1-2. Vbe ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

UGBẸNSO, ma gha wa yerre wẹẹ “agbọn orhikhan nai na tọ” ẹre ima ye, iro sẹtin wa han ima. (Job 14:1) Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne iro ya han eguọmwadia e Jehova nibun vbe ẹghẹ nẹdẹ. Eso na kue gha roro ẹre wẹẹ, iran wa wu ẹre ọ maan sẹ. (1 Ọba 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16) Sokpan, ẹghẹ hia ẹre Jehova ya gha rhie igiọdu ne iran, ọ na vbe gha ru iyobọ nọ khẹke ne iran rhunmwuda wẹẹ iran mu ẹtin yan rẹn. Evbọzẹe ne okha ọghe iran na rre uwu e Baibol ọre nọ mieke na rhie igiọdu ne ima, ne ima vbe miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe iran.—Rom 15:4.

² Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan okha ọghe Josẹf, e Naomi, e Rut, Ovbi e Livai nọ gbẹn ebe Psalm 73 kevbe ukọ e Pita. Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne iro ya han eguọmwadia e Jehova na. Sokpan, de vbene Jehova ya ru iyobọ ne iran hẹ? Vbe ima khian miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe iran? Ewanniẹn ọghe avbe inọta na gha ya ima rẹn wẹẹ, “e Nọyaẹnmwa sikẹ iran, ne agbọn zẹ ọre ẹtin. Ọ vbe miẹn iran hia ne ẹtin emwi hia fo nẹ fan.”—Psm 34:18.

3-4. Vbọ sunu dae Josẹf vbe ọ waan dee?

³ Vbe Josẹf rre odẹ ukpo 17, ọ keghi minna iminna eva. Obọ Osanobua ẹre iminna na ke rre. Avbe iminna na keghi ya e Josẹf rẹn wẹẹ, ọ gha khian okpọmwa ne emwa hia vbuwe ẹgbẹe ọre khian gha rhie ọghọ na. (Gẹn 37:5-10) Sokpan, ọ ghi wa minna iminna nii nẹ, emwi hia na wa fi werriẹ vbe arrọọ ọghẹe. Etiọnrẹn ne irẹn te yaro yi wẹẹ ọ gha rhie ọghọ ne irẹn, ẹre ọ ghi do khiẹn ọnrẹn zẹvbe ọviẹn. Ọ na ghi ya vba egbe ẹre vbe Igipt, vbe owa okpia ọkpa na tie ẹre Pọtifa. (Gẹn 37:21-28)  E Josẹf ne erhae te ya hio, na ghi do gha ru ọviẹn lele ọmwa nẹi ga e Jehova.—Gẹn 39:1.

⁴ Sokpan, ọ ma fo ye evba. Ọvbokhan e Pọtifa keghi ba re ifiẹzọ wẹẹ, ọ te gha hoo nọ mu irẹn yagha. Vbe Pọtifa ghi họn, ọ ma zẹdẹ gualọ otọ ẹre, ọ na wẹẹ na mu e Josẹf ye eghan, iran na ya ọgiọrọ gbalọ ọre owẹ. (Gẹn 39:14-20; Psm 105:17, 18) Muẹn roro, vbene ọ da igbama okpia na hẹ, vbe a ba re ifiẹzọ nọ ma na rẹn ọkpa rẹn eva. Ẹi mwẹ emwi nọ sunu na, ma vbe sa ọrho ye eni e Jehova. Ena hia sẹ nọ gha ya iro han e Josẹf!

5. Vbọ ru iyobọ ne Josẹf ya sẹtin zin egbe?

⁵ Agharhemiẹn wẹẹ, e Josẹf ma sẹtin guọnmwẹ egbe, nọ fan egbe ẹre zẹvbe ọviẹn kevbe oleghan, vbọ ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin zin egbe? E Josẹf ma rhie aro tua emwi nẹi sẹtin ru, nọghayayerriọ, ọ na gha ya ekhọe hia winna iwinna na waa re. Sẹ ehia, emwi nọ gha ya e Jehova ghọghọ ẹre Josẹf ghaa ru vbe ẹghẹ hia. Rhunmwuda ọni, e Jehova kegha fiangbe emwi hia ne Josẹf rhie obọ yi.—Gẹn 39:21-23.

