvbo eso ya ikpẹdẹ ọkpa do ugie na, eso ya uzọla ọkpa do ẹre, vbene ọghe ẹvbo eso na gberra vberriọ. Vbe nọ rhirhi gha ye hẹ, ẹi mwẹ vbene ugie nii gha kpẹẹ sẹ vbe otọ, ra vbene ọ gha titi sẹ, nẹ ghẹ fo.

² Vbe ako iruẹmwi na, ma gha guan kaẹn emwamwa ne kpataki ne Jehova ru, nọ maan sẹ ukpo Afanvbirri ọghe Ivbi Izrẹl. Ukpo ohoho ẹre emwamwa ọghe ukpo Afanvbirri ghaa ya vbe otọ. Te Ivbi Izrẹl wa gha sọyẹnmwẹ ọnrẹn, rhunmwuda, ọ kegha kie ẹkpotọ ne iran ya gha mwẹ afanvbimu. Sokpan, de vbene ọna ya dekaan ima hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ? Ukpo Afanvbirri ọghe Ivbi Izrẹl keghi yee ima ẹre rre vbekpa emwi ne kpataki ne Jehova ru ne ima, nọ gha ya ima gha mwẹ afanvbimu, uhiẹn vbe ẹghẹ ne ima ye na. Jesu vbe guan kaẹn afanvbimu ne kpataki na vbe ọ rre agbọn.—Tie Luk 4:16-18.

3. Zẹvbe nọ rre ebe Lẹvitikọs 25:8-12, de emwi ne Ivbi Izrẹl ghaa sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe emwamwa ọghe ukpo Afanvbirri?

³ Ne ima mieke na rẹn otọ afanvbimu ne Jesu ghaa guan kaan, gi ima ziro yan emwamwa ọghe ukpo Afanvbirri ne Osanobua ru ne Ivbi Izrẹl nẹdẹ. E Jehova keghi tama Ivbi Izrẹl wẹẹ: “Wa ghi zẹ ukpo ne ogie ekigbesiyeha kọ, wa ghi tie avbe emwa ni ghi rre otọ nii hia, eni yan egbe iran vbuwe ukpo nii, vbe ukpo vberriọ, emwi hia ne a te khiẹnnẹ kua, a ghi dọlegbe viọ ne eniyan iran, ra uniẹn ivbi ẹre.” (Tie Lẹvitikọs 25:8-12.) Vbe ako iruẹmwi nọ lae, ma keghi ziro yan ere ne Ivbi Izrẹl miẹn vbe Ẹdẹ Ikẹtin ne iran ghaa ru vbe uzọla uzọla. Erriọ Ivbi Izrẹl vbe ya miẹn ere vbe emwamwa ọghe ukpo Afanvbirri. Vbe igiemwi, gia kha wẹẹ, Ovbi  Izrẹl ọkpa ru ọmwa osa, ọ na ghi khiẹn otọ ọghẹe ya hae osa nii. Ọ gha ghi sẹ ukpo Afanvbirri, otọ nii ghi dọlegbe khian ọghẹe. Rhunmwuda ọna, ẹkpotọ ghi kie ne ivbi ẹre ya rri otọ nii vbe ukhu. Gia vbe kha wẹẹ, okpia ọkpa nọ re ovbiogue ru ọmwa osa, ọ na ghi khiẹn egbe ẹre, ra ovbi ẹre ne ọmwa nii zẹvbe ọviẹn. Vbe ọ gha ghi sẹ ukpo Afanvbirri, nene okpia ra ovbi ẹre i khian ghi gha re ọviẹn, rhunmwuda emwamwa nọ ghaa rrọọ ọre wẹẹ, ukpo nii ẹre a ya fan emwa hia ni ghi re ọviẹn nẹ, ne iran mieke na werriegbe bu ẹgbẹe iran. Emwamwa na ya ima rẹn wẹẹ, Osa nọ mwẹ amuroro ẹre Jehova khin!

4-5. Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima ziro yan emwamwa ọghe ukpo Afanvbirri?

⁴ De ere ọvbehe ne Ivbi Izrẹl miẹn vbe ukpo Afanvbirri? E Jehova keghi kha wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa Osanobua ruẹ gha fiangbe ruẹ vbe otọ ne ọ ra mu ne uwa, ai ra miẹn ovbiogue ọkpa vbuwe emwa ruẹn.” (Diut 15:4) Ọna wa lughaẹn ne emwi nọ sunu vbe ẹdẹnẹrẹ, rhunmwuda vbene ẹdẹ ya gbe, erriọ avbe ọdafẹn ya fe yọ, vbene ivbiogue na rri oya ne udẹn rri oya ne ẹvbi.

⁵ Ma ne Ivbiotu e Kristi i rre ototọ Uhi e Mosis, rhunmwuda ọni, ma i rre ototọ emwamwa ọghe ukpo Afanvbirri. (Rom 7:4; 10:4; Ẹfis 2:15) Vbọrhirhighayehẹ, ma gha ye miẹn emwi ruẹ vbe emwamwa na. Vbọzẹe? Rhunmwuda, afanvbimu ne ima sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe ẹdẹnẹrẹ kevbe ne ima khian sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe odaro, yee ima ẹre rre vbekpa emwamwa ọghe ukpo Afanvbirri ne Jehova ru ne Ivbi Izrẹl.

6. Vbọzẹe ne ima hia na gualọ afanvbimu?

⁶ Zẹvbe emwa ni ma gba, ai miẹn ọmwa nẹi gualọ afanvbimu rhunmwuda, eviẹn ọghe orukhọ ẹre ima hia khin. Ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, emwa orukhọ ẹre ima hia khin, ma keghi khian ọmaẹn, ma keghi vbe khuọnmwi, ma vbe wu. Emwa eso gha bẹghe egbe iran vbe ughegbe wẹẹ, iran fẹko khian ọmaẹn nẹ ra deghẹ ọbo ebo na miẹn emianmwẹ vbe egbe iran, ọ wa gha da iran. Erriọ ẹre ọ vbe ya da ima vbe ima gha ru orukhọ. Ena hia keghi sosẹ yọ wẹẹ eviẹn ọghe orukhọ ẹre ima khin. Ukọ e Pọl khare wẹẹ, irẹn keghi “khian oghunmwu emwi orukhọ,” rhunmwuda amagba ọghe irẹn. Ọ na vbe kha  wẹẹ: “Ọ sẹ mwẹ sẹ egbe mwẹ! Gha ọ ghi ra fan mwẹ hin obọ ikinnegbe ne ọ si mwẹ khian, ya rhie gbua na?”—Rom 7:23, 24.

7. De ẹmwẹ akhasẹ ne Aizaia tae vbekpa afanvbimu?

⁷ Ma kpọnmwẹ Osanobua ye emwamwa nọ ru ne ọ ya miẹn ima fan vbe obọ orukhọ. Jesu ẹre Osanobua loo ro ya fan ima vbe imu. A te miẹn wẹẹ Jesu rrie agbọn na, akhasẹ ighẹ Aizaia keghi tae yotọ wẹẹ, ẹghẹ dee ne emwa khian ya gha mwẹ afanvbimu ne kpataki. Afanvbimu na ẹre ọ hiunsi sẹ ukpo Afanvbirri ne Ivbi Izrẹl ghaa sọyẹnmwẹ ọnrẹn. Aizaia keghi kha wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa ne Udazi ya orhiọn ẹnrẹn vuọn mwẹ nẹ, ọ zẹ mwẹ nẹ, ọ keghi vbe gie mwẹ, ne I rhie iyẹn nọ maan gie ivbiogue, ne I mu [emwa] ne ẹko ẹre rhiae egbe rran, ne I na iyẹn afanvbirri ne iran ne oghunmwu kevbe afanfua ne iran ni rre ẹwẹdọ.” (Aiz 61:1) De ọmwa ne ẹmwẹ akhasẹ na guan kaẹn?