6. De vbene iminna ne Josẹf minnaẹn ya rhie igiọdu nẹẹn?

⁶ Ọ gha kẹ, iminna ne Josẹf minnaẹn vbe ọ waan dee vbe gha rhie igiọdu nẹẹn. Iminna nii keghi yae rẹn wẹẹ, ọ gha dọlegbe miẹn ẹgbẹe ọre kevbe wẹẹ emwi hia gha dunna vbe odaro. Erriọ wa gele gha ye zẹẹ. Vbe Josẹf ghi rre odẹ ukpo 37, iminna nii na suẹn gha mwẹ amusẹ vbe odẹ ọghe ọyunnuan!—Gẹn 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Zẹvbe nọ rre ebe 1 Pita 5:10, vbọ khian ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa?

⁷ De emwi ne ọna maa ima re? Okha ọghe Josẹf ye ima ẹre rre wẹẹ, emwa sẹtin gha ya obọ dan mu ima vbe agbọn ne ima ye na. Uhiẹn, etẹn ne ima gba ga sẹtin ru ima emwi eso nọ da ima sẹ ugboloko. Sokpan deghẹ ima na gha ghee Jehova zẹvbe Ugue ọghe ima, iro i khian han ima sẹrriọ wẹẹ, ne ima sẹ e Jehova rae. (Psm 62:6, 7; tie 1 Pita 5:10.) Yerre wẹẹ,  odẹ ukpo 17 ẹre Josẹf ghaa ye, vbe Jehova yae minna iminna eva nii. Igbama nibun rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ ni yevbe Josẹf. Iran mwẹ amuẹtinyan dae Jehova. Eso vbuwe iran rre eghan rhunmwuda imudiase ọghe iran. E Jehova wa mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, avbe igbama na kevbe igbama nibun ọvbehe i khian ya ekhue mu irẹn.—Psm 110:3.

8. Vbọ sunu dae Naomi kevbe Rut?

⁸ Rhunmwuda ukhunmwu nọ ghaa fi vbe otọ e Juda, e Naomi kevbe ẹgbẹe ọre na ya yin e Moab. Evba nii, ẹre Elimẹlẹk na wu sẹ e Naomi kevbe emọ ikpia eva ne iran biẹlẹ rae. Vbene ẹghẹ ya khian, emọ ikpia eva na keghi rhie ikhuo e Moab na tie ẹre Rut kevbe Ọfa. Vbọ ghi rre odẹ ukpo igbe vba, emọ ikpia eva na, na vbe wu. Na kha na, ọ ma he kẹ iran ya biẹ. (Rut 1:1-5) U miẹn obalọ nọkhua ne ọna si ye ikhuo eha na egbe! Ẹmwata nọ wẹẹ, e Rut kevbe Ọfa gha ye miẹn ọdọ ọvbehe rọnmwẹ. Sokpan e Naomi vbo? De ọmwa nọ khian ghi gha gbaroghe ẹre vbe egbe ọmaẹn? Iro na wa han e Naomi, sẹrriọ wẹẹ, vbe asẹ ọkpa, ọ na kha wẹẹ: “Wa ghẹ ghi tie mwẹ Naomi, wa gha tie mwẹ Mara rhunmwuda Osanobua ne Udazi ye obọ ne ọ tọn mu mwẹ nẹ.” E Naomi keghi zẹ ọre vbe iro wẹẹ, irẹn werriegbe rrie Bẹtlẹhẹm; ẹre Rut na ghi lelẹe.—Rut 1:7, 18-20.

9. Zẹvbe nọ rre ebe Rut 1:16, 17, 22, de vbene Rut ya ru iyobọ ne Naomi?

⁹ Ahoẹmwọmwa nẹi beghe ẹre ọ ru iyobọ ne Naomi. Vbe igiemwi, ne Rut ma na sẹ e Naomi rae rhiema wẹẹ, ekhọe hia ẹre ọ ya hoẹmwẹ e Naomi. (Tie Rut 1:16, 17, 22.) Vbe iran sẹ e Bẹtlẹhẹm, e Rut ẹre ọ ghi gha gualọ evbare ne iran khian re, ọ ghi ya gha rhọ avbe ọka na rhọ kẹ rre vbe ugbo. Aro emwa keghi dae wẹẹ, okhuo esi ẹre Rut khin.—Rut 3:11; 4:15.

10. De odẹ ne Jehova ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn mwẹ amuroro daa emwa ne obọ ma sẹ ọre vbe na ghee Naomi kevbe Rut?

¹⁰ Ọ mwẹ uhi ọkpa ne Jehova yi ne Ivbi Izrẹl nọ rhiẹre ma wẹẹ, ọ mwẹ amuroro daa emwa ne obọ ma sẹ ọre vbe na ghee Naomi kevbe Rut. E Jehova tama Ivbi Izrẹl wẹẹ, iran gha rhọ emwiokọ vbe ugbo ọghe iran, ne iran sẹ ni rre okhiẹ oha rae, ne emwa ne obọ ma sẹ ọre vbe miẹn rhọ. (Lẹv 19:9, 10) Emwamwa na, ẹre ọ zẹe ighẹ e Naomi kevbe Rut ma gha rinmwian evbare khian.

11-12. De emwi ne Boaz ru, nọ ghi ya e Naomi vbe Rut gha sọyẹnmwẹ?

¹¹ Ọ ghaa mwẹ okpia ọkpa nọ wa kakabọ fe na tie ẹre Boaz. Ugbo ọghẹe ẹre Rut na ya gha rhọ avbe ọka na rhọ kẹ rre. Vbe ọ ghi bẹghe obọ esi ne Rut ya gha mu iye ọdọ ẹre ighẹ e Naomi, ọ na wa mu ẹre ekhọe. Vbene ẹghẹ ya khian, e Boaz na ghi rhie Rut rọnmwẹ, ọ na vbe werriegbe dẹ otọ nọ khian te wii ẹgbẹe ọghe Naomi, ne ivbi e Rut mieke na miẹn ọnrẹn re vbe ukhu. (Rut 4:9-13) E Rut keghi biẹ ọmọ okpia ọkpa na tie ẹre Obẹd; Obẹd na, ẹre ọ ghi gha re erha Ọba e Devid nọkhua.—Rut 4:17.

¹² Muẹn roro ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ e Naomi vbe ọ mu ọmọ na mwẹ obọ. Ẹi mwẹ ọ ma gha kpọnmwẹ e Jehova ye ẹse nọkhua na! Vbua yayi wẹẹ ọ khian gha ye Naomi vbe Rut hẹ, vbe iran gha rhiọ kpaegbe, iran na do họn wẹẹ, uniẹn ọghe Obẹd ẹre Mẹzaia la rre? Ọyẹnmwẹ nọ khian gha sẹ iran i gia gie!

13. De emwi kpataki ne ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Naomi kevbe Rut?

¹³ De emwi ne ọna maa ima re? Ma ghaa rre uwu ibavbaro, orhiọn sẹtin gbe ye ima iwu, iro sẹtin vbe han ima. Ma sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ma i khian miẹn uhunmwu vbọ. Ọ ghaa yerriọ, ọ khẹke ne ima ya ekhọe hia mu ẹtin yan e Jehova, ma ghi vbe gha gu etẹn ne ima gba ga  mu obọ. Yerre wẹẹ, e Jehova ma huẹn ọdafẹn e Naomi kevbe ivbi ẹre kpaegbe vbe iran wu. Ọni rhiema wẹẹ, ẹi re ẹghẹ hia ẹre Jehova ya rhie ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa hin ima egbe rre. Sokpan ọ gha ru iyobọ ne ima ya zin egbe, ọ sẹtin vbe loo etẹn ne ima gba ga ya ru iyobọ ne ima.—Itan 17:17.

14. Vbọ ya iro han Ovbi e Livai ọkpa?

¹⁴ Ovbi e Livai ọkpa ẹre ọ gbẹn ebe Psalm 73. Agharhemiẹn wẹẹ, Ọgua Osa ẹre ọ na gha ga, ọ ghaa mwẹ ẹghẹ ne iro ya han rẹn. Vbọzẹe? Ọ na suẹn gha gbọvo emwa dan kevbe emwa ni tọn egbe mu; ẹi re te emwi dan ne iran ru ghaa yẹẹ ọre, sokpan emwi nọ ghaa gbọvo iran ba ọre, ne emwi hia na wa dunna ne iran. (Psm 73:2-9, 11-14) Ọ na gha roro ẹre wẹẹ, iran wa fe, agbọn rhiẹnrhiẹn iran kua, iran i vbe mwẹ emwi ne iran si osi ba. Ena hia na wa ya iro han rẹn, ọ na kue gha roro ẹre wẹẹ: “Te imẹ ghi wa da egbe mwẹ yi kua kẹkan ra, vbe ne I ma na ru orukhọ?” Egbe iziro na, sẹtin si ọmwa digiẹn vbe odẹ ọghe orhiọn.