8. De ọmwa ne Aizaia ghaa guan kaẹn vbe ẹmwẹ akhasẹ nọ tae?

⁸ Ẹmwẹ akhasẹ ne kpataki na keghi suẹn gha mwẹ amusẹ vbe Jesu suẹn iwinna ikporhu ọghẹe. Jesu ghi la e sinagọg nọ ghaa rre ẹvbo ẹre ighẹ e Nazarẹt, ọ keghi tie ẹmwẹ akhasẹ Aizaia na, ma Ivbi e Ju ni gbẹbu vba. Jesu keghi gi iran rẹn wẹẹ, irẹn ẹre ẹmwẹ akhasẹ nii guan kaan, vbe ẹghẹ nọ ya tama iran wẹẹ: “Orhiọn Nọyaẹnmwa hin yan mwẹ. Ọ zẹ mwẹ nẹ, ne I ya kporhu iyẹn nọ maan ma ivbiogue, ọ gie mwẹ ne I ya na iyẹn afanvbirri ma avbe oghunmwu, a dọlegbe bẹghe ne avbe arhuaro, na fannọ iran na zẹ kpokpo ye otọ, ne I vbe ta ẹghẹ ne Nọyaẹnmwa gha ya miẹn emwa rẹn fan ladian.” (Luk 4:16-19) De vbene Jesu ya mu ẹmwẹ akhasẹ na sẹ hẹ?

9. De aro afanvbimu ne emwa ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ Jesu te yaro yi?

⁹ Ẹmwẹ akhasẹ ne Aizaia tae ye otọ vbekpae afanvbimu, ne Jesu vbe tie ladian vbe sinagọg, keghi suẹn gha mwẹ amusẹ vbe orre nokaro. Jesu tobọre so igiẹ ye ọna vbe ẹghẹ nọ ya kha wẹẹ: “Ẹmwẹ ebe na sẹ [vbe] ẹrẹna, zẹ vbene uwa họẹn vbe a tie ẹre hẹ ban.” (Luk 4:21) Ọ gha kẹ, emwa nibun ni họn vbe Jesu ta ẹmwẹ na, kegha roro wẹẹ te Jesu khian do fan iran vbe obọ arriọba Ivbi e Rom. Iran sẹtin gha mwẹ egbe iziro ọghe ikpia eva ni khare wẹẹ: “Ma te wa rhie aro yọ ighẹ irẹn ẹre ọ ra do miẹn Ivbi Izrẹl fan.” (Luk 24:13, 21) Sokpan ma rẹnrẹn wẹẹ, Jesu ma tama erhuanegbe ẹre ne iran sọtẹ daa arriọba e Rom ni ghaa ya obọ atosi mu iran. Nọghayayerriọ, ọ keghi rhie igiọdu ne iran wẹẹ: “Wa rhie nọ re ọghe Nọgbaisi nẹẹn.” (Mat 22:21) Nọnaghiyerriọ, de vbene Jesu ghi ya rhie afanvbimu ne emwa hẹ vbe ẹghẹ nii?

10. De vbene Jesu ya rhie afanvbimu ne emwa hẹ?

 ¹⁰ Odẹ eva ẹre Jesu ya rhie afanvbimu ne emwa. Nokaro, Jesu keghi ru iyobọ ne emwa ya miẹn afanvbimu vbe obọ imamwaemwi ohoghe ọghe avbe ọkaolotu Ivbi e Ju. Vbe ẹghẹ Jesu, avbe ọkaolotu ugamwẹ kegha kpikpi emwa ne iran gha lele erhavbavbotọ ni ma khianrẹn. (Mat 5:31-37; 15:1-11) Avbe ọkaolotu ugamwẹ ni khare wẹẹ, iran ru iyobọ ne emwa ya ga Osanobua, kegha re emwa ni rhu aro vbe odẹ ọghe orhiọn, rhunmwuda iran tobọ iran ma gha ga Osanobua vbe odẹ nọ khẹke. Iran ma miẹn Jesu yi zẹvbe Mẹzaia, iran ma vbe miẹn imamwaemwi ọghẹe yi, rhunmwuda ọni, iran ma ghi sẹtin ladian vbuwe ebiebi ne iran ghaa ye, iran na ye gha fuẹn vbuwe orukhọ. (Jọn 9:1, 14-16, 35-41) Jesu keghi ru iyobọ ne emwa imuegberriotọ ya miẹn afanvbimu vbe obọ imamwaemwi ohoghe lekpa imamwaemwi ọghe ẹmwata kevbe igiemwi esi ọghe irẹn.—Mak 1:22; 2:23–3:5.