15. Zẹvbe nọ rre ebe Psalm 73:16-19, 22-25, vbọ ru iyobọ ne Ovbi e Livai nọ gbẹn ebe Psalm 73 vbe ẹghẹ ne iro ya han rẹn?

¹⁵ Tie Psalm 73:16-19, 22-25. Ovbi e Livai na kegha “rrie Ọgua Osa.” Ọ gha kẹ, vbe ọ rre uwu ẹbu emwa ne iran gba ga e Jehova, orhiọn rẹn na ghi sotọ, ọ na ghi fẹko mu ukpa mu uwerhẹn ghee isievẹn nọ la gberra, ọ na muẹn ye erhunmwu. Ọ na do bẹghe ẹre wẹẹ, iziro ne irẹn te mwẹ ma gba kevbe wẹẹ, irẹn te suẹn gha zẹ owẹ ihan nẹ. Ọ na vbe do bẹghe ẹre wẹẹ, “ehe ni miọnghọn” ra otọ nọ khuo ẹre emwa dan rhie owẹ yi, rhunmwuda ọni, “ufomwẹ iran keghi khọrhiọn.” Ne Ovbi e Livai nii na suẹn gha ghee emwi vbene Jehova ghee ẹre, ẹre ọ ghi ru iyobọ nẹẹn. Orhiọn rẹn na ghi do sotọ, ọ na gha sọyẹnmwẹ. Ọ na ghi kha wẹẹ: “Ugbẹnvbe I ghi mwẹ [e Jehova] nẹ, de emwi ọvbehe ne I ye hoo vbe agbọn?”

16. Vbe ima miẹn ruẹ vbe okha ọghe Ovbi e Livai nọ gbẹn ebe Psalm 73?

¹⁶ De emwi ne ọna maa ima re? Ọ ma zẹdẹ khẹke ne ima gha gbọvo emwa dan, rhunmwuda, ọyẹnmwẹ ne iran mwẹ i re nọ sẹ otọ ẹko, ovbi ẹghẹ kherhe ẹre ọ khian vbe ya vbe otọ;  ọfuan ẹre ọ khẹ iran vbe odaro. (Asan 8:12, 13) Ma ghaa gbọvo iran, iro sẹtin han ima, deghẹ ima ma begbe, ma sẹtin do sẹ e Jehova rae. U gha bẹghe ẹre wẹẹ, u zẹdia gbọvo emwa dan ye alaghodaro ne iran mwẹ, ọ khẹke ne u ya egbe taa igiemwi ọghe Ovbi e Livai na. Gha lele adia ọghe Osanobua, u ghi vbe gha gu emwa rẹn mu obọ. U gha mu ọghe Jehova karo vbe arrọọ ọghuẹ, ẹre u khian na gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko. Ọni ẹre ọ khian vbe ya “arrọọ ọghe ẹmwata” sẹ ruẹ obọ.—1 Tim 6:19.

17. De emwi eso nọ ya iro han e Pita?

¹⁷ Ọmwa nọ wa gha zọghae ẹre ukọ e Pita ghaa khin. Sokpan ẹghẹ eso ghaa rrọọ nọ ya ru emwi eso ra nọ ya ta ẹmwẹ eso vbene ọ ma na ka roro ẹre nẹ, sokpan vbe okiekie, ọ na do gha gbe I ma rẹn. Vbe igiemwi, vbe Jesu tama avbe ukọ ọghẹe wẹẹ, irẹn gha rri oya, vbe iyeke ọni, a ghi vbe gbe irẹn rua, e Pita na gha gu ẹre gui, ọ na wẹẹ: “Emwi vberriọ ghẹ sunu vbe egbe ruẹ.” (Mat 16:21-23) Ẹre Jesu na ghi rhie adia nọ khẹke nẹẹn. Vbe eghian ghi vbe rre do mu e Jesu, e Pita na wa yuo umozo ẹre ladian, ọ na fian ehọ ọghe ọguọmwadia ogie ohẹn ọkpa. (Jọn 18:10, 11) Jesu na werriegbe rhie adia nẹẹn. Ọ vbe gha mwẹ ẹghẹ ne Pita ya gha rhuọ wẹẹ, deghẹ ukọ nikẹre na sẹ Jesu rae, irẹn i khian sẹrae! (Mat 26:33) Sokpan ọ ma ghi de vbene Pita te roro ẹre yi; rhunmwuda ohanmumwẹ, ọ keghi siẹn Jesu igba eha. Iro keghi han e Pita sẹrriọ wẹẹ, ọ na ladian, “ọ na ya viẹ eve orriara.” (Mat 26:69-75) Egbọre Pita ghaa roro ẹre wẹẹ, Jesu i khian ghi yabọ irẹn ẹdẹ.

18. Vbe Jesu a ya ru iyobọ ne Pita hẹ vbe ẹghẹ ne iro ya han rẹn?

¹⁸ Agharhemiẹn wẹẹ, abakuru ne Pita ru ya iro han rẹn, ọ ma gi ọni mu idobo ye ọre egbe nẹ ghẹ ghi deba ukọ nikẹre gha ga e Jehova. (Jọn 21:1-3; Iwinna 1:15, 16) Vbọ ru iyobọ nẹẹn? Yerre wẹẹ, Jesu ka na erhunmwu ne  Osanobua ghẹ gi amuẹtinyan ọghe Pita worua, ọ na vbe rhie igiọdu ne Pita nẹ ghẹ gi egbe wọọ re, sokpan nọ ru iyobọ ne etiọnrẹn ya werriegbe deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. E Jehova gele họn erhunmwu nii. Vbe Jesu ghi rhiọ kpaegbe nẹ, ọ na rhiegbe ma e Pita nọ mieke na rhie igiọdu nẹẹn. (Luk 22:32; 24:33, 34; 1 Kọr 15:5) Ọ vbe gha mwẹ ẹghẹ ne Jesu ya rhiegbe ma avbe ukọ ọghẹe, vbe iyeke iran ghi ya asọn ohoho gualọ ehẹn ne iran khian gbe, sokpan iran ma miẹn. Ẹghẹ na ẹre Jesu ya kie ẹkpotọ ne Pita, nọ ta vbene ọ hoẹmwẹ irẹn sẹ hẹ. Jesu na gi ẹre rẹn wẹẹ, irẹn yabọe nẹ, ọ na vbe waa ẹre iwinna ọvbehe.—Jọn 21:15-17.

19. De vbene ebe Psalm 103:13, 14, ya ya ima rẹn aro ne Jehova ya ghee ima vbe ima gha ru abakuru?

¹⁹ De emwi ne ọna maa ima re? Obọ ne Jesu ya mu e Pita rhiẹre ma wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ ekhọe itohan vbene Jehova vbe ye, ẹre Jesu khin. Rhunmwuda ọni, ma gha ru abakuru, ọ ma khẹke ne ima gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova i khian sẹtin yabọ ima. Gi ima yerre wẹẹ, Esu ẹre ọ hoo ne ima gha mwẹ egbe iziro vbenian. Gi ima vbe kọe ye ekhọe wẹẹ, e Jehova rẹnrẹn wẹẹ, ọ ma gba ne ima fo. Rhunmwuda ọni, ọ mu egbe nọ ya yabọ ima vbe ima gha ru abakuru. Ọ vbe hoo ne ima vbe gha yabọ emwa ọvbehe ni ru ima khọọ.—Tie Psalm 103:13, 14.

20. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna?

²⁰ Igiemwi ọghe Josẹf, e Naomi, e Rut, Ovbi e Livai nọ gbẹn Psalm 73 kevbe Pita ya ima rẹn wẹẹ, “e Nọyaẹnmwa sikẹ iran, ne agbọn zẹ ọre ẹtin.” (Psm 34:18) Ugbẹnso, e Jehova keghi kue ne ima werriẹ aro daa ọlọghọmwa eso nọ sẹtin ya iro han ima. Ọrheyerriọ, ẹi khian he ima yọ; ma gha bẹghe vbene ọ ya ru iyobọ ne ima ya sẹtin zin egbe ẹre, amuẹtinyan ọghe ima ghi do wegbe sayọ. (1 Pit 1:6, 7) Vbe ako iruẹmwi nọ ghi lele ọna, ma gha ye guan kaẹn odẹ ne Jehova ya ru iyobọ ne eguọmwadia ẹre ne iro han rẹn, rhunmwuda amagba ọghe iran ra rhunmwuda ọlọghọmwa ọvbehe ne iran werriẹ aro daa.