11. De odẹ ọvbehe ne Jesu ya ru iyobọ ne emwa nagbọn, ne iran mieke na gha mwẹ afanvbimu?

¹¹ Nogieva, Jesu keghi ru iyobọ ne emwa nagbọn ne iran ya miẹn afanvbimu vbe obọ orukhọ ne iran re vbe ukhu. Rhunmwuda ne Jesu na ya arrọọ ọghẹe dẹ ima werriegbe, te ẹkpotọ ghi kie ne emwa ni mwẹ amuẹtinyan daa izọese adẹwerriegbe ọghẹe, ne iran ya miẹn ayabọ orukhọ vbe obọ Osanobua. (Hib 10:12-18) Jesu keghi kha wẹẹ: “Deghẹ Ọmọ ghi fan uwẹ fua, u ghi do khian enọ yan egbe ẹre vbe ẹmwata.” (Jọn 8:36) Vbe nai na gbawawẹ, afanvbimu na hiunsi sẹ ukpo Afanvbirri ne Ivbi Izrẹl ghaa sọyẹnmwẹ ọnrẹn vbe ẹghẹ nẹdẹ! Vbene ọta ye, ọmwa na fan hin ọviẹn rre vbe ukpo Afanvbirri sẹtin dọlegbe khian ọviẹn, vbene ẹghẹ ya khian, ọ ghi vbe wu. Sokpan afanvbimu ne Jesu rhie ne ọmwa, ọghe etẹbitẹ ẹre nọ.

12. De emwa ni ka miẹn afanvbimu ne Jesu guan kaẹn?

¹² Vbe ẹdẹ e Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E., e Jehova keghi ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe hannọ avbe ukọ ọghe Jesu kevbe emwa ọvbehe ni mudiase, ke ikpia ke ikhuo. E Jehova keghi mu iran ye ọmọ biẹ, ne iran mieke na sẹtin deba Jesu kha vbe ẹrinmwi, vbọ gha sẹ ẹghẹ. (Rom 8:2, 15-17) Iran na ọre emwa okaro ni miẹn afanvbimu ne Jesu guan kaẹn vbe sinagọg nọ rre Nazarẹt. Iran keghi miẹn afanvbimu vbe obọ imamwaemwi ohoghe kevbe erhavbavbotọ ni ma khianrẹn ọghe Ivbi e Ju. Rhunmwuda izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu, Osanobua kegha ghee iran zẹvbe emwa nẹi ghi re eviẹn ọghe orukhọ. Emwamwa ọghe afanvbimu nọ suẹn rẹn vbe ẹghẹ ne Jehova ya hannọ erhuanegbe Kristi zẹ, vbe ukpo 33 C.E. gha sẹ ufomwẹ vbe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Jesu Khian Ya Kha gha  fo nẹ. De afiangbe ne ima gha miẹn, ke ẹghẹ ne ima ye na ya sẹ ufomwẹ Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Jesu Khian Ya Kha?

13-14. Vbọ gberra emwa na hannọ zẹ, de emwa ọvbehe ni khian miẹn afanvbimu ne Jesu guan kaan?

¹³ Vbe ẹdẹnẹrẹ, ẹbo emwa nibun ni mwẹ ẹkoata, ni ke ẹvbo ughughan rre keghi rre usun “avbe ohuan ọvbehe” ọghe Jesu. (Jọn 10:16) Iran i rre usun emwa ne Osanobua hannọ zẹ ni khian deba Jesu kha vbe ẹrinmwi. Sokpan iran keghi yaro yọ wẹẹ, te iran khian gha rre agbọn na vbe etẹbitẹ. Ọkpa vbe usun iran na ẹre uwẹ khin ra?

¹⁴ Uhiẹn vbe ẹghẹ ne ima ye na, ma keghi sọyẹnmwẹ emwi nibun ne emwa na hannọ zẹ sọyẹnmwẹ ọnrẹn. Ma keghi miẹn ayabọ ọghe orukhọ, rhunmwuda ne ima na mwẹ amuẹtinyan daa izọese adẹwerriegbe ọghe Jesu. Ọna ẹre ọ zẹ ne ima na sẹtin gha re ọsie Osanobua kevbe ne ima na mwẹ ekhọe ọguọmwaziro nọ hianrẹn. (Ẹfis 1:7; Arhie 7:14, 15) Muẹn roro, avbe afiangbe ne u he miẹn ke obọ ne u ya miẹn afanvbimu vbe obọ avbe imamwaemwi ọghe ohoghe. Jesu khare wẹẹ: “Wa gha rẹn ẹmwata nọ rrọọ, ẹmwata nii gha ya uwa khian enọyan egbe ẹre.” (Jọn 8:32) Ai miẹn emwi na ya gie afanvbimu ne ima sọyẹnmwẹ ọnrẹn!

15. De avbe afiangbe kevbe afanvbimu ni khẹ ima vbe odaro?

¹⁵ Afanvbimu nọ sẹre ye dee vbe odaro. Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, Jesu gha wabọ ugamwẹ ohoghe hia kevbe arriọba emwa nagbọn hin  agbọn na rre. Osanobua gha gbogba ga eguọmwadia re ni re oghẹn ne gbii, ọ ghi vbe viọ iran la e paradais vbe uhunmwu otagbọn na. (Arhie 7:9, 14) Osanobua gha vbe huẹn ọkhọngborrie emwa nibun kpaegbe vbe idin, ẹghẹ nii, iran i khian ghi gha re eviẹn ọghe orukhọ ne ima re vbe obọ Adam.—Iwinna 24:15.

16. De afanvbimu ne kpataki nọ khẹ emwa nagbọn vbe odaro?

¹⁶ Vbe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha, irẹn kevbe emwa ni khian deba re kha, gha ru iyobọ ne emwa nagbọn ne iran ya khian emwa ni gbae vbe odẹ ọghe ikpakpa kevbe odẹ ọghe orhiọn. Vbene ukpo Afanvbirri kie ẹkpotọ ne Ivbi Izrẹl ne iran ya miẹn afanvbimu, erriọ Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha khian ya kie ẹkpotọ ne ima ya miẹn afanvbimu vbe obọ orukhọ kevbe uwu. Emwa hia ni khian gha rre agbọn vbe ẹghẹ nii, ghi gha re emwa ni gbae.

17. De ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Aizaia 65:21-23? (Ghee efoto nọ rre odaro ebe na.)

¹⁷ Ebe Aizaia 65:21-23 keghi gie vbene emwi khian gha ye hẹ vbe uhunmwu otagbọn na vbe odaro. (Tie ẹre.) Ẹi re te ima khian viọ obọ ku akharha vbe agbọn ọgbọn nọ dee. Nọghayayerriọ, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, te eguọmwadia Osanobua khian gha winna iwinna nọ ya iran sọyẹnmwẹ. Ma mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ọ gha sẹ ufomwẹ Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha, “a gha rhan emwi na yi hin uwu ọviẹn kevbe ọkẹkua nọ ye rre, ne ọ vbe do gha ghae vbe uyi enọyan egbe ẹre ne ivbi Osanobua mwẹ.”—Rom 8:21.

18. Vbọzẹe ne ima na mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ agbọn nọ maan khẹ ima vbe odaro?

¹⁸ E Jehova keghi ru emwamwa ne Ivbi Izrẹl ya gha winna kevbe ne iran vbe gha hẹwẹ. Erriọ ẹre ọ khian vbe gha ye ne eguọmwadia Osanobua vbe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha. Iran gha wa miẹn ẹghẹ nọ somwa ya gha mwẹ obọ vbe ugamwẹ Osanobua. Ugamwẹ Osanobua keghi ya ọmwa sọyẹnmwẹ, rhunmwuda ọni, te ima khian ye gha ga Osanobua vbe agbọn ọgbọn gha rre nẹ. Vbene ẹmwata, te ima khian gha sọyẹnmwẹ vbe Ukpo Arriaisẹn Ọkpa Ne Kristi Khian Ya Kha, rhunmwuda, ekhọe hia ẹre ima hia khian ya gha ga e Jehova, ẹkpotọ ghi vbe kie ne ima ya gha ru iwinna nọ yẹẹ ima.